ورزش های بومی و سنتی خراسان رضوی

ورزش های بومی و سنتی خراسان رضوی

1) تشله بازی

 

تشله به لهجه مشهدی (توشله یا تیله مهره های درشتی است که گاه از سنگ تراشیده می شود یا از آهن یا بلور است.

شرح تيشله بازي به روش دايره اي بزرگ:

دايره اي به شعاع يك متر و نيم روي زمين ميكشيم و بعد خطي به فاصله 4 متر از مركز دايره به عنوان مبنا ميكشيم اصولا اين بازي دو نفره است.

اين دو نفر به انتخاب خود(7 الي10) تيشله در داخل دايره قرار ميدهند(كنار هم به صورت خطي) و با استفاده از روشهاي خود(قوش قوش) يك نفر بازي را شروع ميكند،اين نفر بايد سعي كند با تيشله اي كه در دست دارد به تيشله هاي داخل دايره بزند اگر اين كار اتفاق نيفتاد كه نفر بعدي شروع ميكند(اين حركت زماني به پايان ميرسد كه بالاخره تيشله اش با تيشله هاي داخل دايره برخورد كند يا به لهجه آزادواري تير زدن)، نفري كه تير زد ميرود روي خط دايره(جايي كه به نطر خودش بهتر بود) و بايد سعي كند تيشله هاي داخل دايره را بيرون ببرد(با تير زدن)،اگر تونست تير بزند ولي تيشله از دايره بيرون نرفت ميتواند دوباره خودش شروع كند ولي اگ نتونست تير بزند بايد نفر بعدي به همين صورت بازي كند.

اين بازي زماني به پايان ميرسد كه تيشله هاي داخل دايره تمام شود.

نكته:اين بازي خيلي كم سر پول انجام ميشود.

نكته 2:تيشله ها را كسي برميدارد كه بتواند با استفاده از تير زدن از دايره خارج كند.

2)کلاه بازی(نوع اول)

اهداف بازی: افزایش سرعت، چابکی و استقامت قلبی، تنفسی و عضلانی

تعداد بازیکنان: ۶ نفر به بالا

ابزار بازی: یک عدد کلاه

محوطه بازی: فضای باز

 

▪ شرح بازی:

بعد از قرعه کشی به روش گل یا پوچ، یک نفر به عنوان بازنده تعیین می شود و شخص بازنده باید کلاهش را در مرکز دایره بگذارد و خودش هم بدون این که از دایره بیرون برود از کلاهش دفاع کند، او می تواند در داخل دایره راه برود و یا بدود اگر او بتواند یکی از افراد بیرون دایره را با پا بزند، جایش را با او عوض می کند و شخص ضربه خورده باید کلاهش را در مرکز دایره بگذارد و از کلاه دفاع کند، ولی اگر نتواند با پایش به افراد بیرون دایره ضربه بزند، بازیکنان که به صورت پراکنده بیرون دایره هستند، سعی می کنند که با پا کلاه را از خط دایره بیرون ببرند. اگر بازیکنی موفق شود کلاه را بیرون از دایره بیندازد، همه بازیکنان به سمت کلاه می دوند و آن را با پا شوت و سعی می کنند کلاه را از شخصی که داخل دایره بود، دور کنند. شخصی که کلاهش ربوده شده، به دنبال کلاهش می دود و سعی می کند که کلاهش را از دیگران بگیرد؛ اگر به کلاهش برسد و آن را از چنگ دیگران درآورد، می تواند با کلاهش بازیکنان را هدف قرار دهد و اگر بتواند با کلاه به دیگر بازیکنان ضربه بزند فرد ضربه خورده باید داخل دایره برود و کلاهش را در مرکز دایره بگذارد و از آن دفاع کنند.

 

▪ یادآوری:

۱( در بازی گاهی اوقات شخص موفق می شود کلاهش را در ۳ یا ۴ متری دایره از دیگران پس بگیرد و گاهی اوقات این فاصله تا صد متر هم می رسد.

 

۲( در این بازی از دست ها به هیچ عنوان استفاده نمی شود مگر زمانی که شخص کلاهش را از دیگران می گیرد.

 

۳( بازی تا زمانی که بازیکنان خسته شوند ادامه دارد.

