پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
دانشکده علوم تربیتی وروانشناسی
گروه روانشناسی
پایان نامه کارشناسی ارشد
/بررسی ویژگی های شخصیتی وسازمانی به عنوان پیش بینی های حادثه دیدگی
در رانندگان اتوبوس های شهری شهر تهران
مقدمه
یکی از دستاوردهای تکنولوژی که، روش زندگی، کار و مرگ انسان را به شدت متحول کرده است اتومبیل می باشد. اتومبیل حوزه نفوذ شخصی انسان را گسترش داده است، اما از طرف دیگر متأسفانه در دهه های اخیر اتومبیل به یکی از مهمترین علل مرگ ومیر در جهان تبدیل شده است.
اغلب پژوهش های مرتبط با ایمنی شغلی بر دو عنصر شرایط ناایمن کار و ویژگی های فردی کارگران در بروز حوادث تأکید می کنند.
چرا برخی از کارکنان در محیط های کار بیشتر از دیگران در معرض حوادث واقع می شوند و آسیب می بینند؟ ما تا چه اندازه قادریم با فراهم نمودن تمهیداتی از بروز حوادث در سازمانها، جاده ها و موقعیتهای اجتماعی جلوگیری کنیم؟ تا چه اندازه حوادث از تکنولوژی و ابزار ناقص ناشی می شوند؟ و به چه میزان خطاهای انسانی در بروز حوادث دخالت دارند؟ سؤالاتی از این دست ،روان شناسان صنعتی و سازمانی را به تحقیق و بررسی در زمینه حوادث وا داشته است تا پاسخ این سؤالات را بیابند.
مطالعات اخیر نشان می دهند که شماری از ویژگی های شخصیتی مختلف وجود دارد که با بروز سوانح در ارتباط هستند. اما بسیاری از این صفات به میزان زیادی مستقل از یکدیگر می باشند.
تعریف مسأله
سانحه یکی از پدیده هایی است که همگام با صنعتی شدن و پیشرفت تکنولوژی گسترش یافته و زیانها و خسارات جانی و مالی فراوانی را به جوامع بشری تحمیل کرده است.
حوادث عموما در فعالیتهای سازمان ها اتفاق می افتند و عوامل معین و شناخته شده ای وجود دارند که موجب بروز حوادث میشوند. پژوهشگران اغلب برنقش 80 متغیر در میزان وقوع حوادث تاکید می نمایند.
اما به طور عمده دو عامل شرایط ناسالم و غیر ایمن و عمل ناسالم و غیر ایمن به عنوان عوامل مهم شناخته شده اند. البته عده ای از کارشناسان، عامل سومی تحت عنوان عامل روحی-روانی را به علل فوق اضافه می کنند، هر چند که این عامل در نهایت یکی از دو عامل فوق الذکر را سبب می شود.
در هر حادثه ای مراحل قبل، حین و بعد از حادثه و همچنین عوامل انسانی، وسایل نقلیه، شرایط فیزیکی و اجتماعی نقش دارند.
در این رابطه کیم(کیم مکلنونی والکساندر 2002به نقل از کوک 2001) عواملی راکه اغلب وبه طور پایدار با اسیب های شغلی ارتباط دارند این طور بیان می کند:
1)محیط 2)خلق کارگران 3)روش انتخاب کارگران 4)انواع فرایندهای کاری 5)شفافیت نقش خشنودی شغلی وفشارزاهای شغلی
درمطالعه مشابه دیگر شری (1992)پنج عامل مرتبط با علل بالقوه حوادث را علل روانشناختی محیطی،ارگونومی،جسمانی و فشارزاها میداند.
در زمینه تصادفات رانندگی که سالیانه هزاران قربانی می گیرد نیز تحقیقاتی صورت گرفته است و چهار عامل اصلی شامل:عامل انسانی، جاده‌ای، وسیله نقلیه و محیط در رابطه با علل حوادث شناسایی شده اند.
برخی از پژوهشگران از جمله آیزنک (1970) بر نقش ویژگی های شخصیتی در بروز سوانح تاکید می ورزند. همچنین کتل در یک بررسی اظهار کرد که افرادی که در عامل حواس پرتی نمره بالا می گیرند کنترل اندکی بر رفتارهای خود دارند و نمی توانند رفتار رانندگی خود را به دقت ارزیابی کنند.
آرتور و گرینو(1996) طی پژوهشی نشان دادند که وجدانی بودن به صورت معکوس با حادثه دیدگی رابطه دارد، همچنین میان دو عامل برون گرایی و روان نژندی با حادثه دیدگی همبستگی مشاهده شده است(هانس،1989؛شاو و شیسل،1971).
مشخصه های روان نژندی شامل افسردگی، اضطراب، تنش و بلاتکلیفی به دلیل ارتباطشان با حواس پرتی منجر به بروز حوادث می شوند(هانس،1989؛شاو و شیسل،1971).
همچنین بررسی ها نشان می دهند که حداقل برخی جنبه های ساختاری قدرت در سازمان ها قابلیت تولید منش حادثه پذیری را دارا هستند. بدین لحاظ کلید مخاطره های شغلی از نظر برخی از پژوهشگران برجسته در سازمان ها نهفته است (ون،2002؛به نقل از سگان ،1995 و پرو ،1999).
توریس و همکاران(2000) مشاهده کردند که استرس شغلی یکی از مهمترین پیش بین های حاثه دیدگی در آینده است.رابطه میان استرس شغلی و حوادث نقلیه موتوری نیز به وسیله دامبون و همکاران (1999) تایید شده است.
رابطه میان خشنودی شغلی و حوادث شغلی(الودی و مونتگوهری،1978؛کیم و همکاران،2000) نیز مورد مطالعه و تایید قرار گرفته است.
