تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان – قسمت دوم

تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان – قسمت دوم

قسمت های قبلی مقاله:

تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان – قسمت اول

تمدن بین النهرین( میان رودان )

در سرزمین بین‌النهرین و حدود 5500 سال پیش از میلاد مسیح کشاورزی در سرزمینهای مرتفع‌تر شکل گرفت در اثر خشک شدن رسوبات آبرفتی و پیشرفت آبیاری کشاورزی به زمینهای پست حاشیه رودهای دجله و فرات کشانیده شد و دره‌های دجله و فرات در اثر سکونت توسعه‌ یافته و به شهر تبدیل شدند. کشاورزی در جلگه‌های آبرفتی به آبیاری بستگی دارد چون رودخانه‌های سرزمین بین النهرین مثل نیل از طغیان موسمی برخوردار نبوده‌اند لذا آنان با اشکال ابتدایی، با حفر کانالهای بزرگ و سدهای خاکی به آبیاری مکانیزه دست یافتند

.

در هزاره سوم پیش از میلاد شهرهای سومری با دهها هزار نفر سکنه ، ساخت مدبرانه و سازمان طبقاتی سیاسی و نظامی و تکنولوژی پیشرفته و معاملات تجاری وسیع آن به اوج شکوفایی خود رسید .

شهرهای تمدن سومری ، بابل و آشور همگی در اطراف دو رود دجله و فرات شکل گرفت و اکثرا بصورت دو لت شهرهای مستقل بودند این شهرها اغلب بین ده تا بیست هزار نفر جمعیت داشتند شهرهایی نظیر آکد( پایتخت سومر )، اور، بیت‌المقدس، بابل، اوروک (بزرگترین شهر سومری که دارای هزار برج دیده‌بانی بوده است)

شهر آکد در نزدیکی بابل ابتدا بعنوان پایتخت ایالات متحده سومر بنا نهاده شد. پس از سقوط سلسله آکد شهر اور ur)) بعنوان پایتخت انتخاب شد. شهر اور بارزترین نمونه یک شهر سومری است که در نیمه راه بغداد و دهانه خلیج فارس در ساحل فرات واقع شده است. فرات در غرب شهر واقع شده است.

شکل شهر بیضی نامنظم، دارای دو بندر، تمنوس (منطقه مذهبی) و شهر باستانی با دیواری در اطراف آن می‌باشد. تمنوس تنها فضای باز شهری بوده که مختص کاهنین و اعضای خانواده سلطنتی بوده است، طرح کلی آن تقریباً شطرنجی است،

اهمیت نقش تمنوس در شهر اور :

• جانمایی آن در بهترین نقطه ی شهر بین دو دروازه ی ورودی شهر
• وسعت قابل توجه آن در نسبت با کل شهر اور
• برخورداری از نظم هندسی گویای برنامه ریزی هدفمند
• مانایی بیشتر بدلیل استفاده از مصالح مقاومتر
• وجود حصار مضاعف بر گرد آن

تمنوس یا منطقه ی مذهبی

سایر مناطق شهری در درون حصار به صورت محلات مسکونی با تراکم بالا ساخته شده ومنازل مسکونی عمدتاً دو طبقه با خشت خام درطبقات بالا و آجر پخته در طبقه ی پایین ساخته شده اند ، حیاط مرکزی جهت تأمین نور و تهویه تعبیه‌ می‌شده و بعضی موارد حدود14ـ 13 اتاق بر گرداگرد یک حیاط مرکزی شکل می گرفته است که نمونه ای از خانه های درونگرای امروزی هستند . این نوع خانه ها علی رغم تراکم بالا محرمیت را نیز فراهم می آوردند.. خانه‌ها در نوع خود پیشرفته بودند اما ارتباط آنها در کنار هم گذاشتن مثل رشد روستاهای بدوی، بدون هیچ‌گونه نظام شهرسازی بوده است.

شهر اور در کنار فرات

1. به این تکامل طبیعی و بدون برنامه یک شهر با منشأ روستایی رشد ارگانیک می‌گویند.

عموماً به رشد و گسترش بدون کنترل شهر رشد ارگانیک می‌گویند . شهرهای دارای رشد ارگانیک دارای طرح از پیش تعیین شده نیستند، اما اتفاقی و نامنظم هم شکل نگرفته اندبعلاوه این شهرها دارای کیفیاتی نظیر :تنوع در سیما و منظر، بافت پرپیچ و خم بوده و براساس یک الگوی طبیعی قابل درک شکل می‌گیرند، نمونه‌های پیشرفته آنها در شهرهای قرون وسطایی در اروپا و شهرهایی در سرزمین های اسلامی به چشم می‌خورد.

شهر بابل: بر کرانه ی چپ فرات در زمان بخت النصر واز سال 680 ق.م به بعد براساس شبکه ای شطرنجی شکل گرفته و توسط فرات که دارای دیواره ای سنگی و پلی ثابت بود به دو بخش تقسیم شده بود ( موریس )بابل شکل یک مربع مستطیل بابعاد 2.5در 1.5 را داشت که پلی دو بخش شهر رابه یکدیگر متصل می کرد دو دیوار که با خندقی از هم جدا می شدند از شهر محافظت می کردند .8 دروازه که مهمترین آنها دروازه ی ایشتر بود ورودیهای شهر بودند و این شهر دارای 53 نیایشگاه بوده است . بابل یک مورد استثنایی است یک مرکز بزرگ تجاری و مبادلاتی بودو ساختار شهری نسبتا پیشرفته ای داشته است ( فکوهی )

شهر بابل بر کرانه فرات

عناصر اصلی در شهرهای بین النهرین شامل : کاخ ، معبد ه دروازه ها ، بندرها ، بافت مسکونی ، خیابا نها و فاضلاب ها بوده است . دروازه ها در این نوع شهر از اهمیت بسیار زیادکارکردی و نمادین برخوردارند و محلی برای تجمع های عمومی بوده اند.دیوارهای گرداگرد شهر ها نشانی از سازمان یافتگی شهری و تمایل به تفکیک فضای شهری از بیرون شهر بوده است .

زیگورات:

در شهرهای تمدن بین‌النهرین براساس اعتقادات مذهبی مردم وظیفه اصلی شهرو همه ی شهروندان ، خدمت به خدا در مقام یک ارباب بود. مجتمع‌های گسترده و بزرگ معبد در نوع خود شهری در دل شهری دیگر بود که وظایف متعددی نظیر مرکز فعالیتهای اداری، اقتصادی داشته است.

برجسته‌ترین بخش مجتمع معبد و شناخته شده‌ترین ساختمان در دره بین‌النهرین «زیگورات»ها بودند.زیگورات ها بناهای هرمی شکل و یا پلکانی با عملکرد مذهبی بودند. بعضی این ساختمانها را «پلکانهایی از آسمان» و یا کوههای ساختگی توصیف کرده‌اند. بمثابه نوک قله رفیع که جایگاه خدایان است. زیگورات اور و چغازنبیل نمونه هایی از این نوع بناها هستند

زیگورات اورسده بیست و دو تا بیست و یک ق.م دارای سه پلکان خرپشته‌ای (سه طبقه ) کوه محکمی از خشت خام با نماسازی ضخیمی از آجر پخته با ملات قیری بودکه بر قدرت و استحکام ساختمان در برابر سیلها و عوامل دیگر طبیعی می‌افزود.

زیگورات اور