فضای شهری: میدان و خیابان

فضای شهری: میدان و خیابان
به اعتقاد راب کریر، بدون تحمیل معیارهای زیبایی‌شناختی حتی فضاهای بین ساختمان‌ها نیز در شهرها به عنوان فضاهای شهری قلمداد خواهند شد، بنابراین وضوح ویژگی‌های هنری و کیفیت زیبایی‌شناختی در فضاها است که منجر می‌شود به فضاهای باز بیرون، فضای شهری اطلاق شود، این فضاها در دیدگاه کریر در دو نوع میدان و خیابان متجلی می‌شوند .
کریر خیابان و میدان را به عنوان دو عنصر اصلی فضای شهری دانسته و علاوه بر ویژگی‌هایی که برای هر یک قائل است بر اتصال مناسب بین خیابان و میدان در طرح‌هایش و نیز به رعایت مقیاس انسانی در طراحی فضاهای عمومی تأکید می‌ورزد.
“میدان اولین تمهیدی است که انسان برای استفاده از فضای شهری به کار برد، میدان از تجمع خانه‌ها دور تا دور یک فضای باز به وجود آمد. این چیدمان کنترل بسیاری در فضای درونی، خارجی و آمادگی دفاعی در برابر حملات بیرونی را امکان‌پذیر ساخت “. نمونه‌های بسط یافته و نمادین آنها درگذشته به صورت اگورا، فورم، دیر، حیاط مسجد و… نمود یافت سپس در دوران بعدی به صورت محوطه‌های بازارها، زمین های رژه، میدان‌های تشریفاتی،فضا های مقابل کلیسا و مراکز حکومت شهر شکل گرفت(امروز این میادین در اکثر مناطق کارکرد و محتوای نخستین خود را از دست داد و فقط از جنبه میراث فرهنگی حفاظت می‌شوند).
در تشریح خیابان به عنوان دومین جز فضای شهری، وی آن را حاصل شکل‌گیری نامتمرکز خانه‌ها و ساختاری برای توزیع زمین می داند. خیابان به ندرت به عنوان یک فضای مستقل و جدا عمل می‌کنند و به طور کلی بخشی از یک شبکه است. کریر خیابان در دو دسته خیابان های مسکونی و خیابان های تجاری دسته بندی نموده است.
وی خیابان‌های مسکونی را محل گذر و گردش عمومی می داند، و معتقد است خیابان‌های تجاری می‌باید به گونه‌ای متفاوت از خیابان‌های مسکونی بنا شوند؛ عرض خیابان‌ تجاری از دید کریر می‌باید به اندازه‌ای تعیین شود که عابرین در یک سوی خیابان بدون عبور ازآن ویترین مغازه‌ها در سوی دیگری را ببینند. کریر در طرح خیابان ها جداسازی پیاده رو و سواره رو را به دلیل انزوایی که منطقه عابر گذر درگیر آن می شود، نفی می نماید. به اعتقاد کریر طرح‌ خیابان‌ها را می‌توان بی‌نهایت بسط داد ولی آنچه بر شکل‌گیری خیابان‌های متعدد و جالب توجه در شهرها موثر است، تنها تاریخ شهر، نشیب و فراز و جمعیت آن می باشد .
– عملکرد فضای شهری
راب کریر با مقایسه‌ای بین خیابان و میدان، اشاره می‌کند که خیابان دارای ویژگی‌های کارکردی عمیق‌تری نسبت به میدان است در صورتی که میدان، فضای جذاب‌تری برای گذران وقت است . بنابراین کریر از لحاظ فعالیتی برای میدان و خیابان تمایز قائل می شود. کریر مناسب ترین کارکرد برای میادین را فعالیت های تجاری در شکل بازار و یا مهمتر از آن فعالیت های امور فرهنگی که قادر باشند سرزندگی و نشاط بیست و چهار ساعته برای آن ایجاد کنند و نیز در ارتباط موثر با مناطق مسکونی باشند، پیشنهاد می نماید .
او هر نوع از فعالیت را برای مکانی خاص مستعدتر می داند و اعتقاد دارد در هم آمیختگی فعالیت های شهروندان،مادامی که محمل کالبدی می یابد، بافت شهری(فضای شهری) را شکل می دهد. عملکرد غالب از نظر کریر برای فضای شهری گردش،خرید،گفتگو،کار و ایجاد ارتباطات اجتماعی است .
