تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان – قسمت هفتم

تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان – قسمت هفتم

قسمت های قبلی مقاله:

تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان – قسمت اول

تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان – قسمت دوم

تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان – قسمت سوم

تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان – قسمت چهارم

تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان – قسمت پنجم

تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان – قسمت ششم

 

قرون وسطی

دوره تاریخی بین قرن پنجم تا پانزدهم میلادی به دو دوره تقسیم می شود:

1ـ عصر تاریکی( عصر ایمان ): از سقوط امپراتوری روم غربی و سلطه ژرمن ها بر اروپا تا قرن یازدهم«5ـ11م»

2ـ قرون وسطی: از قرن یازدهم میلادی تا نهضت رنسانس«15ـ11م»

فروپاشی تمدن روم و امپراتوری روم شرقی و غربی

در سال 395 میلادی امپراتوری روم به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد. امپراتوری روم شرقی که شهر قسطنطنیه مرکز آن بود ترقی و پیشرفت نمود و تا سال 1345 میلادی بقای خود را حفظ نمود. در حالیکه امپراتوری فرو پاشیده شده غربی که پایتخت آن شهر رم بود تا آغاز قرن پنجم میلادی بیشتر دوام نیاورد«410م». به تدریج ایالات رومی به پادشاهیهای آلمانی تبدیل می شدند. رومیان با شرایط اقتصادی ـ اجتماعی نسبتا پیشرفته خود، جهت رشد کشاورزی و تجارت خود سعی در به سیطره درآوردن منطقه اروپا داشتند. در مقابل رومیان، قبایلی که به تدریج به مناطق مختلف اروپا کوچ کرده و پخش شده بودند که اغلب آنها سلت و ژرمن بودند«رومیان به آنها بربر می گفتند مثل عجم برای عرب و تاجیک برای ترک» مرتبا به امپراتوری روم حمله ور شده و باعث فروپاشی تمدن روم و استقرار نظام فئودالی در اروپا شدند که زمینه ساز پیدایش قرون وسطی در اروپا بود.

قبایل سلت و ژرمن: در روستاها یا مارک ها، زندگی می کردند و اقتصاد بر پایه کشاورزی و زمینداری بود. نظام طایفه ای و عشیره ای برده داری به شکل برده داری رومی نبود بلکه ژرمن ها به بردگان خود زمین می دادند و فقط اجاره مختصری می گرفتند«که سرف نامیده می شدند» سرفها برای مالکان بزرگ کار می کردند اما خود آنها نیز دارایی ها  و زمینهایی داشتند.

سرف ها مجبور بودند در املاک اربابانشان کشت و کار کنند و بخشی از محصول خود را به او بدهند.

شرایط مذهبی«مذهب و احیای تجارت»

پس از رواج مسیحیت و به قدرت رسیدن کلیسا، برای تبلیغ آیین مسیحیت در مناطق مختلف دیرهایی احداث می شد. ساکنین دیر برای امرار معاش اراضی اطراف را کشت نموده و سپس تصرف می کردند و بتدریج حیطه نفوذ و قلمرو کلیسا افزایش می یافت. و نیز فئودالها یا زمینداران بزرگ« به خاطر در نظر گرفتن حق آنها توسط مروجین کلیسا» اراضی معتنابهی را به کلیسا واگذار می کردند به شکلی که کلیسای کاتولیک تا قرن یازدهم به بزرگترین زمیندار فئودال تبدیل گردید.

همچنین نباید از نقش بارز کلیسا در تداوم زندگی شهری بخشهای زیادی از اروپا پس از فرو پاشی امپراتوری  روم غافل شد. بطور کلی کلیسا تقسیمات سیاسی امپراتوری را بر اساس نظام کلیسایی خود قرار داده و پیدایش شهرهای اسقفی نمونه ای از این نوع تقسیمات سیاسی بود و بعدها کلیساها نه تنها هسته بسیاری از شهرهای نخستین قرون وسطی را پی ریزی نمود. بلکه از قدرت گسترده خود برای فرو نشاندن اغتشاشات بسیاری در اروپا استفاده نمود.

فئودالیسم:

فئودالیسم در قرون دوازده و سیزده میلادی در سر تاسر اروپا اساس حکومت، قوای قضایی، مقننه ,مجریه و نظامی بود.

