جغرافیای طبیعی و اقلیم شهرستان فیروزکوه

جغرافیای طبیعی و اقلیم شهرستان فیروزکوه

شهرستان فیروزکوه در منتهی الیه شرق استان تهران و در دامنه جنوبی ارتفاعات سلسله جبال البرز واقع شده است . این شهرستان دارای 2310 کیلومتر مربع وسعت و شامل دو بخش ارجمند و مرکزی است . از نظر جغرافیایی از شمال به شهرستان سوادکوه و مازندران ،‌ از شرق به سمنان ، از طرف غرب به شهرستان دماوند و از جنوب به گرمسار محدود است . این شهرستان بدلیل موقعیت خاص همواره مورد توجه اقوام و گروههای انسانی بوده ، به همین جهت شاهد آثار زیادی در نقاط مختلف آن هستیم که از آن جمله می توان به ، 35 امامزاده و بقعه متبرکه ، 28 قلعه ، یک خانه تاریخی ،‌7 گورستان و زیارتگاه ، 18 محوطه باستانی تاریخی و اسلامی ،‌3 غار و دژ طبیعی ، 2 پل تاریخی ، یک مسجد تاریخی ، 8 کاروانسرا ،‌18 برج آرامگاهی و … اشاره کرد.

ناهمواریها

این شهرستان بر روی بخشی از سلسله جبال البرز مرکزی قرار گرفته است و به همین خاطر دارای ناهمواریهای بسیاری است. قلل مرتفعی همچون میشینه مرگ لزور (4076 متر) همچون دیواری این شهرستان را از مناطق شمالی کشور جدا می کند که در بین این قلل سرشاخه های رود خانه حبله رود جاری است . سایر کوههای منطقه عبارتند از کوه پل در (2689) در شرق فیروزکوه ،‌کوه نواس(2829) در جنوب شرق فیروزکوه ، کوه تپه مراد (3219) در شمال غربی فیروزکوه

اقلیم:

شهرستان فیروزکوه به دلیل موقعیت جغرافیایی دارای آب و هوای نیمه مرطوب تا آلپی با زمستانهای طولانی معتدل می باشد. براساس گزارش 12 ساله (1370- 1381) ایستگاه هواشناسی فیروزکوه میانگین ماهانه درجه حرارت حداقل 6/3- درجه و حداکثر 2/20+ سانتیگراد بوده است . میانگین رطوبت سالانه 54% که حداکثر 77% و حداقل 49% اندازه گیری شده استو متوسط بارندگی سالانه 8/296 میلیمتر می باشد.

نژاد،‌اقوام و قبایل منطقه:

ساکنین اصلی فیروزکوه از شاخه های 16 گانه قوم آریایی می باشند علاوه بر آن اقوامی از ترکان پازوکی از حوالی ارومیه حدود چهارصد سال قبل در زمان صفویه تبعید شده اند و برخی از افراد ایل اصانلوی گرمسار و مهاجرین قرائی از ایلات فارس و کردها در این شهرستان سکنی گزیده اند و همچنین ایالات و طوایف کوچنده سنگسزی ،‌افتری و الیکایی از شهرستانهای سمنان و گرمسار در فصول بهار و تابستان برای گذراندن دوره ییلاقی به این شهرستان کوچ می نمایند.

مذهب:

مذهب عمومی مردم شهرستان شیعه اثنی عشری است ، وجود 131 مکان مذهبی شامل 54 مسجد، 39 بقعه مبارکه ، 37 حسینیه ، (که 9/2 درصد اماکن مذهبی استان را تشکیل می دهد)گویای این واقعیت است.

گردشگری، ابنیه و آثار تاریخی:

شهرستان فیروزکوه از نظر جاذبه های گردشگری ، از برجستگی خاصی برخوردار است و وجود طبیعت و انواع جلوه های طبیعی مانند کوهستان پربرف در زمستان ، دشت ها، رودخانه ها ، غارها، تنگه ها ، چشمه های آب معدنی و بیش از 135 اثر تاریخی ،‌فرهنگی ، این شهرستان را از سایر مناطق استان متمایز می نماید.

تنگه واشی با حجاریهای دوره قاجاریه،‌آبشار زیبا و چمنزارهای وسیع ، غار بورنیک ،‌چشمه آب معدنی خمده ، آب چمن حصاربن ، حاشیه رودخانه حبله رود و منطقه شکار ممنوع کاوه ده از مهمترین جاذبه های طبیعی شهرستان و امامزاده اسماعیل ، سرخ قلعه طرود ،‌کاروانسرای گدوک و برجهای دیده بانی حاشیه رودخانه حبله رود از مهمترین جاذبه های مذهبی و تاریخی این شهرستان می باشد.

علیرغم آب و هوای مطبوع و دلپذیر در فصول بهار و تابستان و وجود جاذبه های طبیعی و تاریخی فوق الذکر به دلیل عدم تجهیز گردشگاههای فوق و نبود جاده ارتباطی مناسب، استفاده از مواهب الهی فوق برای مردم و گردشگران با مشکلات فراوانی روبروست.

واحد جنگل:

در منطقه فیروزکوه در مرتفع سنگی در ضلع غربی شهر فیروزکوه حدود 192 هکتار با درختان جنگلی زبان گنجشک ،‌اقاقیا ، سنجد ، کاج سیاه ، بادام ، درختکاری شده که هدف از اجرای ان ایجاد پارک و فضای سبز جهت شهروندان فیروزکوه و نیز تشویق اهالی نسبت به درختکاری و جلوگیری از فرسایش خاک بوده است.

حیات وحش:

شهرستان فیروزکوه به دلیل شرایط توپو گرافی و آب و هوایی یکی از مناطق بکر استان است و از زیستگاههای مهم حیات وحش و شکارگاههای استان به شمار می آیدو انواع وحوش و مناطق طبیعی ،‌چراگاهها و چمنزارهای وسیع از توانمندی های ویژه استان استو منطقه شکار ممنوعه کاوه ده با 174000 هکتار وسعت دارای پوشش گیاهی متنوع و غنی است که انواع وحوش و از جمله قوچ و میش ،‌کل و بز ، آهو و گراز ،‌پلنگ ، روباه ،‌خروس ، خرگوش ،‌انواع پرندگان و خزندگان را در خود جای داده است که بصورت گله های بزرگ در منطقه زندگی می کنند.

کشاورزی

حدود 60% از اراضی آبی به دلیل کمبود و عدم احداث سد و بندهای ذخیره آب بصورت آیش می باشد این نسبت در سطح استان حدود 30% است و همچنین سهم کشت (آبی ) شهرستان نسبت به کل استان تهران 51% و سهم کشت اراضی (دیمی) شهرستان نسبت به کل استان تهران (زیر کشت + آیش) 50% می باشد.

از محصولات عمده منطقه میتوان به سیب زمینی ،‌غلات و محصولات باغی نظیر قیسی، سیب درختی، زردآلو ،‌آلبالو و گیلاس اشاره کرد.

منابع آب:

مهمترین رودخانه جاری در سطح شهرستان حبله رود می باشد که سرشاخه اصلی آن عبارتند از : گورسفید ،‌نمرود ، دلیچای ، ساواشی ، هویر ، قزقانچای ، لازم به توضیح است متوسط آبدهی این رودخانه در محل ایستگاه سیمین دشت 2/6 متر مکعب در ثانیه است که حجم کل جریان به 9/197 میلیون متر مکعب در سال میرسد.

علیرغم وجود منابع غنی از جمله 8/94668 هزار متر مکعب تخلیه سالانه چشمه سارها در شهرستان (4/25 درصد استان ) متاسفانه به دلیل عدم وجود تاسیسات مهار آب و روشهای علمی انتقال و مصرف آب در بخش کشاورزی، استفاده بهینه از این منابع به عمل نمی آید و بخش زیادی از آن به خصوص در فصول پائیز و زمستان هرز میرود.

دامپروری:

شهرستان فیروزکوه با دارا بودن مراتع غنی و فراوان یکی از مناطق دامپروری و یکی از سه زیست بوم عشایری استان تهران محسوب می شود.
آمار دام شهرستان فیروزکوه (1379)

شهرستان / استان	گاو و گوساله				گوسفند و بره (راس)	بز و بزغاله (راس)
جمع	اصیل	دورگه	بومی
شهرستان فیروزکوه	14300	2860	7435	4005	125000	35000
استان تهران	434195	281441	109824	42630	1468500	285000
درصد	3/3	01/1	7/6	3/9	5/8	3/12

ماخذ : آمارنامه استان 1379

میزان گوشت تولیدی شهرستان حدود 3914 تن می باشد که 76/5 درصد گوشت تولیدی استان را شامل می شود آمار مرغداری های صنعتی و بهره برداریهای زنبور عسل (1379)

شهرستان / استان	مرع گوشتی		زنبور عسل
تعداد	ظزفیت (قطعه )	تعداد بهره بردار	تعداد کندو	عسل تولیدی (کیلوگرم)
شهرستان فیروزکوه	12	169660	140	4138	36030
استان تهران	875	21489421	877	71368	803160
درصد	4/1	8/0	16	8/5	5/4

پرورش آبزیان:

در زمینه پرورش آبزیان 10 استخر پرورش ماهی با تولید 186 تن در سال بیش از 25% تولید ماهیان سردابی استان را به خود اختصاص می دهد . ضمنا ایجاد اولین مجتمع شیلاتی کشور در این شهرستان در زمینی به وسعت 20 هکتار توسط اداره کل شیلات استان در دست مطالعه است که به زودی عملیات اجرایی آن آغاز خواهد شد . مجتمع مذکور در 40 مزرعه پرورش ماهی قزل آلا به صورت مداربسته با تولید سالانه 4000 تن و اشتغال زایی حدود 400 نفر ، در کاهش میزان بیکاری در شهرستان تاثیر قابل ملاحظه ای خواهد داشت.
شایان ذکر است دمای مناسب آب در شهرستان ( 14 درجه سانتیگراد) مناسبترین دما برای پرورش آبزیان است.
استخرهای پرورش ماهی سردآبی و دو منظوره

شهرستان / استان	پرورش ماهی دو منظوره		تولید (تن)	استخر پرورش ماهی سرد آبی
تعداد استخر	تعداد بچه ماهی رها سازی شده (هزار قطعه)	تعداد استخر	بچه ماهی رها سازی (هزار قطعه)	مقدار تولید (تن)
شهرستان فیروزکوه	3	28	6	7	789	178
استان تهران	82	726	6/141	18	2762	5/589
درصد	6/3	8/3	2/4	39	5/28	2/30

ماخذ: سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران – آمارنامه استان تهران 1379

صنعت:

شهرستان فیروزکوه علیرغم قرار گرفتن خارج از شعاع 120 کیلومتری تهران و برخورداری از استعداد و پتانسیلهای بالقوه طبیعی و همچنین نیروی کار ارزان،‌به دلیل پائین بودن میزان سرمایه گذاری در بخشهای صنعت و معدن به خصوص از طرف بخش دولتی هنوز قادر به ایفای نقش مناسبی در اقتصاد مدرن صنعتی نگردیده است.
منطقه فیروزکوه دارای یک ناحیه صنعتی به وسعت 28 هکتار می باشد که حدود 64 واحد صنعتی در آن مستقر گردیده و در شرایط متفاوتی از نظر دارا بودن جواز تاسیس و یا پروانه بهره برداری می باشند که در جدول ذیل جزئیات آن درج گردیده است.
وضعیت واحدهای ناحیه صنعتی شهرستان از نظر فعالیت

شرح	تعداد		سرمایه ثابت میلیون ریال		نیروی انسانی
واحد	درصد	واحد	درصد	نفر	درصد
واحدهای غیرفعال	10	6/15	2/7925	13	238	6/21
واحدهای فعال	31	4/48	7/30193	49	535	2/47
واحدهای در حال تاسیس نیمه کاره	16	25	22745	2/37	286	2/25
مصادره ای	7	11	289	8/0	74	6
جمع کل	64	100	9/61152	100	1133	100

در منطقه همچنین 69 واحد دارای پروانه بهره برداری و 47 واحد دارای جواز تاسیس ، مستقر می باشند که واحدهای دارای جواز تاسیس از صفر تا 100% پیشرفت فیزیکی دارند.

منطقه فیروزکوه دارای یک شهرک صنعتی استان تهران می باشد که دارای وسعتی معادل 250 هکتار است . نظر به اینکه شهرک فوق الذکر جدیدا مجوزهای لازم را جهت استقرار دریافت نموده است و مراحل اولیه در حال آماده سازی بوده که پس از طی فصل سرما از سرعت بیشتری برخوردار خواهد بود.

صنایع روستایی:

تاکنون 7 فقره جواز تاسیس و 25 فقره کارت شناسایی در زمینه انواع صنایع دستی شامل نساجی ، صنایع غذایی ، کانی غیر فلزی ، شیمیایی و سلولزی صادر گردیده است که حدود 50 نفر در این واحدها اشتغال دارند.

در زمینه فرش و گلیم نیز حدود 200 فقره کارت شناسایی گردیده است که حدود 70 مورد از آنها مشغول به کار هستند و بقیه به دلیل مهاجرت و یا نداشتن سرمایه لازم غیرفعال می باشند.

معدن:

شهرستان فیروزکوه دارای استعدادهای فراوان و سرشار در بخش معدن می باشد . البته مطالعات علمی و دقیق در مورد میزان و نوع ذخایر معدنی موجود آن انجام نشده استو بطور حتم تحقق این امر و انجام سرمایه گذاری لازم در استخراج معادن ، زمینه های رشد و توسعه اقتصادی شهرستان را فراهم خواهد نمود که در ذیل بطور مختصر به انواع مواد معدنی و پتانسیلهای معدنی در شهرستان فیروزکوه اشاره میگردد:

1-سنگهای ساختمانی 2- گچ و نمک 3- سنگ لاشه 4- خاک رس 5- شن و ماسه 6- سیلیس 7- زغال سنگ 8- کائولین 9- بنتونیت 10- زئولیت 11- باریت 12- بوکسیت 13- سرب 14- دولومیت 15- مس 16- پوکه معدنی 17- فلوئورین

در سالهای اخیر در بخش معدن استقبال بیشتری بعمل آمده و در این بخش اقدامات زیادی صورت پذیزفته است.

تنگه واشی:

در 4 کیلومتری شمال روستای جلیزجند ، کوه بلند واشی قرار دارد در این کوه تنگه ای طبیعی که از آن رودخانه ای عبور می کند ، وجود دارد . در وسط این گذرگاه نقش برجسته ای با ارتفاع 1/5 متر از سطح رودخانه با ابعاد 6+7 متر به شکل قاب مستطیل در کادر بسته قرار دارد در قسمت بالای آن چهار ردیف و در پائین دو ردیف حاشیه حک شده که محتوی اشعاری با نوشته هایی به خط نستعلیق بوده و در آن به شرح وقایع و اتفاقات و احوال فتحعلی شاه می پردازد و زینت بخش این خطوط آیات قرآن و اشعاری است که با رنگ سیاه روی آنها را تزئین کرده اند.

غار بورنیک در فاصله 135 کیلومتری شرق تهران و در فاصله 23 کیلومتری فیروزکوه و 6 کیلومتری هراز قرار دارد . دهانه غار 15*10 متر و ارتفاع آن 6 متر و ارتفاع محل غار از سطح دریاها حدود 1950 متر است . مجموعه غار بورنیک از سه تالار بزرگ شکل گرفته و بر فراز هر یک ناقدیس هایی بلند جلب توجه می نماید.برخی آثار ثبتی شهرستان فیروزکوه

با توجه به پراکندگی آثار در حوزه شهرستان فیروزکوه و عزم کارشناسان و مسئولین میراث فرهنگی ،‌صنایع دستی و گردشگری استان تهران مبنی بر حفظ و حراست از آنها ، در یک گام بزرگ بسیاری از آثار موجود در شهرستان فیروزکوه مورد برسی و شناسایی قرار گرفت و غالب بناها و محوطه های ارزشمند در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید . از جمله میتوان به روزکوه ،‌قلعه باستانی گذرخانی ،‌قلعه قلدوش،‌قلعه لاجورد، قلعه و تپه باستانی پیر کمر ، قلعه تلی جاره،‌غار بورنیک ، خانه تاریخی روستای مزداران ، حمام قدیمی روستای آسور، تپه قلعه کهنه دیر، تپه میراشکار، تپه مهن، تپه تارم، تپه آرو، تپه دهین، تپه شویه دره، تپه سله بن، بقعه درویش ابراهیم ثقین، برج روستای مزداران، برجهای گذرخانی و … اشاره کرد.