3) خرِ سَوز پلونِ سوز Xare Sowz Palone Sowz
تعداد بازيكنان: تعداد بازيكنان بايد زوج باشد. معمولاً 6، 8، 10 يا 12 نفر.
شيوه بازي: بازيكنان به دو دسته مساوي تقسيم مي‌شوند. هر دسته يكنفر به نام (استاد) بر مي‌گزينند. (استاد)‌ها با هم شير يا خط (بوسيله سكه) يا بوسيله تخته سنگ يا قطعه سفالي كه يك طرف آن را با زبان تر مي‌كنند (خشك و تر مي‌كنند) يعني يك استاد طرف (تر) و يكي طرف (خشك) را مي‌گويد. سپس سكه يا سفال را به هوا پرت مي‌كنند. هر كدام طرفي را كه گفت و بهمان طرف سكه يا سنگ افتاد برنده است. مثلاً اگر بگويد (شير) يا (خط) يا بگويد (تر) يا (خشك) و برنده شد. طرف ديگر بازنده است.

سپس دسته بازنده به طرف ديوار مي‌رود. (استاد) پشتش را به طرف ديوار مي‌دهد و دو دست خود را (چنگ) مي‌كند يعني انگشتان را درهم فرو مي‌برد. نفر ديگري از دسته او در مقابل او قرار مي‌گيرد و خم مي‌شود و سرش را روي پنجه‌هاي استاد گذاشته، خم مي‌شود و با دو دست استاد را می گیرد نفرهاي بعدي همينطور خم مي‌شوند و با دو دست نفر جلو را مي‌گيرند. دسته ديگر از فاصله تقريباً سه متري يا بيشتر مي‌دوند و با گفتن (خر سوز پلون سوز خدر بگير كه آمدم) سوار نفراتي كه خم شده اند مي‌شوند (طرح شماره 1) . اگر نفراتي كه مي‌خواهند سوار بشوند ضمن سوار شدن بيفتند و نتوانند روي پشت بازيگران طرف مقابل سوار شوند مي‌سوزند (= مي‌بازند) در مقابل طرف اول كه خم شده است بايد جاي خود را به آن طرف بدهد بهمين ترتيب تا آنجا كه بخواهد بازي را ادامه مي‌دهند.

 

طرح شماره 1

 

4) گوكِ دوره Guke Dowra
تعداد بازيكنان: تعداد افراد در اين بازي نيز بايد زوج باشد 4 يا 6 يا 8 … نفر.
شيوه بازي: بازيكنان به دو دسته تقسيم مي‌شوند و روي زمين با انگشت (اگر زمين خاكي باشد) وگرنه با گچ يا زغال چهار يا شش كَد يا كت بشكل دايره مي‌كشند. كد بزرگ بشكل مستطيل است يا دايره اي كه از بقيه بزرگتر است. (شكل 2) كد بزرگ معمولاً پهلوي ديوار است. زمين بازي بالنسبه بزرگ انتخاب مي‌شود. يك گوي (گوك) كه در قديم از (لَتَّه = پارچه كهنه يا با نخ قالي بافته مي‌شد و به گوك رنگه معروف بود) و اكنون از (جير = لاستيك) است و به اندازه توپ تنيس مي‌باشد از لوازم بازي است.
بازي با شیروخط يا سخال(=سفال) تروخشك كه به هوا پرت مي‌شود و بيك طرف حق بازي مي‌دهد آغاز مي‌گردد. هر دسته كه برنده شد در كد بزرگ مي‌ايستد و دسته ديگر بطور پراكنده در مقابل آنها مي‌ايستد. ابتدا توپ در اختيار دسته اي است كه در كد بزرگ هستند و يكي از آنها توپ را در دست مي‌گيرد و ديگري با شدت بوسيله چوب توپ را مي‌زند. سپس به سرعت زياد مي‌دود تا خودش را به يكي از كدهاي كوچك برساند. نفرات دسته ديگر سعي مي‌كنند هرچه زودتر توپ را گرفته و به نفري كه توپ را زده و مي‌خواهد خود را به كد برساند بزنند. طرح شماره 3 (در بعضي مواقع براي اينكه توپ را بهتر بگيرند، كت خود را به جلو مي‌پوشند مطابق شخص الف در طرح شماره 2).

