ورزش و معلولیت

مقدمه

در دنیای امروز با شمار رو به افزون معلولین و نیز گسترش انواع رشته های ورزشی و نیاز حیاتی معلولین به تحرک و فعالیت بیشتر جسمانی لزوم ابداع و بکارگیری روشها و شیوه های جدید و آسانتر که خاص معلولین باشد بیش از پیش احساس می شود. سالهاست که این باور و ذهنیت نادرست معلولین نخاعی که محدویت های حرکتی مانع فعالیت های جسمانی و تمرینات بدنی آنان می شود، یا ورزش تاثیری بر جسم و روح ندارد، به کناری نهاده شده است.

بی تردید فعالیت های بدنی مستمر و مناسب معلولین بر میزان برخورداری آنان از سلامتی و کاهش عوارض ثانویه معلولیت تاثیری محسوس دارد.

معلولین ضایعه نخاعی هم می توانند همانند سایرین از فواید فعالیت های جسمانی نظیر ورزش ها و بازی های مناسب یا تمرینات بدنی بهره مند شوند.

صاحب نظران بر این باورند ورزش یا فعالیت جسمانی معلولین نخاعی حتی در حد ملایم و متوسط (حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه) و نه شدید اما

مستمر (حداقل روز در میان) در کاهش عوارض سوء و ثانویه معلولیت آنان تاثیری بسزا دارد.

 

 

تعاریف ورزش و معلولیت

فعالیت هر شخص با یک منظور و در محیطی متفاوت از محیط روزانه به هدف مسابقه، کسب برتری، لذت بردن و پیشرفت مهارت یا ترکیبی از این ورزش است.

علامت مشخصه ورزش تفاوت و هدف از آن به همراه میزان مهارت فردی یا گروهی است. ورزش که در زندگی و ارتباطات اجتماعی معلولین و غیر معلولین نقشی کلیدی دارد در برگیرنده تمامی فعالیت های فیزیکی مانند بازی، تفریح، ورزش سازمان یافته، غیر رسمی یا ورزش رقابتی و ورزش محلی یا بازی هایی است که به برازندگی اندام، سلامت جسمانی، آرامش فکری و روانی کمک می کند.

امروزه ورزش در اتحاد و آشنایی یا پیوند و دوستی همنوعان با هم نقشی کلیدی داشته و یکی از اهداف ورزش هم همین است؛ به عبارتی ورزشکاران هر چند در میادین رقیبند اما می توانند بیرون از میدان دوست و رفیق باشند.

معلولین سازنده بخشی از جامعه بشری هستند، هر شخصی در زندگی ممکن است به نوعی معلولیت دچار شود. از معلولیت تعاریف زیادی ارائه شده است: سازمان بهداشت جهانی (WHO) محدودیت یا عدم توانایی در انجام معمول فعالیت های روزمره را معلولیت می نامد.

طبق آمار این سازمان حدود ۱۰% افراد جامعه به انواع گوناگون معلولیت دچارند. معلولین ضایعه نخاعی هم بر اثر آسیب وارده به نخاعشان به فلج اعضا و اندام های حرکتی دچار می شوند.

آمار شایان توجه معلولین از آن جمله معلولین ضایعه نخاعی در ایران هم ضرورت توجه ویژه به ورزش این عزیزان را دو چندان نموده چنانکه تنها با مساعدت و حمایت مسئولین مربوطه و وضع قوانینی خاص می توان انتظار داشت در آینده نزدیک همه معلولین همچون دیگر همنوعان خویش بتوانند در سالن ها و مجموعه های ورزشی حضور روز افزون و چشمیگر داشته باشند.

خلاصه ای از تاریخچه ورزش معلولان

نیاز به ورزش و استمرار آن در معلولین بسیار بیشتر از غیر معلولین احساس می شود. بی تردید ورزش عاملی است که معلولان را به سطح جامعه می کشاند و آنان را در انجام فعالیت ها مستقل می سازد. امروزه معلولین در فعالیت های اجتماعی و مسابقات زیادی شرکت می نمایند و توانمندی های خود را به جامعه ثابت نموده اند.