در این دوره تمامی اراضی چه به صورت مستقیم و غیر مستقیم تصرف شده و پادشاه یک مالک بزرگ بود که املاک او در تمامی قلمرو پادشاهی او گسترده بود. مباشرین پادشاه شامل: اسقفها، راهبان اعظم و یا دوک ها و کنت ها و بارون ها و شوالیه ها همه و همه در قبال خدمات خاصی که برای پادشاه انجام می دادند، زمینهایی دریافت می کردند«بالعکس». این زمینداران بزرگ فئودالها بودند. که هر کدام برای انجام خدمات یاد شده مباشرینی داشتند و با شرایط مشابه.

در یک سیستم فئودالی همه اعضا چه به صورت اختیاری و چه اجباری تحت حاکمیت افراد بالاتر در سلسله مراتب فئودالی هستند. سیستم فئودالی سبب پیشرفتهای هر چند اندک اما مهم در زمینه تکنیکهای کشاورزی شدو فئودالیسم سبب افزایش مازاد تولید روستایی شده و نیز به رشد مداوم حرف تخصصی غیر کشاورزی انجامید.

در شهرها شهروندان تحت حاکمیت لرد یا پادشاه هستند. در موارد نادر اما فزاینده شهروندان این حق را به دست آورده اند که بصورت جمعی و بعنوان جوامع و یا شهروندهای آزاد با پادشاه وارد مذاکره شوند. این عامل اخیر تأثیری ژرف بر رشد و شکوفایی جوامع شهری اروپایی و افول متقابل فئودالیسم قرون وسطی شد.

 

شرایط اقتصادی:

پس از سقوط امپراتوری روم، زمینه تجاری بسیاری از شهرهای رومی حفظ و تداوم یافت و اقتصاد بر پایه کشاورزی استوار ماند. بعلت باز بودن آبراه تجاری مدیترانه انسجام اقتصادی و حیات شهری امپراتوری  روم غربی در برابر حملات آلمانها متزلزل گشت. اما از اوایل قرن هفتم میلادی به بعد به علت گسترش اسلام این راه ارتباطی حیاتی محدود و مسدود شد. با افتادن کنترل مدیترانه بدست مسلمانان و یورشهای مداوم شمالی آن امور تجاری بکلی مختل گردید.  شهرهای اروپائی که روزی ثروتمندترین شهر های سرزمین بودند یکی پس از دیگری در اثر غارت و چپاول سقوط کردند.

و برخی کاملا غیر سکون شدند مثل لندن 842. نانت843. پاریس845…

تجارت بویژه تجارت عمده و خارجی غیر ممکن شد و زندگی شهری به حضیض خود رسید. اقتصاد پایاپای جای اقتصاد مصرفی را گرفت.از این پس هر مالک بزرگی بجای حفظ روابط خود با دنیای خارج دنیای کوچکی برای خود ایجاد نمود. قرن نهم اوج اقتصاد وابسته داخلی یا اقتصاد بدون بازار است.

اما با باز شدن راههای تجاری سر تا سر  اروپا و ایجاد حقوق گمرکی و نیز ایجاد امنیت ناشی از وجود شهرهای اسقفی ،اسباب گسترش و احیای تجارت در قرن دهم شکل گرفت. و در قرن یازدهم بطور کلی تجارت دوباره احیا گردید. شهرنشینی در قرون دوازده و 13 میلادی با سرعتی هر چه بیشتر در سرتاسر اروپا گسترش یافت. حتی مرگ سیاه، طاعون که بین سالهای 1348ـ 78 اروپا را مورد تهاجم قرار داد ،تأثیر چندانی جز رکودی موقت براین سیر نگذاشت. در طول این دوران هر چند امکان ادامه حیات در مناطق روستائی بیشتر بود، مزایای تجاری زندگی در شهر از جذابیت بیشتری برخوردار گشت. بدین ترتیب تمایل خاصی نسبت به مهاجرت از روستاها به شهر ها وجود داشت که این امر خود سبب تسریع خالی شدن روستاها از سکنه گردد.

