الف: عوامل طبیعی، عوارض زمینی و وضع توپوگرافی

شهر خرم آباد با موقعیت هندسی به طول 48 درجه و 22 دقیقه و عرض 33 درجه و29 دقیقه در ارتفاع 1171 متری قرار دارد.

شهر در درون دره ای پا گرفته که رود خرم آباد با جهتی شمالی- جنوبی از خط القعر آن   می گذرد. قسمت شمالی شهر منظره ای کوهستانی و ناهموار و جنوب آن چشم اندازی تقریباً جلگه ای دارد. اگر چه آن قسمت از شهر که در درون دره قرار گرفته عرضش در هیچ کجا چندان زیاد نیست، اما در گلوله دره، یعنی حد فاصل بین قسمت جلگه ای و دره ای شهر، عرض به حداقل می رسد. در این قسمت عرض فضائی شهر از 1100 متر تجاوز نمی کند. شکل گیری کالبد شهر خرم آباد متاثر و تابع طبیعت آن است، هر کجا دره اندکی باز شده و شیبهای کناری ملایم تر گشته و اجازه زیست به انسان داده، شهر بدان سوی گسترش یافته و هر کجا دره تنگ شده، شهر باریک و کشیده شده است. بنابراین بهتر است بگوئیم شهر شکل خطی باریک و کشیده، گاه پهن و متورم دارد که با پنجه هائی به اطراف باز شده و هر کدام محله ای را مانند محلات فلک الدین و منوچهر آباد در شمال غربی و وخمی (وقفی) در شرق و حسین آباد پشته در جنوب ساخته است.

جلگه های کم وسعت کنار رودخانه و دامنه های کم شیب کوههائیکه دره را ساخته اند جابجا به زیر شهر رفته است. شهر خرم آباد که در درون دره ودرد و طرف بستر رودخانه ای به همین نام قرار دارد از طرف شمال به تپه کیوبا ارتفاع 1290 متر، از طرف شمال شرقی به دامنه های کوه کمر سیاه (مخمل کوه) به ارتفاع 1802 متر، از طرف جنوب شرقی به کوههای شیر کشان به ارتفاع 1765 متر و پشته حسین آباد و کوه پشته به ارتفاع 1550 متر محدود است، همچنین از طرف غرب به شاخه هائی از کوه سفید (پیشکوهها) تا حاشیه شهر پیش آمده و شهر را محدود کرده است.

وضع قرار گرفتن کوهها و دره ها به شهر موقعیت اقلیمی خاص بخشیده و موجب جریان دائمی رودهای خرم آباد و کرگانه است. رود خرم آباد با جهتی شمالی جنوبی شهر را به دو قسمت نامساوی شرقی و غربی تقسیم می کند و رود کرگانه با جهتی شرقی- غربی، نیمه شرقی شهر را در امتداد جاده خرم آباد- بروجرد به دو قسمت نامساوی شمالی- جنوبی تقسیم مینماید.

رود کرگانه که از ارتفاعات شرقی خرم آباد سرچشمه می گیرید از وسط شهر گذشته و در محله کرگانه به رودخانه می پیوندد ورود خرم آباد پس از عبور از طول شهر با زاویه ای تقریباً قائمه به طرف غرب منحرف شده و بعد از طی مسافتی به رود کشگان می ریزد.

ب: شیبهای اصلی موثر در طرح و منطقه بندی آنها در سطح شهر و اطراف آن:

 بایک نظر اجمالی به نقشه توپوگرافی شهر خرم آباد در مییابیم که خرم آباد شهری است کوهستانی و در قعر دره ای قرار گرفته که رودخانه خرم آباد از شمال به جنوب و از وسط آن می گذرد. با توجه به موقعیت طبیعی شهر که دره ای- کوهستانی است چند مطالب کلی در خصوص شیبهای اصلی روشن است.

اول: شهر از مسیر رودخانه متابعت کرده و طبعاً شکلی بالنسبه خطی، دراز و کشیده دارد.

دوم: چون رودخانه از شمال به جنوب جریان دارد، پس شیب اصلی شهر نیز شمالی- جنوبی است.

سوم: خرم آباد شهری کوهستانی- دره ایست ، شهر در دو طرف بستر رودخانه‌ای ساخته شده که زمینهای هموار آن چندان وسعت ندارند. افزایش جمعیت شهر به هر علت موجب گسترش فیزیکی شهر شده تا جائیکه پس از به کارگیری زمینهای هموار کنار رودخانه شهر به سوی زمینهای ناهموار و کم ارتفاع و خاکریزهای پای کوه هدایت گردیده و از این امر ناگزیر بوده است.

چهارم: رودخانه خرم آباد چون جهتی شمالی- جنوبی دارد طبعاً کوههای سازنده دره رود، شیبی به طرف رودخانه خرم آباد دارند، به عبارت دیگر کوه واقع در شرق رودخانه (سیاه کمر) شیبی شرقی- غربی و کوه غرب رودخانه (سفید کوه) شیبی غربی- شرقی دارد. با توجه به آنچه گذشت به طور کلی می توان گفت شهر خرم آباد بنا به موقعیت خاص جغرافیائی میان دره ای خود از سه شیب کلی تبعیت می کند.

1-شیب از شمال به جنوب

2-شیب از غرب به شرق

3-شیب از شرق به غرب

اما از آن جهت که شناخت شیبهای فرعی شهر نیز در امر شهرسازی و مطالعات شهری حائز اهمیت است لذا 6 مقطع عرضی با جهت شمال شرقی- جنوب غربی (عمود بر محور کوهها) مطالعه گردید، که تفضیل آن به شرح زیر است.

مقطع A1 :

این مقطع که ارتفاعات سیاه کمر را در شمال شرقی شهر به ارتفاعات سفید کوه در غرب شهر وصل می کند، حتی با شمالی ترین محلات شهر دارای فاصله است. به شمالی ترین خانه های محله فلک الدین بیش از 600 متر، با شمالی ترین خانه های محله جهانگیر أباد بیش از 1200 متر فاصله دارد و تقریباً از 500 متری شمال تپه کیو می گذرد و شرق را به غرب وصل می کند ارتفاع بستر رودخانه در این عرض جغرافیایی حدود 1210 متر است. این مساکن جز و تقسیمات محله ای شهر نیست و در حوزه نفوذ شهر قرار دارند.

شیب کلی زمین در این مقطع متفاوت است، از ارتفاع 1210 متری (بستر رودخانه خرم آباد) تا ارتفاع 1270 متری، شیب زمین حدود 3 % و از أن به بعد تا ارتفاع 1460 متری (که خط الراس است) شیب کلی حدود 15 % می باشد. در غرب رودخانه، یعنی در پای سفید کوه شیب حدود 4/8 % است که در مقایسه با شرق رودخانه از شیب بیشتری برخوردار است.

