نگاهی گذرا به تاریخچه موزه و موزه داری در ایران و جهان

نگاهی گذرا به تاریخچه موزه و موزه داری در ایران و جهان

نقش حیاتی موزه ها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب ترین پدیده های فرهنگی است. موزه ها از معدود مراکز حافظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند. هر یک از این اشیا در عین بی زبانی به هزار زبان سخن می گویند زیرا اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارایه می دهند.
موزه کلمه ای یونانی است که از ” موزه یون ” به معنای مجلس فرشتگان الهام گرفته است. به طور کلی موزه به مجموعه ای از آثار و اشیایی اتلاق می شود که در محل یا عمارتی نگه داری و در معرض نمایش گذاشته شوند.
روزنامه شرف موزه را اینگونه تعریف می کند : ” موزه به اصطلاح اهالی فرنگ عبارت است از مکان یا محلی که مخزن آثار قدیمه و اشیای بدیعه و نقایس و مستظرفات دنیاست و از هر تحفه و یادگاری که در آن مخزون و موضوع است اهل علم و اطلاع، کسب فایدتی و کشف سری می نمایند و از احوال و اوضاع هر زمان و صنایع و حرف آن و رسوم و آداب معموله آن ایام و عواطف انام با خبر می گردند. می توان گفت که موزه مقیاس شعور و میزان عقول و درجه افهام، اصناف و مرآت ادراک سلاسل است. مشکلات لاینحل در اینجا حل می شود و بر معلومات تاریخی شهود اقامه می نماید. ”

در یونان قدیم به محلی موزه گفته می شد که در آنجا به مطالعه صنایع و علوم می پرداختند. ” ایکوم ” شورای جهانی موزه ها، موزه را موسسه ای دایمی دانسته که اهداف مادی ندارد و در آن به روی همگان گشوده است و برای خدمت به جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند. هدف موزه ها، گرد آوری و نگه داری، تحقیق، انتقال و نمایش شواهد بر جای مانده از انسان و محیط زیست او به منظور بررسی، آموزش و بهره برداری معنوی است. تعریفی دیگر موزه را بنیادی دانسته که سه وظیفه اصلی جمع آوری، نگه داشت و نمایش اشیا را بر عهده دارد. این اشیا ممکن است نمونه های از طبیعت و مربوط به رمین شناسی و ستاره شناسی یا زیست شناسی باشد. یا آن که آفرینش های هنری و علمی انشان را در طول تاریخ به نمایش بگذارد. اولین موزه هایی که در دنیا شکل گرفتند، هدف خاصی نداشتند. اماکن و پرستشگاه های مقدس چون کلیسای کاتولیک،‌معابد یونانی و پرستشگاه های بودایی در ژاپن را در بر می گرفتند. اولین مجموعه شخص دنیا در سال 1683 میلادی در آکسفورد انگلستان با نام موزه آشمولین به صورت عمومی درآمد. در دوره رنسانس که تحول عظیم فرهنگی. هنری در اروپا ( قرن پانزدهم به بعد ) پدید آمد، موزه ها نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفتند و ارزش راستین خود را بار یافتند.

اوج هنری موزه داری جهان را می توان در موزه لوور پاریس دید. این موزه که هم اکنون به صورت یک مرکز بزرگ پژوهشی در آمده است،‌بزرگترین موزه دنیا محسوب می شود. ساختمان این موزه قبل از انقلاب کبیر فرانسه، یکی از کاخ های سلطنتی فرانسه بود که در آن آثار با ارزش هنری نگه داری می شد. پس از انقلاب کبیر فرانسه در سال 1789 م این کاخ با آثارش به مردم فرانسه اهدا شد و در سال 1793 م تبدیل به موزه ملی فرانسه گردید. بخش عظیمی از آثار این موزه به دایره ” هنر اسلامی ” اختصاص دارد که این اشیا را وزارت آموزش و هنرهای ظریفه دولت فرانسه برای غنی کردن موزه از کشورهای مشرق زمین گردآوری کرده است. هیات های مختلف فرانسوی حدود صد سال در ایران به کاوش های باستان شناسی پرداخته اند. که از جمله آنان می توان به آندره گدار، ژاک دمورگان و مارسل دیولافوا اشاره نمود. در سال 1889 م دمورگان به ایران آمد و به حفاری پرداخت. سپس در سال 1895 م امتیاز حفاری در ایران را از ناصرالدین شاه گرفت و بعد از آن در زمان مظفرالدین شاه آن را تمدید کرد که به موجب آن امتیاز انحصار حفاری باستان شناسی در تمام ایران به دولت فرانسه و اگذارشد. در این مدت بیشتر اشیای تاریخی و منحصر به فرد چون لوح قانون حمورابی و … زینت بخش موزه لوور پاریس شد.

تاریخ تشکیل اولین موزه در ایران را باید در گنجینه های گرانبهایی که باستان شناسان به دست آورده اند، جستجو کرد. ایرانیان برای رهایی از آسیب بیگانگان گاهی گنجینه های گرانبهایی مانند کلوزر، کلماکره و مجموعه سفال ئ آبگینه گرگان را درون چاه ها و حفره ها پنهان می کردند.

