رنگهاي سرد و نامناسب در فضاهاي آموزشي

رنگهاي سرد و نامناسب در فضاهاي آموزشي

تخته سياه، گچ، نيمكت و زمين بازي، همه آن چيزي نيست كه از مدرسه انتظار داريم. توجه به فضاي رنگي و فيزيكي مدارس، چند صباحي است كه توجه نظام آموزشي را به خود جلب كرده است. به طوري كه مسؤؤلان تأكيد مي‌كنند با نشاط كردن فضاي آموزشي بايد در اولويت برنامه‌هاي آموزشي و پرورش قرار گيرد. از سوي ديگر، روانشناسان معتقدند ايجاد فضاي شاد، همراه با به كارگيري رنگهاي مناسب در كلاسها، در يادگيري دانش‌آموزان مؤثر است و انرژي آنها را دو چندان مي‌كند. دكتر مسعود غفاري، روانشناس با اشاره به اينكه رنگ در روانشناسي همچون موسيقي در ايجاد هيجانات رغبتي، مثبت و منفي مؤثرند و به تبع آن، گونه‌هايي از رفتار را شكل مي‌دهند، تأكيد مي‌كند: همانطور كه هيجانات ناشي از موسيقي، رفتارهاي ريتميك به فرد مي‌دهد، در رنگ نيز شدت طول موج رنگ، مي‌تواند هيجانات و رفتارهاي خاصي را به وجود آورد. استفاده از رنگها در كلاسهاي آموزشي، بسته به آن است كه چه هدف رفتاري را براي دانش‌آموز دنبال مي‌كنيم. لذا ديگر امروز نمي‌توان پذيرفت كه تنها نقش نور و رنگ، تأمين روشنايي و به وجود آوردن محيطي خوشايند است. رنگ اشيا، مكانها يا نماها، تنها ويژگي فيزيكي اجسام نيستند، بلكه احساساتي است كه از كيفيات معين نور حاصل مي‌شود، چشم مي‌بيند و مغز آنها را تعبير و تفسير مي‌كند. دكتر غلامرضا حاج حسيني نژاد، استاد دانشگاه و متخصص در تكنولوژي آموزشي در توضيح چنين ارتباطي مي‌گويد: بعضي عوامل در طراحي محيط از حيث رنگ و نور ناديده گرفته مي‌شود، عواملي كه واكنشهاي انسان را تحت تأثير قرار مي‌دهند و موجب به وجود آمدن واكنشهاي ناسازگارانه‌اي نظير عصبي مزاج بودن، سردردها، فقدان تمركز، ناكارآمدي، بدخلقي‌ها، اختلالات ديداري، اضطراب و فشار رواني در انسانها مي‌شوند. به نظر مي‌رسد طراحي و رنگ آميزي محيطهاي آموزشي، بخصوص در مقاطع تحصيلي، از اهميت خاصي برخوردار است، ولي بنا به تحقيقاتي در اين زمينه آنچه تاكنون در اين راستا انجام شده و هر نوع اقدامي كه از سوي مجريان و طراحان آموزشي در جهت استفاده از رنگهاي مطلوب و مناسب در كلاسهاي درسي صورت گرفته، اهداف مورد نظر را محقق نكرده است. دكتر حسيني نژاد براساس نتايج يك تحقيق علمي از وضعيت رنگ و نور كلاسها و راهروهاي مدارس خبر مي‌دهد: نورگيري راهرو مشترك جلو كلاسها در 6/38 درصد موارد طبيعي و در 4/61 درصد موارد مصنوعي است. رنگ ديوار راهروها در 7/31 درصد موارد خاكستري است. با توجه به اينكه تعداد زيادي از راهروها از نور طبيعي محروم هستند و در 54 درصد موارد قابليت انعكاس نور رنگها (خاكستري و كرم) كم بوده، وضعيت رنگ ديوارهاي راهروها در 80 درصد موارد متوسط يا بد است، لذا فضاهاي مذكور چندان دلپذير