پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
«در ايران فرش هايي از پشم زبر كه در اطراف داراي رشته هاي نخي است خواهي ديد. اين فرش ها بهترين انواع فرش عالم و رنگ هاي آن بهترين و زيباترين رنگ هاست.
تو بايد به اين كشور بروي و به انواع وسايل متوسل بشوي تا بتواني از مردم آن ها، طرز رنگ كردن قالي را ياد بگيري به طوري كه باران و سركه و شراب در رنگشان تأثير نمي كند.»
ريشارد هلكوت
جهانگرد انگليسي
قرن دهم
************
فهرست مطالب صفحه
چكيده
مقدمه
مفهوم صادرات
مشكلات فرش
چرا صادرات غيرنفتي ناموفق است؟
صادرات و بازارهاي جهاني فرش ايران
جدول صادرات غيرنفتي
مشكلات صنعت فرش دستباف كشور
رقباي فرش ايران در بازارهاي جهاني
بازارهاي جهاني و تقليد از فرش ايران
صادرات موقت فرش
شناسنامه كردن فرش
مؤسسات توليدي و بازرگاني فرش
مشكلات عمده بازاريابي فرش ايران
اطلاعات جالب در مورد فرش
نتيجه گيري
واژه نامه
منابع
***************
بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ
چكيده
صحبت كردن و نوشتن در مورد فرش ايران بسيار دشوار مي باشد. چون به دليل گستردگي مطالب اكثر مطالب را نمي شود به طور يكجا جمع آوري نمود.
امّا به طور خلاصه در تحقيق ابتدا به معرفي فرش ايران پرداخته و سپس فرش ايران را در بازارهاي جهان مورد توجه قرار داده و به بيان مشكلات اين محصول غيرنفتي پرداخته و سعي در گفتن آن ها به طور خلاصه نموده ام.
در پايان لازم مي دانم كه از كساني كه در فراهم آوردن اين تحقيق مرا ياري نموده اند تشكر كنم.
سعيد حيدري
زمستان 86
*********
مقدمه
[در زبان فارسي واژه «هنر» معادل «فن» و گاه «صنعت» به كار رفته است. در گذشته لفظ هنر معني عام تري داشته است. معاني علم، كمال، فضل، زيركي، شجاعت، عدالت، شهامت، تقوي و حكمت هم از واژه ي هنر مراد شده است.[1]] [فرش در ايران به 3000 سال پيش برمي گردد جايي كه قديمي ترين فرش جهان يعني پازيريك كه مربوط به قوم سكاها بوده در نواحي سيبري در حالي كه روي يك تابوت بوده است توسط باستان شناس معروف رومي پروفسور رودِنكو رومي كشف شده است.تمامي كارشناسان فرش جهان اين فرش را متعلق به ايران دانسته اند. به دليل نقش هاي موجود در فرش كه داراي سربازهاي هخامنشي و هم چنين نقوش مربوط به آن دورانِ ايران است ديده مي شود.
بافت اين فرش تخمين زده اند كه 5/1 سال طول كشيده است.[2]]
مفهوم صادرات
[تعريف صادرات: صادرات در لغت به معناي انتقال كالا يا ارسال و فرستادن كالا از جايي به جايي ديگر است. جابه جايي در داخل كشور و يا از داخل به خارج هر دو مشمول اين تعريف است.به عنوان يك اصطلاح گمركي، صادرات عبارت است از خروج كالا از قلمرو گمركي (customs territory) و طبق تعريف قانون گمرك صادرات قطعي كالايي است كه به منظور فروش يا مصرف در كشورهاي خارج به خارج فرستاده مي شود.
و هرگاه براي فروش يا مصرف نباشد صادرات موقت (temporary Exportation) ناميده مي شود.[3]] [براي انجام صادرات موفق كه از زمرة مسئوليت هاي مديران بازرگاني خارجي است ابتدا بايد مشكلات و موانع صادرات غيرنفتي را بازشناخت. اين مشكلات را مي توان در يك تقسيم بندي كلي به دو قسمت تقسيم نمود:
1) مشكلات داخلي ß توليد- كيفيت- قيمت- حمل و نقل داخلي و بازاريابي.