اولین بار به دستور ناصرالدین شاه قاجار در داخل سلطنتی کاخ گلستان، تالاری به موزه اختصاص یافت که سپس همین مکان با ملحقاتی غنی تر شد و به نام موزه ” همایونی ” گشایش یافت. روزنامه شرف در توصیف این موزه می نویسد:” موزه همایونی طولا” چهل و سه زرع و عرضا” هیجده زرع مشتمل بر بیست اتاق است. این موزه خزینه ای است مشحون به ظواهر جواهر گرانبها و ظرایف و نفایس اشیاء‌ و آثار جلیله علمیه و مهمات حربیه قدیمه، آلات، ادوات متنوعه و مصنوعات ازمنه سابقه ونتایج خیالات حکمای بزرگوار و تماثیل و تصاویر نگارنده های بی مثل و مانند روزگار و پرده های نقاشی کار نقاشهای مشهور و حاصل صناعی کارخانه های معروف و ظروف چینی بسیار و ممتاز کار چین و روسیه و انگلیس و بلور آلات، کارخانه های ساکس و نیز کارخانه های معتبر”

این موزه پس از مدتی از بین رفت. جواهرات آن به خزانه بانک ملی انتقال یافت و بعدا” به موزه مجهزی تبدیل شد و سلاح های آن به موزه دانشکده افسری سپرده شد. در دوره مشروطه به دستور وزیر معارف ” صنیع الدوله ” دایره ای به نام اداره عتیقات بین سال های ( 1295.7 م ) به وجود آمد که کارش سر و سامان دادن به وضع خراب حفاری های غیر مجاز بود و در همین زمان بود که موزه ایران ” معارف ” تاسیس شد. این موزه در بر گیرنده اشیای عتیقه،‌ کاشی، سفال، سکه و سلاح بود و. به عنوان اولین گام موثر در تاریخ موزه داری ایران به شمار می رود.

بیشترین جلوه تاریخ موزه داری ایران را در ایجاد موزه ایران باستان باید جستجو کرد. این موزه با 2744 متر زیر بنا به دلیل قدمت اشیا، در زمره یکی از موزه های مادر دنیا محسوب می شود که به سال 1316 خورشیدی افتتاح گردید.

طراحی ساختمان این موزه به عهده ” آندره گدار ” فرانسوی بود و شکل ظاهری ساختمان الهام گرفته از طاق کسری انوشیروان ساسانی است.

این موزه در برگیرنده آثار مختلفی از هزاره ششم پیش از میلاد تا دوران مختلف اسلامی است که در دو طبقه به نمایش در آمده است. آثار و اشیاء به نمایش در آمده در موزه آیینه تمام نمایی ازفرهنگ، هنر،‌آداب و روسوم،‌باورها و اعتقادات گذشتگان و نیاکان ماست و آن را تنها پل ارتباطی بین گذشته،‌حال و آینده می توان به شمار آورد.

موزه را نبایستی مکانی دانست که در آنجا صرفا” آثار تاریخی و باستانی به نمایش در می آید، بلکه تمامی نمایشکاه های هنری، علمی، جانوری، پزشکی، نگارخانه ها، کتابخانه ها و آرشیوها و بیشتر بناهای تاریخی به نوعی موزه هستند. هر شیئی و اثر به نمایش گذاشته شده در موزه یا نمایشگاه زبان حالی دارد و با بیننده اش ارتباط برقرار می کند با تعمق و تفکر می توان زبان حال این آثار را دریافت و از دیدگاه های مختلف آن را بررسی نمود.

یکی از مهمترین وظایف یک موزه برقرار کردن ارتباط فرهنگی بازدید کننده با شیئی به نمایش در آمده است. در حقیقت باید کوشید تا همان ارتباط وحسی را که بین خالق یک اثر و خود وجود داشته به نوعی دیگر به بازدیدکنندگان منتقل نمود که این امری دور از دسترس نیست.

امار نشان می دهد که در قرن نوزدهم فقط عده خاصی از موزه ها بازدید کرده اند. کنفرانس عمومی یونسکو در نهمین جلسه خود در دهلی ( 1956 م ) تاکید نموده استکه بازدید ازموزه ها به ویژه برای طبقه کارگران آسان تر شود و به راه هایی که به منظور پربار شدن و غنی شدن موزه ها پیشنهاد می شود، توجه گردد.

آمار دیگر نشان داده است که کشورهایی که دارای موزه های متنوع هستند و بازدیدشان رایگان است از هر دویست نفر که به سینما می روند تنها یک نفر از موزه های بازدید می کنند. در انگلستان رسم بر این است که اگر مدرسه و یا هر مرکز آموزشی دیگر، زمانی را به تدریس هنر اختصاص ندهد، موزه ها این کمبود را جبران می کنند. عده ای از کارشناسان تاسیس موزه های ویژه کورکان را که از جذابیت بیشتری برخوردار است، توصیه می کنند. در اینجا شایسته است کهب رای روشن دلان هم فکری شود.

موزه ها روزانه بازدید کنندگان زیادی در سنین مختلف با فرهنگ های گوناگون دارند، اگر با موزه آرایی سنجیده و راهنمایی مناسب ارزش تاریخی و هنری هر شیئی بر بیننده مشخص شود، یک شیئی سفالی ساده مربوط به هزاره اول پیش از میلاد همانند یک تابلوی نقاشی معاصر جذاب و پر بیننده خواهد شد.