شرایط سیاسی ـ حکومتی

در نخستین مراحل استقرار فئودالیسم حکومتهای پادشاهی تشکیل شده بود ولی قدرت اصلی در دست زمینداران کل بود. نیرومندترین اربابان فئودالی که زمین هایشان را مستقیما از پادشاه گرفته بودند خود را همتای پادشاه دانسته و کسانی که زمینهایشان از همه کوچکتر بود شوالیه بودند. طبقه حاکم از یک هرم پیچیده سلسله مراتب تشکیل می شد. پادشاه در بالا و سپس صاحبان القاب (دوک ها، لردها،روسای دیرها)بارون ها و سپس شوالیه های عادی بود. درکلیسا هم افراد دارای تقسیمات خاص خود بودندشامل: پاپ ،کاردینال ،کشیش،دعاخوان و مبلغ مذهبی

شهر سازی در قرون وسطی

پس از رونق شهر نشینی سقوط امپراتوری روم در قرن پنجم از رونق شهر نشینی در اروپا تا حد زیادی کاسته شدبه این دلیل که در شهرسازی روم شهر مکان تولید نبوده بلکه مکان مدیریت و تسلط بوده است . بهمین جهت سقوط امپراتوری روم غربی با ناپدید شدن شهرها در این منطقه توام بوده به گونه ای که کارکرد سیاسی – مدیریتی شهری از بین رفته و تسلط اربابان فئودال جانشین آن می گردد.  در قرن دهم و یازدهم میلادی ثبات سیاسی و احیای روابط تجاری حیاتی مجدد به بسیاری از شهرهای رمی بخشید و پادگان های نظامی به شهرهای تجاری تبدیل شدند و سیر تدریجی تحول روستاها به شهرها آغاز و شهرها به عنوان مراکز جدید صنعت و تجارت قد علم کردند و بر تعداد و وسعتشان افزوده شد.

ـ تجار دوره گرد یا پیله وران هنوز تحت سیطره کامل فئودال ها  قرار داشته و محل استقرار مشخصی نداشتند. حتی از احداث حصار سنگی یا آجری بدور سکونتگاه خویش محروم بودند.مراحل رشد آنان به این شرح بود : برپایی نمایشگاه سالیانه، ماهیانه و هفتگی ،ایجاد غرفه ، حق برداشتن چرخ گاری ، سکونت در پشت مغازه ، سکونت حول یک میدانگاه و بعد کلیسا در کنار آن …

ـ تبدیل اورب به شهر«حق مدنیت»

مهاجرت پیشه وران به شهر مجاورت مراکز تولید به توزیع باعث تشدید شتاب رشد صنعت و تجارت گردید.

از قرن 11 کسب حقوق مدنی شتاب گرفت و به تعداد شهرها افزوده شد.

«ضوابط تبدیل اورب به شهر»

1ـ حق داشتن بارویی دائمی و مستحکم

2ـ  حق داشتن بازار  برای گذراندن امور زندگی خویش و بسط تجارت

3ـ حق خودگردانی در داخل حصار«خود مختاری سیاسی در مقابل فئودالها» معافیت از خدمت سربازی

پرداخت مالیاتهای مختلف، ایجاد نیروی انتظامی شهری مستقل از فئودال

4ـ حق داشتن مهر و اجازه انعقاد قرارداد با شهرها و روستاهای دیگر

5ـ حق ضرب سکه به منظور استقلال اقتصادی از فئودال

6ـ حق ایجاد دادگاه مدنی مستقل.

زمان کسب حقوق مدنی، نقطه عطف شهر و شهر نشینی در اروپای قرون وسطی است.

مقایسه شهرها با سیستم فئودالی

در شیوه تولید فئودالی اقتصاد بر پایه زمین مزروعی و مراتع و سرمایه غیر منقول بوده و  روابط اجتماعی  بر پایه اصالت خون است. انسانها به دو بخش نجیب زاده و غیر نجیب زاده تقسیم می شوند.

اما در شهرها سرمایه منقول بوده و شهر در مقابل عوامل طبیعی (سیل و خشکسالی )مستقل تر و مقاوم تر و از تحرک بیشتری برخوردار است . شهرها روز به روز از سیتم فئودالی جدا می شوند.

در روستاها فئودالها و سرفهای وابسته زندگی می کردند و در شهرها تجار، پیشه وران.

فضای شهر پویاتر از روستاها بود. شهروندان درآمد بیشتری  داشتند. در شهر اختلاف ثروت و قشر اجتماعی بود

«تنفس در هوای شهر انسان را آزاد می کند»

شهرهای قرون وسطایی بر اساس منشأ پیدایش آنها به پنج گروه کلی دسته بندی می شوند.

1ـ شهرهای رومی مبدأ، هم آن دسته از شهرها که موقعیت شهری خود را علیرغم کاهش وسعت حفظ نمودند و هم شهرهایی که پس از سقوط امپراتوری متروک شده دوباره احیا شدند.