 

طرح شماره 2

در صورتي كه بازيكني كه توپ را با دست زده و در بين دو كد باشد و توپ به بدنش بخورد سوخته (= باخته) و بايد به كد (كت) بزرگتر برگردد و منتظر بماند كه به وسيله يكي ديگر از بازيكنان (نو) Now شود.(نو شدن بازيگر هنگامي ‌است كه وقتي نفري كه توپ زده است و هنگام پيمودن فاصله بين كدها بوسيله دسته ديگر توپ به او خورده و سوخته باشد. اين بازيكن سوخته، وقتي نو مي‌شود و مي‌تواند دوباره بازي كند كه نفر ديگري كه توپ را مي‌زند و تمام ميدان بازي يعني هر سه كت يا هر پنج كت را بدون توقف طي كند و توپ به او نخورد. درنتيجه رفيق سوخته اش نو مي‌شود.

 

 

طرح شماره 3

وقتي همه بازيكنان سوختند (=باختند) دسته اي كه توپ در دستشان بود جاي دسته اول را مي‌گيرند و دسته ديگر توپ را به دست مي‌آورند. و به كت بزرگ مي‌آيند و بازي دوباره ادامه پيدا مي‌كند.
هنگامي‌كه يكي از بازيكنان توپ را مي‌زند پيش از آنكه توپ به زمين بيفتد دسته ديگر آن را در هوا بگيرند (يعني پيش از آنكه توپ به زمين برسد) هم تمام بازيگران سوخته اند و بايد جايشان را به دسته ديگر واگذار كنند.

 

 

تشله بازي Tosla Bazi
تشله بازي به دو نوع تقسيم مي‌شود. خانه‌يي – وجبي.
تعداد بازيكنان: دو يا سه يا چهار نفر است.
شيوه بازي: هريك از بازيكنان در زمين نرم و خاكي كه به آن (خونه ) مي‌گويند حفر مي‌كند. خانه بازي حفره كوچكي است به قطر دو سانتي متر و عمق 5/1 يا 2 سانتي متر. فاصله خانه‌ها همسان است و در امتداد يكديگر در خط راست قرار دارد. (طرح شماره 4).

 

طرح شماره 4

يكي از بازيكنان با توافق نظر ديگران (تشله) خود را در لبه خانه اول قرار مي‌دهد. (اين عمل را در لهجه محلي شوند كه شايد از مصدر نشاندن است مي‌گويند) ديگران از سر خط (يعني نقطه اي كه در امتداد خانه‌ها قرار دارد و فاصله آن قبلاً تعيين شده و اغلب با فاصله دو خانه برابر است) شروع به زدن تشله خود بطرف خانه‌ها مي‌كنند (به نوبت و يكي بعد از ديگري) اغلب بازيگران با هم قرار مي‌گذارند و مي‌گويند: لوكلي موكلي از سيخ تا سوزه قبوله .
(لو = لب) (كُل = سوراخ = حفره) (موكلي = هموزن و به اصطلاح اتباع آن است) (از سيخ تا سوزن) (يعني كم و زياد در بازي قبول است) گفتن اين مطلب در حكم شرط بازي است.
لوكلي= هنگامي‌ است كه بازيكني كه از سرخط تشله مي‌زند؛ تشله به ديواره خانه اول بخورد و به طرف زننده تشله برگردد. آن بازيكن بايد دوباره تشله را بزند. اما اگر (خونه شو x ona su ) يعني تشله به خانه برود يا تير بزند (يعني تشله يكي به ديگري بخورد) در اين صورت احتياجي به تكرار نيست.
موكلي= وقتي است كه بازيگري كه از سر خط مي‌زند؛ تشله اش به ديواره خانه اول بخورد و به طرف چپ يا راست برود. باز هم بايد دوباره تشله را بزند. از سيخ تا سوزن = اصطلاحي است براي قبول هر كار جزئي يا كلي و بازيگران بايد از مقررات بازي بهرحال اطاعت كنند.

