مقاله رایگان حفاظت، پاكسازي و مرمت يك نمونه اسكلت انساني مكشوفه در شهر سوخته – بخش هفتم

مقاله رایگان حفاظت، پاكسازي و مرمت يك نمونه اسكلت انساني مكشوفه در شهر سوخته – بخش هفتم

3 – 5 پاکسازی :

در این قسمت خاک و مواد موجود روی تمامی قطعات با برس و فرچه پاکسازی و در این مرحله به پاکسازی مکانیکی اکتفا نموده و در صورت نیاز مواد سخت تر از مرحله پاکسازی شیمیایی به مقدار اندکی اسید کلریدریک و مقدار زیادی آب مقطر استفاده شد و نمک های موجود در استخوان به همان صورت رها شد . به این خاطر است که استخوان یک بافت متخلخل می باشد و نمک های موجود به صورت متبلور حفره های استخوانی را پر کرده و به آن استحکام داده اند . در صورت پاکسازی نمک ها ، حفره های فوق استحکام خود را از دست می دهند و احتمال از بین رفتن آن وجود دارد به همین دلیل فقط پاکسازی سطحی نمک ها توسط برس نرم ، آب مقطر و مقدار اندکی اسیدکلریدریک انجام گرفت.

عکس 32 – پاکسازی خاک ها توسط قلم مو

عکس 33 – پاکسازی خاک ها توسط سوآپ و آب مقطر

عکس 34 – پاکسازی خاک ها توسط قلم مو زیر لوپ

عکس 35- بعد از پاکسازی خاکها زیر لوپ

4 – 5 باز سازی :

پس از انجام مرحله ی پاکسازی فیزیکی و شیمیایی در این جا به بازسازی و چسباندن قسمت های استخوانی پرداخته شد. برای شروع این کار باید ماده ی مورد نظر را جهت بازسازی و چسباندن مشخص کرده و از میان چسب های بررسی شده و پر کننده های متفاوت نتیجه بر این شد که برای بازسازی و وصالی قطعات از موم زنبور عسل استفاده شود که از نظر شیمیایی دارای واکنش پذیری کم است و قابلیت برگشت پذیری مناسب آن توسط تتراکلرید کربن وجود دارد. ضعف موم زنبور عسل در این است که در برابر حرارت و گرما تغییر شکل داده و نرم و چسبنده می شود. جهت چسباندن قسمت های شکسته شده نیز از موم استفاده کرده و در موارد لزوم از تکه های چوب جهت نگه داشتن دو قطعه استخوان استفاده شد ، این عمل فقط در مورد استخوان های دست و پا ، به دلیل کم بودن سطح مقطع اتصال استخوان ها انجام گرفت. این عمل بدین صورت انجام شد که، چوب را داخل استخوان قرار داده و توسط موم گرم حفره را پر کرده و دو تکه را بطوریکه چوب درون آن قرار گیرد به هم چسبانده شد ، در قسمت های دیگر که به دلیل کمبود احتیاج به بازسازی داشته و از روی شکل اسکلت نقشه برداری کرده و روی استخوان اصلی پیاده شد به طوری که با روی هم گذاشتن موم گرم بصورت قطعه قطعه ، کل بخش کمبود سوار استخوان اصلی شد .^[1]

وسایل مورد استفاده در انجام عملیات مرمتی عبارت از سه پایه ، چراغ الکلی ، بشر و قلم دندان پزشکی می باشد که چراغ الکلی جهت حرارت دهی ، بشر برای نگه داشتن موم ذوب شده و سه پایه برای نگه داری بشر روی حرارت و قلم دندان پزشکی برای برداشتن موم استفاده شد.مراحل کار بدین شرح است که ابتدا مقداری موم داخل بشر ریخته و روی سه پایه قرار داده شد، سپس چراغ الکلی روشن و در زیر بشر گذاشته شد ، بعد از مدت زمان کمی که موم ها ذوب شد و به صورت نیمه مایع ، نیمه جامد درآمد توسط یک قلم دندان پزشکی پهن موم نیمه جامد را برداشته و روی بخش های متخلخل و ترکها گذاشته و این کار آنقدر ادامه می یابد، تا به شکل مورد نظر نزدیک و در نهایت با تراشیدن و گرم کردن موم شکل نهایی بخش کمبود ایجاد می شود.