2) مشكلات بين المللي ß محدود بودن اقلام صادراتي- كشش پذيري كالاها، وجود رقبا به عدم استمرار و… .[4]]
چرا صادرات غيرنفتي ناموفق است؟
[بي ترديد، دستيابي به توسعه ي اقتصادي نيازمند برخورداري از نظام اقتصادي و توليدي برون گرا است. به اين مفهوم كه ضمن رفع نياز داخلي، توسعه صادرات ارزش افزوده كالاها و خدمات مازاد بر مصرف داخلي به عنوان هدفي راهبردي پيگيري شود. به رغم اينكه اين معنا در برنامه ي سوم توسعه اقتصادي مورد توجه قرار گرفته اما در عمل سازوكارهاي لازم در پيشبرد مقاصد غيرنفتي فراهم نشده است.مقدار صادرات غيرنفتي را نمي توان فارغ از ديگر مؤلفه هاي اقتصادي بررسي كرد زيرا به صورت حلقه هاي متصل به هم، چرخه اقتصاد كشور را به چرخش در مي آورند.
استحكام هر يك از اين حلقه ها در ساختار اقتصاديِ رقابت محور كه عوامل توليد، اعم از نيروي انساني، مديريت و سرمايه از پويايي و تحرك كافي در ايجاد و رشد توليد ناخالص داخلي برخوردارند. به حدي باشند كه از گسست حلقه ها در رويارويي با شرايط غيرمتعارف اقتصادي پيشگيري مي كند و هر مؤلفه در بستري مناسب براي تقويت مؤلفه هاي ديگر عمل مي كند. صادرات غيرنفتي كه به زحمت درآمد ارزي كشور را تأمين مي كند بيانگر گسست حلقه هاي گردونه اقتصادي كشور است.[5]]
صادرات و بازارهاي جهاني فرش ايران
[يكي از دلايل مهم اهميت فرش ايران، ارزآوري اين كالاي هنري است. به كمك اين كالا بخشي از *** پرداخت هاي بازرگاني جبران مي شود. در ميان صادرات غيرنفتي كمتر كالايي را مي توان يافت كه مانند فرش دستباف، ارز نصيب كشور نمايد يا مانند اين كالا به دليل كيفيتش از رقابت نسبي و گاه مطلق در بازارهاي جهان برخوردار باشد. به موجب گزارش آماري گمرك جمهوري اسلامي ايران در سالنامه ي آمار بازرگاني خارجي (1373)، ارزش كل صادرات غيرنفتي كشور در سال هاي بعد از انقلاب (73-1358) حدود 000/000/522/22 دلار بوده است كه رقمي معادل 000/000/725/8 دلار آن را فرش هاي دستباف تشكيل مي دهد. به اين ترتيب، سهم فرش دستباف در صادرات كشور در يك دوره ي 16 ساله به طور متوسط بالغ بر 39 درصد مي شود.صادرات فرش دستباف بالاترين منبع ارزي كشور پس از نفت است. بيشترين رقم صادرات فروش مربوط به سال 1374 است كه به رقم 2 ميليارد و 132 ميليون دلار رسيد. جدول زير ميزان صادرات فرش را طي سال هاي مختلف به ميليون دلار نشان مي دهد.][6]
صادرات غيرنفتي و صادرات فرش
طي سال هاي 76-1360
| سال | صادرات غيرنفتي | صادرات فرش دست باف | سهم صادرات فرش |
| 1360 | 339 | 170 | 50 |
| 1361 | 284 | 80 | 2/28 |
| 1362 | 356 | 105 | 29 |
| 1363 | 361 | 117 | 32 |
| 1364 | 465 | 144 | 31 |
| 1365 | 915 | 390 | 6/42 |
| 1366 | 1161 | 282 | 5/41 |
| 1367 | 1036 | 309 | 8/29 |
| 1368 | 1044 | 345 | 33 |
| 1369 | 1312 | 503 | 3/38 |
| 1370 | 2648 | 1161 | 5/42 |
| 1371 | 2988 | 1093 | 5/36 |
| 1372 | 3747 | 1383 | 37 |
| 1373 | 4824 | 2132 | 44 |
| 1374 | 3227 | 979 | 30 |
| 1375 | 3211 | 641 | 20 |
| 1376 | 2875 | 636 | 22 |
مشكلات صنعت فرش دستباف كشور
سهم كشور ايران در بازارهاي جهاني هر سال كمتر مي شود.