2ـ باروهایی که پایگاههای نظامی بودند و سپس تجاری و بعدها مسکونی شدند .

3ـ شهرهایی که در اثر رشد طبیعی روستاها بوجود آمدند.

4ـ باستیدها در فرانسه انگلیس و ولز

5ـ شهرهای احداثی پراکنده در سر تا سر اروپا

که دراین دسته بندی سه بخش اول شهرهای رشد یافته و دوبخش بعدی نوشهرها بودند .

شهرهای با رشد طبیعی:

به طور کلی سازندگان شهرهای قرون وسطی پیش فرض خاصی در مورد فرم و کلیت شهر نداشته اند. تمامی اسکانهایی که بعدا به شهر تبدیل شدند در سده های یازده و دوازده شکل گرفتند.

شهرهای با رشد طبیعی  شامل سه بخش  شهرهای رومی مبدا.  برگ ها«باروها»  روستاهای رشد یافته بودند

شهرهای رومی مبدأ: شهر بافت شطرنجی اولیه رومی خود را از دست داد و در طی بازسازی شهر به تدریج رشد بدون طرح و ارگانیک معمول قرون وسطی را به خود گرفتند و از شبکه شطرنجی اولیه اثری باقی نماند.

برگ ها: اغتشاشات قرن نهم اسقف ها را مجبور به بنای مجدد حصارهای شهرهای رومی و انتقال صومعه ها به درون  قلاع مذهبی موجب به وجود آمدن دسته ای از شهرها در اروپای غربی و یک سری قلعه های نظامی شد. قلاع بیشماری نیز توسط دوک ها، کنت ها، فئودالها در قرن نهم و دهم به منظور مقابله با تمام دشمنان شکل گرفت. این قلعه ها مراکز محصوری بودند که قادر به  دفاع از بخشی از سرزمین در برابر حملات دشمن بودند.

اغلب این دژها مراکز نظامی و اداری بود و فعالیتهای چشمگیر تجاری در آنها دیده نمی شد. اما هسته شبه شهر جذابی را بوجود آوردند که پیرامون آنها شهر های بسیاری به وجود آمده است. و بازار برای سرویس دهی به طبقه نظامی و جامعه کارگری به وجود آمد. شهرهایی نظیر :والینگ فورد,وینچستر ,راچستر ,کنتربری , آکسفورد و… مگدبرگ

ـ اسکانهای روستایی:

شهرهای ارگانیک رشد یافته دارای منشأ روستایی بوده و فرم شهری آنها نتیجه فرآیند تدریجی و تجمیعی اسکان روستایی بوده است.« بعضی از روستاها از آن رو به مراکز تجاری تبدیل شدند که در مسیرهای عبور و مرور قرار گرفته  و جاذبیت محلهای طبیعی توقف را داشتند». روستاهای قرون وسطی هنگامی که عملکرد ثانوی مراکز تجاری محلی یافته و صنعت تخصصی کوچکی که بخش کمی از جمعیت را به خود مشغول داشت در  آن به وجود آمد به شهر بدل شد. به محض آنکه شهر قدرتی به دست آوردو تجارت خود را توسعه داد و بازارکافی برای تولیدات خود کسب نمود به درصد شاغلین حرف تخصصی غیر کشاورزی افزوده شده و از ارتباط با کشاورزی کاسته شد. اما بخش کوچکی از ساکنین ارتباط با زمین را از دست دادند و عمده مایحتاج شهر از کشاورزی محل تأمین می شد.

تفاوت و تبدیل شهر به روستا:

مفهوم شهر قرون وسطایی بر اساس تعریف پروفسور هوفر: شهر قرون وسطایی نتیجه ارتباط میان شش جنبه ذیل می باشد:

• ساخت اقتصادی«صنایع دستی و تجارت»
• ساخت کالبدی«طرح شهر ساختمان عمومی، حصار…»
• ساخت اجتماعی (صنعتگر ,بازرگان ,روحانی , اشراف )
• موفعیت قانونی (قانون اساسی , دستگاههای حقوقی)
• موقعیت جغرافیایی«اراضی،آبراهها،پل، ایستگاههای بارگیری» و
• حیات سیاسی

آکسفورد و کمبریج دارای سابقه تاریخی سکونت که بیشترین  ویژگیهای منظر خاص شهری آنها و ساختمانهای منفرد و مجموعه ساختمانهای دانشگاهی آن پرداخته شده است…یورک، ساوت همپتون, چستر