سپس نوبت بازسازی بخش های کمبود، ترکها و قسمت های متخلخل شد. استخوان های مورد نظر دارای تعداد کمی ترک و شکستگی های جزئی می باشند اما در کل می توان گفت که آسیب کمی دیده اند. بنابراین ترکهای موجود، با موم زنبور عسل پر شد. در نهایت به علت سلامت اسکلت از استحکام بخشی نهایی صرف نظر شد.

عکس 38 – چسباندن دو قطعه استخوان با کمک چوب و موم

عکس 39 – استخوان کتف قبل از مرمت

عکس 40 – استخوان کتف بعد از مرمت

عکس 41 – استخوان بازو (قبل از مرمت)

عکس 42 – استخوان بازو (بعد از مرمت)

عکس43– جمجمه قبل از مرمت ( نمای روبرو)

عکس 44 – جمجمه بعد از مرمت (نمای روبرو)

عکس 45 – جمجمه قبل از مرمت(نمای راست)

عکس46- جمجمه بعد از مرمت (نمای راست)

عکس 47 – جمجمه قبل از مرمت(نمای چپ)

عکس 48 – جمجمه بعد از مرمت (نمای چپ)

عکس 49 – جمجمه قبل از مرمت (نمای زیرین)

عکس 50 – جمجمه بعد از مرمت (نمای زیرین)

عکس 51 – استخوان فک تحتانی قبل از مرمت

عکس 52- استخوان فک تحتانی بعد از مرمت

عکس 53 – استخوان جناغ قبل از مرمت

عکس 54 – استخوان جناغ بعد از مرمت

عکس 55 – استخوان قفسه سینه قبل از مرمت

عکس 56 – استخوان قفسه سینه بعد از مرمت

عکس 57 – استخوان لگن خاصره قبل از مرمت

عکس 58 – استخوان لگن خاصره بعد از مرمت

عکس 59 – استخوان ترقوه قبل از مرمت

عکس 60 – استخوان ترقوه بعد از مرمت

عکس 61 – استخوان های مچ پای راست و چپ قبل از مرمت

عکس 62 – استخوان های مچ پای راست و چپ بعد از مرمت

عکس 63 – استخوان مچ دست راست و چپ قبل از مرمت.

عکس 64 – استخوان مچ دست راست و چپ بعد از مرمت.

عکس 65 – استخوان ساق پای راست و چپ قبل از مرمت

 

عکس 66 – استخوان ساق پای راست و چپ بعد از مرمت

عکس 67 – استخوان زند زیرین و زبرین ساعد راست و چپ قبل از مرمت

عکس 68 – استخوان زند زیرین و زبرین ساعد راست و چپ بعد از مرمت

عکس 69 – استخوان ران راست و چپ قبل از مرمت

عکس 70 – استخوان ران راست و چپ بعد از مرمت

5 – 5 چیدمان نهایی :

در پایان کار مرمتی تمامی استخوان های مورد نظر روی سطحی صاف به صورت شکل اصلی اسکلت چیده شد، با این کار می توان تغییرات قبل و بعد از مرمت را مشاهده نمود ؛ همین طور شکل اصلی استخوان بندی یک اسکلت تاریخی را مشاهده کرد .

عکس 71 – چیدمان نهایی

عکس 72 – چیدمان نهایی

6 -5 نگهداری اسکلت :

تصمیم گرفته شد از جعبه یونولیتی که استخوان ها قبل از مرمت داخل آن بودند استفاده شده و در پایان کار استخوان های مرمت شده را به صورت بسته بندی داخل یونولیت که در دسترس بوده قرار داده و دهانه یونولیت را اندازه گرفته و بر طبق نظر مقوایی ضخیمی تهیه شد. که در قسمت طرفین مقوا جایی برای گرفتن دست درست تعبیه شد. تا هنگام بیرون آوردن مقوا راحت برداشته شود و مشکلی برای استخوان های مرمت شده پیش نیاید.