مقطع A2 :

این مقطع در جنوب مقطع A1 و در فاصله 1300متری آن قرار دارد. دره رودخانه خرم آباد در این مقطع در ارتفاع 1200 متری قرار دارد. اگر از بستر رودخانه به شرق رویم تا ارتفاع 1540 متری با شیب کلی (معدل شیب) حدود 10 % روبرو خواهید بود که جابجا این میانگین نیز دارای تغییراتی می شود، مثلاً محله جهانگیر آباد که در ارتفاع 1260 متر قرار دارای شیبی حدود 6 % است.

درغرب رودخانه، محله فلک الدین قرار دارد. شیب زمین در این محل بالنسبه زیاد و حدود 12 % است محله فلک الدین در حول این مقطع بعلت افزایش شیب سریع که حدود 30 % است باریک و زائده ایست. در واقع شیب زیاد پیشکوههای سفید کوه امر خانه سازی و گسترش آن را در این منطقه مختل نموده است.

مقطع A3 :

اگر در فاصله 1200 متری جنوب مقطع A2 مقطع دیگری رسم کرده و بوسیله این خط فرضی شرق را به غرب وصل کنیم پس از گذر از محله مسکونی بیمارستان پوستی در شر رودخانه و شمال محله مطهری، به ساحل رود می رسیم. خط القعر رود در این مقطع پائین تر از 1190 متر است. اگر از بستر رودخانه در امتداد مقطع فرضی به شرق رویم _تا خط الراس کوه) شیبی با میانگین 8 % خواهیم داشت. بقسمی که این شیب از کناربستر (ارتفاع 1190 متری) تا ارتفاع 1220 متری حدود 3 % و از ارتفاع 1220 متری تا 1290 متری که خانه های محله بیمارستان پوستی قرار دارد حدود 6 % و بالاتر از آن حدود 15 % است.

در غرب رودخانه وضع شیب بندی زمین به نحو دیگری است. وقتی از بستر رود می گذریم، در فاصله کوتاهی ارتفاع از 1190 متر (کف رودخانه) به 1225 متر می رسد و این دقیقاً ایست که ژاندارمری در أن استقرار دارد. شیب دامنه شرقی (مشرف به رودخانه) این تپه حدود 20 % و دامنه غربی حدود 5/12 % است. در غرب تپه ژاندارمری، زمینی مسطح در ارتفاع 1210 متری با شیب ملایمی حدود 3/1 %- قرار دارد. در این زمین محدود و کم شیب، شهرداری و استادیوم ورزشی شهر بنا شده است از أن به بعد یعنی در غرب محوطه استادیوم پیشکوههای سفید کوه شیبی حدود 47 %- دارد که این زیادی شیب، گسترش شهر را محدود می نماید.

مقطع A4 :

این مقطع از شرق به غرب به ترتیب از مرکز محلات اسدآبادی و وخمی (وقفی) ، جنوب انبار سپاه و میدان اسدآبادی گذشته، به رودخانه خرم آباد می رسد. محلات بازار و پشت بازار نیز بر روی این مقطع قرار دارد.

ارتفاع بستر رود خرم آباد در این مقطع حدود 1180 متر است از این بستر تا خیابان آیت الله منتظری زمین بالنسبه هموار و شیب آن حدود 4/1 % می باشد به طوریکه ارتفاع میدان اسدآبادی که در فاصله 700 متری بستر رود واقع شده کمتر از 1200 متر است. از شمال میدان اسدآبادی تا شرقی قسمت شهر که محله های کورش و وخمی (وقفی) قرار دارد شیب زمین حدود 7/4 % است و از آن به بعد(تا پای کوه) افزایش یافته و به 4/12 % می رسد. در غرب رودخانه محله های بازار و پشت بازار ارتفاعی بین 1200 تا 1500 متر و شیبی حدود 6/4 % دارند. غربی ترین قسمت محله پشت بازار منتهی به شیبهای تندی می شود که مانع هر گونه گسترش در آن سوی می گردد.

مقطع A5 :

این مقطع وضع شیب بندی محله های قاضی آباد، کوی فلسطین و دیگر محلات و خیابانهای حول وحوش آن را روشن می سازد. رود خرم آباد در این منطقه تغییر جهت داده و با زاویه ای قائمه به غرب منحرف و پس از خروج از محدوده شهر، در کیلومتر 20 به کشگان رود می پیوندد. از این قسمت به بعد شهر از مسیر رود تبعیت نمی کند، در حالیکه بستر رود به غرب منحرف می شود و شهر را پشت سر می گذارد. شهر نیز بر جلگه های کم وسعت پای کوهی در دامنه کوههای شیر کشان و پشته کم ارتفاع حسین آباد گسترش یافته است. رودخانه خرم آباد در این قسمت از شهر در بستری با ارتفاعی حدود 1170 متر جریان دارد. در شرق بستر رود، محله خیرآباد و خیابان علوی و میدان شقایق قرار گرفته اند. اماکن ذکر شده در ارتفاع بین 1170 تا 1180 متری و در جلگه کم پهنای پای کوه استقرار دارند. در شرق محله خیرآباد، محله های قاضی آباد و فلسطین در کنار هم و در ارتفاع بین 1190 تا 1290 متری، در شیب ملایمی که حدود 2 % است شکل گرفته اند. با توجه به اینکه از این ارتفاع به بالا شیبهای بسیار تند (حدود 27 % و گاه بیشتر) وجود دارد، مشکل قبول کرد که شهر از این سوی بتواند بیش از این گسترش یابد.

مقطع A6 :

در جنوب محله های کوی فلسطین و قاضی آباد و خیرآباد، محله حسین آباد پشته قرار دارد. این محله جنوبی ترین محله شهر خرم آباد است. همان طور که از اسمش استنباط می شود محله حسین آباد در مجاورت و پای پشته ای به همین نام بنا شده و با زائده ایبسیار باریک و عرض کمتر از 150 متر، به محله قاضی آباد متصل است. محله شکلی موزی دارد و با توجه به وضع شیب بندی زمین که موجب محدودیتهای توسعه شهری می گردد بعید به نظر می رسد که این شکل تغییر کلی یابد.محله حسین آباد پشته در کنار نهر شاه جوب* بنا شده و به طرف شرق و جنوب گسترش یافته است. شیب اراضی حدود 9/3 % و ارتفاع محله بین 1180 تا 1210 متر است.

