پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
مقدمه 3
بخش اول : جغرافیای تاریخ سلطانیه 4
گنبد سلطانیه 5
سبب ایجاد گنبد سلطانیه 7
بخش دوم : تزئین آجر و کاشی 10
تزئینات کاشی کاری 11
تزئینات کاشی در گنبد سلطانیه : 12
الف: کاشی کاری در تزئینات نمای بیرونی گنبد سلطانیه: 13
ب: کاشی کاری در تزئینات داخلی گنبد سلطانیه: 14
ت: کاشی کاری در بنای تربت خانه: 15
پ: کاشی کاری مناره ها: 17
ح: کاشی کاری با فرمهای شش گوش 18
ج: کاشی کاری معرق: 19
خ: کاشی خشتی در گنبد سلطانیه: 19
بخش سوم : تزئینات بوسیله خطوط نوشته 22
تکنیک تهیه و مواد بکار رفته: 23
الف – تهیه قالب: 23
ب – آماده کردن محل نقش در قالب 23
چسب های حیوانی 25
چسب های گیاهی 25
بخش چهارم : پلان ها و تصاویر 27
نتیجه: 42
منابع و ماخذ 43
نگرش بر احوال ملل مختلف در نشیب و فراز تاریخ از برجسته ترین مشخصه لحظه بازشناسی هویت جوامع بشری است. بهمین جهت است که خداوند سیر و گردش و مطالعه طبیعت و آثار بجای مانده از گذشتگان را از وظایف انسان می شمارد و در قرآن این امر ضروری را به انسان توصیه می‌نماید:
«قل سیروا فی الارض ثم انظروا کیف کان عاقبه المجرمین»
بدون شک گنبد سلطانیه عظیم ترین بنای اسلامی بجای مانده، همچون نگینی بر تارک این آثار میدرخشد.
شاید رهگذران و مسافرانی که هر روز از جاده تهران زنجان عبور می کنند هیچیک ندانند که اندکی دورتر از جاده نزدیک زنجان،یکی از زیباترین و آبادترین شهرهای جهان برپا بوده و امروزه فقط نشانه های فرسوده ای از آن عظمت و مجد باقی است.
اگر لختی بر ویرانه های بنا بنگریم و اندیشه کنیم، انگشت تحیر به دندان می گزیم که چگونه استاد معمار پیر وگمنامی آجر بر آجر نهاده و با جرات وشهامت فوق العاده ارتفاع بنا رابالا برده؟و یا کدامین پنجه هنرمندانه به اینهمه تزئین و تکلف همت گماشته است؟
بخش اول
جغرافیای تاریخ سلطانیه
“شهر سلطانیه در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهر زنجان و در 54 کیلومتری ابهر قرار دارد،این محل طبق کتیبه هایی که از پادشان آشور بدست آمده، در قرن هشتم قبل از میلاد محل سکونت طایفه جنگاور (ساکاراتیها) بوده و در عهد فرمانروایان ماد به اسم «اریباد» خوانده می شده است و پارتها آنرا بنام نخستین پادشاه خود «ارساس» نامیدند.”[1]
از تاریخ سلطانیه تا حمله مغول اطلاع دقیقی در دست نیست. لیکن لازم به تذکر است تا پیش از تسلط مغول سلطانیه به نام «نیز آگامبی» و «شرویاز» معروف بوده است.
گنبد سلطانیه
گنبد عظیم سلطانیه در حال حاضر در بین خانه های خشتی سلطانیه همچون نگینی می درخشد و گوشه ای از هنر و معماری را به عالمیان عرضه میدارد .[2]
“با شکوه ترین ساختمان شیوه آذری و شاید کل معماری ایران، گنبد سلطانیه (703 تا710 قمری) است که در کنار آن آرامگاه سلطان محمد خدابنده (الجایتو) ساخته شده است. از ارسن بزرگ سلطانیه که در بر گیرنده بیمارستان، خانقاه و میانسرای بزرگ آن بوده، تنها گنبد خانه و الجایتو (تربت خانه) باز مانده است. این میانسرا شاید به اندازه دو برابر میدان نقش جهان در اصفهان بوده است. فضای تربت خانه بعدها به آن افزوده شده است.
