زنگ ورزش در دبستان پسرانه كليميان در سال 1310

پيش گفتار

اين عكس تاريخي، در سال 1310 و از كلاس ورزش دانش آموزان «دبستان پسرانه اتحاد يزد» گرفته شده است. مدرسه هاي اتحاد در سراسر ايران و جهان، ويژه شهروندان كليمي بوده است. در اين عكس، 22 دانش آموز يك كلاس و يا شايد همه مدرسه كه از كودك تا نوجوان در ميانشان هست، با لباس هاي يك دست و آراسته و كلاه پهلوي، سرگرم ورزش كردن روي حياط خانه مدرسه هستند. يك بزرگتر هم در بالاي پله ها ايستاده است. عكاس ناشناس، اين عكس را در سومين سال گشايش اين مدرسه گرفته است. لباس بچه هاي اين مدرسه با ديگر مدارس شهر كه خاكستري رنگ و كت بلند بوده جدا است.

اين عكس در كتاب نفيس، رنگي و انگليسي «فرزندان استر: نمايي از ايرانيان يهودي» ⁽¹⁾ كه به كوشش «هومن سرشار» و در سال 1381 چاپ شده، آورده شده است. اين كتاب را مي توان در دو بخش ديد؛ يكي عكس هاي تاريخي و ديگري مقالاتي در زمينه زندگي ايرانيان يهودي. اين كتاب در سال 1384 به دست «انتشارات كارنگ» و با برگردان «خانم مهرناز نصريه» با رنگ بندي سياه و سفيد چاپ شده است. البته گفتني است كه ايرانيان يهودي از خود كتاب و به ويژه از شيوه ترجمه و افزودن پانوشت هايي بر متن آن گلايه دارند. گلايه هاي «انجمن كليميان تهران» را در اين پيوند بخوانيد.

در اين كتاب نزديك به 500 عكس چاپ شده است كه نزديك به 15 تا از آن ها در پيوند با يزديان كليمي است كه چند تا از آن ها، بسيار ارزشمند و ناياب هستند. اما در متن كتاب تنها چند اشاره كوتاه به يزد شده است. آن اشارات چنين است: “تا سال 1770 م (1149 ه.ش) و پس از قحطي يزد، خانواده هاي يهودي بيشتري به «مشهد» مهاجرت كردند.” ⁽²⁾ “يهوديان يزد علامت سفيد و قرمزي روي كت هايشان مي دوختند.” ⁽³⁾ “مدارس بعدي در … يزد در سال 1926 (1305 ه.ش) شروع به كار كردند.” ⁽⁴⁾ “«الياس اسحاقيان» مدير برخي مدارس آليانس ايران از جمله يزد بود.” ⁽⁵⁾

مدارس اتحاد

در سفر «ناصر الدين شاه قاجار» به فرنگ و در تاريخ 12 ژوييه 1873 (21 تير 1252) كميته مركزي «سازمان اتحاد جهاني يهود» ⁽⁷⁾ با وي در «فرانسه» ديدار كردند و به وي پيشنهاد ساخت مدارسي براي ايرانيان يهودي دادند. شاه اين پيشنهاد را پذيرفت و هماهنگي هاي رسمي آن پس از چند روز انجام شد. 25 سال زمان گذشت تا اين كه در زمان «مظفر الدين شاه» و در سال 1277، اولين مدرسه آليانس ⁽⁸⁾ كليميان در «تهران» آغاز به كار كرد.

پس از تهران، مدرسه هاي اتحاد در 1279 در «همدان»، در 1280 در «اصفهان»، در 1282 در «سنندج» و «شيراز»، در 1283 در «نهاوند» و «كرمانشاه»، در 1285 در «بيجار» و در 1292 در «بروجرد» گشايش يافتند. پس از درنگ چند ساله از براي «جنگ جهاني اول»، در 1307 در يزد و در 1308 در «كاشان» نيز اين مدارس گشوده شدند. زبان خارجي اين مدارس، فرانسوي بود. اين مدارس نقش چشمگيري در بهبود اوضاع اجتماعي و فرهنگي يهوديان در طي چند دهه داشت.