مسائل کلی زمین شناسی، خاکشناسی و آب شناسی:

زمین شناسی:

الف: مقدمه

شهر خرم آباد از لحلظ وسعت در مقایسه با ساختارهای زمین و وضع چین خوردگیها و دیگر اشکال مربوط به مرفولوژی تپه بسیار کوچکی است و بحث در خصوص این جز کوچک بدون در نظر گرفتن اجزا دیگر که در پیرامون آن قرار گرفته گویا نیست زمین شناسی شهر با وسعتی بیش از وسعت کالبدی شهر و تا حدود 20 تا 30 کیلومتری پیرامون شهر درنظر گرفته شده و مورد مطالعه قرار گرفته است.

ب: کلیات:

منطقه شهری خرم آباد از نظر تقسیمات زمین شناسی در زون zone (منطقه) زاگرس ( folded -zone ) قرار دارد که این زون شامل کوههای زاگرس در جنوب غربی ایران با ساختی ساده، ملایم و فعالیتهای تکنونیکی ( زمین ساختن) کم         می باشد. همچنین این زون ( zone ) را باید مجموعه ای از رشته آنتی کلینال های بسیار نزدیک به هم و فشرده با محوری قائم و در جهت شمال غربی- جنوب شرقی دانست که شهر خرم آباد روی یکی از همین آنتی کلینالها (طاقدیس) قرار گرفته است.

رسوبات این منطقه از تناوبی از آهک با دولومیت همراه با مارن و سازمان‌های آهکی با چینه بندی کم و بیش ظریف و چین خورده تشکیل شده است.

همچنین این منطقه دارای تشکیلاتی از اینفراکامبرین تا نئوژن است، ولی از دوره تریاس بالائی به بعد وضعی کاملاً مغایر با سایر قسمتهای ایران دارد که این امر هم به دلیل فرونشینی مداوم و توام با رسوب گذاری ممتد مشخص می شود.

از نظر حرکات خشکی زائی ( Edeiroqenetic…..morements  ) هم این زون با تغییرات زیاد ضخامت و تنوع جنس از محلی به محل دیگر متفاوت، همچنین با ناهمواریهای بسیار ملایم در کف حوضه های رسوبی مشخص است.

ج: چینه شناسی: ( stratigraphic-GOP )

از آنجائیکه علم چینه شناسی نقش مهمی در زمینهای مختلف زمین شناسی دارد و از این علم در حفاریهای مربوط به ذخائر آب و نفت و هچنین در کشف کانسارهای رسوبی و تعیین سن نسبی رگه های معدنی استفاده   می شود، ضرورتاً باید بطور توالی چینه های منطقه بررسی گردد.

همانطور که قبلاً بیان شد شهر خرم آباد جزو زون زاگرس چین خورده است نتیجتاً دارای تشکیلاتی از همین زون است. تشکیلات بیرون زده منطقه مورد مطالعه از قدیم به جدید به ترتیب زیر است:

1- تشکیلات مربوط به کرتاسه بالائی: formation   cretaceous  upper

1-1– : این سازنده قدیمی ترین تشکیلاتی است که در این ناحیه محدود بیرون زدگی دارد. این بیرون زدگی شامل قسمت اعظم برجستگیهای اطراف خرم آباد است که به نام کره سفید در امتداد شمال غربی – جنوب شرقی قرار گرفته و از نظر لیتولوژی ( litology ) حاوی آهکهای رسی دانه ریز خاکستری با چینه بندی منظم و نازک همراه با لایه های نازک شیل های سیاه رنگ است.

2-1- تشکیلات گورپی formation  Gurpi :

این تشکیلات که شامل لایه های رسوبی اواخر کرتاسه بالائی است در بر‌گیرنده یک سری رسوبات از نوع آهک مارنی و مارنهای دریائی و شیل های تیره و آبی رنگ می باشد. تشکیلات گورپی را به دو بخش تقسیم می کنند که بخش اول شامل آهک (امام حسن) در زیر و بخش دوم آهک لوفادار که در بالا قرار دارد. به طور کلی این تشکیلات را می توان در جنوب شهر و همچنین در شمال آن و در مسیر راه خرم آباد- باختران مشاهده کرد.

 

2- تشکیلات دوران سوم formation  Era  cenazoic

1-2- سازند امیران:  formation  Amiran

این واحد رسوبی که مقطع تیپ آن در معمولان انتخاب شده از نظر لیتولوژی حاوی سیلستون ( siltstone ) یا سه سنگ تیره زیتونی تا قهوه ای و کنگلومرا(conglomerae ) با قلوه هائی از سیلکس و نیز آهک شیلی می باشد که بطور محلی گسترش دارد.

دراین سازند دو نوع رخساره مختلف تشخیص داده اند. رخساره اول در قسمت تحتانی قرار دارد که همان تشکیلات فلیش ( flysh ) می باشد.                    (این تشکیلات در مناطق جنوب غربی محدوده مورد مطالعه دیده می شود) رخساره دوم در قسمت فوقانی قرار دارد و عبارتست از یک سری لایه های کنگلومرا که با امتدادی شمال غربی جنوب شرقی و در شمال خرم آباد به خوبی نمایان است.

3- سازند تله زنگ : Talonzang   formation

این لایه های رسوبی که در قسمت شمالی منطقه و در حوالی جاده خرم آباد باختران بیرون زدگی دارد از نظر نوع رخساره حاوی آهک صدف دار منطبق و به رنگ کرم تا خاکستری با درز ها و شکافهای نسبتاً زیاد است. این سازند در بین سازند امیران و کشگان بصورت عدسی طویلی واقع شده است.

 

 

4- سازند کشگان formation   kashkan :

این سازند از نظر لیتولوژی دربرگیرنده سیلشون، ماسه سنگ و کنگلومرای قرمز رنگ است قسمت اعظم آنها را سیلکات ها تشکیل می دهد. رسوبات تخریبی این سازند نیز بدلیل حرکات کوهزائی (oragenic movement ) در شمال شرقی ناحیه می باشد.

این سازند در مسیر جاده خرم آباد – باختران بیزون زدگی دارد که به طور هم شیب، سازند تله زنگ را می پوشاند و فاقد مسیل است.

5- سازند شهبازان formation  shahbazan :

این سازند که در نواحی شمال و جنوب شرقی بیرون زدگی دارد، شامل رسوبات آهکی و دولومیتهای دانه شکری سفید رنگ با آهک دولومیتی است و دارای تخلخل زیاد با درزها و شکافهای زیاد است. رنگ این آهکها خاکستری روشن و سطح شکستگی آنها خشن و به رنگ سفید می باشد.

6- سازند آسماری formation   Asmari :

این سازند را سابقاً به نام کلهر ( limesstone  kalhor ) می نامیدند و امروزه به نام آسماری شهرت دارد. در حقیقت سنگ مخزن اصلی میدان های نفتی مناطق جنوبی ایران از این تشکیلات است.