نيستند. همچنين رنگ تخته سياه و در بقيه موارد نا مشخص يا متفاوت از دو رنگ است. محيطهاي آموزشي ما بيش از آنكه به تأثير فيزيولوژيك و روانشناختي عوامل رنگي كلاسها در دانش‌آموزان بپردازند، به عوامل جانبي توجه دارند كه البته هر دو در كنار هم مي‌تواند محيطي مناسب جهت بارور كردن استعدادهاي دانش‌آموزان ايجاد كند. بهداشت رواني، يكي از عوامل مؤثر در جلوگيري از افسردگي و افزايش انگيزه در مربيان است. برخي تحقيقات علمي نشان داده است كه 85 درصد از دلايل افت تحصيلي داراي جنبه عاطفي است و همچنين پژوهشهاي مربوط به مغز نشان مي‌دهد كه ميزان و نوع رنگ بر يادگيري مؤثر است. دكتر غفاري، نوع رنگ و هيجانات ناشي از آن را به هم مرتبط مي‌داند و مي‌گويد: هر رنگي با طول موج مشخصي، نوع رفتار را در فرد شكل مي‌دهد. سرگروه رنگهاي گرم، رنگ قرمز با بالاترين شدت طول موج رنگ (7000 آنگستروم) فرد را به هيجان دعوت مي‌كند و بنفش در رنگهاي سرد با (3500 آنگستروم) طرف مقابل را ره سكون مي‌خواند و حالا بهتر است در مدارس، رنگي مابين اين دو گروه انتخاب شود تا دانش‌آموزان را در جهت رفتارهاي مناسب هدايت كند. به نظر مي‌رسد كه يكي از اين رنگها سبز صنعتي باشد. طبق نتايج تحقيقات صورت گرفته، تأثيرات فيزيولوژيك رنگهاي نامناسب مي‌تواند بر گرفتگي عضلاني، سرعت تنفس، ضربان قلب، فشار خون و فعاليت مغزي تأثير بگذارد. همانطور كه نور ناكافي در محيط سبب خستگي چشم مي‌شود، تركيب رنگي نامتجانس محيط مي‌تواند سبب كاهش واكنش و اختلال در انجام كار باشد. همچنين روشنايي و رنگ آميزي مناسب سبب بهبود پردازش بصري اطلاعات و كاهش فشار رواني مي‌شود. بهرام صالح صدق پور، محقق و پژوهشگر در زمينه انتخاب رنگ مناسب براي فضاي آموزشي بر اهميت نقش رنگ در تعليم و تربيت تأكيد مي‌كند و در خصوص تأثيرات روانشناختي رنگها در دانش آموزان مي‌گويد: رنگهاي روشن بويژه رنگهاي گرم (قرمز، نارنجي، زرد) سبب هوشياري ذهني و افزايش فعاليتهاي خاص بهره هوشي مي‌شود. بنابر اين، رنگها بايد در مدارس بيشتر مورد استفاده قرار گيرند. كلاس به رنگ آبي روشن يا زرد مايل به سبز، به مراتب اثرات بيشتري از كلاس با ديوارهاي خاكستري دارد و يا كتاب با رنگهاي حقيقي بهتر از كتاب با تصاوير سياه و سفيد است. اين روانشناس، همچنين به عكس العملهاي فردي به نور روشن‌ ويژه اشاره مي‌كند و معتقد است: ثابت شده است كه در شرايط نور مناسب،‌ حساسيت منفي گرايانه زيادي ايجاد مي‌شود و دانش‌آموزان به فضاي نوراني تر تمايل نشان مي‌دهند. در طي آزمايشهاي علمي، اين نتيجه به دست آمده كه پسربچه‌هاي بي‌قرار و خستگي ناپذير بايد در محلهاي نورپردازي شده با نور ملايم قرار گيرند، در حالي كه در خصوص كودكان بي‌توجه و مسؤوليت ناپذير بايد از رنگ معكوس استفاده كرد. لذا استفاده از رنگ مناسب در محيطهاي آموزشي، بنا به خصوصيات سني، فرهنگي و اجتماعي براي هر يك از مقاطع تحصيلي از جمله الزاماتي است كه مي‌بايست مورد توجه مجريان و مسؤولان آموزشي قرار گيرد. دكتر حاج حسني‌نژاد، براساس تقسيم‌بندي رنگها، براي هر مقطع تحصيلي استفاده از رنگهاي خاصي را پيشنهاد مي‌كند. در مقطع ابتدايي بهتر است سقف‌ها سفيد و ديوارها به دور از شفافيت باشد. قرمز، آبي، زرد، رنگهاي اصلي پيشنهادي هستند كه مي‌توانند به صورت همراه به كار روند و استفاده رنگ آبي كم رنگ كه مسير سردي را طي مي‌نمايد، در اين مقطع توصيه نمي‌شود. ولي رنگ آبي با همراهي رنگ زرد و قرمز مناسب مي‌باشد. در مقطع راهنمايي، رنگ نارنجي كه نشانه گرمي و محبت اجتماعي است و رفع خستگي را پيوسته با خود همراه دارد، توصيه مي‌شود و ارغواني، آبي و سبز، رنگهاي اصلي به كار رفته در اين مقطع و به صورت همراه مورد پيشنهاد روانشناسان است كه البته در محيط‌هاي آموزش دختران، ارغوان با زرد قابل تعويض است. در مقطع آموزش متوسطه، 3 رنگ زرد، سبز و بنفش توصيه شده كه هر كدام، كاركردهاي خاص خود را دارا هستند. تركيب رنگ زرد با ساير رنگها پديده‌هاي استقلال، بلوغ، هويت، تفكر و انتخاب شغل و اهداف زندگي، مسير آمادگي و آرام بخشي را براي ذهن شخص مي‌نمايد، تا جايي كه از رنگ زرد، گاهي به عنوان رنگ برجسته بعد از بلوغ ياد مي‌شود. رنگ سبز بخصوص در دوران تغييرات بلوغ همراه با رنگ آبي، نوجوانان دختر و پسر را از نظر انرژي جنسي كنترل مي‌كند و نيز رنگ بنفش براي مقطع تحصيلي متوسطه كه دو راهي فرد و اجتماعي، روحانيت و ماديت و اخذ تصميمات قاطعانه و انتخاب رشته تحصيلي و شغل دائم مطرح است، بهترين فضا را براي نقش فردي آماده مي‌نمايد. البته هر يك از رنگها از نظر روانشناسي، داراي كاركردهاي مشخص هستند، ولي برخي از آنها از لحاظ مسائل تربيتي و آموزشي حايز اهميت است. يكي از آنها، رنگ زرد است. صدق پور در مورد خصوصيات رنگ زرد مي‌گويد: اين رنگ، برخلاف انتظار از لحاظ مسائل تربيتي و استفاده از آن در اماكن آموزشي و پرورشي بسيار مهم است. رنگ زرد يك نوع حالت تحريك كننده ذهني و هوشي دارد كه شديداً موجب تقويت فكر انسان مي‌شود. صاحبنظران و روانشناسان رنگها، معتقدند رنگ زردي كه به مقدار كمي آبي داشته باشد (مايل به سبز) آن قسمت از مغز را كه حالت جهش فكري دارد، تحريك مي‌كند و باعث افزايش حضور ذهن در افراد مي‌گردد. آنچه تاكنون در جهت طراحي و رنگ‌آميزي اماكن آموزشي انجام شده، تنها استفاده از يك رنگ براي تمام قسمتهاي مختلف يك مدرسه بوده است و اين در حالي است كه دكتر حاج حسيني نژاد به متفاوت بودن رنگ هر يك از ديوارها در يك كلاس درس اشاره مي‌كند: در كلاسهايي كه دانش‌آموزان با يك جهت مواجه مي‌شوند، متفاوت كردن رنگ ديوار جلويي از رنگ ديوارهاي پشت و جنبي