چند ماه گذشته شهر يزد ميزبان همايش فرش دستباف ايران بود. همايشي كه سعي در شناخت و بررسي دقيق تر تنگناهاي توليد و صادرات فرش ايران داشت. اطلاعات و آماري كه از زبان مسئولان شركت كننده در اين همايش مطرح شدة كام جامعه بزرگ توليد كننده و صادر كننده فرش و همه ي علاقه مندان به اعتلاي كشوررا به درد مي آورد.
مديرعامل شركت سهامي فرش ايران معتقد است چنانچه مشكلات پيش پاي كشور برداشته نشود با سرمايه گذاري و توجهي كه در كشورهاي پاكستان، هند و چين به فرش شده است هر سال آثار فرش هاي دستباف ايران در دنيا كمرنگ تر خواهد شد. ولي با اشاره به اين كه درگذشته در سالهايي حدود يك ميليارد دلار صادرات فرش داشته ايم مي گويد: تقليل ارزش صادرات فرش دستباف به 500 ميليون تومان نشانگر از دست دادن بازارهاي جهاني است. اين در حالي است كه در بازار جهاني، سالانه 3 ميليارد دلار فرش تجارت مي شود.
تابش نماينده ي مردم اردكان در مجلس نيز مي گويد: وضعيت كنوني توليد فرش دستباف كشور نامطلوب است. او با اشاره به اينكه در حال حاضر سالانه 5/4 ميليارد دلار صادرات غيرنفتي به خارج داريم اظهار مي دارد: صادرات فرش نسبت به كل صادرات نفتي كم است و به تدريج رو به كاهش است.
آقاي تابش نماينده ي اردكان در تشريح علل از دست رفتن بازارهاي فرش جهان مي گويد: متأسفانه نهادها و افراد غيرمتخصص با صادرات فرش نامرغوب موجب پايين آمدن ارزش فرش ايران شده اند. ولي لزوم برنامه ريزي دقيق براي بهره مندي از جامعه ي بزرگ بافندگان فرش در كشور، لزوم آموزش و افزايش دانش تخصصي و مهارتي فرش بافان سنتي، به كارگيري مواد مطلوب و طرح هاي بديع و تلاش براي عرضه فرش به قيمت رقابتي را از جمله راهكارهايي مي داند كه از افول صنعت فرش ايران در بازارهاي جهاني جلوگيري مي كند.
سيّد حميد كلانتري استاندار يزد نيز مي گويد: از آنجا كه محصول فرش به طور 100% توليد داخلي است بايد با تلاش گسترده و عزم جدي اين هنر صنعت ملي و ايراني را حفظ كرده و توسعه دهيم. چرا كه نام قالي ايران در حافظه تاريخي مردم دنيا وجود دارد و هنوز هم قالي خوب را قالي ايران مي دانند ولي از مديريت به عنوان مهم ترين مشكل فراروي صنعت كشور نام برد.
در حال حاضر حدود 3 ميليون نفر در 20 استان كشور در زمينه ي توليد فرش دستباف فعاليت مي كنند. اصفهان، فارس، آذربايجان شرقي و خراسان از جمله استان هاي مهم توليد كننده ي فرش دستباف هستند.][7]
رقباي فرش ايران در بازارهاي جهاني
[رقباي فرش ايران در بازارهاي جهاني، هندوستان، چين، نپال، پاكستان، تركيه و مراكش هستند. سهم ايران از تجارت جهاني از 41% در سال 1976 طي يك دوره ي 20 ساله به 31% كاهش يافته است.][8]بازارهاي جهاني و تقليد از فرش ايران
فرش ايران به علّت رقبا از نقوش آن و رقابت هاي ناسالم در نيم قرن اخير دچار دگرگوني هايي در بازارهاي جهاني شده كه از رشد شتابان آن كاسته است. فرش ايران به علّت دارا بودن نقوش زيبا و سحرانگيز، همچنين دوام و ريزبافي و داشتن رنگ هاي طبيعي و شفاف از قديم در كليه بازارهاي جهاني يگانه و بي رقيب بوده است.