از نظر لیتولوژی شامل آهک کرم رنگ تا قهوه ای با فسیلهای مختلف است. از نظر تخلخل و وجود درز و شکاف دارای نسبت بالائی است که این درزها و شکافها اکثراً عمود بر امتداد طبقات می باشد و به همین دلیل هم حاوی خوبی برای ذخیره آب و نفت است.

7- سازند گچساران formation  Gachsaran :

این سازند حاوی رسوبات تبخیری از نوع گچ همراه با رسوبات تبخیری دیگر همچون نمک و مارنهای رنگین با باندهای رسی و املاح دیگر می باشد. همین امر موجب شور شدن آبهائی است که از این طبقات می گذرند و آبها را بی مصرف می‌سازند اما از طرف دیگر وجود همین رسوبات تبخیری باعث بوجود آمدن سنگ پوششی خوبی برای سنگهای مخزن نفت گردیده است.

8- سازند آغاجاری  formation  Aghaiari  :

این لایه رسوبی حاوی لایه های متناوبی از مارن، میکرو کنگلومرا و ماسه سنگ با سیمان آهکی گلوگونی دار همراه با لایه های نازکی از آهک است. حد تحتانی این سازند بصورت عادی بر روی تشکیلات گچساران و بطور دگر شیب بر روی تشکیلات شهبازان دیده شده، ولی حد فوقانی آن  بوسیله کنگلومرای بختیاری بطور عادی و گاهی بطور شیب پوشانیده شده است.

9- سازند بختیاری  formation  Bakhtyari :

این تشکیلات که از نوع رسوبات اواخر مرحله کوهزائی است به حالت دگر شیب بر روی طبقات زیرین خود قرار دارد و از نظر لیتولوژی عناصر این کنگلومرا اکثراً از نوع آهک و رادیولاریت است که لایه های ماسه سنگی و سیلستونی، بین آنها قرار دارد.

10- رسوبات آبرفتی :

آخرین رسوباتی که در این مقطع مورد بررسی قرار خواهد گرفت آبرفتهائی قدیمی، جدید، دامنه ای واریزه های دامنه ای، مخروطهای افکنه همراه با تراسها و آبرفتهای رودخانه ای است. این رسوبات بطور پراکنده در نقاط مختلف منطقه شهری خرم آباد وجود دارد.

اگر بخواهیم خصوصیات دیگری همچون فعالیتهای ماگمائی، دگرگونی و زمین ساختن ( Tectonic ) خرم آباد را بررسی کنیم به این نتیجه می رسیم که در این منطقه هیچگونه فعالیت آتش فشانی و دگرگونی مشاهده نمی شود و این خود دلیلی بر آرام  بودن این محدوده است، درحالیکه فعالیتهای زمین ساختی در این منطقه اثر زیادی دارد و سنگها و رسوبات موجود در آن را به صورت چین خوردگیهای طاقدیسی و ناودیسی درآورده، این حرکات متعلق به اواخر پلیوسن و اوایل پلیوستوسن است. حرکات مزبور موجب مرتفع شدن این منطقه گردیده است.

خاکشناسی :

شهر خرم آباد در مدخل دره ای قرار گرفته که از طرف جنوب باز و گسترده، از طرف شرق محدود به کوه کمر سیاه (مخمل کوه) و از طرف غرب چسبیده به سفید کوه است. اگر چه شهر بر روی زمین نسبتاً کم وسعتی پا گرفته و علی الاصول باید جنس خاکهای آن محدود به یک دو نوع باشد اما وجود عوارض طبیعی متعدد در پیچیدگی و تنوع آن تاثیر گذارده است.

تنوع خاکهای این شهر از جهتی حاصل آبرفت های رودخانه خرم آباد وکرگانه است و از جهت دیگر نتیجه فرسایش کوه های کمر سیاه وسفید می باشد .

آبرفت های رودخانه خرم آباد وکرگانه در تمام سطح زمین شهر اثر گذارده اند مخصوصاً در جنوب شهر که رود وارد دشت می شود واز جوش وخروش باز می‌ماند این پدیده بیشتر مشاهده می گردد .

فرسایش کوه های کمر سیاه وسفید کوه نیز بدو گونه است . اول آنکه آبراهه های بسیار که در سینه تپه کوهکهای مشرف به این شهر است هنگام بارندگی مقدار زیادی گل ولای را با خود حمل می کند ودر بسترهای کم شیب بجای می گذارد – دوم ، به علت آهکی بودن جنس سنگها ، دو کوه ذکر شدهطی هزاران سال فرسوده ومثلثی شده وقسمتهایی از آن بصورت خاک درآمده واراضی پیرامون شهر را ساخته است .

این ویژگیهای طبیعی استثنائی موجب شد که شهر با تمام محدودیت شامل 6 خاک بشرح زیر باشد .

 

شمال شهر :

در این منطقه ، شهر بر روی دشت های دامنه ای بنا شده وتا حومه نزدیک دارای چشم اندازی از این دشت های کم وسعت است . خاک آن عمیق و دارای بافتی سنگین است . شیب زمین ملایم وبین 5/0 تا 2% می باشد یان قسمت در نقشه ضمیمه با عدد 802 نشان داده شده است .

شمال شرقی :

این قسمت جزو فلات ها وتراسهای بالائی ، دارای پستی وبلندی وفرسایش متوسط تا زیاد است . جنس خاک اکثراً آهکی وعمق آن عموماً زیاد با بافتی سنگین است . تجمع مواد آهکی در لایه های زیرین زیاد واکثراً بدون سنگریزه می باشد . این قسمت در نقشه ضمیمه با عدد 302 نشان داده شده است .

شرق :

در این قسمت شهر جزو فلات های تراس های بالائی است ، دارای پستی وبلندی وفرسایش متوسط تا زیاد واز جنس مواد آهکی وسنگریزه بسیار می باشد شیب جانبی این قسمت حدود 5 تا 10 درصد است وخاک آن عمیق تا نیمه عمیق ودارای بافتی متوسط تا سنگین است جاده آسفالته خرم آباد- بروجرد از وسط این نوع خاک می گذرد این قسمت نقشه با کد 301 نشان داده شده است.

 

جنوب شرقی و جنوب :

در این قسمت کوهها هیبتی سیاه با قللی مدور دارند. جنس اراضی آهکی است شیب زمینها در خارج و گاه در گوشه شهر زیاد و حدود 30 تا 80 درصد است. این قسمت در نقشه با عدد 102 نشان داده شده است. خاکهای این قسمت کم عمق همراه با سنگریزه بسیار با بافتی سبک تا متوسط است. این لایه نازک خاک بر روی توده مواد آهکی قرار دارد.

