معماری معاصر- مهندس سعید امیدی – دانشگاه آزاد پرند- بخش پانزدهم

فصل سیزدهم: اِكو – تِك

معماري اكو- تك (Ecology – Technology ) (29) را مي توان پاسخي معمارانه به بحران‌هاي زيست محيطي و جنبش هاي سبز جهان قلمداد نمود، كه از اهداف اصلي آن مي توان به تامين نيازهاي اساسي، بهبود وارتقاء سطح زندگي همگاني، حفظ و اداره بهتر اكوسيستم ها، و آينده امن تر و سعادتمندتر اشاره نمود.

تا امروز، تلاش معماران و مهندسان در جهت كاهش وابستگي انسان به سيستم هاي مكانيكي نتايج مطلوبي داشته و به ابداع واجراي روش هايي جديد در بهبود شرايط زيستي انسان ازطريق استفاده از منابع انرژي تجديد پذير منجر شده است. ولي معماري اكو-تك دو هدف «تكنولوژي و اهداف انساني» راكنار هم آورده و به ايجاد رابطه هاي انساني اعتبار معنوي بخشيده است. پس معماري اكو-تك مي تواند كليدي براي پاسخگويي به اين سوال باشد كه چگونه معماري مي تواند از زندگي سالم و مفيد حمايت كند؟ مي توان گفت «ساختمان سبز» به غير از برآوردن نيازهاي جسمي انسان، نيازهاي روحي او را نيز مرتفع مي سازد ودر واقع نظام هايي هستند كه توسعه پايدار را درسطح جامعه براساس سلامت بشر، بهره وري و رفاه بيان مي كنند.

كِن يينگ (Ken Yeang) سال ها است كه به طور جدّي به ساختمان هاي اقليمي مي انديشد. ماحصل تلاش هاي او هشت عنوان كتاب در مباني ساختمان هاي اقليمي است. عمده گرايش طراحي يينگ، طراحي آسمانخراش هاي سبز است. او با تحليل و بررسي عناصراقليمي و جايگاه آن در طراحي آسمانخراش، نوع جديدي از طراحي ساختمان هاي بلند مرتبه را پيشنهاد مي كند كه با عناصر وعوامل محيطي مناطق گرمسيري همخواني دارد. ازنظر يينگ طراحي پايدار همان طراحي اكولوژيك است. در واقع طراحي پايدار براي او نوعي از طراحي قلمداد مي شود كه در طول چرخه حيات خويش با سيستم هاي اكولوژيكي كره زمين، هماهنگي كامل داشته باشد. از طرفي براي يينگ معماري پايدار راه حلي است كه مي توان به تبع آن فضاهاي قابل زيست طبيعي ساخت. به زعم او، آسمانخراش ها همچون اتومبيل ها، در عصر حاضر از ملزومات زندگي هستند و همان گونه كه نمي توان شهري بدون ماشين را در نظر مجسم نمود، توسعه شهرها هم به ساخت آسمانخراش نيازمند است.

مناره مزينياگا (Menara Mesiniaga) يكي از مهم ترين كارهاي اجرا شده كن يينگ است. اين برج در كوآلالامپور مالزي بين سال هاي 1989 و 1992 ساخته شد. ايده حياط هاي آسماني در اصل تلفيق فضاي سبز با معماري آسمانخراش است. طبقه همكف كه بستري سبز و پوشيده ازگياهان است، دو طبقه دايره اي شكل براي دفاتر، كه هركدام از يك باغچه بر روي بالكن برخوردار هستند،‌ و يك تاج بر روي برج با سقفي خورشيدي، كه استخري زير قوس آن قرار دارد. مهم ترين ابزاري كه يينگ به منظورصرفه جويي در مصرف انرژي از آن استفاده مي كند دو حياط معلق سبزاست كه به دور ساختمان پيچيده و بالا مي روند و باعث ايجاد سايه و تضاد بصري بين سطوح فلزي و آلومينيومي مي شوند. دومين ابزار قابي از بتن مسلح است كه از صفحات خورشيدي و ديواره هاي جداكننده ساخته شده است، و پوششي از تركيب شيشه وفلز دارد كه با پايه اي شيبدار و تاجي فلزي برجستگي مي يابد و تصوير معماري «هاي – تك » اوليه اي كه از ساختمان در ذهن بيننده شكل گرفته بود را هر چه طبيعي تر نمايان مي سازد.

مناره مزينياگا- مالزی اثر کن یینگ

نورمن فاستر جزو اولين كساني است كه در گرايش به انديشه هاي گروه هاي سبز مفهوم معماري اكو-تك را در عمل به كار بست.