هر (تير) يعني هر دفعه كه تشله يكي به ديگري مي‌خورد يك امتياز (پوان) به حساب مي‌آيد. گاهي بازي براي برد و باخت پول است. مثلاً هر تيري يك ريال يا چند ريال محسوب مي‌شود. در بازي دونفره، هر سه خانه را كه گرفتند يك تير به حساب مي‌آيد و وقتي هرچهار خانه گرفته شد؛ بازي تمام است و نفري كه دفعه پيش تشله را زده است بايد (شوند Sond) كند. (خانه اول را دو مرتبه بايد گرفت. در نتيجه خانه‌ها چهارتا حساب مي‌شود) اين بازي را تا زماني كه بازيگران بخواهند مي‌توانند ادامه دهند. در تشله بازي وجبي كسي است كه (شوند) داده مي‌گويد (سرپله) است وكسي اول بار تشله را ميزند (اول زن) يا (جلوزن) و دومي ‌(دوم زن) …. است.

تشله بازي وجبي: گاهي دو يا سه نفر باهم قرا تشله بازي مي‌گذارند و به نوبت بازي مي‌كنند. هرتيري كه به هم زدند (بسته به قراردادشان) پول مي‌گيرند. گاهي هم دو تشله بهم نمي‌خورد و تير نيست؛ ولي دو تشله در فاصله يك وجب قرار دارد. درين صورت مي‌گويند (وجب) است. و نصف پول قرار داده شده را مي‌گيرند و دومرتبه بازي مي‌كنند.

 

6) آقا ملا داد داد بی داد

ابتدا افراد شركت كننده در بازي به دو گروه مساوي تقسيم مي شوند . هر دسته داراي يك سردسته مي باشد . بوسيله گل يا پوچ گروه بازنده انتخاب مي شود . گروه بازنده مي بايست در مكاني نشسته و گروه ديگر در سطح روستا قايم شود ( بصورت گروهي ) . بعد از مدت زماني ( حدود ده دقيقه ) دو سر دسته به اتفاق هم دنبال گروهي كه قايم شده اند مي گردند. مي بايست سر گروه بازنده گروه ديگر را پيدا كند تا آن گروه بازنده شده و جاهاي دو گروه عوض شود . سر دسته گروهي كه قايم شده اند با داد زدن و اعلام موقعيت مكاني كه هستند گروه خود را هدايت مي نمايد تا گروه جابجا شده ( در سطح روستا ) و سر گروه بازنده گروه را پيدا نكند. گروهي كه قايم شده اند به سمت گروه بازنده كه نشسته اند رفته ( در صورت عدم پيدا شدن توسط سر گروه بازنده ها ) و زماني كه به گروه بازنده رسيده به انها حمله كرده و شروع به زدن گروه بازنده مي نمايند .

گروه بازنده با حمله گروه ديگر شروع به داد زدن و سردسته خود را با جمله ذيل خبر دار مي نمايند.

آقا ملا داد داد بي داد

زمانيكه سردسته گروه بازنده مي رسد كتك زدن گروه بازنده تمام مي شود . بازي دوباره به همين روش ادامه پيدا مي كند تا زمانيكه سردسته گروه بازنده مكان گروه قايم شده را پيدا كند تا جاي دو گروه عوض شود.

 

7) تاپ تاپ خمیر

 

▪ اهداف بازی: سرگرمی و نشاط، تقویت حافظه و دقت

▪ تعداد بازیکنان: ۲ تا ۱۰ نفر

▪ ابزار بازی: به ابزاری نیاز ندارد

▪ محوطه بازی: فضای بسته

 

▪ شرح بازی: یک نفر بزرگ تر (اوستا) یکی از بچه ها را به حالت سجده می خواباند و به او می گوید، چشم هایش را ببندد، سپس دست یکی از بچه ها را بالا می برد و در حالی که آرام آرام به پشت او می زند، این شعر را می خواند: تاپ تاپ خمیر شیشه پر پنیر دست کی بالا؟در این موقع بازیکن باید حدس بزند اسم شخصی که دستش بالا برده شده است، چیست.اگر درست بگوید برنده است و یک امتیاز می گیرد و شخصی که دستش بالا برده شده بود، باید جای او را بگوید و اگر اشتباه بگوید، یک امتیاز منفی می گیرد و باید خودش بازی را تکرار کند، این بازی هم چنان ادامه دارد تا زمانی که بازیکن درست حدس بزند و در پایان، امتیاز شماری می کنند و امتیاز هر کس بیشتر بود، برنده است.