اوضاع جغرافیایی منطقه دماوند و فیروزکوه

شهرستانهای دماوند و فیروزکوه تا سال 1375 مجموعا به نام شهرستان دماوند شناخته می شدند در سال مذکور به دو شهرستان مجزا به نامهای شهرستان فیروزکوه و شهرستان دماوند تقسیم گردیدند.

اوضاع اقلیمی شهرستان فیروزکوه

شهرستان فیروزکوه دارای آب و هوای نیمه مرطوب تا آلپی با زمستانهای طولانی و خیلی سرد بوده و در فصل زمستان از سردترین نقاط کشور محسوب می شود . متوسط بارندگی سالانه (براساس اطلاعات ایستگاه هواشناسی مهاباد) 5/363 میلی متر بوده است.

پیشینه تاریخی فیروزکوه

وجه تسمیه

وجه تسمیه فیروزکوه و تاریخ دقیق بنای آن به روشنی معلوم نیست بسیاری از روایات و نقل قولهایی که در اینخصوص و حوادث مرتبط با دماوند و فیروزکوه ،‌نظیر فریدون و ضحاک شده است ،آمیخته به افسانه و اساطیر گونه می باشد.

محمد بن جریر طبری (226 تا 310 هـ ق) را در کتاب ” تاریخ الرسل و الملوک” در وجه تسمیه فیروزکوه ،‌می نویسد : (( فیروز پسر یزدگرد ،‌پسر بهرام بود و پادشاهی وی پس از آن بود که برادر و سه تن از خاندان خویش را کشت . گویند در ملک وی هشت سال پیاپی قحط شد و جوی و کاریز و چشمه فرو شد و درخت و بیشه خشکید و به دشت و کوه ، کشت و جنگل تباه شد . ود آن دورتن سختی و گرسنگی رعیت را چنان راه برد که هیچکس از گرسنگی جان به در نبرد مگر یکی … و او به خداوند بنالید که رحمت خویش از او و رعیت او دریغ ندارد ، و باران ببارد و خدای اجابت کرد و ولایت مانند پیش ، پر آب شد و درختان جان گرفت ،‌فیروزبگفت تا به ری ، شهر ری بسازند و آن را فیروز نام کرد و ما بین گرگان و دربند صول نیز شهری بساختند و آن را ” روشن فیروز” نام کرد و در آذربایجان شهری بساختند و آنرا ” شهرام فیروز نام کرد. به احتمال زیاد شهری که طبری احداث آن را به فیروز ساسانی نسبت می دهد شهری جزء فیروزکوه نبوده است.

زبان و لهجه

زبان مردم فیروزکوه به زبان فارسی و بیشتر به لهجه مازندرانی تکلم می کنند علاوه بر آنها مهاجرانی از اقوام ترک ،‌لر و ترکمن که در دوران حکومت قاجار به این نواحی کوچانده شده اند و در نواحی مختلف فیروزکوه زندگی می کنند که با لهجه های خود صحبت می کنند.

در سال 1375 ، ذبخش فیروزکوه از شهرستان دماوند متنزع و به شهرستان مستقل تبدیل شد.

حبله رود

یکی از مهمترین رودخانه های استان تهران است و از شعبات متعدد شور و شیرین تشکیل یافته است. این رودخانه دشت گرمسار را مشروب نموده و پس از آن وارد دشت کویر می شود.

آبشار تنگه واشی

آبشار تنگه واشی در تنگه واشی قرار دارد . ارتفاع این آبشار به حدود 8 متر میرسد و از مناظر زیبای این رودخانه است.

چشمه آب معدنی خمده

چشمه آب معدنی خمده در فاصله 15 کیلومتری جاده تهران ،‌فیروزکوه و در مسیر رودخانه حبله رود و در نزدیکی روستای خمده واقع شده است . فاصله این چشمه تا جاده فیروزکوه – زرین دشت 5 کیلومتر است.

آب این چشمه برای درمان بیماریهای مفاصل و استخوان، بیماریهای پوستی (جوش- زخم و …) و زردی کاربر دارد. فصل استفاده از این آب بهار و تابستان است.

این چشمه دارای حوضچه بزرگ سیمانی است که توسط دیواری محصور شده است که در فصل بهار و تابستان با استقرار چادرهای صحرایی پذیرای بیماران و گردشگران فراوانی است . علاوه بر این کسانی که مدت طولانی برای استفاده از این آب معدنی در منطقه توقف می کنند از منازل مسکونی روستای خمده نیز استفاده می نمایند.

تنگه واشی

روستای جلیزجن یا گلیزگن یکی از مناطق زیبا و خوش آب و هوای فیروزکوه می باشد ،‌که در حدود 15 کیلومتری شمال جاده فیروزکوه به تهران قرار گرفته است . رودخانه و تنگه واشی یا به قول اهالی ساواشی مهمترین جاذبه طبیعی منطقه به شمار میرود ، مناظر دلپذیری از باغات و چراگاههای سرسبز در این منطقه وجود دارد. آثار غار و بقایای قلعه پشت تندیر ، آبشار رودخانه ساواشی با ارتفاع 8 متر از دیگر جاذبه های منطقه است . کوههای بلند و مرتفعی که این قسمت را احاطه کرده همچون سدی مزرعه واشی را از کلاته شمالی در آن سوی کوه واشی جدا ساخته است.

