معماری معاصر- مهندس سعید امیدی – دانشگاه آزاد پرند- بخش یازدهم

فصل نهم: ميراث معماري مدرن

شكوفايي و اوج معماري مدرن را مي توان در فاصله زماني بين جنگ جهاني اول و دوم جست و جو نمود. در اين سال ها جنبش مدرن مهم ترين دوران خود را سپري نمود.

سيام

Congres Internationaux d’Architecture Moderne«سيام» مخفف عبارت

(كنگره بين المللي معماري مدرن)، اولين تجمع معماران مدرن اروپايي است كه جهان از طريق آن با ايده‌هاي معماري و شهرازي مدرن آشنا شد. به مكاني براي تبديل انديشه معماران مدرن مبدل گرديد. اولين سيام در سال 1928 م و به همت الن دو ماندرو در قصر لاساراز (La Sarraz) در نزديكي شهر لوزان (Lausanne) سوييس و با همكاري لوكوربوزيه و زيگفريد گيديون برگزار شد. دومين سيام در سال 1929 در فرانكفوورت برگزار شد و مهم ترين موضوع آن نيز بحث درباره مسكن حداقل بود.

سيام دهم آخرين گردهمايي كنگره بين المللي معماري مدرن بود كه در دوبرونيك (Dubrovnik) در واقع يوگسلاوي در سال 1956م برگزار شد.

سبك بين المللي

(International Style)‌

سبك بين المللي عنواني است كه هنري راسل هيچكاك و فيليپ جانسن (Henry-Russell Hitchcick)

در كاتالوگ نمايشگاه معماري سال 1932 در موزه هنرهاي مدرن نيويورك به گروهي از ساختمان ها اطلاق نمودند كه طي سال هاي پايان جنگ جهاني اول تا سال 1931 در اروپا طراحي و ساخته شده بودند و در آنها ايده هاي جديدي همسو با تكنولوژي و عملكرد ساختمان مطرح شده بود. مجموعه كارهاي نمايشگاه در همان سال با عنوان «سبك بين المللي: معماري از 1922» به چاپ رسيد.

هيچكاك و جانسن در كتاب «سبك بين المللي: معماري از 1922» سعي نمودند تا تصويري روشن از اين نوع گرايش در معماري را بيان نمايند. به زعم آنها با پيشرفت تكنولوژي و مصالح ساختماني ما شاهد شكل گيري نوعي معماري هستيم كه فولاد، بتن و شيشه عناصر جدايي ناپذير آن هستند. آنها بر اين عقيده پاي مي فشردند كه اين مصالح باعث پيدايش فرم هاي جديدي در معماري شده است كه از خصوصيات بارز آن مي توان به انسجام، سادگي و فقدان تزيينات اشاره نمود. در اين فرم ها به پوسته اي نازك و بي وزن از گچ و شيشه نيز تاكيدي خاص شده است.

خانه شیشه ای در نیوکانان1945-50 اثر فیلیپ جانسن

خانه خانم فارنژورث- 1945-50 ایلینوی اثر میس وندرو

آنها خاطرنشان كردند كه طرح اين ساختمان ها عموماً به گونه اي است كه بيشترين تاكيد را بر كاربرد و كاركرد آنها دارد ليكن در اين طرح ها كاركردگرايي خود تابع عنصر زيبايي شناسي در معماري است. اصول و قواعد هنري عمده اي كه سبك اين ساختمان ها را شكل مي دهند، بيشترين تاكيد را مشخصاً بر حجم در برابر جرم، انتظام و قاعده مندي در برابر تقارن و تناظر، و دسته بندي و تنظيم جزييات در برابر استفاده از تزيينات قائل هستند.

اكثر مورخين معماري سال هاي 1925 تا 1965 را سال هاي اوج و افول معماري سبك بين المللي مي دانند.

بروتالیسم

گرایشی که با لکربوزیه آغاز شد.