ابتدا استخوان های بزرگ پا را داخل یونولیت روی پنبه قرار داده شد، بطوریکه کمترین ضربه به آنها وارد شود.

عکس 73 – قرار دادن استخوان پا داخل جعبه روی پنبه

سپس مقداری پنبه روی آنها قرار داده شد ، تا از وارد کردن ضربه و فشار از طرف مقوای بالایی هم جلوگیری شود.بعد مقوای دوم روی پنبه و استخوان ها قرار گرفته،دوباره پنبه مانند قبل روی آن قرار داده می شود و استخوان جمجمه در گوشه چپ یونولیت روی پنبه ها قرار داده می شود ، طوریکه با دیواره ی جعبه تماس نگیرد.

عکس 74 – قرار دادن جمجمه داخل یونولیت روی پنبه ها (طبقه دوم مقوایی)

سپس استخوان های قفسه سینه و ترقوه روی مقوا قرار گرفت.

عکس 75 – استخوان های قفسه سینه و ترقوه طبقه دوم داخل یونولیت

عکس 76 – به دلیل ارتفاع جمجمه طبقه سوم کنار آن قرار گرفت

عکس 77 – قرار دادن استخوان های بازو ، ستون مهره ها و جناغ در طبقه سوم

عکس 78 – در طبقه چهارم استخوان های کتف ، لگن خاصره و فک پایین قرار گرفت

استخوان های مچ دست و پا به طور جدا داخل بسته های پلاستیکی قرار گرفته و در انتها روی تمامی طبقه ها گذاشته شد.

عکس 79 – قرار دادن استخوان انگشت ها و اتمام کار

نتیجه گیری :

در نهایت با توجه به مطالبی که در فصلهای مختلف این پایان نامه مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. می توان نتیجه گرفت که برای حفاظت و مرمت استخوان ها ی کشف شده از حفاری های شهر سوخته و نمایش درست آنها باید پیش از هر اقدام به چند نکته مهم و اساسی توجه کرد. در زمان حفاری حضور یک حفاظت گر متخصص و با تجربه به کار مرمت در سایت حفاری ضروری است تا در عین حفاری و هنگام باز شدن گور، به استخوان شوک های خطرناک رطوبتی و حرارتی وارد نشده و تخریب های جبران ناپذیر توسط حفار ایجاد نشود. هنگام حفاری باید بیشتر به شرایط آب و هوایی منطقه و خاک منطقه مورد بررسی قرار گیرد و زمان و فصل کاوش دقیقاً اطلاع داده شود. در ضمن بعد از بدست آمدن اسکلت باید شرایط حفاظتی مناسب توسط حفاظتگر ایجاد شود تا عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک به اسکلت آسیب نرساند. بعد از این مرحله به عملیات حفاظتی اسکلت مورد بحث پرداخته می شود. تا از استحکام ساختار استخوان ها و حفظ ماده باقیمانده از اسکلت اطمینان حاصل شود. و مرمتگر باید بیشتر به پاک سازی، حفاظت و مرمت اسکلت تاریخی بپردازد و کمتر اصول زیبا شناختی را در نظر بگیرد. این پروژه به بررسی و مطالعه آسیب شناسی، حفاظت و مرمت یک اسکلت مکشوفه از حفاری های سال 1376 شهر سوختهی سیستان پرداخته است. با توجه به مشاهدات، دیده می شود که نامناسب بودن وضعیت اولیه استخوان ها در هنگام نگهداری، عدم حفاظت اولیه در زمان حفاری، عدم نظم در قرارگیری قطعات در جعبه و بی توجهی به ساختار حساس و آسیب پذیر استخوان های تاریخی باعث شده که این اسکلت آسیب های جبران ناپذیری را در زمان کوتاه حفاری متحمل شود. انتخاب بهترین روش مرمتی برای بازسازی با موم زنبور عسل به دلایل حفاظتی انجام شد. چرا که اولاً تعدادی از استخوان ها قسمت سخت قشری خود را از دست داده و روند تخریب قسمت های اسفنجی داخلی را به سرعت طی میکردند. و ثانیاً هیچ یک از استحکام بخش هایی که در دسترس بودند توان مقابله با این روند تخریب را نداشتند. همچنین بازسازی های قطعات تخریب شده به درک بهتر اجزاء اسکلت و چیدمان نهایی کمک فراوانی
می کند که خود ضرورت بازسازی را نمایان می سازد. درپایان برای حمل و نقل و نگهداری نمونه برای هر اسکلت بصورت مجزا جعبه ای از جنس یونولیت استفاده شد که فضای داخلی آن بر حسب نیاز طبقه بندی می شود تا از آسیب دیدن بیشتر نمونه در هنگام حمل و نقل جلوگیری شود.