حجاری های تنگه واشی

در داخل تنگه و در سمت راست رودخانه و در جائیکه دره بسیار تنگ می شود،‌بر دیواره سخره کوه نقش برجسته زیبایی کنده کاری شده است که هر بیننده ای شگفت آفرین بوده و انتخاب این صخره و نحوه ایجاد و شکل گیری آن بسیار حساب شده و دقیق است.

محل قرار گرفتن نقوش برجسته به گونه ای است که اولا به خاطر قرار گرفتن در زیر صخره از آثار زیانبار جوی و عوامل طبیعی تاثیر گذار مصون مانده و نفوذ باران و برف در آن بسیار اندک است و ثانیا نور خورشید هم به دلیل تاریک بودن تنگه ،‌در طول روز تنها 2 ساعت بر این اثر می تابد .

شاید انگیزه ایجاد چنین نقوش برجسته ای از سوی پادشاه قاجار ، ، دیدار وی از تخت جمشید و نقوش برجسته نقش رستم و نقش رجب،‌در دوران اقامت وی در فارس بوده است .
حجاری های تنگه واشی توسط گروهی از هنرمندان طراح ، نقاش ،‌حجار و خطاط که نام آنان در کتیبه کناری نقوش برجسته حک شده ایجاد شده است.
معمار آن استاد قاسم ، ولد استاد غلامعلی حجار بوده است که نام او در انتهای کتیبه آمده است. این کتیبه در سال 1233 هجری قمری حکاکی شده است و ارتفاع آن از سطح رودخانه حدود 5/1 متر است و در ابعاد سطح حجاری 6*7 متر است که به شکل یک قاب مستطیل در کادر بسته قرار دارد .

در قسمت بالای آن چهار ردیه و در قسمت پائین دو ردیف حاشیه دارد که محتوای اشعار و نوشته هایی به خط نستعلیق بوده و در آن به شرح وقایع و اتفاقات و احوال شاه (فتحعلی شاه) پرداخته شده است . زینت بخش این خطوط آیات قرآن واشعاری است که با رنگ سیاه روی آنها تزئین کرده اند.

این نقوش برجسته شاهزادگان ، بزرگان و همراهان فتحعلی شاه را در حالیکه شاه سوار به اسبی بزرگتر از سایر اسبها و با تزئینات بیشتری نقطه مرکزی حجاری را اشغال کرده نشان می دهد و شاه در حالیکه نیزه ای بلند در دست دارد و مشغول شکار گوزنی است که از سایر گوزنهای در حال شکار توسط شاهزادگان بزرگتر است ،‌در این حجاری حیواناتی همچون گوزن، بازشکاری، مرغابی ،‌سگ تازی،‌اسب و آهو ، مجموعا شکارگاه وسیغی را مجسم نموده اند . در تصاویر این نقش برجسته ، علاوه بر فتحعلی شاه که با نوشته ای در کنار تصویرش به صورت “السلطان فتحعلی شاه” مشخص شده ، نقش عباس میرزا، محمد قلی میرزا، حسینعلی میرزا فرمانفرما، حسنعلی میرزا شجاع السلطنه ، شاهزاده ولی میرزا، محمد تقی خان حسام السلطنه ، خسرو میرزا و جهانگیر میرزا به همراه وسایل و لوازم رزم و شکار مشاهده می شوند. از نکات جالب این نقش برجسته زیبایی و تناسب و ترکیبی است که در تزئین لباس افراد مورد توجه قرار گرفته و همه آنها از نظر لباس و تزئینات شبیه یکدیگر نشان داده شده اند.

در گرداگرد نقش برجسته تنگه واشی آیاتی از قران و اشعاری در مدح فتحعلی شاه و خاندانش در قابی مستطیل شکل نقش شده است که در قسمتی از آن تاریخ نقش برجسته و هنرمندان خلاق آن را اینگونه معرفی کرده است : (( به سرداری عالی جناب عبدالله خان حاکم محل فیروزکوه و طراحی آقا عبدالله نقاش باشی و معمار باشی و حجاری و نقاری نادرالعصر استاد قاسم ولد استاد غلامعلی حجار باشی همت اتمام یافت. سنه 1233

منطقه واشی در فصول بهار و تابستان و اوایل پائیز شاهد حضور بسیاری از شهروندان تهرانی و سایر شهرها است . وجود طبیعت زیبا و بکر ، چمنزارها،‌مزارع، قلمستانها، آبشار و آب سرد و شیرین رودخانه از عوامل جاذب گردشگر به این منطقه است.

علیرغم عدم وجود جاده ارتباطی مناسب و سایر امکانات رفاهی، استقبال گردشگران از این منطقه بسیار زیاد است و گروههای مختلفی از مردم از جمله دانشجویان ،‌دانش آموزان و سایر گردشگران در قالب تور یا به صورت خانوادگی و … از این منطقه بازدید می کنند.

غار بورنیک

غار بورنیک در 135 کیلومتری شرق تهران و فاصله 23 کیلومتری جنوب غربی شهر فیروزکوه در فاصله 6 کیلومتری از روستای زیبای هرانده و در ارتفاعات پرنشیب و فراز کوهستانی به نام ” بورنی” یا “بورنیک” واقع شده است.