نوشهرها:

آن دسته از شهرهای قرون وسطایی که در لحظه ای از زمان با موقعیت کامل شهری پا به عرصه وجود گذارده اند خود به دو دسته تقسیم می شوند. نخست باستیدها که بر اساس طرحی از پیش تعیین شده ساخته می شدندBastides

دوم شهرهای نو بنیاد تنها بخش کوچکی از آنها بر اساس طرحی قبلی بنا می شدند.Planted Towns

باستیدها: تمامی شهرهایی که در قرن سیزدهم در فرانسه و بخصوص در قسمت جنوب غربی آن توسط فرانسویان بطور کلی و توسط ادوارد اول بطور اخص بناشد، و همچنین شهرهایی که ادوارد اول در انگلیس و ولز بنا نموده است باستید نامیده می شوند. مفهوم طراحی شده به معنای کامل آن به شکل پایه گذاری یک اسکان در لحظه ای خاص از زمان  و با  موقعیت کاملا شهری و طرح از پیش تعیین شده ای به چشم می خورد.

 

سه اصل اساسی در باستیدها:

1-نوشهرها بر اساس فرمهای از پیش طراحی شده شکل می گرفتند.

2- سیستم شطرنجی تقسیم اراضی اساس بافت آنها را تشکیل می داد.

3ـ  انگیزه اصلی سکونت در یک باستید، واگذاری یک قطعه زمین مسکونی در داخل شهر و یک قطعه زمین مزروعی در خارج از شهر  و سایر امتیازات اقتصادی بوده است.

اکثریت قریب به اتفاق باستیدها توسط حکام مرکزی و به منظور اعمال حاکمیت بر مناطق فتنه خیز و یا گسترش حدود حاکمیت خود بنا شده است. معمولا حکام مرکزی مخارج ساختن حصار شهرها را بر عهده داشته و از بدو امر در اکثر باستیدها حضور داشته و  نحوه اجرای بافت شهر را تحت نظارت خود داشتند.

استفاده از شبکه شطرنجی چون به عنوان سریعترین و مناسب ترین شیوه و پیاده نمودن شهر در مکانی جدید همه باستیدها محصور بودند و عمدتا دارای حصار گرد بودند. مشکلات ناشی از محاط شدن طرح شطرنجی در حصار گرد سبب ایجاد زمینهای بد قواره و نامنظم در حاشیه شهرشد.

دو باستید انگلیس دارای حصارهای مربع با گوشه گرد، راه حل تلفیقی مناسبی بودند« وینچلسی، کنیگستون اپون هول علاوه بر اهمیت باستیدها بعنوان پادگان نظامی محصور  باستیدهای فرانسه منبع اصلی تولیدات کشاورزی و مرکز تجاری و بازار محلی محسوب می شدند و از طرف دیگر باستیدهای ولز به عنوان پایگانهای تسخیر ناپذیر نظامی بودند و عملکرد تجاری آنها در درجه دوم اهمیت قرار داشت.

فرانسه« اگ مورته، مونپازیه، کارکاسون»

شهرهای نوبنیاد:

در انگلیس علاوه بر دو باستید و نه دژ شهر ولزمجموعا دارای 120 شهر قرون وسطایی به عنوان شهرهای نوبنیاد نام می برد. تعدادکمی با انگیزه مشابه استراتژیک سیاسی و نظامی چون باستیدهای ادوارد اول شکل گرفته اند.

لیورپول، پورتر  ، هر چند اکثریت قریب به اتفاق شهرهای نو بنیاد عملکردی تجاری داشتند که از توسعه کلی فعالیتهای تجاری پس از دوران سیاه ناشی می شد.

خطوط ارتباطی: مستقیما در ارتباط با ایجاد شهرهای  نوبنیاد است: وجود محلی مناسب در کنار جاده و یا ساحل رودخانه لازمه اصلی ایجاد هسته ای زنده برای شهرهای جدید یک منطقه است.

شهرهای وکینگهام، سالیزبری، شهرهای نوبنیاد زاهرینگر«آفسبرگ»«دوکهای زاهرینگر در قرن12.دو طرف رودخانه راین و محل کنونی سوییس و جنوب آلمان را بنیان نهادند

شرایط کالبدی شهرهای قرون وسطایی

شهرهای قرون وسطایی هر یک از پنج گروه مطرح شده، فارغ از منشأ ظهورشان، از زمینه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مشترکی در تمامی کشورهای اروپایی برخوردار بودند. و بسیاری از جزییات بصری و فرم کلی شهرها مشابه یکدیگر بوده است.

