قدمت کاشی کاری

نخستین کاشی به مفهوم امروزی که به دست بشر ساخته شد و باستان شناسان به آن دسترسی پیدا کردند مربوط به مصر است و قدمت آن به ۴۷۰۰ سال قبل از میلاد برمی گردد. اولین نمونه های موزاییک کاری مربوط به ستون های معبدی در ابید بین النهرین است و مربوط به نیمه دوم هزاره ق.م می باشد. این موزاییک کاری های اولیه پایه کاشی کاری های بعدی بودند. اولین نمونه های کاشی کاری که به عنوان تکاملی در این هنر به شمار می رفت در مکان هایی مانند قصر آشور و بابل در زمان مشابه یافت شده اند. در کاوش های باستان شناسی چغازنبیل و شوش و سایر نقاط باستانی ایران علاوه بر لعاب روی سفال ،خشتهای لعابدار نیز یافت شده است.
ساغر بدست آمده از حفریات مارلیک را می توان نمونه عالی و کاملی از فن و صنعت موزاییک سازی دانست.

کاشی کاری قبل از اسلام در ایران
کاشی کاری هخامنشی:
تزئینات به جا مانده از زمان هخامنشیان حکایت از کاربرد آجرهای لعابدار رنگین و منقوش و ترکیب آنها دارد. بدنه ساختمان های شوش و تخت جمشید با چنین تلفیقی آرایش شده اند. قطعاتی از قسمت های مختلف کاشی کاری متنوع زمان هخامنشیان درحال حاضر در مجموعه موزه لوور و سایر موزه های معروف جهان قرار دارد.کاشی کاری اشکانی:
در دوره اشکانیان صنعت لعاب دهی پیشرفت قابل ملاحظه ای کرد. بخصوص استفاده از لعاب یک رنگ برای پوشش جدار داخلی و سطح خارجی ظروف سفالین معمول گردید و همچنین غالبا قشر ضعیفی از لعاب بر روی تابوتهای دفن اجساد کشیده می شده است.
کاشی کاری ساسانیان:
در عصر ساسانیان هنر و صنعت دوره ی هخامنشیان مانند رشته های هنری ادامه پیدا کرد و ساخت کاشی های زمان هخامنشیان باهمان شیوه و با لعاب ضخیم تر رایج شد. رنگ آمیزی متناسب وایجاد هماهنگی و رعایت تناسب از ویژگی های کاشی کاری های این دوره می باشد.

کاشی کاری پس از اسلام در ایران
کاشی کاری یکی از روش های دلپذیر تزئین معماری در تمام سرزمین های اسلامی است. تحول و توسعه کاشی ها از عناصر خارجی کوچک رنگی در نماهای آجری آغاز و به پوشش کامل بنا در آثار تاریخی قرون هشتم ونهم هجری انجامید.
کاشی کاری دوره عباسی:
تا دو قرن پس از ظهوراسلام درمنطقه بین النهرین شاهدی بر رواج صنعت کاشی وجود ندارد وتنها در قرن سوم هجری هنر کاشی کاری احیا شد. درحفاری های شهرسامرا پایتخت عباسیان بین ۸۳۶تا۸۸۳ میلادی بخشی از یک کاشی چهارگوش چند رنگ لعابدار که طرحی از یک پرنده را دربرداشته به دست آمده است.
نخستین کاشی کاری بر سطوح معماری به حدود سال۴۵۰ه.ق باز می گردد که نمونه ای از آن برمناره مسجد جامع دمشق به چشم می خورد.
شبستان گنبددار مسجد جامع قزوین(۵۰۹ه.م) شامل حاشیه ای تزئینی از کاشی های فیروزه ای رنگ کوچک می باشد.
تا اوایل قرن هفتم هجری ماده مورد استفاده برای ساخت کاشی ها گل بود. اما در قرن ششم هجری ماده ای دست ساز به عنوان خمیرسنگ یا خمیر چینی معمول گردید و در مصر وسوریه وایران مورد استفاده قرار گرفت.
کاشی کاری دوره سلجوقی:
در دوره سلجوقیان و در دوره ای پیش از آغاز قرن هفتم هجری تولید کاشی توسعه خیره کننده ای یافت. مرکز اصلی تولید شهر کاشان بود. تکنیک استفاده از لعاب تک رنگ ادامه سنت های پیشین بود اما در دوران حکومت سلجوقیان برگسترده لعاب های رنگ شده رنگ کرم وآبی فیروزه ای و آبی لاجوردی – کبالتی نیز افزوده گشت.

کاشی کاری دوره ایلخانی:
در دوره ایلخانی تکنیک مینایی از بین رفت و گونه دیگری از تزئین سفال که بعد عنوان لاجوردینه را به خود گرفت جانشین آن شد. دراین تکنیک قطعات قالب ریزی شده با رنگ های سفید، لاجوردی و در موارد نادری فیروزه ای، لعاب داده می شدند و پس از اضافه شدن رنگهای قرمز، سیاه یا قهوه ای به روی لعاب، برای بار دوم در کوره قرار داده می شدند.
کاشی کاری دوره تیموری:
سبک معماری تیموری از سنت معماری آجر خشتی ایلخانی نشات می گیرد. یکی از مهمترین بناهای تیموریان از نقطه نظر کاشی کاری آق سرا است که در شهر سبز قرار داشت.شهر سبز محل تولد تیمور و پایتخت دوم او بود. در دوره تیموریان طرح های کاشی کاری معرق، متراکم تر و بیشتر شدند. طیف وسیع و پیشرفته ای از کاشی معرق بر روی تعدادی از بناهای مهم یاد بود سده نهم دیده می شدند، به عنوان نمونه: مسجد گوهرشاد هرات، مدرسه الغ بیک در سمرقند و مدرسه خرگرد.
میراث ارزشمند دیگر متعلق به دوران قبل از تیموریان دو تکنیکی بوده که در مقبره شاه زند به کار رفته که شامل کاشی های لاجوردی میناکاری شده روی لعاب و کاشی های نقاشی شده زیر لعاب هستند.

مدرسه خرگرد
کاشی کاری دوره صفوی:
با آغاز دوره صفوی تکنیک دیگری از کاشی کاری ظهور کرد و شرایط اقتصادی و سیاسی موجب تولید کاشی هفت رنگ شد. این کاشی ها در برگیرنده تصاویر بوده و هر کاشی با یکی از عناصر یک منظره کامل نقاشی می شد. کامل ترین نمونه از این نوع در قصر هشت بهشت درباغ بلبلان قرار دارد. کاشی های نقاشی شده زیر لعابی دوران صفویه در قطعه ای بسیار کوچک تولید می شود که محل ساختن آنها ناشناخته است. این کاشی هاهنوز در محل حمام گنجعلی خان کرمان وجود دارند و احتمالا در مرکز این شهر ساخته می شده است.

هشت بهشت
کاشی کاری دوره قاجار:
در تهران پایتخت قاجار تعداد بناهای تاریخی دارای پوشش های وسیع کاشی ساخته شدند که متعلق به دوران فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه می باشد. روش های اجرایی شامل کاشی های هفت رنگ زیر لعابی بوده که گاهی با طرح های قالبی ترکیب می گردیده است. شناخته شده ترین سفالگر قاجار (علی محمداصفهانی) بود که حدود بیست قطعه کاشی معروف به او منسوب است.

ارگ سمنان