راه دسترسی به این غار از طریق جاده دماوند – فیروزکوه قبل از تونل نمرود، به سمت روستای هرانده تغیی مسیر داده و پس از عبور از روستای هرانده در کنار رودخانه حبله رود و در ارتفاعت آن به غار بورنیک ختم می شود.

وجه تسمیه غار بورنیک

برحسب اظهار نظر اهالی روستا،‌گروهی نام غار “پورنیک” و دسته های دیگر به آن “بورنیک ” می گویند. پور به گفته اهالی و لهجه محلی به معنای گودال است و نیک پسوند آن است که بر روی هم به معنای گودال نیک یا چاله نیک می باشد و شاید پشینیان به عنوان دخمه یا گودالی که عمیق و ژرف است با ترکیب واژه نیک که در اینجا به معنای خوب و بزرگ را می دهد بر آن اطلاق کرده باشندو گروه دیگر آنرا بورنیک می گویند که از دو کلمه بور و نیک تشکیل یافته است و بور در لهجه محلی تغییر یافته کلمه “بار” است که این کلمه نیز ضمن ترکیب با واژه نیک به معنای محل امن و جایگاه نیک ،‌مصطلح گردیده است . البته “بار” در اصل و اساس به معنای ساحل و جای امن هم به کار میرود و نام رودبار می تواند معنی ساحل و یا کنار رود داشته باشد. در هر صورت بورنیک یا بارنیک به معنی محل امن خوب می باشد. و این نام با توجه به محل قرارگیری غار به خوبی انتخاب شده است و از گذشته های بسیار دور و شاید از عصر غارنشینی و دوران شکار در ایران، اینجا محل امنی برای زندگی کردن و پناه گرفتن ، مورد توجه اقوام پیش از تاریخ در این ناحیه بوده است بویژه که دهانه اصلی و عمیق غار در نقطه ای در فرا سوی رودخانه قرار دارد.

مشخصات غار:

طبق اندازه گیریهای بعمل آمده ، دهانه غار 15*10 متر و ارتفاع آن 6 متر می باشد و از سطح دریا 1950 متر ارتفاع دارد.

دهانه یا اشکفت ورودی وسیع و پس از آن ایوانی با طاق بلند نمایان می شود که در منتهی الیه سمت چپ آن راه سنگلاخ ورود به دهلیز اولیه غار واقع شده بود که در سال 1380 به همت فرمانداری فیروزکوه راه ورودی به غار به صورت پلکانی به طور مناسبی بهسازی شده است.

مجموعه غار بورنیک از سه تالار عظیم شکل گرفته است که بر فراز هر کدام از تالارها ، طاق دیسها جلب نظر می کند . در روی سقف این طاق دیسها گسل یا شکافهای عمیق دیده می شود که حکایت از کهنگی و دیرینگی دارند و سالهای مدیدی از عمر این شکافها سپری شده است.

دیوارهای درون غار پوشیده از چکنده های گل کلمی ،‌نخودی،‌سفید رنگ و صورتی است . و زیبایی خاصی به غار بخشیده است . نورپردازی بر روی آنها جلوه های ویژه ای را در درون غار ایجاد خواهد کرد.

غار بورنیک از سه تالار تشکیل شده است:

تالار نخست یا تالار بیرونی: کف این تالار شیب دار بوده و به استناد بقایای موجود بیشتر به صورت سنگچین مفروش شده است. این تالار بزرگ دارای ابعاد 50*40 متر و ارتفاع 8 متر است . در منهی الیه این تالار دو فرو رفتگی بلند و ایوانی شکل وجود دارد که هر یک از آنها نسبت به یکدیگر 2 متر اختلاف ارتفاع دارند.

بقایای موجود در این تالار نشانگر قدمت و پیشینه غار است ، در واقع محل سکونت اقوام و انسانهای غارنشین در این بخش می باشد . با توجه به وجود قطعات سفالینه شکسته شده و پراکنده در سطح این تالار نشانه های بارزی از زیستن انسانها در ادوار پیش از تاریخ را می توان در این بخش جستجو نمود.

تالار دوم یا تالار اصلی (مرکزی) : این تالار محوطه ای است به ابعاد 60*30 متر و ارتفاع 20 الی 25 متر که با سطحی شیب دار و شیب تند به سمت پائین کشیده شده است.

تالار سوم: حدود 12 متر ارتفاع داشته و فرم آن مستطیل شکل ، به ابعاد 55*20 متر می باشد. از ابتداء تا انتهای این تالار شیب تند سنگلاخی و لغزنده ای وجود دارد که تمامی سطح کف آن را در بر می گیردو منتهی الیه این شیب تند و لغزنده نیز دهلیزی به طول 8 متر است که به محوطه ای صعب العبور و پرتگاهی متصل می شود. عمق این پرتگاه نزدیک به 20 متر است.

منطقه شکار ممنوع گاوده:

این منطقه با مساحت 400 هزار هکتار در شرق شهرستان فیروزکوه قرار گرفته است ، و در آن انواع حیات وحش از جمله پستانداران ،‌پرندگان و خزندگان می توان دید. پوشش گیاهی عمده آن شامل
گونه های گیاهی ارس، پسته وحشی ، بادام وحشی، بید،‌گردو ،‌زرشک ، باریجه، آویشن،‌شقایق، کاکوتی ، گلپر کلاه میر حسن، آتریپلکس، زنبق وحشی و انواع گندمیان است.