عناصر کالبدی اصلی. ساختارهای محلی خاص. حصارها و … هم در شبکه شطرنجی نوشهرهای طراحی شده و هم در بافت آزاد و ارگانیک شهرهای طراحی نشده مشاهده می شود.

عناصر و اجزای اصلی شهر  قرون وسطایی عبارتند از: حصار و بارو. فضای بازار و کلیسا.

بارو«حصار»: باروی شهر یکی از عوامل کالبدی تمام شهرهای قرون وسطی است . این بارو برای ایجادو حفظ  امنیت در برابر حمله فئودالها یا کلیسا وبعضی موارد جهت اخذ عوارض گمرکی بود و معمولا با توپوگرافی حرکت می کرده است.

بدلیل اهمیت حیاتی داشتن حصار برای شهرهای اروپایی، رشد افقی شهر محدود بوده و مستلزم ساختن حصاری جدید بود. اصولا دیوار جدید به طور کامل شهر را در بر می گرفت. فاصله میان حصار و محدوده موجود شهر بیانگر مصالحه دقیقی میان سرمایه گذاری کوتاه مدت و نیاز به حفظ اراضی ذخیره جهت رشد و گسترش شهر بود. و بعضا شهرها دارای حصارهای متعددی می شدند نظیر فلورانس که  در دوره قرون وسطا دوحصار بر گرد هسته رومی شهر کشیده شد و حصارهایی متعدد که پیرامون شهر پاریس بعلت رشد تداوم این شهر بنا شده بیش از هر شهر دیگری است

(360م ، 1180 م .910-1784م.5-1841)

بازار یا فضای تجاری: اقتصاد شهری مرکزی را برای تبادل کالا طلب می کرد که به اشکال زیر تأمین می شد.

الف ـ  فضای باز مختص بازار که معمولا در مرکز شهر بود.

ب ـ منطقه تجاری در قسمت عریض تر خیابان اصلی شهر

پ ـ میدانی در کنار دروازه شهر«ورودی میدان اصلی شهر»

بازار یا فضای تجاری در شهرها به سه شکل گفته شده بود. اما در نوشهرها در شهرهای طراحی شده بازار«خیابان تجاری» کمتر به چشم می خورد و درباستید ها اصلا به شکل خیابان تجاری نبود بلکه به شکل مرکز تجاری بوده است .

در اکثر موارد فضای تجاری شکلی نامنظم داشته. گاه مثلثی، چند ضلعی، بیضی و گاه دندان اره ای و انحنا داردیده شده است. بعلت اینکه نخست ساختمانهای پیرامون این فضا بر اساس نیازهای خاص خود بنا می شدند و این ساختمانها شکل و جهت فضای باز را تعیین می کردند.

در شهرهای با رشد طبیعی چون تردد عامل حیاتی رشد شهر است، خیابان اصلی بصورت طبیعی به میدان بازار تبدیل می شود«خیابان تجاری»

خیابانها: تمامی شهر قرون وسطایی و خیابان های آن بطور کلی بازار بوده است. کوچه های باریک و نامنظم شهرهایی با رشد طبیعی هم تداوم  فضای بازار بوده و هم خطوط اصلی ارتباطی محسوب می شدند. از مفهوم شبکه تردد نیز مانند تردد وسایل نقلیه خبری نبود. در نتیجه زمینهای حاشیه خیابان سرمایه ای تجاری محسوب می شده. آمد و شد در شهرهای قرون وسطی اساسا پیاده انجام شده  و حمل کالا هم توسط حیوانات باربر انجام می شد. شبکه معابر کوچه های باریک و پر پیچ و خم شهرها به علت خودرو بودن شهر شکل منطقی نداشت و معمولا به خاطر شرایط طبیعی یا ملکی پر پیچ و خم بودند.

خیابان اصلی شهر از  دروازه تا مرکز شهر کشیده شده و بازار در کنار آن شکل می گرفت و خطوط اصلی ارتباط دهنده برای کوچه های باریک و نامنظم شهری بود.

مفروش کردن خیابان ها در اوایل این دوره آغاز شد. پاریس1185، در فلورانس1339 تمامی خیابان های شهر فلورانس مفروش شد.