به نظر او بهترين طرح معماري، طرحي است كه بتواند نيازهاي اجتماعي، اقتصادي، تكنولوژي، زيبايي شناختي، و زيست محيطي را با هم برآورد و نتيجه آن بايد سنتزي از همه عوامل دخيل در پروژه باشد. ساختمان دفتر مركزي كومرتس بانك (Commerzbank) با طرح نورمن فاستر، جزو اولين برج هاي اداري جهان است كه با تاكيد بر ويژگي هاي بوم شناختي طراحي شده است. در اين پروژه، فاستر همچون طرح بانك هنگ كنگ و شانگهاي از وُيد مركزي جهت ساماندهي طبقات استفاده كرده است. ارتفاع نهايي برج بااحتساب تاسيسات مكانيكي و آنتن ساختمان به 300 متر مي رسد.

باغ هاي آسمان مهم ترين پتانسيل اين برج هستند. 9 باغ و هر كدام به ارتفاع 14 متر در درون برج طراحي شده اند.اين باغات، كه نقش مهمي در تهويه طبيعي برج ايفاء مي نمايند، دور تا دور لبه ساختمان به طور مارپيچ بالا مي روند و متناسب با جهت آنها گياهان خاصي كاشته اند؛ مثلاً باغ‌هاي رو به جنوب داراي گياهان مديترانه اي،‌ باغ هاي غربي داراي گياهان آمريكاي شمالي‌، وباغ هاي شرقي ازگياهان آسيايي بهره مند هستند. اين باغ ها از بيرون مقياس ساختمان را مي شكنند وچشم اندازهايي را به دست مي دهند كه در تمام عرض ساختمان نفوذ مي كنند. اين باغها، كه به ايجاد مكاني انساني تر وصميمي تر براي كار كمك مي كنند، مكان هاي ملاقات هم هستند و فرصتي براي گردهمايي هاي اجتماعي غيررسمي فراهم مي آورند.

دفتر مرکزی بانک کومرتس فرانکفورت آلمان- نورمن فاستر97-1991

ساختمان اداره مركزي شركت بيمه سوئيس ره (Swiss Re) در لندن و به طراحي نورمن فاستر بين سال هاي 1997 و 2004 ساخته شد. سايت قرارگيري برج در محل ساختمان پيشين بازار بورس بالتيك قرارگرفته است و شامل 41 طبقه و 76400 مترمربع زيربنا مشتمل بر بخش اداري، فضاهاي كار و يك مركز خريد است كه دسترسي آن از تالار عمومي ساختمان امكان پذير مي باشد. برج سوئيس رِه اولين برج اكولوژيكي واقع در شهر لندن است كه با الهام از انديشه ريچارد باكمينستر فولر و با مدّنظر قراردادن پيوندي جديد بين طبيعت و محيط كار طراحي شده است.

اين برج داراي پلاني شعاعي با محيط دايره اي شكل است. از زاويه نيم رخ، اين برج به سمت بالا عريض مي شود، دوباره عرض آن كاهش مي يابد و در قسمت انتهايي به حداقل مي رسد. سازه اين برج، داراي بادبندي هايي مورب در ديواره ساختمان است، و بدين طريق فضايي بدون ستون در طبقات به وجود آمده است. با شيشه كاري كامل سطوح خارجي نور روز به طور كامل به داخل ساختمان هدايت مي شود. كف هر يك از طبقات با توجه به طبقه پايين دوران يافته است. اين كار باعث مي شود تا فضاي بين شعاع هاي هر طبقه با يكديگر تركيب شوند و باغ مارپيچي شكلي در فضا به وجود آيد. اين فضاها مقايس بيروني ساختمان را كوچك تر مي كنند و همچون «شُش هاي» ساختمان، هواي داخلي را تنظيم مي نمايند و محيطي مطلوب به وجود مي آورند. دريچه هاي تعبيه شده در طبقات و پوسته ساختمان، نقش هدايت هواي تازه به داخل ساختمان را بر عهده دارند. در روند بازيافت، هواي نامطلوب را مي توان در گرمايش ساختمان استفاده كرد يا آن را به بيرون ساختمان هدايت نمود. فُرم مارپيچي شكلي كه به وسيله دهليز سرگشاده طبقات به وجود آمده است با ايجاد اختلاف فشار به جريان طبيعي هوا كمك مي كند. اين سيستم به قدري‌ كارآمد وموثر است كه دربيشتر ايام سال ديگر نياز به سيستم تهويه مطبوع، مكانيكي نيست. در نتيجه مصرف انرژي اين ساختمان در مقايسه با ساختمان هاي اداري معمولي تا حد قابل توجهي كاهش مي يابد.