جنوب غربی و غرب:

این قسمت تماماً شامل دشتهای رسوبی اطراف رودخانه است. منظره ای تقریباً آرام، هموار و کم عارضه داردو شیب آن ملایم و جابجا متفاوت و بین 5 % تا 1 % است عمق خاک زیاد و بافت آن سنگین تا خیلی سنگین و بدون سنگریزه  می‌باشد حد شمال غربی این گونه خاک، جاده خرم آباد- کوهدشت است. در جنوب این جاده راه خرم آباد به جنوب واقع شده و هر دو راه در این نوع خاک کشیده شده است با این تفاوت که جاده خرم آباد- کوهدشت حد نهائی و در غرب شهر قرار گرفته و جاده خرم آباد به جنوب از وسط آن می گذرد. این قسمت در نقشه با عدد 501 نشان داده شده است.

 

 

شمال غربی :

در این قسمت از شهر و کمی دورتر بیشتر اراضی کوهستانی است و دارای رشته کوههایی مرتفع (وقلل متعدد) است. رنگ این رشته کوه سفید و جنس آن آهکی می باشد شیب این منطقه  از شهر زیاد و حدود 40 تا 100 درصد است. بیشتر قسمتهای زمین سخت و بدون پوشش خاک است و تنها در بعضی قسمتها  قشر نازکی از خاک، زمین را پوشانده است این قسمت در نقشه با عدد 101 نشان داده شده است.

آبهای زیر زمینی :

دو عامل عمده ذیل موجب تشکیل مخازن آب زیرزمینی شهر خرم آباد       می شود که به شرح هر یک می پردازیم.

میزان بارندگی :

جبهه های هوائی که از دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس برمی خیزد بعلت حرکت وضعی  زمین (غرب به شرق) پس از مدتی به آسمان غرب ایران می رسد و در برابر سلسله جبال زاگرس که چون زنجیری تمام غرب را احاطه کرده قرارمی‌گیرد و پس از اشباع قسمت زیادی از آن بصورت نزولات جوی فرو می‌ریزد. یکی از نواحی که در این اقلیم قرار گرفته شهر خرم آباد است. میزان بارندگی سالانه شهر خرم آباد از 500 میلیمتر در سال تجاوز می کند این نزولات بیشتر در ماههای آبان تا آخر اردیبهشت انجام می شود و خشک ترین ماههای سال تیر و مرداد است. این مختصر موید آنستکه میزان بارانهای سالانه چندان زیاد نیست و شهر اصولاً جزو مناطق نیمه خشک محسوب می شود، با این وصف همین نزولات سالانه است که مخازن عظیم سطح الارضی و تحت الارضی شهر را تشکیل  می دهد و علت آن جنس و ساختمان زمین است.

ساختمان زمین شناسی :

تنها فرو ریختن باران زیاد در یک منطقه موجب غنای آبهای تحت الرضی نخواهد شد. این غنا را تکمیل می کند و به آن عینیت می بخشد ساختمان مناسبی زمین است و خرم آباد در شرایط مناسب ساختمانی بشرح زیر قرار دارد.

تشکیلات کرتاسه :

تشکیلات زمین شناسی این دوره در منطقه مورد نظر گسترش زیادی دارد. شهر خرم آباد بر روی همین تشکیلات قرار دارد. رسوبات این دوره عموماً آهکی است و از نقطه نظر ذخائر آبهای زیر زمینی قابل اهمیت است.

ب: تشکیلات ائوسن :

این تشکیلات در کنار جاده خرم آباد – بروجرد دیده می شود و از نظر ذخائر آبهای زیر زمینی بی اهمیت است.

 

ج: تشکیلات پلیوسن یا بختیاری :

این تشکیلات در شمال غربی و جنوب و جنوب غربی منطقه وجود دارد و از نظر ذخائر آبهای زیر زمینی قابل اهمیت نیست.

د: رسوبات آبرفتی :

این ته نشتها پوشش روئی دره خرم آباد را تشکیل می دهد. این رسوبات از قلوه سنگ، شن، ماسه و مارن تشکیل شده است تخلخل این لایه رسوبی در امتداد سیلابها، آبراهه ها و مخروط افکنه آنهاست. زه کشی این منطقه رسوبی بالنسبه خوب است اگر چه لایه های زه کشی در حدود شهر چندان ضخامتی ندارد ، اما در جنوب و جنوب شرقی و جنوب غربی شهر حدود 50 تا 80 متر است.

با توجه به میزان بارندگی و حوضه آبگیر این رسوبات و ضریب نفوذ پذیری خاک و جریان آبهای سطحی که قسمتی از آنها فرو می رود و به مخازن زیر زمینی می‌پیوندد سالانه حدود 30 میلیون متر مکعب صرف تغذیه این سفره آب زیر زمینی می شود. ذخیره مخزن این سفره آب زیر زمینی با در نظر گرفتن سطح عمق اشباع و ضریب ذخیره در حدود 70 میلیون متر مکعب برآورد شده است.

بنابر آنچه گذشت و با توجه به حجم آبی که سالانه در آهکها نفوذ می کند سفره آبهای موجود دارای استعداد نسبتاً کافی بوده و می‌تواند به عنوان منابع آب قابل اطمینان شهر مورد توجه قرار گیرد و هم اکنون شهر خرم آباد با داشتن چشمه های آب متعدد با دبی بسیار زیاد که شرح آن بعدا خواهد آمد، از جهت تامین آب دچار دغدغه نخواهد بود ضمن اینکه شهر از لحاظ آبهای سطح الرضی بسیار غنی است و دارای رودهای پرآبی است.

زلزله خیزی :

خرم آباد در زون زاگرس چین خورده واقع شده است . رخنمونهای سنگی منطقه مورد نظر عبارتند از سازندهای آهکی، مارنی کرتاسه، رسوبات فلیشی سازند- امیران ، آهک تله زنگ، کنگلومرای کشگان، دولومیت شهبازان، آهک آسماری، سریهای تخریبی کم عمق و تبخیری گروه فارس و نهایتاً کنگلومرای بختیاری. مجموعه این سری سنگها در قالب تاقدیس و ناودیس های به هم فشرده‌ای تظاهر می کنند. زون زاگرس چین خورده در مزوزوئیک بصورت یک ژئوسن کلینال در لبه آرام plate غربی بوده است که ضخامت زیاد رسوبات آهکی مارنی در آن برجا گذاشته شده است.

تغییرات رخساره ای حاصل در رسوبات دوره مزورزوئیک نتیجه فرآیندهای خشکیزائی است که در اثر خود افتادگی پوسته اقیانوسی بوجود آمده و وجود چین خوردگی و دگر شیبی بسته شدن این اقیانوس (دریای تاتیس) و برخورد کوهزائی در منطقه است.