صحن کلیسا:«parvise»پارویس

از جمله فضاهای باز شهری فضای باز مقابل کلیسا است که به پارویس شهرت دارد. مراسم عشاء ربانی، داد و ستد وبساط روستائیان در آن انجام می شود.این فضای باز  اغلب  چسبیده  به فضای بازار قرار داشته و هسته ای دو بخشی را شکل می داده که از خصوصیات شهرهای قرون وسطی به شمار می رود.

شورای شهر«شهرداری»: شورای شهر جهت خود گردانی موجد فضایی برای شورا و اداره شهرشد. ساختمان شهرداری شامل سالن جهت برگزاری جلسات شورا. سالن ضیافت. فضایی جهت آرشیو اسناد گوناگون شهر، دیوانخانه، کافه شهرداری، برج نگهبانی، اطاق قراولان شهری بود و شهرداری معمولا در کنار میدان اصلی و بازار قرار داشت.

 اتحادیه های بازرگانی «گیلدها»: معمولا در شهرهای اروپایی قدیمی مکان استقرار این ساختمانها در کنار میدان اصلی شهر است.

چشمه های آب: در میدان شهر معمولا چشمه هایی با فواره ای محلی که اهالی از آن آب مصرفی و آشامیدنی  برداشت می کردندبوده است .

کلیسا: کلیسا، صومعه، دیراز فضاهای مذهبی شهرهای قرون وسطایی بود  شهرداری کلیسای جامعی با نام کاتدرال بود.

دادگاه: در ابتدا فضای خاصی نداشت. ولی سپس ساختمان دادگاه به وجود آمد.

باغات و مزارع: خطر محاصره شهرها به وسیله دشمنان ضرورت وجود باغات و مزارع را در داخل شهر را ایجاب می نمود.

دیگر فضاهای شهری: مدارس، انبارها، ضرابخانه ها، آبجو سازی، مسافرخانه و میدان اعدام بودند.

فرم شهرهای قرون وسطایی :

شهر متراکم : در طول دوران قرون وسطی اصولا ساختمانها تمایل به تجاوز به حریم خیابان ها و پلها و همچنین فضاهای باز عمومی داشتند. کوشش برای کنترل این خفقان تدریجی شهر نیز با موفقیت چندانی همراه نبود. طبقات بالای ساختمانها به تدریج بر روی خیابان ها پیش آوردند تا جاییکه دست دادن از پنجره های دو خانه روبه رو ممکن شده بود.  به نحوی که این امر خود به ویژگی خاص بصری شهرهای قرون وسطایی تبدیل شد.

مهمتر اینکه این نتیجه رشد کاملا اتفاقی بود و بخشهایی از شهرمملو از خیابان های تنگ و ساختمانهای متراکم بودند. شهرهای اروپایی در اواخر قرون وسطی بعلت محدودیت فضای رشد شهر در اثر وجود سیستم دفاعی غیر قابل انعطاف.

بیش از حدمتراکم شدند

برای سازندگان شهرهای قرون وسطی سازمان یک شهر در کلیت مطرح و مفهوم نبوده است و تقریبا توجهی به نظم فضایی یا هماهنگی زیبایی وجود نداشته است.

اکثر جنبه های زیبایی شناسی در ایتالیا و در شهرهای فلورانس،سینا (پیاتزا دل کمپو) به چشم می خورد.

شهرهای انگلیس

صنعت قرون وسطی در انگلیس وابسته به تولید پارچه ابریشمی و ذوب  و تولید آهن بود.

محل استقرار و فرم شهرهای قرون وسطی چندان تحت تأثیر صنایع قرار نگرفته بود. وضعیت جاده ها پس از رومیان رها شده به حال خودو تنها راههای آبی برای انتقال مناسب بود.  در نتیجه صنایع سنگین در مناطقی که مواد خام سنگ آهن و چوب فراوان بودند پراکنده شدند و شهرها به شکل مراکز صنعتی در کنار معادن مواد خام شکل گرفتند.

هیچ ساختمان بزرگ و مستقل صنعتی به چشم نمی خورد بلکه فعالیتهای صنعتی اساسا صنعت دست دوم بود. تبدیل شمش به آهن به تعداد محدودی تولیدات آهنی.

پشم. در قرن 12 و 13 صنعت پشم مهمترین صنعت در انگلیس بود و تأثیر بسزایی بر رشد سرمایه کشور داشت.