فهرست منابع و مآخذ :

1. آلویا، جان، اف – (پوکی استخوان)، ترجمه شهرام فرج زاده، موسسه نشر علم و حرکت، چاپ دوم، بهار 1377.
2. استانلی پرایس ، نیکلاس – (حفاظت و مرمت در کاوشهای باستان شناسی)،ترجمه میر محسن موسوی ،دانشگاه هنر تهران ،1380
3. الهی ، بهرام – (استخوان شناسی)،انتشارات جیحون ، 1374
4. پلندریت، ج، هارولد – (حفاظت ، نگهداری و مرمت آثار هنری و تاریخی).ترجمه دکتر رسول وطن دوست،انتشارات دانشگاه هنر،تهران ، 1376
5. توزی، مارتیزیو- (پیش از تاریخ سیستان)،ترجمه رضا مهر آفرین،انتشارات پاژ،مشهد،چاپ اول ،1385
6. جعفری، سحر، (حفاظت، مرمت و نمایش اسکلت انسانی مکشوفه از تپه کپنده اصفهان)، (دانشجوی کارشناسی مرمت آثار) دانشکده هنر پردیس زابل، شهریور 86.
7. حکمت،حسین – (استخوان شناسی).انتشارات کامران ،1370
8. سید سجادی، سیدمنصور – (باستان شناسی و تاریخ بلوچستان)، نشر، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، 1374
9. سیدسجادی، سیدمنصور، (راهنمای مختصر آثار باستانی سیستان)، چاپ شهریار، سال: ب ت
10. سید سجادی ، سید منصور – (شهر سوخته آزمایشگاهی بزرگ در بیابان کوچک)انتشارات میراث فرهنگی و گردشگری، 1382
11. سید سجادی، سیدمنصور – (نخستین شهرهای فلات ایران)،جلد اول ، تهران ، انتشارات سمت،چاپ اول،زمستان 1384 .
12. سید سجادی،سید منصور – (نخستین شهرهای فلات ایران) جلد دوم ، تهران ، انتشارات سمت، 1384
13. فیوضات ، جاوید – (فرهنگ و دانستنی های علمی و عملی برای محافظت و ترمیم آثار هنری )انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ،1382
14. مایز، سیمون – (باستان شناسی استخوانهای انسان)،ترجمه دکتر مازیار اشرفیان،انتشارات سامان زیر نظر پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی،1381
15. نیکنام، مهدی، (حفاظت، مرمت و استحکام بخشی اسکلت تاریخی انسان شهرسوخته)، (دانشجوی کارشناسی مرمت آثار) دانشکده هنر پردیس زابل، بهار 78
16. www.shahr-i-sokhta.ir

1. – نیکنام، مهدی، (حفاظت، مرمت و استحکام بخشی اسکلت تاریخی انسان شهرسوخته)، پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی مرمت آثار، دانشگاه زابل _ دانشکده هنر ، بهار 87، ص75 ↑