گونه های غالب جانوری این زیستگاه عبارتند از:

قوچ و میش، کل و بز، آهو ، پلنگ ، کراز ، گرگ ، روباه ، شغال ، کاراکل ، گربه وحشی ، جغد ، جوجه تیغی،‌کبک، تیهور ، سارکپه ، دلیچه ، دال ، پرندگان شکاری ، افعی دماوندی، افعی شاخدار، گرزه مار، افعی اره ای، لاک پشت مهمیزدار، بزمچه و آگاما

در محدوده های شکار ممنوع و پناهگاه حیات وحش داخل آن اقدامات حمایتی به عمل می آید. تا مجموعه حیات وحش با توجه به حداقل فضای مناسب ، برای فراهم شدن امکانات زیستی و زاد و ولد طبیعی بتوانند در این مناطق از خطرات انسانی و غیرطبیعی در امان باشند.
————–

مهمترین تنگناها و محدودیتهای توسعه شهرستان فیروزکوه

– به جهت اینکه شهرستان در ارتفاع بالایی (1930 متر) قرار دارد فصل سرما در آن طولانی (165 روز زیر صفر درجه) است . لذا عدم وجود شبکه گازرسانی موجب بروز مشکلاتی در زمینه سوخت شده است.

– بیکاری و عدم ایجاد فرصتهای شغلی جدید موجب مهاجرت شدید اهالی به شهر تهران و استانهای همجوار شده است . بگونه ای که این شهرستان با وجود اینکه 12 درصد مساحت استان را به خود اختصاص داده است ولی تنها 3/0 درصد از جمعیت استان در آن جای دارند.

از دیگر مشکلات:

– هرچند متوسط برخی امکانات در شهرستان از متوسط استان بالاتر است ولی در برخی مناطق به دلیل پائین بودن حد نصابهای جمعیتی ، بر خی مراکز ارائه خدمات عمومی در این مناطق ایجاد نشده و کمبود شدید امکانات در این مناطق احساس می شود.

– مطالعات آبخیزداری در منطقه به صورت متمرکز و کاملی انجام نشده است.

– راههای ارتباطی مانند سایر استان نیاز به بهسازی دارد،‌این امر در مورد تجهیز بیمارستانها و خانه های بهداشت روستایی نیز صادق است.

مهمترین امکانات و قابلیتهای توسعه شهرستان فیروزکوه

شهرستان فیروزکوه به دلیل شرایط اقلیمی و بکر بودن بسیاری از مناطق طبیعی آن ، یکی از تنفس گاههای شهر تهران به حساب می آید . وجود جاذبه های تاریخی و طبیعی درخور توجه ، در کنار واقع شدن این شهرستان بر محور پر تردد منتهی به استان مازندران و خراسان پتانسیل های قایل توجهی را جهت توسعه بخش گردشگری شهرستان و رونق آن فراهم آورده است.
در شهرستان فیروزکوه علاوه بر وجود برخی از منابع معدنی ،‌بدلیل وجود محصولات کشاورزی و دامی از یک سوء وجود پتانسیل های نیروی کار از سوی دیگر، توسعه صنایع تبدیلی میسر می باشد. رونق چنین صنایعی از جانب دیگر، موجب بهبود بیشتر وضعیت بخش کشاورزی و دامپروری شهرستان خواهد شد. با توجه با اینکه این شهرستان خارج از محدوده 120 کیلومتری تهران قرار گرفته است ، از لحاظ قانئنی میتواند در اولویتهای توسعه صنعتی استان جایگاه ویژه ای داشته باشد.

تقسیمات کشوری حوزه فیروزکوه

حوزه فرمانداری فیروزکوه با 2310 کیلومتر مربع وسعت ،‌شامل دو بخش می باشد

1- بخش ارجمند: بخش ارجمند که نواحی شمال و شمال غربی فیروزکوه را در بر دارد ، شامل دهستان های ” دو بلوک” و “قزقانچای” است.

الف: دهستان دوبلوک ، دو بلوک در شمال غرب فیروزکوه واقع شده و شامل روستاهای سوله بن یا سله بن (مرکز بخش) ، وشتان، وزنا یا ورزنه، اندریه ، ورسخوران ، نجفدر، سلمان ، سرآسیاب،‌دریابک ، طهنه، بهان و زرمان می باشدکه از سمت شمال و غرب با مازندران و از جنوب با دماوند همسایه است.

ب: دهستان قزقانچای : که در شمال فیروزکوه واقع شده و شامل روستاهای ارجمند،‌(مرکز بخش) شادمهن، اهنز ، لزور ، آلودر و کهریز می باشد.

2- بخش مرکزی : بخش مرکزی شامل نواحی شمال ،‌شرق و جنوب فیروزکوه بوده و شامل دهستانهای « پشتکوه» و «شهرآباد» و « حبله رود» است.

الف: دهستان پشتکوه : پشتکوه در شرق و قسمتی از جنوب فیروزکوه واقع شده و شامل روستاهای کمند ، سرانزا ، طرود ، آرو ، گورسفید ، مهن ، پیرده ، درده ، کدوده ، گاوده ، کتالان و امیریه می باشد. پشتکوه از شمال با مازندران و از شرق و جنوب با استان سمنان هم مرز است.

ب: دهستان شهرآباد : شهرآباد در شمال فیروزکوه واقع شده و شامل روستاهای طارس ، دهین شهرآباد (مرکز دهستان) جلیزجند ، بادرود ، نام آور ، لاسم چشمه ، مهاباد ، خمده ، گدوک و هرانده می باشد. شهرآباد از شمال با مازندران از غرب با بخش ارجمند و از شرق با دهستان پشتکوه (مرز سمنان) همسایه است.