تاریخچه این صنعت به دوران رومیان برمیگردد، احداث یک مرکز تولید یونیفورم برای ارتش روم در وینچسترایجاد شد  ابتدا تولید پارچه برای رفع نیازهای اولیه و نه برای عرضه در بازاربوده ولی از قرن 12 به بعد تولید مازاد بر احتیاج و صادر کردن آن به اروپا رونق گرفت .

آهن: عامل ضروری برای تبدیل سنگ آهن سوخت«چوب» بود. به همین دلیل صنایع آهن در قرون وسطی در دو ناحیه جنگلی تمرکز یافتند. در سال 1282، 60 کوره آهنگری در مناطق جنگلی بود. بعدها فشار حاصله از صنایع کشتی سازی«تولید 20 تن آهن در هفته» و تولید بر اساس مصرف چوب محلی سبب تصویب و اجرای قانون حفظ جنگلهای کشور و تأمین نیاز چوب نیروی دریایی کشور  در زمان ملکه الیزابت اول شد.

از نظر فرم کالبدی شهرها:

تفاوت عمده بین سیستم دفاعی شهرهای انگلیس و شهرهای اروپا وجود دارد. بعلت صلح و آرامش حاکم بر جزیره از اهمیت حصار دفاعی شهرهای انگلیس به شدت کاسته شد. در نتیجه از آن پس حصار تنها به عنوان مانعی برای اخذ گمرکات محسوب می شد و با اخذ حقوق گمرکی از کلیه کالاهایی که از دروازه های شهر می گذشتند منافع تجاری شهروندان حفظ می شد.

در قاره اروپا حصار علاوه بر حصار گمرکی مورد استفاده بود. همچنان عملکرد نظامی خود را حفظ نمود.

شهرهای با رومی مبدا شهرهای رومی ـ بریتانیایی با سایر شهرهای اروپایی رومی تفاوتهایی دارند. در زمان اشغال انگلیس به وسیله رومیان بدلیل اینکه شهرهای کوچکی بودند و نیز به دلیل فاصله زیاد از مرکز تمدن روم فرهنگ شهری ضعیفی بر اساس فرهنگ امپراتوری روم دارا شدند و دارای تمدن اساسا روستایی و محلی بودند وکمتر از سایر ایالتها رومی شده بودند و چون چیزی برای از دست دادن نداشتند سقوط امپراتوری روم فاجعه دردناکی نبود.  سقوط روم بسیاری از این شهرها را به متروکه شدن کشاند. تقریبا تمامی شهرهای رومی مبدا از جمله لندن برای مدتی طولانی متروک بوده اند. بعدها موقعیت جغرافیایی مناسب  و بقایای ساختمانها و حصارهای قابل تغییر آنها بخشی از ساکنین قدیم را به خود جلب نمود. و بعنوان اردوی آماده ای در خدمت مهاجرین مناطق قرار گرفت. اما بافت شهری از هم پاشیده هرگز انسجام نیافت. سرنوشت شهرهای رومی ـ بریتانیایی بدتر از سرنوشت شهرهای رومی قاره اروپا بود.

در کشور انگلیس سیزده هزار روستا در محل کنونی خود واقع شده و بسیاری هسته های نخستین اسکانهای دوره قرون وسطی بودند. در اثر اسکان انگلوساکسونها«مهاجرین» انگلیس در فاصله میان قرنهای پنجم تا دهم بصورت کشوری متشکل از روستاها در آمد.

چهار مرحله تحول مداوم منظر انگلیس و روستاهای آن، «روستاهای انگلوساکسون» :

در مرحله نخست منظر تقریبا وحشی و طبیعی بود. در مرحله دوم در نتیجه اسکان روستایی در سر تا سر کشور جنگلها تا حدود زیادی از میان برداشته شدند تا کشاورزی در مزارع باز انجام پذیرد.

مرحله سوم. تقسیم مزارع بزرگ به مزارع کوچک محصور با پرچین در درون حصارهای قرنهای شانزدهم تا هجدهم و بالاخره تبدیل مزارع کوچک به بزرگ و ریشه کن شدن پرچین ها به دلیل امکان پذیر شدن مکانیزه شدن

روستاهای  انگلیس را می توان به سه دسته کلی تقسیم بندی کرد.

1ـ روستاهای بسته«متمرکز یا میدانی»

2ـ روستاهای خطی«روستاهای خیابانی، حاشیه جاده»

3ـ روستاهای پراکنده و نا منسجم.