ساختمان اداره مركزي شركت بيمه سوئيس ره (Swiss Re) در لندن -نورمن فاستر

يكي ديگر از معماران مهم اكو-تك ريچارد راجرز است. ساخت بناي دادگاه هاي مركزي شهر بوردو (Bordeauxx) در فرانسه و به طراحي ريچارد راجرز در سال 1998 به اتمام رسيد. اين ساختمان داراي تهويه مطبوع طبيعي درآب وهواي گرم اروپايي است، به طوري كه نياز به چرخش هواي تازه در اتاق هاي دادگاه بر طراحي و شكل بنا تاثيرگذاشته است. كاركرد آنها طوري است كه هوا و نور از پايين و گرماي اندكي از طريق نورگير وارد مي شود. گرماي خورشيدي كه از بالاي بنا جذب مي شود «تاثيرات لايه اي» را افزايش مي دهد و تحرك كافي هوا را در ساختمان ايجاد مي نمايد. قبل از اين كه هوا وارد اتاق هاي دادگاه شود از روي يك استخر آب مي گذرد و مرطوب و خنك مي شود. سالن عمومي اين ساختمان كه داراي هفت اتاق دادرسي است در سايه قرار دارد ولي كاملاً روشن و نوراني است، از اين محل مي توان استخر و در پشت آن كليساي جامع قرون وسطا را مشاهده كرد. هواي سالن از فراز استخر و همچنين از خنكاي آب هاي زيرزميني كه از طريق دستگاه هاي تهويه به چرخش در مي آيد تامين مي شود. سيستم طبيعي تهويه هوا جزئي از تركيب بندي معماري است. البته لازم به ذكر است كه فضاهاي داخلي دادگاه كه داراي استخر و فواره هاي بزرگي هستند وعمدتاً از آنها جهت تعديل دماي خارج ساختمان استفاده مي شود كاملاً مشهود هستند.

همسو با كارهاي فاستر و راجرز مي توان به طرح هاي رنتسو پيانو اشاره نمود. آن چه كه آثار وي را به معماري اكو-تك پيوند مي زند توجه به طبيعت،‌توجه به سايت، مورفولوژي زمين، رابطه انسان با معماري و غيره است كه از درون آنها قواعد هر پروژه استخراج مي شوند.

دادگاه هاي مركزي شهر بوردو (Bordeauxx) در فرانسه – ريچارد راجرز

مركز فرهنگي ژان – ماري جيبائو (Jean – Marie Tjibaou) در نومه آ (Noumea) پايتخت كالدونياي جديد (New Caledonia) توسط رنتسو پيانو در سال 1991 طراحي واز سال 1993 تا 1998 ساخته شد. اين مجموعه به عنوان سمبل استقلال قوم كاناك (Kanak) با الهام گرفتن از معماري بومي منطقه طراحي شده است. اين تصوير از ده سازه كلبه مانند در ابعاد مختلف و به صورت سه گروه به وجود آمده است كه هر بخش به مثابه يك دهكده بومي و مستقل است. سازماندهي پلان اين بخش ها و فضاهاي مدور آنها نيز معماري دهكده هاي اقوام كاناك را تداعي مي كند. كلبه مانند و مصالح به كار رفته درآنها نيز از اين فرهنگ الهام گرفته شده است. دهكده هاي مجموعه جيبائو به نمايش ها و رقص هاي محلي، فضاهاي نمايشگاهي و دفاتر اختصاص دارند.

بخش هاي مختلف اين مجموعه طوري طراحي شده اند تا بادهايي كه تقريباً هميشه در يك جهت مي وزند را دريافت كنند، و پيوسته دماي داخلي را طوري كاهش دهند كه هواي گرم مدام تخليه شود.

مركز فرهنگي ژان ماري جيبائو-

رنزو پیانو

يكي از مهم ترين پروژه هاي نيكولاس گريمشو (Nicholas Grimshaw) كه به سال 1996 طراحي و در سال 2001 مورد بهره برداري قرارگرفت، پروژه ايدِن (Eden) در جنوب شرق انگلستان و در زميني به مساحت 30 هكتار است. اين مجموعه به طور منحصر به فردي رابطه زنده و پويا بين گياهان وفرهنگ هاي ملل مختلف و از طرفي جايگاه گياه در تفكر ملل را به نمايش مي‌گذارد. حتي فُرم هاي پوشش گلخانه ها ازروي فُرم هاي طبيعي وبراساس هندسه ارگانيك طراحي شده اند.

پروژه ايدِن (Eden) در جنوب شرق انگلستان- نيكولاس گريمشو