باید یک وابستگی و دلدادگی فرهنگی بین اشیا و بازدید کنندگان به وجود آورد و موزه را مانند یک مجتمع آموزشی و پژوهشی مورد استفاده همگان قرار داد و آموزش از طریق اشیا تنها بیننده را به سوی خود جذب نمی کند. بلکه هدفی بالاتر دارد و آن بالاتر بردن سطح آگاهی و دانش بازدیدکنندگان است. در سایه همین آگاهی است که غارتگران اموال فرهنگی کم تر موفق خواهند شد آثار مار را به یغما ببرند.

باید فرهنگ آموزش موزه ها را گسترش داد و پهنه گسترده ای را برای این کار در نظر گرفت. رسانه های گروهی و وسایل ارتباط جمعی را تشویق به معرفی ارزش تاریخی این آثار کرد و با پخش برنامه های مختلف آموزشی بر آگاهی مردم افزود. با ایجاد امکانات رفاهی . تفریحی در کنار موزه ها از جمله تالار سخنرانی، سینما،‌تاتر، بوستان، شهربازی و …. مردم را به سمت موزه ها کشاند.

ارتباط فرهنگی میان موزه ها می توان یکی از مهمترین راه هایی باشد که به بررسی و شناخت فرهنگ ها پرداخته و موزه ها را از سکون و رکود بیرون آورد و پربار کند. چه خوب است هر از گاهی آثار موزه های مختلف کشور نزد یکدیگر به امانت گذارده شود و این کار آنقدر ادامه یابد که به صورت چرخه تبادلات فرهنگی موزه در آید. برای نیل به دیگر اهداف موزه ها می توان کلاس های آموزشی مرتبط و در خور نوع موزه ها برگزار نمود مثلا” در کنار موزه های هنرهای تزیینی کلاس های تذهیب، تشعیر و کتابت و برای موزه های تاریخ و باستانشناسی کلاس های سفال گری و موزه فرش،‌کلاس قالی بافی و … دایر نمود.
انواع موزه ها

موزه ها را به شکلهای گوناگون طبقه بندی کرده اند، موزه های تاریخ و باستان شناسی، موزه های فضای باز، موزه های مردم شناسی، کاخ موزه ها، موزه های علوم و تاریخی طبیعی، موزه های منطقه ای ( محلی )، موزه های سیار ( گردشی ) ، پارک موزه ها، موزه های سلاح ( نظامی )، موزه های اندیشمندان ( خانه هنرمندان )

موزه تاریخی و باستان شناسی: دید تاریخی دارند و بیانگر سلسله و دوره های تاریخی هستند . بیشتر این آثار بر اثر کاوش های باستان شناسی به دست آمده اند و بیانگر فرهنگ و تمدون گذشته و تلفیق کننده علم، هنر و دانش یک ملت یا یک قوم هستند. چنین موزه هایی مادر نیز نامیده می شوند. موزه ملی ایران ( ایران باستان )، موزه ملی ورسای در فرانسه و موزه تاریخ در واشینگتن از این نوع هستند.

موزه فضای باز:با ایجاد این نوع موزه ها می توان به معرفی یافته ها و داده های مهم باستان شناسی کمک بزرگی نمود. زمان یکه یک کاوش علمی باستان شناسی منجر به نتایج مطلوب و کشف آثار ارزشمند غیر منقول می شود و قابل انتقال به موزه ها نیست، با فراهم آوردن شرایط و امکانات لازم، مکان مورد نظر را جهت باز دید عموم مهیا می نمایند. این امر در اصطلاح به موزه فضای باز مشهور است. از جمله این موزه ها می توان به تخت جمشید در شیراز و محوطه تاریخی هگمتانه در همدان اشاره نمود.

این موزه ها در دیگر کشور ها مانند چین، یونان و برخی از کشور های اورپایی نیز معمول است. در استان خراسان محوطه تاریخ ” بندیان ” در گز که دارای گچ بری های بسیار زیبایی از دوره ساسانیان است و همچنین محوطه تاریخی ” شا یاخ ” نیشابور می توانند مکان مناسبی برای این امر باشند.

موزه های مردم شناسی: فرهنگ، آداب و رسوم،‌ اعتقادات، پوشاک و سنن اجتماعی حاکم بر جامعه را نشان می دهند. موزه مردم شناسی تهران و حمام گنجعلی خان کرمان از این نوع هستند.

کاخ موزه ها: بنا یا اثر تاریخی هستند که از گذشتگان به دست ما رسیده و بیانگر و ضعیت و نحوه زندگی صاحبان آن است. ممکن است در این بنا اشیای تاریخی و نیز آثار هنری از جمله نقاشی روی دیوار،‌گچ کاری و …. وجود داشته باشد. کاخ موزه ها معمولا” در مراکز حکومتی به وجود می آیند. هدف از تاسیس این موزه ها به نمایش گذاشتن اثر و بنای تاریخی و نیز عبرت آموزی است. مجموعه کاخ های سعد آباد تهران و باغ ملک آباد مشهد از این نوع موزه ها هستند.

موزه های هنری : انواع هنرهای تجسمی و تزیینی که از زیبایی شناسی بالایی برخوردارند، را به نمایش در می آورند و معمولا” بازدید کنندگان زیادی نیز دارند. موزه هنرهای زیبا در تهران و موزه هنرهای تزیینی در اصفهان از این نوع هستند.