یکی از خصوصیات معماری مدرن این بود که ماهیت مصالح ساختمانی را در بناها مورد توجه قرار داد و این مصالح به صورت طبیعی و دست نخورده و بدون پوشش و پرده در ساختمان بکار گرفته شدند. از آنجا که استفاده از تزیینات کهنه پرستی و ظاهر سازی دانسته شد لذا به اعلام شد که به جلوه درآوردن ماهیت مصالح به صورت طبیعی بر غنای معماری می افزاید. از همین رو لکربوزیه در “پاویون” دانشجویان سوییسی کوی دانشگاه پاریس سنگ را به صورتی طبیعی و عریان بکار گرفت. میس وندرو اصرار داشت که آهن در ساختمانهایش بی هیچ پوششی در معرض دید قرار گیرد و رایت چوب و آجر را به صورت طبیعی خود به درون خانه هایش راه داد.

آغاز بروتالیسم هم به انگلستان و به یک زن و شوهر معمار به نامهای آلیسون و پیتر اسمیتسون نسبت داده شده است و هم به لکربوزیه.

 

آن در فرانسه تلفظ نمیشود هم در این زبان و هم در انگلیسی به معنی خشن و نخراشیده است.t که ;Brut واژه

و از جمله معرف مصالحی است که در معماری بروتالیسم بکار گرفته می شد. فی المثل بتن طوری بکار گرفته می شد که دانه های شن و ماسه در آن به دیده آید و صافکاری نمی شد یا سطح بتن از سر قصد شیار داده می شد تا خشونت یابد. احتمالا ایجاد چنین کیفیتی در بتن از آنجا آغاز شد که بتن ماده ای سرد و بی روح است: نه گرمی آجر را دارد و نه سرزندگی چوب را. نخستین کاری که در اثر شکستن این سردی بتن صورت گرفت این بود که اثر قالبهای چوبی روی بتن باقی بماند تا نقش الیاف چوب اندکی از سرزندگی چوب را به بتن انتقال دهد.

غیر از آشکار ساختن خشونت مواد ساختمانی و یا خشن گردانیدن آن به عمد و از راه اغراق، در مقیاس ساختمان و عوامل آن مانند درو پنجره و پله نیز مبالغه شد تا علاوه بر خشونت سیما، پیکر ساختمان نیز سنگین و هیولا مانند به نظر آید

نمونه های بروتالیسم:

خانه های ژائول در پاریس اثر لکربوزیه

خانه دانشجویان نیوهیون اثر پل رودولف

خانه های هم کامن لندن اثر جیمزاسترلینگ و جیمزگوئن

دانشکده معماری و هنر دانشگاه ییل، کانه تیکات اثر پل رودولف

سر در دانشگاه تهران اثر کوروش فرزامی

خانه ژائول در کوی نوئیی پاریس اثر لکربوزیه

خانه ژائول در کوی نوئیی پاریس اثر لکربوزیه

خانه های هم کامن در لندن اثر جیمز استرلینگ و جیمز گوئن

پل رودولف- دانشکده معماری دانشگاه ییل

مينيماليسم

دهه 1960م در تاريخ هنر، سال شكوفايي و اوج هنر مينيماليستي است. واژه مينيماليسم در هنر عمدتاً براي توصيف سبكي به كار مي رود كه ويژگي آن بي پيرايگي فوق العاده، شكل بندي‌هاي هندسي ساده، بهره گيري از مواد و مصالح صنعتي است. از طرفي مي توان هنر مينيمال را هنر مصنوع ناميد كه در آن غياب هنرمند احساس مي شود و از همين رو فاقد آن لحظه تاثيرگذار حسي است كه با دستان هنرمند منتقل مي شود.

ريشه هاي گرايش به مينيماليسم در معماري را بايد در جنبش «صنايع و حِرف» جست. ويليام هاريس، باني اين جنبش، هوادار صداقت و صراحت در به كارگيري مصالح و فنون اجراي ساختمان بود. ولي ريشه هاي امروزي مينيماليسم را بايد در فلسفه فكري و معماري لودويگ ميس وان در روهه يكي از بهترين نمونه هاي معماري مينيماليسم است و از اين رو گزين گويه او: «هر چه بهتر كمتر!» تبديل به شعار محوري معماران مينيماليسم شده است.