تهرنگ گنبد خانه، هشت پهلو می باشد، در جلوی آن ایوانی بوده که آثارش هنوز دیده می شود. گنبد دو پوسته پوسته آن، 24 گز (نزدیک به 5، 25 متر) دهانه دارد. و ” خود” آن روی دنده های باربر ساخته شده و چفد پایه آن “چمانه” است که گنبد سبویی پدید آور است. ویژگی های ساختمانی و نیارشی این گنبد آنچنان است که دانشمندی چون پروفسور سن پائولوزی رییس وقت دانشکده معماری فلورانس، ساختمان گنبد کلیسای “سانتا ماریا دل فیوره” در شهر فلورانس ایتالیا را بر گیره از این گنبد می داند.”[3]
اولجایتو برادر و جانشین غازان خان که در زمان ولیعهدی خود در خراسان بارها مقبره سلطان سنجر را مشاهده کرده بود ، به پیروی از برادر خود و تحت تاثیر مقبره سلطان سنجر و شئب غازانیه ، دستور ساخت مقبره باشکوهی را برای خود ، در ناحیه سلطانیه داد و برای آن موقوفاتی را در نظر گرفت .کار احداث آن با سرعت چشم گیری طی سال های 703 الی 713 ه.ق در مدت ده سال به پایان رسید و حاصل آن بنای عظیمی شد که هم اکنون یکی از دستاورد های بزرگ معماری ایران بشمار می‌رود.
شالوده آرامگاه که از مظاهر عالی معماری قرن هشتم به شمار می‌آید ، از داخل بر پلان 8 ضلعی استوار است و هر ضلع آن حدود 5/01متر طول دارد. الحاقاتی که در گنبد نقطه اوج یک رشته بناهای فرعی است که دوام زیادی نیافتند. و از میان آنها تنها مقبره اولجایتو است که تا کنون پا بر جا مانده است و قریب 700 سال را با استواری تمام پشت سر گذاشته است . این گنبد که شاخص ترین بنای معماری دوره ایلخانی ، بلکه تمام دوران اسلامی است ؛ از نظر فرم و حجم به عنوان نقطه عطفی در تاریخ معماری ایران محسوب می گردد . آنچه که در مورد این بنا تا کنون گفته و نوشته شده ، در مقابل عظمت آن بسیار نا چیز به نظر می‌رسد و قلم را یارای بیان ظرایف و دقایق آن نیست .
زمینی که بنا روی آن احداث گردیده ، از طبقات فشرده شن و ماسه و مواد آهکی، به عمق تقریبی 8 متر تشکیل شده است، که از مقاومت بسیار خوبی برخوردار است. یکی از علل پایداری گنبد سلطانیه در مقابل عوامل مختلف تقریبی، یکپارچه بودن زمین منطقه است. سازندگان بنا آگاهی کامل از مسائل فنی و وضعیت زمین داشته‌اند . بطوریکه ارتفاع پی ها در اکثر بخش‌ها ، به غیر از بخش شمالی از حدود 50الی 60 سانتیمتر تجاوز نمی کند و شالوده آن از سنگ هایی به ابعاد 20 الی 25 سانتیمتر ، با ملات گچ و آهک است. در قسمت‌های شمالی ارتفاع پی تا 5/1 متر هم می‌رسد در داخل بنا چاهی به عمق 9 متر دیده می‌شود که هیچ علامتی حاکی از استفاده از آن ، در دسترس نیست و به نظر می‌رسد هدف از حفر آن ، آزمایش مقاومت خاک جهت برپا کردن بنایی به ارتفاع 50 متر بوده است.[4]
فایلی بسیار ارشمند برای درس معماری اسلامی-به همراه پلان و کلی عکس از تزئینات این بنا