موزه علوم و تارخ طبیعی: تجربه های علمی بر اساس شواهد و وسایل کاری و تاریخی طبیعی که در بر گیرنده گونه های مختلف گیاهی به ویژه جانوان است را به نمایش می گذارند. موزه تاریخی طبیعی اصفهان و موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد از این نوع هستند.

موزه های محلی یا منطقه ای: بیانگر و نمودار فرهنگ یک منطقه و یا یک محله خاص هستند و صرفا” آثار و اشیای تاریخی همان منطقه را به نمایش می گذارند. موزه شوش، تخت جمشید و موزه توس در خراسان ازاین نوع هستند.

موزه های سیار : برای پیشبرد سریع اهداف فرهنگی و به دلیل عدم امکانات موجود در مناطق و شهرهای محروم شکل می گیرند. این موزه های فرهنگ های گوناگون را در مکان های مختلف در معرض دید عموم می گذارند. اگر به این نوع موزه ها توجه کافی شود، بسیار تاثیر گذار خواهند بود.

پارک موزه ها : به دلیل داشتن ابغاد گوناگون علمی و فرهنگی و جاذبه های تفریحی و آموزشی و نیز تفریحی از اهمیت زیاد برخورد دارند، چرا که مسایل زیستی و طبیعی را از نزدیک برای مردم به نمایش می گذارند. ویژگی مهم این موزه ها این است که عموم مردم می توانند از دیدن آنها بهرمند شوند. در ایران ایجاد پارک موزه سابقه ندارد ولی در کشورهایی مانند چین و کره شمالی مرسوم است.

مکان های فرهنگی، ملی و تاریخی چون آرامگاه فردوسی در مشهد، آرامگاه عطار و خیام در نیشابور می توانند مکان مناسبی به این منظور باشند.

موزه های نظامی : روند تاریخی انواع سلاح های نظامی و جنگی را در معرض دید همگان قرار می دهند. این نوع اشیا شامل لباس های نظامی رزمی، اسلحه و دیگر وسایل رزمی نیز هستند.

موزه های اندیشمندان ( خانه هنرمندان ) برای ارج نهادن به هنرمندان، نویسندگان، مخترعان و مفاخر جامعه، معمولا” پس از در گذشتشان در خانه شخصیشان پدید می آید و در بر گیرنده وسایل شخصی، وسایل کار و آثار ایشان است. این موزه ها بیشتر د رکشورهای اروپایی مرسوم است.

خانه شکسپیر نویسنده مشهور انگلیسی و ادیسون مخترع برق در امریکا از این نوع است. در ایران هم خانه بزرگ مرد موسیقی ” استاد ابوالحسن صبا ” تبدیل به موزه شده و در برگیرنده تابلوهای نقاشی، تالیفات و اموال شخصی وی است.

 

موزه ها

موزه ایران باستان

موزه ایران باستان با زیربنای 2744 مترمربع نخستین موزه ملی ایران و موزه مادر است و همزمان با مجموعه کاخ دادگستری شهربانی ، وزارت امور خارجه ، وزارت جنگ و سر در باغ ملی بنا شد . ساخت این بنا زیر نظر آندره گودار در سال 1314 ه.ش آغاز شد و در سال 1316 گشایش یافت و مورد بهره برداری قرار گرفت . در طبقه اول این موزه آثار پیش از تاریخ و تمدن و هنر ایرانی از هزاره ششم پیش از میلاد و نیز کتیبه های سنگی ، آثار سفالی ، زیلوها و لوح های گلی ، نقوش برجسته ، مجسمه های فلزی و سنگی ، تابوتهای سفالی و سفال لعاب دار ، یادگار عهد هخامنشیان ، پارتها ، اشکانیان ، سلوکیها و ساسانیان به نمایش گذاشته شده است . از مشهورترین آثار این بخش ، پلکان تخت جمشید ، مجسمه سردار اشکانی ، جام طلایی هخامنشی و قطعه ای سرامیک از کاخ آپادانای شوش با نقش سرباز پارتی است .
طبقه دوم موزه به آثار دوره اسلامی اختصاص دارد و در آن آثار هنری ، نسخه های خطی ، سکه های دوره های مختلف ، نقاشی و قطعاتی پارچه و فرش بازمانده و از دورترین اعصار حفظ می شود .
این موزه دارای تاسیسات جنبی شامل تالار سخنرانی ، تالار نمایش ، کتابخانه و … است .
این موزه در خیابان امام خمینی – ابتدای خیابان 30 تیر واقع می باشد .

تیمچه قیصریه

تیمچه در اواسط قرن سیزدهم هجری قمری در زمان قاجاریه ساخته شده است . این بنای معروف در بازار تهران و پس از بنای چهار سوق بزرگ واقع شده است .

تیمچه مهدیه

این بنا در اواسط قرن سیزدهم هجری قمری ساخته شده است .

چهارسوق بزرگ

چهار سوق بزرگ ، یکی از قدیمی ترین بناهای تهران است که در بازار اصلی شهر تهران و در اواسط قرن سیزدهم هجری قمری پس از انتخاب این شهر به پایتختی ایران ، ساخته شد .

تیمچه امین اقدس

این بنا در قرن سیزدهم هجری قمری ، در عهد ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد و به نام امین ( امینه ) اقدس ، یکی از همسران معروف ناصرالدین شاه موسوم شد . بنای یاد شده در بازار تهران ، پس از چهار سوق قرار دارد .

