معماری معاصر- مهندس سعید امیدی – دانشگاه آزاد پرند- بخش هشتم

فصل هفتم: خاستگاه های هنری معماری مدرن

هنر انتزاعی

هنر انتزاعی بی شک مهمترین دستاورد هنری مدرن است. رئالیسم زندگی روزمره کارگران و دهقانان به نقش و طرح کشیده شد و با ظهور امپرسیونیسم تکنیک دچار تغییراتی گشت؛ گرچه محتوای آن کماکان همچون گذشته باقی ماند. نئوامپرسیونیسم – در ادامه امپرسیونیسم – تجربه‌ای علمی در نور و رنگ بود. سیر تدریجی نقاشی از این بعد با وساطت هنرمند همراه بود. هنرمند بیش از آن که منتقل کننده ی جهان پیرامون بر روی بوم باشد، به عنوان واسطه ای صاحب نظر در بیان دیدگاه و احساس خود پا به میدان هنر گذاشت و آنچه را که خود می اندیشید بیان می نمود. اما پدیده بیرونی همواره زمینه ی اصلی و آشکار بیان احساسات او بود و هنرمند مابین پدیده بیرونی و آفرینش هنری خویش قرار داشت. امّا هنوز ارتباط ظاهری آثار او با جهان پیرامون گسسته نشده بود. در اصل این هنر انتزاعی بود که رهایی یکباره از کالبد هنر رسمی را به ارمغان آورد.

هنر انتزاعی در واقع شیوه ای کاملاً فرمالیستی بود که از درون گرایش های اکسپرسیونیستی سر برآورد، و به ناب ترین جریان مدرنیستی تبدیل شد.

کوبیسم

از دیگر جریانات تاثیر گذار در هنر قرن بیستم می توان به جنبش کوبیسم اشاره کرد. جنبش کوبیسم توسط پابلو پیکاسو (Pablo Picasso) و ژرژبراک(Georges Braque) در سال 1907 بنیان گذارده شد. کوبیسم را می توان محصول نگرش خردگرایانه به جهان دانست. پیشگامان کوبیسم مضمون های تاریخی، روانی، احساسی و عاطفی را وانهادند و عمدتاً طبیعت بی جان را موضوع کار خود قرار دادند. در این عرصه نیز با امتناع از برداشت های عاطفی و شخصی درباره اشیاء صرفاً به ترکیب صور هندسی و نمودهای آن پرداختندو تصویر بوسیله یک ساختار هندسی ، ساده و کم عمق بیان می گردید و در تصویر پیش زمینه و پس زمینه پیوند یافت. هنرمندان کوبیسم همچنین مفهوم فضا در تصاویر پرسپکتیوی را توسعه دادند. دیگر اشیا تنها از یک نقطه دیده نمی شدند بلکه در یک تصویر نماهایی از نقاط مختلف به طور همزمان نشان داده می شدند. نفی سلسله مراتب دید مهم دانسته شد و به این ترتیب حرکت و از طریق آن زمان وارد نقاشی قرن بیستم شد.

هنر کوبیسم در معماری تاثیر زیادی بر جای گذاشت که از آن جمله می توان به :

• تندیسگرایی و عدم آرامش نما

• تجزیه احجام و فضاها به اشکال اصلی هندسی
• افزودن عامل زمان به معماری با تندیسگونگی بنا
• تلفیق فضای درون و برون با احجام ترانسپارانت
• پلان لیبر و نقشه آزاد

فوتوریسم

جنبش فوتوریسم(Futurism) در سال 1909 م توسط فیلیپّو تومّازو مارینتّی (Filippo Tommaso) در میلان ایتالیا شکل گرفت. اصل ایدئولوژی فوتوریسم همان چیزی است که مارینتی در بیانیه این جنبش به آن اشاره نمود: «ما اذعان داریم که شکوه و عظمت جهان با زیبایی جدیدی غنی تر شده است با زیبایی سرعت».

آنچه که در سرفصل مباحث نظری فوتوریست ها خود را بارز می نماید، نزدیکی هنر به زندگی و جوهر آن حرکت است. آنها معتقد بودند برای تجسم پویایی باید بر نور و حرکت تاکید نمود؛ زیرا نور و حرکت باعث می شوند که استحکام صورت اشیاء کاهش یابد و عناصر در یکدیگر و در محیط اطرافشان نفوذ کنند. از نظر آنها معنا و ماهیّت عصر جدید بر «همزمانی» و در هم تنیدگی کل ظواهر واقعیت عادی مبتنی بود. در آثار هنرمندان فوتوریست مفهوم سرعت، پیشرفت، و تهاجم به ارزش های کهن را به وضوح مشاهده نمود. آنها همچنین از نخستین مدافعان مفهوم جدید فضای تصویری بودند و می کوشیدند تا فضا را به گونه ای مجسم نمایند که ناظر خود را در مرکز تصویر حس کند. یکی از مهم ترین آثار فوتوریستی که به زیبایی تمام توانسته است این مفهوم را برساند «بطری در فضا می شکفد» اثر اومبرتو بوچونی (Umberto Boccioni) است. در این اثر فرم بطری طوری شکافته شده که در آن مرز بین فضای درون و بیرون از بین رفته و فضا به عنوان یک شی پویا و ملموس به نمایش گذاشته شده است.