افراد معلول در جهان ورزش، برای خود تاریخچه ای دارند؛ کانادا در راس سایر ملت ها قرار دارد چنانکه در سال ۱۹۷۳ اوگن رایمر (Eugene Reimer) یک ورزشکار پاراپلژی رکورد دار جهان بعنوان ورزشکار مرد سال ۱۹۷۳ کانادا انتخاب شد و جوایز خود را به یک ورزشکار معلول بخشید.

سه سال بعد اولین مسابقه معلولین در ادمونتون، آلبرتا (Edmonton , Alberta) برگزار شد که شامل بازی های سالیانه ویلچری،‌ ورزش نابینایان و قطع عضوها بود. بعد از جنگ جهانی اول مخصوصا در میان افراد نابینا و قطع عضوها ورزش به عنوان ترکیبی از درمان بکار برده شد. حدود صد سال از ابداع ورزش های معلولین می گذرد، در قرن های ۱۸ و ۱۹ تاثیر مثبت ورزش بر سلامت معلولین شناخته شده بود.

در طول جنگ جهانی دوم بخاطر شمار زیادی از تلفات و ضایعات، این عقیده که ورزش می تواند نوعی کمک به درمان و توانبخشی باشد، رواج یافت ولی این امکان تا سال ۱۹۴۴ وجود نداشت تا اینکه دکتر لوید کاتمن متخصص آسیب های نخاعی، بیمارستانی را در منطقه استوک مندویل (انگلستان) تاسیس و ورزش را بعنوان بخشی از درمان افراد ضایعه نخاعی بکار گرفت. باید پذیرفت که هر نوع معلولیتی، مشکلات خاص مربوط به خود را دارد. ضایعات نخاعی نیز به همین منوال است، اما به نظر می رسد که معلولین ضایعه نخاعی با مشکلات بیشتری مواجهند. شاید به همین دلیل بود که دکتر کاتمن شروع فعالیت بدنی و ورزش را با ضایعه نخاعی ها آغاز کرد. او در تحقیقی نشان داد که با فعالیت بدنی و ورزش میتوان طول عمر افراد معلول را افزایش داد. او کارش را با رشته های تیر و کمان، تنیس روی میز و بیلیارد آغاز نمود و بعد از مدتی کوتاه تیم های ورزشی چوگان و بسکتبال با ویلچر را هم به آنها اضافه نمود.

در آمریکای شمالی، مرکزی و جنوبی شاخه های گوناگونی از بازی های اصلی برای رشد و پیشرفت ورزش افراد معلول طراحی شد؛ در سال ۱۹۶۷ اولین بازی های ویلچری پان امریکن برگزار شد.

در سال ۱۹۷۵ بر اساس بازی های استوک مندویل در کمبریج بازی های اونتاریو به هدف حمایت از ورزشکاران معلول و تشویق آنان به حضور در رقابت های ملی و بین المللی و برگزار شد. تا سال ۱۹۸۵ بازی های اونتاریو دو سال یکبار برگزار می شد اما به خاطر علاقه و حمایت های زیاد ،‌ وزارت گردشگری در سال ۱۹۸۵ اعلام کرد بازی ها هر ساله برگزار شود .

رابطه ورزش با کاهش آثار سوء عوارض ثانویه معلولیت

معلولان جسمی به عنوان بخشی از جامعه نیازمند برنامه های ورزشی و حرکتی هستند. در حال حاضر با توجه به اهمیت روز افزون فعالیت های حرکتی و ورزشی برای معلولان، کوشش های وسیعی برای شناسایی و کاهش آسیب های ناشی از فعالیت های ورزشی آنان صورت گرفته و می گیرد.

هدف اصلی برنامه های حرکتی برای معلولان این است که سلامتی آنها تا حد امکان بازگردانده یا حفظ شود و با استمرار حرکات خاص توانمندی آنان بمرور افزایش و عوارض ناشی از معلولیت شدید هم در آنها کاهش یابد. حضور در اجتماعات ورزشی و منزوی نشدن معلولین هم یکی دیگر از اهداف ورزش است.