تیمچه صدراعظم

این تیمچه در قرن سیزدهم هجری قمری به همت میرزا علی خان اتابک ، صدراعظم ایران ساخته شد .

تیمچه کتاب فروشان

ساختمان تیمچه کتاب فروشان ، متعلق به قرن سیزدهم هجری قمری است .

تیمچه علاء الدوله

این بنا در میانه قرن سیزدهم هجری قمری به وسیله شخصی به نام علاء الدوله ساخته شده است و از ویژگی های معماری تیمچه های بازاری ایران برخوردار است .

موزه پرفسور حسابی

اندک زمانی پس از مرگ دکتر حسابی ، ریاضیدان مشهور دنیای علم در سال 1372 خانه او تبدیل به موزه ای شد که در آن وسایل شخصی ، مدارک علمی و تحصیلی ، نشانها و تقدیر نامه ها و عکسهای قدیمی و متن نطقها و نوشته ها ، از جمله تحقیقات مربوط به بی نهایت بودن ذرات در آن به نمایش گذاشته شده است . این موزه در خیابان تجریش – خیابان مقصودبیک واقع می باشد .

موزه جواهرات ملی

پیشینه جواهرات ملی ایران به عصر صفویه بر می گردد که پایه گنجینه دولت یعنی مجموعه ای جدا از اموال شخصی پادشاه گذاشته شد و کارشناسایی مأمور خرید ارزیابی و حفظ در و گوهرها و تزئینات کمیابی شدند که گاه شهرت جهانی داشت . پس از مرگ نادر این مجموعه در دویست و پنجاه سال گذشته تغییر چندانی نکرده و از گنجینه هایی است که در عین پربها بودن نمی توان قیمتی برای آن قائل شد . این موزه در خیابان فردوسی – روبروی سفارت آلمان واقع می باشد .

تماشاگه پول

اولین گنجینه تخصصی و دائمی شکه و اسکناس در ایران به تاریخ هفدهم تیرماه سال 1376 در سالگشت هجرت رسول اکرم ( ص ) به همت اداره موزه های بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی افتتاح گردید . این مجموعه که شامل 1400 سکه و 750 قطعه اسکناس و تعداد تقریبی 200 قطعه اشیاء موزه ای غیر از سکه و اسکناس می باشد . در محوطه ای با وسعت حدود 2000 مترمربع به نمایش گذاشته شده و ضمن ارائه بخش قابل توجهی از سکه ها و اسکناس های ایران ، گوشه هایی از تاریخ این سرزمین را نیز به نمایش می گذارد .

بخش های تشکیل دهنده تماشاگه پول عبارتند از :

الف ) بخش ماقبل پول
ب ) سالن های مربوط به تاریخ سکه
ج ) سالن های مربوط به تاریخ اسکناس

در اردیبهشت ماه 1378 بخش جدیدی در سالن اصلی نمایش با موضوع سکه و اسکناس کشورهای مختلف با اطلاع رسانی عمومی شامل پرچم ، نقشه ، اطلاعات پولی و ارزشی و واحد پول آن کشور دارد .
تماشاگه پول علاوه بر سالن های نمایش از بخش های جنبی دیگر نیز تشکیل شده است که به اختصار عبارتند از : کتابخانه تخصصی ، بانک اطلاعات نگارخانه تماشاگه پول ، تماشاخانه یا سالن اجتماعات تماشاگه پول ، نمایشگاه های متفرقه تماشاگه پول ، بخش کتابفروشی و چایخانه. این مرکز در خیابان ولیعصر – بلوار میرداماد قرار دارد .

تماشاگه تاریخ

آثار به نمایش گذاشته شده در این گنجینه به تاریخ معاصر ایران ( 200 سال اخیر ) اختصاص دارد و شامل ظروف وسایل شخصی ناصرالدین شاه تابلوهای کمال الملک و … است .
این موزه در خیابان ولیعصر – بالاتر از بلوار میرداماد – جنب خیابان قبادیان واقع است .

موزه آثار صنعتی

موزه آثار صنعتی که تحت پوشش سازمان هلال احمر جمهوری اسلامی ایران می باشد . آثار نقاشی و مجسمه علی اکبر صنعتی را جهت بازدید علاقمندان به نمایش گذارده است .

موزه مجلس شورای اسلامی

این موزه آثار هنری و تاریخی از قبیل استاد خطی تاریخی و تابلوهای نقاشی را جهت بازدید عموم ارائه نموده است . این موزه در میدان بهارستان – جنب مدرسه شهید مطهری واقع می باشد .

موزه علوم

موزه علوم دانشکده علوم مستقر در دانشگاه تهران جانوارن آمپایه شده را ارائه کرده است .

موزه ملی ملک

موزه ملی ملک وابسته به آستان قدس رضوی ، آثار تاریخی و هنری از قبیل انواع قالی پشمی و ابریشمی مربوط به دوره قاجاریه ، سکه های طلا و نقره مربوط به دوره هخامنشی تا قاجاریه ، میز و صندلی چوبی و قلمدان و تابلوهایی از دوره صفویه تا قاجاریه ، تمبر ، کتاب و خط را به نمایش گذاشته است . این موزه در میدان امام خمینی – باغ ملی – جنب وزارت خارجه واقع می باشد .