پژوهش حاضر با تمرکز بر ترکیبی از متغیرهای شخصیتی و سازمانی در تلاش است تا به دو سؤال عمده پاسخ دهد:
1-متغیرهای شخصیتی و سازمانی تا چه حد قادرند به تنهایی میان رانندگان حادثه دیده و رانندگان حادثه ندیده تمایز قائل شوند.
2-ترکیب این متغیرها تا چه حد قادر است میان رانندگان حادثه دیده و رانندگان حادثه ندیده تمایز قائل شوند.
در همین راستا مهمترین هدف این پژوهش شناسایی متغیرهای مهم از طریق روش آماری تحلیل ممیز برای پیش بینی رانندگان حادثه دیده و حادثه ندیده است و در صدد بررسی توان پیش بینی کنندگی متغیرهای سازمانی(عدالت سازمانی،خشنودی شغلی،فشارزاهای شغلی) و شخصیتی(روان نژندی،توافق جویی،وجدانی بودن،برونگرایی) در رانندگان حادثه دیده و حادثه ندیده است.
اهمیت و ضرورت تحقیق
از پدیده هایی که با پیشرفت فن آوری و صنعتی شدن جوامع گسترش یافته و خسارات جانی و مالی زیادی را به جوامع بشری وارد می کند، تصادفات رانندگی است.
سازمان بهداشت جهانی(WHO )، سومین عامل مرگ و میر در جهان را، جراحات ناشی از حوادث ذکر کرده است. تصادفات یکی از شایع ترین عوامل مرگ و میر در میان نوجوانان و بزرگسالان است(کاپلان و سادوک ،1998). همچنین طبق گزارش همین سازمان حوادث، سالانه علت مرگ 3.5 میلیون نفر در سراسر دنیا می باشد. به علاوه، سهم بسیاری از منابع تخصیص داده شده به بخش بهداشت و درمان صرف جبران خسارت ناشی از حوادث می گردد. خسارت ناشی از حوادث در جوامع انسانی بسیار بیش از خسارات ناشی از بیماری های شناخته شده مهمی مانند سرطان، بیماری های قلبی عروقی، آلزایمر و ایدز می باشد.WHO گزارش نموده است که سالانه حدود 250 میلیون جراحت ناشی از کار رخ می دهد که معادل با 137000 جراحت در هر روز می باشد. همچنین سالانه از از هر 10 نفر کارگر یکی دچار سانحه می شود و در نتیجه این گونه سوانح5% روزهای کار ملی از بین به هدر می رود.
در این میان برخی از حوادث موجب بروز خسارات وآسیب های انسانی، اجتماعی و صنعتی جدی می شوند که این امر از طریق کاهش راندمان کاری، تاثیر معناداری در بهره وری و تولید خواهد داشت و نکته مهمتر، تاثیرات سوء اجتماعی و به تبع ان تأثیرات روانی حاصله بر نیروی کار می باشد از طرف دیگر با توجه به اینکه هر گونه اشتباه در راندن وسایل نقلیه عمومی(مخصوصا اتوبوس) جان عده زیادی از افراد را به مخاطره می اندازد سلامتی این گروه از رانندگان بیشتر از سایرین مورد توجه قرار می گیرد. به همین علت در اکثر کشورها معاینات پزشکی برای دریافت گواهی نامه راندن این گونه وسایل نقلیه نسبت به دیگر وسایل سخت گیرانه تر است. با این وجود در کشور ما هنوز اطلاعات زیادی در زمینه عوامل مؤثر در در ایجاد حوادث ترافیکی، عوامل مؤثر در شدت آسیب ناشی از حمل و نقل و عوامل حفاظت کننده در برابر آن وجود ندارد.
فصل اول
تعریف مسأله……………………………………………………………………………………………………………………….2
اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………5
اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………7
فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………….8
تعاریف متغیرها…………………………………………………………………………………9
فصل دوم
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………..15
تعاریف…………………………………………………………………………………………………………………………..15
آمار و ارقام مربوط به حوادث شغلی…………………………………………………………………………18
پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………23
مدل حادثه پذیری (در معرض حادثه بودن) پارکر………………………………………………….27
نظریه وایلد………………………………………………………………………………………………………………….35
مدل ساده علل حوادث…………………………………………………………………………………………………….37
نظریه دمینو…………………………………………………………………………………………………………………39
نظریه علل چندگانه…………………………………………………………………………………………………….40
نظریه تعادل حیاتی……………………………………………………………………………………………………..41
رويكرد انسان گرايانه………………………………………………………………………………………………………..41
رویکرد ادراکی……………………………………………………………………………….42
قلمرو پیشینه نظری و تجربی…………………………………………………………………………………………..43
فصل سوم
طرح پژوهش…………………………………………………………………………………..61
جامعه آماری و روش نمونه گیری…………………………………………………………61
ابزارهای اندازه گیری……………………………………………………………………….62
روش تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………………….67
فصل چهارم
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………69
يافته هاي توصيفي……………………………………………………………………………………………………………69
يافته‌هاي مربوط به فرضيه‌هاي پژوهش……………………………………………………………………………….70
فصل پنجم
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………..88
بحث و نتيجه گيري پيرامون فرضيه ها………………………………………………………………………………88
فرضیه های متغیرهای سازمانی…………………………………………………………………………………………88
فرضیه های شخصیتی………………………………………………………………………………………………………95
محدوديت‌هاي پژوهش……………………………………………………………………………………………………..100
پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………102
خلاصه تحقيق………………………………………………………………………………………………………………105
منابع…………………………………………………………………………………………………………………………….110