فيليپ جانسن نيز كه مقلد و پيرو انديشه هاي ميس وان در روهه بود و همواره او را به عنوان استاد بزرگ خطاب مي نمود در ملك شخصي خود در نيوكانان (Mew Canan) واقع در كانتيكات (Cannecticut)‌ بين سال هاي 1949 و 1950 خانه شيشه اي اي خود با الگوبرداري از خانه فارنزروث ميس وان در روهه ساخت. حجم خانه به شكل مكعبي تمام شيشه اي با سازه اي از جنس فولاد طراحي شده است. حجم شيشه اي خانه به كمك يك سكوي كوتاه آجري كمي بالاتر از سطح زمين قرار گرفته است. اين سكو، در عين حال كه جدا كننده خانه از زمين است، عامل پيوند آن با زمين نيز به شمار مي آيد. فضاي داخلي خانه با ديوارهاي شيشه اي تقسيم بندي شده و تنها فضاي اختصاص يافته به سرويس ها با مصالح بنايي اجرا شده است.

يكي از معماران مطرح ژاپن كه انديشه ها و كارهاي او قرابت خاصي با مفاهيم معماري مينيماليسم دارد تادائو آندو (Tadao Ando) است. انديشه ها و كارهاي آندو شديداً وامدار از ديدگاه هاي لوكوربوزيه نسبت به معماري است. لذا او را مي توان «لوكوربوزيه بودايي شده با گرايش به مينيماليسم» ناميد. آن چه كه در كارهاي آندو خودنمايي مي كند، توازن معماري با طبيعت و پرداختن به مفاهيم متافيزيكي است. از اين روست كه معماري او عمدتاً در بستر سنت، تاريخ و فرهنگ ژاپني قابل درك است. مهم ترين پروژه ساخته شده تادائو آندو در خارج از ژاپن موزه هنر مدرن فورت ورث تگزاس است.

موزه هنر مدرن فورت ورث تگزاس اثر تادائو آندو

ژاك هرتسوگ (Jacques Herzog) و پي‌ير دومورون (Pierre de Meuron) نيز با طرح‌هاي ساختمان گالري هنر گوتس (Goetz) در مونيخ (92-1991) و ساختمان اداري و كنترل ايستگاه راه آهن در بازل (Basel) (95-1992) توانستند در بين معماران اروپايي جايگاهي ويژه براي خود كسب كنند. البته مي توان هرتسوگ و دومورون را معماراني مينيماليست با گرايش‌هايي اكسپرسيونيستي ناميد. چرا كه بناهاي طراحي شده آنها با مفاهيم اكسپرسيونيستي قرابت و همخواني خاص دارد. اين معماران در استفاده از مصالح طبيعي پافشاري خاصي دارند. آنان در پي نشان دادن ذات و جوهره واقعي مصالح اند.

ساختمان گالري هنر گوتس، حجمي مدرن با بياني مينيمال دارد. طراحان با هوشمندي خاصي سعي نمودند تا با شفاف سازي بدنه ساختمان از صلبيت حجم آن بگاهند و به آن انعطاف پذيري ببخشند. در حالي كه طرح ساختمان اداري و كنترل ايستگاه راه آهن بازل در همسويي خاص با مفاهيم مينيماليسم و اكسپرسيونيسم شكل گرفته است. طرح اين ساختمان جعبه اي مكعب مستطيل را به معرض نمايش مي گذارد كه نوارهاي باريك مسي آن، كه به صورت افقي اجرا شده اند، يادآور خط راه آهن شهر بازل هستند. اين ساختمان با دارا بودن شش طبقه هيچ نمود بيروني ندارد و تنها نمود بيروني آن همان نواراهاي افقي 10 سانتي متري است كه سطح بتني ساختمان را با حركت خطي پوشش داده اند. تصوير به ياد ماندني اين بنا عمدتاً شب هنگام و با روشناي فضاي داخلي خلق مي شود. روشنايي فضاي داخلي تاثير نوارهاي افقي را در ذهن ناظر دوچندان مي‌سازد و به حجم بنا بياني اكسپرسيونيستي مي بخشد.

گالري هنر گوتس- هرتسوگ و دمورن (Goetz) در مونيخ

 

ساختمان اداري و كنترل ايستگاه راه آهن در بازل- – هرتسوگ و دمورن