موزه های هنرهای معاصر

آثار هنری از قبیل نقاشی ، مجسمه ، عکس ، خط ، کتابهای هنری و صنایع دستی در این موزه به معرض تماشای عموم گذاشته شده است. این موزه در خیابان کارگر شمالی – جنب پارک لاله واقع می باشد .

موزه خانه صبا

این موزه هنری ، وسایل موسیقی و اسباب و لوازم شخصی استاد ابوالحسن صبا موسیقیدان مشهور ایرانی را ارائه نموده است . این موزه در میدان بهارستان – خیابان ظهیرالاسلام واقع می باشد .

موزه هنرهای ملی

یکی از مراکز نمایش هنر ایرانی موزه هنرهای ملی است . این مرکز هنر ایران را با آن ویژگی خاص به نمایش گذارده است .
از ویژگیهای این موزه می توان به مینیاتورهایی به سبک قرن دهم که در قرن اخیر نقاشی شده اند تابلوهای عرضه کننده چند هنر شامل نقاشی ، تذهیب و تشعیر و قالبسازی و خاتم کاری و منبت کاری در کنار همدیگر اشاره نمود .

موزه ایران ( رضا عباسی )

این موزه در بزرگداشت یکی از نگارگران عصر صفویه نامگذاری شده است . هدف از تشکیل آن گردآوردن ، پاس داشتن ، مطالعه کردن و شناساندن دستمایه های به یادگار مانده از هنرمندان چیره دست این مرز و بوم می باشد که به روی عموم شیفتگان هنر و فرهنگ والای ایران گشوده است . آثار این موزه از دوره ماقبل تاریخ تا قرن 13 هجری را در بر می گیرد .

مراکز و تالارهای تشکیل دهنده این موزه هنری عبارت است از :

1- تالار پیش از اسلام
2- تالارهای هنرهای اسلامی شامل :
الف ) آثار هنری و صنعتی
ب ) نگارگری
ج ) خوشنویسی

3- کتابخانه
این موزه در خیابان دکتر شریعتی – نرسیده به پل سید خندان واقع می باشد .

موزه هنرهای تزیینی ایران

با توجه به آثار و اهداف مشخصه از تشکیل هر موزه این مرکز نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد . این موزه در سال 1338 بنا نهاده شده است . اکثر اشیاء جمع آوری شده مربوط به سده دهم تا چهاردهم هجری قمری می باشد . ساختمان موزه چهارطبقه می باشد که هر طبقه آثار خاصی را شامل می شود . طبقه همکف نمایشگاه دائمی آثار موزه ای کاخ مرمر شامل منبت ، معرق و خاتم کاری می باشد . طبقه اول بافته ها و دوخته های سنتی ایران و سوزن دوزی را در معرض دید قرار داده است . طبقه دوم پنج پخش مجزا دارد : بخش خاتم ، بخش منبت ،بخش لاکی ، بخش فلز و بخش شیشه و طبقه سوم که انواع نقاشی ها و مینیاتورها را به نمایش گذاشته است .

موزه فرش ایران

یکی از مشخصه های هنری ایران زمین ، فرش ایرانی می باشد . تاریخ شروع احتمالی فرش بافی در ایران معلوم نیست ولی با کشف قالی 2500 ساله پازیربک در سال 1949 میلادی در جنوب سیبری که بافت آن در دوره هخامنشی در ایران دانسته اند معلوم گردید که این هنر در ایران دیرپا است .
هدف از تشکیل این موزه را می توان پژوهشی در سوابق ، تحصیلات و کیفیت تاریخی هنر و صنعت فرش خاصه فرش ایرانی دانست . این موزه شامل سایر محصولاتی از قبیل گلیم هم می شود . این موزه در سال 1356 تأسیس یافته است .
این موزه در خیابان کارگر شمالی – تقاطع دکتر فاطمی واقع می باشد .

کاخ موزه سعدآباد

مجموعه سعدآباد در شمالی ترین ، مرتفع ترین و خوش آب و هواترین قسمت تهران ، در مساحتی حدود 400 هکتار واقع شده است . این مجموعه دارای حدود 180 هکتار جنگل طبیعی ، چشمه سارها ، باغستانها ، گلخانه ها و خیابانهای پوشیده از درخت و گل است . رودخانه جعفر آباد از وسط محوطه می گذرد . در این مجموعه حدود 14 کاخ با تأسیسات جنبی گوناگون ساخته شده که تعدادی در جریان انقلاب نیمه کاره رها شده اند . هر کدام از این کاخ ها با مساحتی زیاد و با انواع امکانات تفریحی شامل استخر ، مرداب ، زمینهای بازی ، باغ و غیره در اختیار یکی از نزدیکان شاه بوده است .
این کاخ موزه در میدان ولیعصر – خیابان زعفرانیه – خیاابن شهید طاهری واقع می باشد .

موزه سبز ( کاخ شهوند )

موزه سبز در حقیقت خانه رضا خان است که در سال 1306 ه.ش در بالای بلندترین نقطه سعدآباد ساخته شده است . این موزه از نظر ارزشهای اصیل معماری حائز اهمیت است رعایت اصول معماری سنتی با گچ بری ها آینه کاریها و … که کلاٌ توسط اساتید هنرمند ایرانی به انجام رسیده است این بنا را از نظر معماری با سایر کاخ های موجود در این ناحیه متمایز می کند .
آثار موجود در این موزه عبارت است از قالی های نفیس و کلیه اشیاء کاخ از جمله مبل ظروف چینی و لوسترهای متنوع که در بین سالهای 53 و 54 از اروپا وارد شده است .