سودمند و مفيد است. هدف از اين كار در اين است كه وقتي سرشان را از روي ميز تحرير بلند كرده و به جلو نگاه مي‌كنند، خستگي چشم‌هايشان بر طرف شود و احساس آرامش كنند. دكتر غفاري نيز بر متفاوت بودن رنگ كلاسها در مدارس با ديگر قسمتها تأكيد مي‌كند و معتقد است: رنگ محيط آمفي‌ تئاثر، كتابخانه، سالن غذاخوري، سالن ورزش و … بايد با رنگ كلاسها متفاوت باشد. بهتر است در انتخاب رنگ آن قسمت ار زنگهايي استفاده شود كه طول موج بالايي دارند. به عنوان مثال براي كتابخانه‌ها مي‌توان از زرد كمرنگ يا سبز روشن كه آرامش و تمركز و افزايش مي‌دهد، استفاده كرد. حتي در اتاقها بايد يكي دو درجه نسبت به ديوارها، تيره‌تر باشد. وي در ادامه به اهميت رنگ مانتو مدارس دخترانه اشاره مي‌كند و مي‌گويد: مانتوهايي كه رنگ متمايل به تيره مثل سبز يشمي دارند، چون طول موج متوسطي دارند، غير آسيب‌زا هستند. چرا كه مانتو با رنگ طول موج بالا در طول مدت خسته كننده و به رنگي با طول موج پايين رخوت آور تبديل مي‌شود. لذا رنگهاي با طول موج متوسط مناسب‌تر به نظر مي‌آيند. در كشورهاي خارجي نيز روانشناسان در زمينه تأثير رنگ در محيط آموزشي تحقيقاتي كرده‌اند. مؤسسه روانشناسي رنگها در آمريا يزيتس فرايلينگ ده هزار كودك از نقاط مختلف جهان را آزمود. يافته‌هايش نشان مي‌دهد كه براي گروههاي مختلف سني در محيط مدرسه، رنگهاي خاصي مناسب است. به عبارت ديگر، هر گروه سني رنگ خاصي را ترجيح مي‌دهد. آنها گروههاي سني 5 تا 14 سال را مورد مطالعه قرار دادند. فرايلينگ به اين نتيجه رسيد كه گروه سني 9 و 10 ساله رنگهاي خاكستري، قهوه‌اي تيره، سياه، سبز روشن و آبي را دوست ندارند و رنگهاي قرمز ـ نارنجي و سبز ـ آبي را ترجيح مي‌‌دهند. گروه سني 11 تا 12 ساله از رنگهاي برفام (سياه، سفيد، خاكستري) زيتوني و بنفش بدشان مي‌آيد. ترجيح رنگ گروه سني 13 تا 14 ساله، آبي و نارنجي است. دركنار نقش رنگ در محيطهاي آموزشي، مي‌توان به يادگيري از طريق هنرهاي بصري و عملي، اشاره كرد كه موجب ارتباطات قوي‌تر و تازه‌تري در مغز ياد گيرنده مي‌شود. موسيقي، نقاشي و ساير هنرها در اماكن آموزش و پرورش، براي يادگيري اثر گذارند. استفاده از زنگهاي پيانويي و گوش نواز به جاي زنگهاي قديمي كه اكثراً باعث تشنج اعصاب مي‌شوند، بسيار مؤثر خواهد بود. پخش نوارهاي موسيقي ملايم در طول مدت زنگهاي تفريح، موجب تمركز و آرامش دانش آموزان شده و آنها را از نظر ذهني براي ساعت جديد درسي آماده مي‌كند. همچنين قرار دادن گلدان‌هاي گل در راهروها و حتي در كلاسها، باعث انبساط خاطر، شادابي و نشاط آنها شده و محيط درس و كلاس را براي يادگيري هر چه بيشتر خوشايندتر مي‌سازد و آنان را به حضور در مدرسه و رغبت به فراگيري مطالب درسي، تشويق مي‌كند. گزارشگر: فريال طهماسبي ايران 25/1/83 ، ص 7