مدرسه اتحاد يزد

در سال 1307 يك باب دبستان به نام «بستان پسرانه اتحاد» از سوي يهوديان يزد تاسيس شد. در سال 1308 «دبستان دخترانه اتحاد» نيز تاسيس شد و شروع به كار نمود. هزينه اين دو دبستان را «موسسه جهاني آليانس يهود» بر عهده داشت. ⁽⁹⁾ در اواخر دوره «رضا شاه» مسيولين مدرسه با تهيه يك قطعه زمين بزرگ در صدد جمع آوري اعانه و احداث ساختمان جديدي براي مدارس اتحاد برآمدند. اما با وقوع «جنگ دوم جهاني» و قطع شدن كمك هاي «موسسه جهاني آليانس يهود»، اين كار رها شد و حتي هزينه هاي جاري مدرسه را هم يهوديان يزد، خود بر عهده گرفتند. ⁽¹⁰⁾

با پايان «جنگ جهاني دوم»، كمك هاي «آليانس يهود» به مدارس اتحاد از سر گرفته شد؛ به گونه اي كه هر روز در اين مدارس به 200 نفر از دانش آموزان مستمند ناهار داده مي شد. به علاوه، سالي يك دست لباس كامل هم به اين عده داده مي شد. در سال 1332 با مساعدت «اداره فرهنگ يزد»، كلاس اول متوسطه در مدارس «اتحاد» گشايش يافت. همچنين در اين سال بود كه درمانگاه مخصوصي براي دانش آموزان اين مدارس افتتاح شد كه كليه مخارج دارو و استخدام پزشك و پرستار را «آليانس يهود» تامين مي كرد. ^(11) (12)

«مهدي مخبري» در كتاب خود مي نويسد: “كليميان در يزد داراي يك مدرسه به نام «اتحاد» بوده اند كه در «خيابان فرمانداري» واقع است و در حال حاضر با نام «دبستان قدس» توسط «آموزش و پرورش» اداره مي شود و دانش آموزان كليمي در آن به تحصيل مشغول اند.” ⁽¹⁵⁾ البته اين عكس براي آن مدرسه نيست و در خانه اي است كه در آغاز، كلاس ها در آن بر پا مي شده اند؛ اما اين نكته كه اين خانه هاي مدرسه پسرانه و دخترانه اتحاد كجا ها بوده اند را بايستي از دانايان شهر پرسيد.

يزدي هاي يهودي

سخن به درازا كشيد. شما خوانندگان و يهوديان يزد نيز ياري كنيد و سر اين سخن را به دست بگيريد تا به اميد خدا در زير ديگر عكس هاي اين كتاب، اين گفتار دنبال شود. اما همين اندازه بايست گفت كه بدبختانه شمار يهوديان يزد كه از اصيل ترين نژاد هاي يزد هستند از چند هزار نفر در چند دهه پيش به چند ده نفر رسيده است. دريغا كه اين تنوع اصيل اديان و فرهنگ ها در يزد كمتر شده و اقوام نژادمند و باستاني مي روند و بيگانگاني كه در اين تمدن ريشه اي ندارند جاي آنان را مي ستانند.

پاورقي:

(1) Esther`s Children: A Portrait of Iranian Jews; Human Sarshar; 2002
(2) فرزندان استر؛ صفحه 119
(3) فرزندان استر؛ صفحه 149
(4) فرزندان استر؛ صفحه 194. در بيشتر جا ها تاريخ 1307 گفته شده است.
(5) فرزندان استر؛ صفحه 206
(6) نورالله جاوداني
(7) Courtesy of Alliance Israelite Universelle
(8) = Alliance، اتحاد
(9) سالنامه دبيرستان ايرانشهر؛ سال 1317؛ ص 34
(10) سالنامه فرهنگ يزد؛ سال 1328؛ ص 75
(11) سالنامه فرهنگ يزد؛ سال 1332؛ ص 71
(12) سرچشمه اين دو بند: هادي حكيميان؛ مقاله تحولات فرهنگي يزد از شهريور 1320 تا كودتاي 28 مرداد 1332؛ مجله پيام بهارستان؛ دوره 2؛ سال 2؛ شماره 5؛ پاييز 1388
(13) حسين بشارت؛ يزد شهر من؛ ص 151
(14) محمد حسين پاپلي يزدي؛ خاطرات شازده حمام؛ جلد 2؛ ص 198
(15) مهدي مخبري؛ اقليت هاي ديني زرتشتي و كليمي استان يزد؛ ص 46