موزه رجعت و عبرت ( کاخ مادر شاه )

کاخ رجعت و عبرت در مجموعه سعدآباد قرار دارد و در سال 1305 برای استفاده و اسکان مادرشاه ساخته شد آثار و اشیای موجود در این کاخ موزه شامل فرشهای نفیس ایرانی و اشیای نفیس ساخت کشورهای اروپایی است .

موزه مردم شناسی

موزه مردم شناسی که در سال 1314 بنیاد گردید شامل آثار مربوط به مردم شهرستانهای مختلف ایران در دوره قاجاریه و معاصر می باشد . این موزه در میدان 15 خرداد داخل محوطه کاخ گلستان واقع می باشد

کاخ موزه ملت

این کاخ جهت اسکان خانواده محمدرضا در مجموعه سعدآباد ساخته شده است آثار مجموعه در این کاخ موزه شامل فرشهای نفیس و با ارزش ایرانی و اشیاء و چینی آلات خارجی و اموال مربوط به خاندان سلسله پهلوی می باشد .

کاخ موزه تاریخ طبیعی

این کاخ موزه که در مجموعه سعد آباد واقع شده است و مجموعه کم نظیری از حیوانات و جانداران سرزمینهای مختلف جهان را در خود جای داده است . این موزه در میدان هفت تیر ابتدای خیابان قائم مقام واقع می باشد .

موزه صنعت برق

در میان رشته های گوناگونی که صاحب موزه و نمایشگاه دائمی شده اند صنعت برق اساس تمدن نوین و مادر صنایع جدید هم بی نصیب نمانده است هر نموهه ای از ابزار و لوازم برقی برق سازی و برق رسانی از عهد مظفرالدین شاه تا امروز که در کشور موجود بوده در این نمایشگاه به تماشای اهل علوم و علاقمندان به مشاهده گذاشته شده است . این موزه در خیابان شهدا خیابان پیروزی خیابان شهید افروز واقع می باشد .

کاخ موزه هنرهای زیبا

کاخ موزه هنرهای زیبا که تابلوهای گرانبها و نفیس نقاشی را به نمایش گذارده است در مجموعه سعد آباد واقع شده است .

کاخ موزه نظامی

در این کاخ موزه ابزار و ادوات و تن پوشهای جنگلی مربوط به ادوار مختلف تاریخی ایران به نمایش گذارده شده است این کاخ موزه نیز در مجموعه سعدآباد جای گرفته است .

موزه آزادی

این مجموعه در داخل برج آزادی واقع شده و در آن اشیاء مختلفی از دوره های قبل از میلاد هخامنشی اشکانی ساسانی و دوره های اسلامی از قبیل اشیاء سفالین ظروف مفروغین تابلوهای نقاشی و فرش به نمایش گذارده شده است .

مجموعه هرباریوم

این مجموعه که وابسته به وزارت کشاورزی است مجموعه ای از گیاهان حشرات و جانوران را گرد آورده و محل مناسبی جهت بازدید و مطالعه علاقمندان و محققین فراهم نموده است . این موزه در خیابان تابناک جنب دانشگاه شهید بهشتی واقع می بیاشد .

موزه گیاهان دارویی

این موزه علمی وابسته به دانشکده داروسازی دانشگاه تهران می باشد که گیاهان مختلف دارویی را جهت بازدید محققین و علاقمندان و دانشجویان ارائه نموده است . این موزه واقع در دانشکده داروسازی دانشگاه تهران واقع شده است .

گنجینه رئیس علی دلواری

این گنجینه در ساختمانی که در اواخر سده سیزدهم ه.ق بنا شده قرار دارد و آثاری از سفال و آبگینه در آن به نمایش گذاشته شده است این موزه در خیابان جمهوری خیابان سی تیر واقع شده است .

گنجینه ملی ایران

اشیاء باستانی متعلق به هزاره های قبل از میلاد و آثار دوره تاریخی در این گنجینه به نمایش گذاشته شده است. این موزه در خیابان امام خمینی – جنب خیابان سی تیر قرار دارد .

گنجینه مینیاتور آبکار

در این گنجینه مجموعه ای از نقاشی مینیاتورهای استاد کلارا آبکار به نمایش گذاشته شده است این گنجینه د رخیابان ولیعصر خیابان زعفرانیه خیابان شهید طاهری کاخ سعدآباد قرار دارد .

گنجینه نقاشی پشت شیشه

مجموعه تابلوهای نقاشی پشت شیشه در این گنجینه به نمایش گذاشته شده است این موزه در تقاطع خیابان هدایت و تنکابن واقع شده است .

گنجینه ملی آب ایران

گنجینه ملی آب ایران به منظور حفظ احیاء و معرفی میراث گذشتگان این مرز و بوم در صنعت آب اعم از استحصال انتقال توزیع و بهره برداری تاسیس شده است . این موزه در خیابان ولی عصر زعفرانیه شهید فلاحی قرار دارد .