به دلیل وضعیت خاص ساختمان زمین، گسلش مهمی در سطح زمین ظاهرنمی شود ولی فعالیتهای زمین لرزه ای که به فروانی اتفاق می افتد. حاکی از گسله‌های مخفی و دفن شده ایست که در پی سنگهای دوره پری کامبرین وجود دارد. وجود لایه های نمکی و لایه های تبخیری بر روی پی سنگهای پری کامبرین زونهای لغزشی را بوجود آورده اند که مانع گسستن طبقات روئی و نتیجتاً مخفی ماندن گسله ها در پی سنگ می شوند.

به نظر کارشناسان موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران وقوع زلزله با قدرت 5/5 ریشتر هر 2 سال یکبار ، 6 ریشتر هر 7 سال یکبار، 5/6 ریشتر هر 21 سال یکبار، 7 ریشتر هر 60 سال یکبار و 5/7 ریشتر هر 174 سال یکبار در خرم آباد محتمل است بنابراین برای این منطقه رعایت شدت 7 درجه مرکالی و شتاب افقی هم ارز 3 % شتاب ثقل برای ساختمانهای معمولی و مسکونی و رعایت شدت 8 درجه مرکالی و شتاب افقی هم ارز 26 % شتاب ثقل برای ساختمانهای بزرگ لازم الاجرا است.

نحوه دفع آبهای باران در شهر:

با توجه به آنچه در مورد سیستم حرکت آبهای سطحی و موقعیت مسیلها در شهر گفته شد چنین استنباط می شود که شهر کنونی خرم آباد در آغاز پیدایش در محدوده ای شکل گرفته و هسته اولیه اش بنا شده که به دور از آسیبهای احتمالی سیل بوده، زیرا شهر اگر چه در دره ای قرار گرفته که خود حوضه آبگیر رودخانه ایست اما وجود همین رودخانه خرم آباد و شاه جوب و کرگانه به منزله شبکه های طبیعی ای هستند که به راحتی قادرند سیلابهای احتمالی این حوضه آبگیر را دفع کنند.

از آن زمان که شهر نشینی توسعه یافت و شهرها با رشد فزاینده ای گسترش فیزیکی خود را بدون وقفه ادامه دادند، پاره ای از شهر ها که در محدوده‌های طبیعی قالب گیری شده و دارای محدودیت های فیزیکی بودند با اشکال عدم گسترش طبیعی مواجه شدند، که شهر خرم آباد از این دسته است. همان طور که گفته شد شهر در دره ای محدود بنا شده و حداقل از دو طرف شرق و غرب دارای محدودیت طبیعی است.

کوه کمر سیاه در شرق و کوه سفید کوه در غرب موجب این محدودیت فیزیکی گردیده اند و جالب اینجاست که شهر در این دو سوی بی وقفه گسترده شده و همچنان توسعه می یابد. از طرف غرب و شمال غربی روستاهای دامنه سفید کوه جزو محلاتی از شهر شدند و متعاقب آن حاشیه نشینی در این سوی گسترش یافت.

در طرف شرق نیز محلات نوبنیاد به سرعت بوجود آمدند. از جمله محله کورش و وخمی (محله اسدآباد) و محله کرگانه و در شمال محله اسدآبادی انبار سپاه و در منتهی الیه شمال شهر محله های جهانگیر آباد و بیمارستان پوستی شکل گرفتند. در این محلات نوبنیاد صرفنظر از خانه هائی که با اسلوب فنی ساخته شده ساختمان های اداری و آموزشی متعددی مانند هنرستان سازمان آب، محیط زیست نیز احداث گردیده و با در دست احداث است. متاسفانه اکثر این ساختمانها و گاه کل محله ای بدون توجه به وضع مسیلها و آبراهه ها (حتی در داخل مسیلهای اصلی) ساخته شده اند. *1

در محله اسدآبادی کورش و وخمی، خانه های حاشیه نشین زیادی چاله ها و آبکنه های سیل بنا شده به گونه ای که دقیقاً در معرض خطر سیل قرار دارد. بررسیهای محلی نشان می دهد که در سال 1365 یکبار این محلات در معرض آسیب سیل قرار گرفته و ضایعات جدی دیده اند. پس از این حادثه ، شهرداری اقدام به حفر کانالی به طول تقریبی 1700 متر نمود. این کانال در شرق شهر و به سمت کوه سیاه کمر از شمال به جنوب کشیده شده است. کانال از شمال جهانگیر آغاز و به دره رود کرگانه ختم می شود. عرض و عمق سیل بند حدود 2×2 متر است و مانند خندقی باریک شرق را در بر گرفته و از اراضی پر شیب کوهستانها جدا می کند. اما این کانال به علت نواقص مذکور در زیر، فاقد کارائی لازم است.

1-ابعاد سیل بند از جهت پهنا و عمق، کارائی کافی جهت جمع آوری سیلاب تمام جبهه غربی تا چند کیلو متری کوه سیاه کمر را (که مشرف به شهر است) .

2- سیل بند شیبی گرده ماهی دارد، به عبارت دیگر در وسط دارای مقسم است نیمی از آب احتمالی را به طرف جنوب، یعنی به طرف رود کرگانه و نیمی را شمال هدایت می کند. سیلاب نیمه جنوبی ابتدا بوسیله این کانال به سمت جنوب         می شود این کانال شمال محله وخمی و اسدآبادی را دور زده و با چرخشی به غرب از زیر جاده آسفالته خرم آباد- بروجرد می گذرد. سیلاب احتمالی شهر قسمت اعظم تند آبهای جبهه غربی سیاه کمر، همراه با مقادیر قابل توجهی خواهد بود باید برای گذر از عرض جاده آسفالته از زیر پلی بگذرد که در لایروبی شدن ابعادی حدود 70×70 سانتیمتر را دارد و این در حالی است، آب در این قسمت از شهر بعلت تمرکز یافتن خدمات اتومبیل مثل پنچری و تعویض روغن و صافکاری و … تقریباً در همه وقت با ضایعات این مشاغل قوطی روغن و آهن پاره مسدود است.

3- سیل بند دارای شیب بندی حساب شده نیست. در بسیاری از نقاط آن جهت شیب با جهت بالا و یا پائین دست همخوانی ندارد، بنحوی که این توهم را به وجود    می آورد که آیا در مواقع بحرانی سیلابی که از ارتفاع کوه سرازیر شده و با شتاب بسیار به کانال می ریزد، می تواند مسیر صحیح را بیابد؟ آیا مجدداً حادثه سال 1356 تکرار نخواهد شد.