ج: دهستان حبله رود: شامل روستاهای امین آباد ، زرین دشت ، آتشان ، مزداران ، انزاها ، دهگران ، گذرخانی ، گچه ، سیمین دشت ، حصاربن و محمود آباد می باشد. اکثر روستاهای این دهستان در حاشیه رودخانه دائمی و پر آب حبله رود واقع شده و از محصولات فراوان و متنوعی برخوردار هستند.

بخشی از راه آهن سراسری ایران از میان روستاهای این دهستان عبور کرده و سپس به فیروزکوه متصل می شود. دهستان حبله رود از جنوب و شرق با سمنان و از شمال و غرب با فیروزکوه و دماوند همسایه می باشد.

امامزاده اسماعیل

گفته می شود امامزاده اسماعیل یکی از فرزندان امام موسی بن جعفر و از برادران امام رضا (ع) می باشد و طبق برخی روایات نقلی آن حضرت در سنین جوانی به دنبال قیام شیعیان در « طبرستان» و استقرار زیدیه در آن نواحی عازم این ولایات شده و در “ویمه” که گفته می شود نام قدیم فیروزکوه می باشد‌،مستقر شدند. حکام جور بنی عباس که از وجود حضرت مطلع و وحشتزده شدند ، درصد مقابله با او برآمده و پس از مباره زیاد نهایتا حضرت را به شهادت رسانده و در پای قلعه فیروزکوه دفن کردند . سالها بعد که شیعیان که حکومت ولایت طبرستان و ری را در دست گرفتند ،‌اقدام به احداث بقعه بر مزار ایشان کرده و ” امامزاده” از آن شکل گرفت.

امامزادگان برهان،‌کنعان و سبحان

در مجاورت و ضلع شرقی امامزاده اسماعیل فیروزکوه بنای امامزاده کوچکی وجود دارد که “امامزاده برهان ، کنعان و سبحان” نامیده می شود.
این امامزاده قبلا دارای بنای کوچکی از مصالح سنگ لاشه و خشت بوده که متاسفانه به علت بی توجهی کلاملا تخریب شده و در سالهای اخیر به همت اداره اوقاف و اهالی محل ف بنای جدیدی بر روی آن احداث گردیده است که دارای پلان کوچک مربع و نمای سنگ سفید می باشد. گنبد کوچک بالای آن با شکل مخروطی بی قواره ای آن را از بناهای مجاور جدا کرده است . بنا و گنبد آن در حال حاضر فاقد هرگونه ارزش هنری و معماری می باشد.

امامزاده بی بی طاهره فیروزکوه

بر پیشانی ضلع شمال شرقی تپه ای که در مرکز « شهر فیروزکوه» واقع شده و در شمال شرق تپه ای که قلعه تاریخی فیروزکوه بر روی آن احداث شده است ، امامزاده ای قراردارد که به “بی بی طاهره ” شهرت دارد.

بنای امامزاده شامل درب ورودی است که در سمت جنوب غربی آن واقع شده و به داخل یک فضای مستطیل شکل که دارای در و پنجره هایی به سمت جنوب است ،‌باز می شود. در ضلع شمالی این فضا اطاق کوچکتری قرار دارد که دارای درب چوبی به ارتفاع حدود 1 متر و طول و عرض 1*2 قرار دارد که ” قبر امامزاده” در زیر آن واقع شده است . بنا فاقد تزئینات بوده و فضای داخلی آن با گچ اندود شده است و بنای فعلی امامزاده فاقد قدمت تاریخی یا ارزش هنری بوده و مطالعه دقیق آن نیازمند مطالعات باستان شناسانه می باشد.

امامزادگان شبی و شبز فیروزکوه

در فاصله 150 متری ظلع شمال غرب امامزاده اسماعیل فیروزکوه و قلعه ای که بر فراز ان بنا شده و در جنوب تپه ای که در مرکز شهر فیروزکوه ،‌بخشی از شهر قدیم بر فراز آن بنا شده است و در 35 درجه و 45 دقیقه و 16.1 ثانیه عرض جغرافیایی و در 52 درجه و 46 دقیقه و 00.6ثانیه طول جغرافیایی ئ در ارتفاع 2000 متر از سطح دریا ،‌دو امامزاده از یکدیگر حدود 20 متر و هر یک از آنها شامل اطاقی است به ابعاد 6*5 متر که با مصالح سنگ لاشه ، خشت و ملاط گل ساخته شده و سقف آنها تیرپوش و با کاهگل اندود شده است.

وسط سقف خرپای چوبی که به سبک گنبدهای رک ساخته شده و روی آن را با کاهگل اندود کرده بودند ، اکنون ریخته است . قطر دیوار امامزاده حدود 50 سانتیمتر و نمای داخلی آن با گچ و نمای بیرونی بنا با کاهگل اندود شده است.

بنای فعلی امامزاده ها قدمتی کمتر از 80 سال داشته و بخش های زیادی از آن بر اثر بی توجهی فرو ریخته است و به علت حفاری های غیرمجاز در اجزای مختلف بنا و اطراف آن کاملا متروک شده و اهالی به آن توجهی ندارند. پیرامون بنا، آثار قبرستانی دیده می شود که متعلق به دوره اسلامی و عمدتا قرون 9 و 10 می یاشد.