عکاسخانه شهر

شاید هنوز عکاسان که سرشان را زیر پارچه ای که روی دوربین قرار داشت پنهان می کردند مشغول به کار باشند همچنین نمونه های سالم از دوربینهای دستی کداک و آگفا که تنها در آفتاب عکس می گرفت احتمالاٌ هنوز در جاهایی در گوشه انبار اشیای متروک خاک می خورد . این موزه در میدان بهار شیراز واقع می باشد .

گنجینه ملی ملک

در گنجینه ملک آثاری از اسناد کمال الملک تابلوهای مینیاتور سکه خط مجموعه تمبر و فرشهای نفیس و قدیمی به نمایش گذاشته شده است . این موزه در میدان امام خمینی باغ ملی جنب وزارت امور خارجه واقع شده است .

گنجینه فرهنگ و مردم

این موزه در سال 1347 شروع به جمع آوری نمونه هایی از لباس های محلی ایران داروها و کتب خطی نموده است . مکان این موزه واقع در چهارراه قصر ابتدای خیابان شهید بهشتی می باشد .

کاخ گنجینه اصلی نیاوران

آثار به جای مانده از دوران پهلوی مانند فرش های نفیس ظروف مجسمه و … در این گنجینه به نمایش گذاشته شده است . این گنجینه در خیابان نیاوران میدان شهید باهنر کاخ نیاوران واقع می باشد .

گنجینه شهدا

در این گنجینه وسائل آثار شخصی و به جای مانده از شهدا و آثاری که مرتبط با فرهنگ ایثار و شهادت است به نمایش گذاشته شده است . محل این موزه درخیابان طالقانی جنب خیابان فرصت می باشد .

گنجینه علوم دانشگاه تهران

در این گنجینه جانوران تاکسیدرمی شده و گیاهان خشک نگهداری می شوند این گنجینه مخصوص دانش آموزان و دانشجویان است . این موزه در خیابان انقلاب اسلامی دانشگاه تهران واقع شده است .

گنجینه زمین شناسی

در این گنجینه انواع سنگواره ها به نمایش گذاشته شده است مکان استقرار این موزه در خیابان آزادی می باشد .

گنجینه سکه

سکه های ادوار مختلف در این گنجینه به نمایش گذاشته شده است این موزه در خیابان امام خمینی واقع شده است .

گنجینه 13 آبان

در این گنجینه آثار استاد صنعتی و مجسمه و طراحی به نمایش گذاشته شده است این موزه در خیابان امام خمینی واقع شده است .

گنجینه سینما

در این گنجینه عکس ها اسناد و وسایل و تجهیزات قدیمی سینما از شخصیت های سینمایی نظیر دوبلورها و فیلم سازان پشت صحنه فیلم های بزرگ پوسترها و …. به نمایش گذاشته شده است . مکان این موزه در خیابان لاله زار کوچه پیرنیا می باشد .

گنجینه خط و کتاب میرعماد

مجموعه ای از سیر خوشنویسی در ایران در این گنجینه به نمایش گذاشته شده است این موزه در خیابان ولی عصر قرار دارد

موزه پست

به موزه پست امروزی می توان عنوان تجدید حیات یک موزه داد . در مجموعه احیا شده موزه پست نمونه هایی از قدیمی ترین اوات تحریر و ارسال مرسولات پستی و چاپاری تلفن های اولیه ( مشهور به هندلی با مراکزی 20 و 30 شماره ای ) تلگرامهای مورس تمبرها و دیگر ابزار ارتباطات و مخابرات از کبوتر نامه بر تا ماهواره به نمایش گذاشته شده است . این موزه در خیابان امام خمینی سر در باغ ملی واقع می باشد .

گنجینه دوران اسلامی

این موزه در آثار ادوار مختلف اسلامی به نمایش گذاشته شده است در خیابان امام خمینی قرار دارد .

گنجینه ریاست جمهوری

هدایایی به ریاست جمهور تقدیم شده است در این گنجینه قرار دارد گنجینه ریاست جمهوری در خیابان فلسطین قرار دارد .

موزه نیروی هوایی

یکی از قدیمترین موزه ها موزه نیروی هوایی می باشد . این موزه در خیابان پیروزی خیابان پنجم نیرو هوایی واقع است .

گنجینه بهزاد

این موزه مربوط به آثار استاد حسین بهزاد میباشد آثار این هنرمند با دو سبک قدیم و جدید در این مکان به نمایش گذارده شده است . این موزه در خیابان زعفرانیه خیابان شهید طاهری کاخ سعدآباد واقع است .

موزه تاریخ طبیعی

حیوانات تاسیدرمی شده در این موزه به نمایش گذاشته شده است این موزه بغیر از جمعه ها باز می باشد . این موزه در میدان هفت تیر ابتدای خیابان قائم مقام فراهانی واقع است .

شهرک سینمایی

دسترسی به استودیوی شهرک مانند که بتوان صحنه های مربوط به خیابانها معابر و دیگر جاهای عمومی را برای کنترل دقیق بر حرکات اشخاص و تنظیم عناصر صحنه در آنها بازسازی کرد از لوازم اصلی صنعت سینماست . در محوطه ای 45000 متری در جاده مخصوص کرج که در سال 1359 آماده بهره برداری شد امکان بازسازی تهران در نیم قرن پیش و اماکنی بسیار قدیمی تر و حتی باستانی فراهم آمده است