بطری در فضا می شکند- امبرتو بوچونی

با ورود آنتونیو سانت اِلیا (Antonio Sant’Elia) در سال 1914 فوتوریسم رسماً در حیطه معماری نیز آغاز شد. در این سال نمایشگاهی از طرح های سانت الیا در میلان برگزار گردید که در آنها از شهرهای جدید و آموزه های انقلاب صنعتی تجلیل شده بود. پروژه شهر جدید او بیانیه فوتوریستها در حوزه معماری است. در اسکیسهای او سیمای یک شهر صنعتی هویدا است.

کُنستروکتیویسم

کنستروکتیویسم در سال 1913م به وسیله ولادیمیر تاتلین (Vladimir Tatlin) شکل گرفت دو پیکره ساز به نام های نائوم گابو(Naum Gabo) و آنتوان پفسنر (Antoine Pevsner) به تاتلین پیوستند و در سال 1920 بیانیه خود را منتشر ساختند که یکی از رهنمودهای آن «ساختن» (construct) هنر بود و اصلاح کنستروکتیویسم یا «ساخت گرایی» ازهمین رهنمود ریشه گرفت.

اصیل ترین کار کنستروکتیویسم طرح بنای یادمان بین الملل سوم (Monument to the Third International) اثر ولادیمیر تاتلین بود، که اولین بار در سال 1920 م به نمایش گذاشته شد در این سال نمایشگاهی از درآمد ولی هرگز اجرا نشد.

برج انترناسیونال سوم- تاتلین

برج که قرار بود 396 متر ارتفاع داشته باشد، نماد قدرت

و آرمان های یک اتحاد جهانی بود. این طرح به صورت

یک سازه مارپیچی، به شکل یک خروط ناقص مورّب

با سه بدنه دوّار در حول محور مرکزی طراحی شده

بود (حرکت مارپیچی طرح، حرکتی لگاریتمی بود

که به حالت حلزونی و رو به بالا از دامنه ی آن کاسته

می شد) و روحیه کاملاً پیروزمندانه ساختارگرایی

تکنولوژی معاصر را نشان می داد. قاب مارپیچی

می بایست چهار تالار با دیوار شیشه ای در حال

چرخش را (با سرعت متفاوت) که کارکردهایی

متفاوت داشتند دربرگیرد. پایین ترین تالار که

قرار بود یکبار در سال بچرخد برای برگزاری

کنفرانس در نظر گرفته شده بود. تراز بعدی

به شکل هرمی خمیده هر ماه یکبار می چرخید

و به فعالیت های قوّه مجریه اختصاص داشت.

تراز سوم با نیم کره ای در بالای آن مرکز اطلاعات

را در برمی گرفت و روزی یکبار به دور خود می چرخید.

ده ستایل

در هلند جنبش نئوپلاستیسیسم (Neo Plasticism) در سال 1917م و همزمان با تاسیس مجله ده‌استیل(De Stijl) «سبک» بنیان گذاشته شد. این اصطلاح را پیت موندریان(Piet Mondrian) وضع نمود. وی با طرح نظریه نئوپلاستیسیسم تحول بزرگی در هنر انتزاعی به وجود آورد. موندریان معتقد بودکه هنر باید «طبیعت زدایی» شود. بدین معنی که باید از هر گونه رابطه بازنمودی و با اشیاء طبیعی و اجزای مربوط به آنها مستقل گردد و صرفاً بر عناصر انتزاعی تکیه کند. موندریان برای حصول این مقصود عناصر تشکیل دهنده یک کمپوزیسیون هنری را به خطوط مستقیم و زوایای قائم (یعنی رابطه های افقی و عمودی نسبت به چارچوب تابلو) و استفاده از سه رنگ اصلی (آبی ، قرمز و زرد ) و سیاه و خاکستری محدود ساخت.

موندریان

هنرمندان جنبش ده استیل به دنبال یافتن قوانین تعادل و هماهنگی بودند. آنها هر گونه بازنمایی را مردود می دانستند و عناصر هنری را با استفاده از خطوط راست زوایای قائم و رنگ های خالص پایه (آبی ، قرمز و زرد ) محدود می نمودند .

خانه شرودر عبارت است از لوله های فولادی ساده ای که به عنوان نرده به کار رفته اند.

خانه شرودر- ریتولد