4- درقسمت شمال کانال وضع سیلابهای احتمالی به نحو دیگری است. کانالی که از طرف جنوب به کرگانه وصل است از طرف شمال به آبراهه های طبیعی که در اثر کند و کاو سیلابها طی قرنها و هزاران سال بوجود آمده، وصل شده است.

5- در زیر دست کانال (در منطقه شرقی شهر) ساختمانهای گرانقیمت شخصی و دولتی ساخته شده و یا به سرعت و به تعداد زیاد در حال ساخت است. در این قسمت همه جا آبراهه ها و مسیلها یا پر شده و یا بدون توجه به وضع توپوگرافی منطقه و وجود آبراهه های اصلی، درون آنها و حتی در خط اقعر آنها ساختمان سازی شده است. از منتهی الیه شمال کانال یعنی جائی که کانال به انتها می رسد نهری کوچک به ابعاد تقریبی 70×70 سانتیمتر با جهتی شرقی- غربی، یعنی عمود بر کانال اصلی حفر شده تا آبهای قسمت شمالی کانال اصلی را به رودخانه خرم آباد هدایت کند این جوی کوچک در بین راه ناتمام مانده و قطع شده و راه بجائی ندارد.

با توجه به آنچه گذشت باید پذیرفت که شرق شهر با وجود داشتن کانال هدایت سیل همچنان در معرض خطرات جدی سیلابهای احتمالی قرار دارد، بخصوص نواحی نوساز شمال شرقی که واحدهای اداری در آن استقرار یافته اند.

غرب شهر تنها دارای چند محله کوچک است مثل محلات بازار و پشت بازار و فرهنگ که هرسه از محلات قدیمی و جا افتاده شهرند. با توجه به قدمتی که دارند باید اذغان داشت که در بهترین و ایمن ترین قسمت شهر بنا شده و با شیب بندی آبراهه ها قدرت دفع آب باران را دارند.

منابع و نحوه تامین آب شهر:

همان طور که در بحث منابع آبهای زیر زمینی گفته شد شهر خرم آباد از لحاظ میزان آبهای تحت الارضی بسیار غنی است، و بر روی سفره آبی قرار گرفته که حدود 70 تا 100 میلیون متر مکعب ذخیره آب دارد. از این ذخیره عظیم سالانه قسمتی بصورت چشمه های متعدد خارج می گردد و به مصرف می رسد. شهر خرم آباد با داشتن 5 چشمه پر آب به نامهای چشمه گلستان، چشمه شاه آباد چشمه سراب کیو، چشمه گرداب سنگی و گرداب دارائی از معدود شهرهائیست که تمام آب مصرفی را از طریق چشمه تامین می کند در حال حاضر آب شهر از سه چشمه به شرح زیر تامین می شود.

1- چشمه گلستان :

این چشمه در مرکز شهر و در داخل پادگان نظامی واقع شده و از 4 چشمه مجزا که به فاصله 20 متر از هم قرار دارند تشکیل شده است. آبدهی متوسط آنها جمعاً حدود 1200 لیتر در ثانیه است.

 

 

1- چشمه شاه آباد :

این چشمه در شرق شهر و در پائین دست تپه حسین خانی واقع شده است. قسمتی از آب این چشمه به مصرف تامین آب شهر رسیده و قسمتی به صورت دو نهر موازی با هم به طرف جنوب شهر سرازیر می شود . یکی از شاخه های ذکر شده به رودخانه کرگانه می ریزد و شاخه دیگر پس از عبور از شهر به مصرف کشاورزی می رسد. دبی حداکثر این چشمه 2216 لیتر در ثانیه است.

1-چشمه سراب کیو:

این چشمه در 2 کیلومتری شمال شرقی شهر خرم آباد واقع شده و در فصلهای بهار و تابستان آب دارد دبی حداکثر این چشمه حدود 2272 لیتر در ثانیه است.

سیستم حرکت آبهای سطحی در شهر:

نحوه حرکت آبهای سطحی (باران) در سطح شهر تابه شیبهای عمومی و اصلی است. شهر موقعیتی کوهستانی دارد، در درون دره ای قرار گرفته که گرداگردش را کوه احاطه کرده است. در مشرق شهر کوه کمر سیاه (مخمل کوه) با رنگ تیره سیاه و در غرب سفید کوه با رنگی روشن قرار دارد.

منظره عمومی شهر کوهستانی است، از جنوب تا شمال شهر، کوهها به موازات هم کشیده شده و شهر در دره بین دو کوه پا گرفته، دراز و باریک، متاثر از جهت و امتداد کوهها، و رود خرم آباد با جهتی شمالی- جوبی در خط القعر دره جریان دارد. در واقع دره خرم آباد با کوههای مشرف به آن خود یک حوضه آبگیر است، با دو رود دائمی و اصلی یکی خرم آباد و دیگری کرگانه علاوه بر این دو رود دهها مسیل و آبراهه و خشک رود در پیرامون شهر وجود دارد که همگی آب جمع کن های دو بستر رود ذکر شده هستند. با توجه به منظره عمومی و موقعیت طبیعی شهر که بیان شد، می توان حرکت آبهای سطحی را در شهر و گرداگردش به سه دسته کلی تقسیم کرد:

الف: حرکت آبهای سطحی با جهتی از شمال به جنوب :

عمومی ترین و مهم ترین شیب سطح شهر، شیبهای شمالی- جنوبی و یا صحیح تر شیبهای شمال غربی – جنوب شرقی است.

رود خرم آباد که از کوههای برآفتاب و سفید کوه سرچشمه می گیرید از دره های تنگ و باریک و گاه اندکی وسیع و پهن می گذرد، در همه جا تقریباً جهت عمومی خود را حفظ کرده و با تابعیت از جهت عمومی چین خوردگیها از شمال به جنوب جریان می یابد تا به شهر می رسد. در تمام مسیر حتی در داخل شهر این رودخانه نقش جمع کننده کلیه آبهای سطحی و زهاب را ایفا می کند. در درون شهر پس از گذر از محله فرهنگ جهتی شرقی تا غربی می گیرد طول این مسیر حدود 600 متر است . رودخانه محله بازار را دور زده، خیابان امام خمینی را در جنوب خیابان 24 متری قطع می کند، ولی مجدداً جهتی شمالی – جنوبی گرفته در شمال محله خیرآباد به سمت غرب منحرف شده تا ملتقای کشکان رود این جهت را حفظ می کند.