– شکل شناسی فضای شهری
کریر در بخش دیگری از مطالعات خود که برخی آن را مهمترین بخش از کارهای وی می دانند، به شکل شناسی فضاهای شهری می‌پردازد. بررسی‌های او در خصوص شکل‌شناسی میادین شکل گرفته و ساخته شده در طول تاریخ، یکی از گسترده‌ترین مطالعات در این زمینه پس از مطالعات زوکر بوده است؛ررسی‌های کریر نشان می‌دهد که طراحان درنهایت آزادی انواع شکل‌های فضایی را تجربه کرده‌اند و در هر دوره تاریخی ارزش‌های فضایی جدیدی به میدان افزوده ‌اند .
کریر با بررسی شکل شناسانه فضاهای شهری در اروپا، آنها را در سه گروه اصلی 1ـ مربع 2ـ دایره و 3ـ مثلث تقسیم‌بندی می نماید. وی معتقد است همه فضاهای موجود و فرم‌های آنها را در طی پنج مرحله تغییر- زاویه‌دار کردن،‌ قطعه قطعه کردن،‌ الحاق و ادغام شدن،‌ تداخل یا ترکیب عناصر و تغییر شکل یافتن(تصویر1)- از سه فرم فوق می‌توان به شکل های موجود تبدیل نمود. کریر عنوان می کند این عوامل قادرند اکثر فرم های فضا های شهری را به صورت منظم و نامنظم شکل دهند. تصویر 1،ماخذ(کریر،1383 : 29)
کریر معتقد است بدنه و نماهای شهری و خیابان هایی که به این میادین ختم می شوند، در شکل دهی به این فضا ها موثر اند و می توانند فرم های مختلفی داشته باشند؛ فرم های یکپارچه و جامد با معماری کم نظیر،بدنه هایی با بازشوهای متنوع مانند پنجره ها درهاآرکها و کلونادها و یا بدنه هایی کاملا گنگ و بی معنا. تعداد و مو قعیت خیابان هایی که به آن می رسند باز یا بسته بودن میدان را تعریف می کنند .
– بهسازی و بازسازی بافت های شهری
دیدگاه اصلی کریر در بازسازی بافت ها، رویکرد سنتی به وسیله استفاده از منابع معاصر و فناوری‌های نوین است . وی در طرح های بازسازی به طرز آشکاری از سنت و تاریخ شهرهای اروپایی تأثیر پذیرفته، دیدگاه‌هایش بسیار مؤثر از نگاه‌های کامیلو سیته در خصوص فضاهای شهری است.
در طرح نوسازی بخش دورنی اشتوتگارت وی با ارزش نهادن به ساختار سنتی شهر، ایجاد خیابان‌ها و میدان‌های جدید در ساختار شهر را پیشنهاد می‌کند و تمام فضاهای شهری با ترکیبات هندسی گوناگون را به هم ربط می‌دهد . توجه به نحوه مداخله کریر در بخش هایی از شهر اشتوتگارت، رویکردهای اصلی وی را درخصوص برخورد با بافت های آسیب دیده شهری مشخص می سازد. در ادامه به تعدادی از این راهکارها اشاره شده است:
– قبل از اقدام به طراحی بررسی و مقایسه تطبیقی نقشه های شهر در دوران مختلف تاریخی
– الهام از طرح و ساختار موجود شهر برای طراحی بخش های جدید (تلاش برای ارتباط کالبدی-فضایی دربخش قدیم و جدید)
– توجه به حفظ میادین و خیابان های موجود(تا حد امکان) و حفظ بناها یبا ارزش قدیمی در بافت
– تلاش برای اتصال عناصر اصلی ساختاری در طرح(ارتباط کارکردهای مهم چون موزه ها، دانشگاه و هنرکده ها با یکدیگر)
– ساخت ساختمان های جدید هماهنگ با مقیاس ساختمان های پیشین و سازه محلی
– ارائه راه حل هایی برای پیوند بخش های تجاری و مسکونی (حمایت از اختلاط کاربری ها در مقابل دوری جستن از تفکیک آنها)
– ارائه طرح های برای میادین با توصیف عناصر اصلی یک میدان واقعی و بازگرداندن عملکرد مهم عابر پیاده به آن
می توان از بسیاری از راهکارهای فوق برای بازسازی شهرهای امروز متناسب با شرایط اجتماعی- اقتصادی آنها درس آموخت.