ورزش چون فعالیت درمانی- تفریحی هم پر کننده اوقات فراغت معلولین است و هم در بهبود کلی شرایط جسمانی، روانی و اجتماعی آنها موثر است و در دراز مدت آثار و عوارض ثانویه حاصل از معلولیت را کاهش می دهد.

در سه دهه گذشته، تلاش ها در عرصه ورزش معلولین و فعالیت مناسب فیزیکی به طور قابل ملاحظه ای رشد داشته، بررسی های پژوهشی حاکی از آنست که ورزش و فعالیت فیزیکی سبب افزایش سلامتی جسمانی و روانی می شود. ورزش و فعالیت فیزیکی موجب بهبودی و شادابی روحیه در بیماران روحی– روانی که دچار افسردگی و اضطراب هستند، می شود بعلاوه، اعتماد به نفس بالا و شعور و آگاهی اجتماعی و خود باوری را به همراه دارد و می تواند به توانمند شدن افراد معلول بیانجامد .

بر اساس آخرین یافته‌های علمی، زندگی بی‌تحرک یکی از ۱۰ علت عمده مرگ و میر در جهان است؛ بی‌تحرکتی علت عمده بسیاری از بیماری‌های روحی و جسمی است به طوری که از سوی سازمان بهداشت جهانی هشدار داده شده است که سالانه در جهان بیش از دو میلیون مرگ تنها به دلیل نداشتن فعالیت بدنی رخ می دهد.

افزایش فوت های ناگهانی ناشی از بی تحرکی،‌ دو برابر شدن خطر بیماری‌های قلبی و عروقی، افزایش دیابت، اضافه وزن خصوصاً ویلچری بودن فرد، خطر سرطان روده، ‌بالا رفتن فشار خون، ‌اختلالات چربی، پوکی استخوان، افسردگی و افزایش اضطراب و استرس، فقدان اعتماد به نفس، کاهش دقت به هنگام انجام وظایف محوله و ده ها مورد دیگر را می‌توان از مهمترین‌ علت‌های بی‌تحرکتی دانست که در صورت عدم توجه لازم زنگ‌های خطر برای مسئولین و دست اندرکاران و مردم هر کشوری به صدا در خواهد ‌آمد.

تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد الگو و عادت های سالم بدنی هر فرد در دوران کودکی و نوجوانی پس از بلوغ و رشد همچنان در طول زندگی فرد باقی خواهد ماند که نتیجه آن سلامتی بیشتر و پایدار فرد، افزایش طول عمر و کاهش بیماری‌های پی در پی وی خواهد بود؛ برعکس داشتن عادات غیر سالم دوران کودکی و نوجوانی همچون بی‌تحرکی نیز تا بزرگسالی معمولا ادامه می‌یابد و فرد را مستعد ابتلا به بیماری‌های گوناگون می سازد.

توجه به نکات فوق بیانگر آن است که امروزه فعالیت‌های بدنی و ورزش نقش مهمی در افزایش سلامت روحی و جسمی معلولین و غیر معلولین دارد. ورزش منظم نقش موثری درکاهش احساس افسردگی، تنش‌، خشم و ناتوانی ذهنی دارد و بطور متعادل نگاه به ‌زندگی را بهبود می بخشد وباعث کاهش اضطراب می شود،‌ آموزش‌ها و رقابت‌های ورزشی وضعیت زندگی افرادی را که دچار معلولیت‌‌های ذهنی هستند بهبود می‌بخشد و در نتیجه بر زندگی همه‌ کسانی که با آن‌ها در تماس هستند تأثیر مثبت می‌گذارد.

در واقع فعالیت بدنی منظم و ورزش برای جامعه اعم از زن و مرد چه معلول و چه غیر معلول فواید جسمی و روحی بسیاری داشته و نقش مهمی در افزایش بهداشت عمومی و سلامت جامعه خواهد داشت.

از طرفی تمرین‌های منظم بدنی به کودکان و نوجوانان بخصوص معلولین کمک می‌کند تا استخوان‌ها، عضلات و مفاصل سالمی داشته باشند و اندازه وزن با قد و بدنشان تنظیم شده و چربی بدنشان کم گردد؛ این امر در ایجاد هماهنگی و تنظیم تصمیمات ذهنی و حرکتی نقشی موثر دارد و همین افزایش قدرت فراگیری و انجام درست کار به پیشگیری بسیاری از بیماری‌ها و همچنین کاهش اضطراب‌ و افسردگی کمک قابل توجهی می‌کند.