ب: حرکت آبهای سطحی با جهشی از شرق به غرب:

بطور کلی می توان گفت تمام دامنه های غربی کوه سیاه کمر که شرق شهر را در برگرفته جزو این قسمت است مضافاً اینکه رود کوچک کرگانه را نیز در خود جای داده است. بررسی این قسمت از حرکت آبهای سطحی در محدوده شهر را از شمالی ترین قسمت شهر (از منتهی الیه شمال شرقی شهر، یعنی از شرق سراب کیو به طرف دامنه کوه سیاه کمر) آغاز می کنیم. روش حرکت آبهای سطحی در این قسمت بر حسب آنچه گفته شد جهتی شرقی غربی دارند. پس مسیل دره گرم در شمال محله جهانگیر آباد آبراهه ای طبیعی است. این آبراهه که از قله کوه پیر حیاتی آغاز می شود با جهتی شرقی – غربی از فاصله 300 متری شمال جهانگیر آباد گذشته و به بستر رود خرم آباد در شمال تپه کیو ختم می شود. در جنوب محله جهانگیر آباد و به فاصله 1700 متری آن مسیل دیگری وجود دارد، این مسیل در واقع حد فاصل بین محله بیمارستان پوستی در شمال و محله ناصر خسرو (هنگ سوار) در جنوب آن است. این مسیل با طولی حدود 3300 متر، خیابان انقلاب را قطع و به رود خرم آباد منتهی می شود. در جنوب محله ناصر خسرو (هنگ سوار) مسیل دیگری با جهت شمال شرقی – جنوب غربی وجود دارد. این مسیل از وسط انبار جهاد که بر روی شیبهای پای کوه سیاه کمر ساخته شده می گذرد و سپس از محلات فقیرنشین شهر عبور می کند و وارد رودخانه خرم آباد می شود. شیب ناهمواریها در قسمت جنوب و جنوب شرقی انبار جهاد، بیشتر شمال شرقی جنوب غربی و مایل به طرف بستر رود کرگانه است. با جهت ذکر شده چند مسیل و آبراهه اصلی نیز از جنوب محله کوروش (وخمی و اسدآبادی) گذشته و با جهتی شمال شرقی – جنوب غربی وارد کرگانه می شوند.

در جنوب دره کرگانه از شرق به غرب، میدان دانشجو، (میدان ورودی شهر)و محله شمشیرآباد قرار دارد. از ارتفاعات کوه شیرکشان که محله شمشیرآباد در دامنه آن قرار دارد آبراهه ای با جهتی جنوب شرقی – شمال غربی آغاز شده از وسط محله شمشیرآباد گذشته و تا ملتقای رود کرگانه و رود خرم آباد ادامه دارد. در جنوب غربی کوه شیرکشان چند آبراهه بزرگ دیگر وجود دارد. در جنوب محله شمشیرآباد آبراهه ای قرار گرفته که شمشیر آباد را از محله فلسطین جدا می کند. این آبراهه تا بستر شاه جوب ادامه دارد. در وسط محله های فلسطین و قاضی آباد دو آبراهه دیگر با جهتی شرقی – غربی به شاه جوب ختم می شود.

آخرین آبراهه ها در این قسمت در محله حسین آباد پشته واقع شده است در این محله دو آبراهه با جهتی شرقی – غربی وجود دارند که از ارتفاعات پشته حسین آباد آغاز و به شاه جوب ختم می شود.

ج: حرکت آبهای سطحی از غرب به شرق:

توصیف حرکت آبهای سطحی را در این ضلع (ضلع غربی) از منتهی الیه شمال غربی شهر آغاز می کنیم. در غرب تپه کیو، محله فلک الدین قرار دارد. این محله یکی از محلات نو بنیاد و حاشیه ای شهر است که تازگیها به شهر وصل شده در حالیکه تا چندی پیش یکی از روستاهای اطراف شهر محسوب می شده است. محله فلک الدین بر روی یکی از پیشکوههای سفید کوه قرار دارد. در این محله دو خط القعر آبرو وجود دارد که هر دو از کناره های شمالی و جنوبی محله مذکور می‌گذرند.

در جنوب محله فلک الدین محله منوچهر آباد واقع شده است از ارتفاعات غربی این محله آبراهه ای به طرف رودخانه کشیده شده و از وسط محله می گذرد.

در جنوب محله منوچهر آباد میدان تیر و استادیوم ورزشی قرار دارند در ارتفاعات مشرف به میدان تیر و استادیوم ورزشی دو آبراهه دیگر با جهتی غربی – شرقی کشیده شده اند. به محاذات میدان محسنی و از ارتفاعات سفید کوه که مشرف به شهر است آبراهه دیگری بطرف شهر امتداد دارد. این آبراهه که یکی از آبراهه های اصلی شهر است در غرب میدان شهدا به سمت جنوب منحرف شده و به موازات رود خرم آباد ادامه دارد. این آبراهه پس از طی حدود 900 متر در نقطه ای به رودخانه خرم آباد وصل می شود. بطور کلی می توان گفت: سیستم حرکت سیستم حرکت آبهای سطحی شهر کاملاً مشخص و منطبق بر جهت شیب ناهمواریهاست و چون خرم آباد از شرق و غرب محدود به دو رشته کوه است که تنگاتنگ آن را در برگرفته، آبراهه ها و مسیلها نیز دارای سه جهت می باشند.

–         جهت شمالی – جنوبی

–         جهت شرقی – غربی

–         جهت غربی – شرقی

میانگین وضعیت اقلیم خرم آباد از سالهای آماری مختلف ( 1366 تا 1375 )

میزان بارش سالانه در خرم آباد تقریباً 57 میلیمتر می باشد که از فصول مختلف متغیر است.

بارش در پاییز —– 175 میلیمتر

بارش در زمستان —– 250 میلیمتر

بارش در بهار —– 148 میلیمتر

بالاترین میزان بارش بارندگی در یک روز 40 میلیمتر

درجه حرارت :

بیشترین درجه حرارت 24 درجه کمترین درجه حرارت 7 درجه

میانگین درجه حرارت در کل 9 سال 16

فشار :

میانگین فشار بخار اشباع شده 8 است .

رطوبت نسبی :

03 رطوبت نسبی 85/67 درصد

09 رطوبت نسبی 14/36 درصد

15 رطوبت نسبی 28/39 درصد

روزهای همراه با باد

0-2 —- میانگین در 9 سال 211 می باشد .

7-8 —- میانگین در 9 سال 23 می باشد .

ساعات آفتابی :

تعداد ساعات آفتابی بطور میانگین 2677 روز

بارش :

باران —— 41 میلیمتر

برف —— 8 میلیمتر

تگرگ —— 4/0 میلیمتر

طوفان :

طوفان رعد و برق دار —– 34 بار

یخبندان —- 62 روز

   منابع:

 ۱:طرح جامع شهر خرم آباد ۱۳۶۷

۲: سالنامه هواشناسی شهر خرم آباد از سالهای 66 تا 75

۳: جغرافیای استان لرستان ، وزارت آموزش و پرورش سال ۱۳۸۵ 

1 * – وقفی