افراد مبتلا به آسیب های نخاعی که در فعالیت های بدنی ملایم و منظم ( مستمر) شرکت می کنند، بهبودی در وضعیت سلامتی و بهداشت عمومی بدن خود را تجربه خواهند کرد. افرادی که مدت زمان، استمرار و شدت فعالیت های خود را افزایش می دهند، از مزایای بیشتری هم بهره مند خواهند شد. حتی افرادی که فعالیت بدنی خیلی کم داشته اند و یا هیچ گونه سابقه فعالیت جسمی ندارند نیز می توانند با شروع فعالیت های فیزیکی از مزایای آن برخوردار گردند.

به معلولین توصیه اکید شده به هر شکل ممکن به فعالیت بدنی بپردازند، حتی اگر لازم باشد در منزل و بستر حرکات نرمشی را انجام دهند؛ تلاش آنها باید این باشد که به محیط های ورزشی روی بیاورند تا ضمن بهره مندی از فواید جسمانی ورزشی، از فواید روانی و اجتماعی آن نیز سود برده و تا حد امکان مشکلات مربوط به معلولیت را کاهش دهند.

خوشبختانه در ایران هم پژوهش ها و تحقیقاتی متعدد در خصوص تاثیر ورزش و فعالیت بر معلولین، به خصوص ضایعات نخاعی صورت گرفته است.

امروزه معلول ضایعه نخاعی با توجه به شرایط جسمانی خود حتی اگر بخواهد تا حد قهرمانی هم ورزش نماید، می تواند. معلول ضایعه نخاعی با بهره گیری از تجربه مربیان مجرب و متخصص، می تواند ورزش را دنبال کند و با کوشش و ممارست به سطح قهرمانی برسد.

خوشبختانه ورزشکاران ضایعه نخاعی ایران در سطح جهانی و پارا المپیک صاحب عنوان هستند و مدال های رنگین زیادی را برای کشور به ارمغان آورده اند.

 

 

تاثیر استمرار ورزش و افزایش تدریجی زمان آن

دکتر کاتمن با تحقیقاتی نشان داد که فعالیت بدنی و ورزش طول عمر افراد معلول را افزایش می دهد او در تحقیق خود به این نتیجه رسید که چنانکه معلولین فعالیت بدنی و ورزش را جزئی از زندگی روزمره خود قرار دهند، عمر متوسط آنها از سه سال به ده سال افزایش می یابد.

افراد ضایعه نخاعی به دلیل مشکل جسمی که دارند از تحرکشان کم شده است، بنابراین اعضای داخلی بدن آنها تحت فشار است، سیستم دفعی آنها با مشکل مواجه است و از همه مهمتر به دلیل نداشتن حس در نقاط فلج شده، زخم بستر یکی از عوارض عدیده ای است که این افراد با آن مواجه هستند. بنابراین نیاز است که به هر شکل ممکن شرایطی را فراهم نمود تا افراد معلول ضایعه نخاعی به ورزش و فعالیت بدنی روی بیاورند و از اثرات مثبت آن بهره برده ضمن اینکه از مشکلات مربوط به معلولیت خود نیز بکاهند.

پزشکان متخصص بر این باورند حتی اگر بیمار یا معلولی یک سال هم هیچ تحرک و فعالیت بدنی نداشته باشد، باز هم می تواند با انجام فعالیت های بدنی ملایم، سطح سلامت کلی بدنش را ارتقاء دهد. ورزش هایی از قبیل: دو میدانی، شنا، وزنه برداری، تنیس روی میز، بسکتبال با ویلچر، والیبال نشسته، تیراندازی، تیر و کمان، شمشیر بازی و بولینگ از جمله ورزش هایی است که در بین افراد معلول ضایعه نخاعی رواج دارد و مسابقات رسمی و بین المللی آنها نیز انجام می شود.