در بازار جهاني، صادركنندگان قديمي فرش عبارتند از: ايران، افغانستان، تركيه، چين، شوروي بعدها هند، پاكستان مراكش و الجزاير نيز به اين جمع اضافه شدند. سپس كشورهاي ديگري هم از جمله تونس، مصر، نپال سهمي در بازارهاي جهاني به خود اختصاص دادند.
در حال حاضر كشورهاي زيادي از طرح و نقش فرش ايران در توليدات خود استفاده مي كنند به ويژه هند و پاكستان و چين كه قسمت اعظم فرش هاي عرضه شده ي آن ها در بازارهاي جهاني داراي طرح و نقشه ي ايراني است. تقليد اين نقوش به وسيله ي ربايندگان و اقتباس كنندگان كه تعدادشان هر روزه در بازارهاي جهاني بشتر مي شود لطمات زيادي به فرش ايران زده است.][9]
صادرات موقت فرش به منظور شركت در نمايشگاه ها به خارج كشور
[در مورد كالاهاي صادرات موقت از جمله فرش ابتدا بايد گواهي لازم توسط اظهاركننده مبني بر تأئيد وزارت صنايع در داخل كشور تسليم شود و سپس اوراق چاپي در تعداد نسخي كه گمرك با كالاهاي صدور موقت توصيه مي كند تنظيم مي نمايد.در مورد فرش هم بايد در نمايشگاه هاي مختلف شركت كرد تا بتوان بازارهاي جهاني را كه از دست رفته است دوباره به دست آورد.][10]
شناسنامه كردن فرش
[طي چند سال اخير اكثر كالاهاي غيرنفتي منوط به دريافت شناسنامه ي كالا و همچنين داشتن باركد مي باشند. در سالهاي اخير به علّت رشد زياد صادرات فرش هاي نامرغوب دولت تصميم به شناسنامه كردن فرش ايران براي صادرات نموده است كه يك فرش قبل از صادرات بايد تمامي مراحل بازرسي را طي كرده و سپس به صادرات پرداخته شود.همچنين در مورد بسته بندي فرش كه عدل بندي ناميده مي شود توجهات بسياري شده است زيرا در سال هاي گذشته به علّت عدم رعايت بسته بندي درست لطمات زيادي به فرش وارد شده است.
البته قابل ذكر است كه شناسنامه دار شدن براي تمامي كالاهاي غيرنفتي است كه فرش هم جزو آن مي باشد][11]
مؤسسات توليدي و بازرگاني فرش در خصوص رشد فرش دستباف
[1- شركت سهامي فرش ايران: اين شركت به قديمي ترين و مجهزترين واحد دولتي توليد و بازرگاني فرش در ايران است. شركت مذكور پس از انحلال كمپاني هاي خارجي كه در زمينه ي فرش اشتغال داشتند در سال 1314، تأسيس گرديد كه بيش از 40 شعبه توليد دارد و مجهز به يك كارخانه ي بزرگ تأمين مواد اوليه در كرج است.2- سازمان صنايع دستي ايران: اين سازمان، در سال 1343 تأسيس شد و هدف آن، توليد، خريد و فروش صنايع دستي است. كار قالي بافي اين سازمان از سال 1361 به موجب طرح بازسازي و نوسازي مناطق مور جنگ زده شروع شد.
3- وزارت جهاد كشاورزي: بيشترين توليد فرش در حال حاضر، متعلق به وزارت جهاد كشاورزي است كه فعاليت خود را در روستاها متمركز كرده است. در آخرين تغييرات تشكيلاتي دولت در تاريخ 24/9/79 وظايف برنامه ريزي و هماهنگي فرش و صنايع دستي روستايي به وزارت جهاد كشاورزي انتقال يافت.
4- وزارت تعاون: از جمله اهداف اين وزارت، نظارت بر فعاليت هاي مؤسسات تعاوني و از جمله شركت هاي تعاوني قاليبافي در ايران است.
5- شركت تهيه و توليد فرش آستان قدس رضوي: اين شركت كه وابسته به آستان قدس رضوي است در سال 1360 در روستاي «كنه بيست» نزديك مشهد تأسيس شد. هدف از تشكيل اين شركت تهيه و توليد فرش دستباف به ويژه براي مفروش نمودن حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) است.][12]
[6- سازمان بهزيستي كشور: اين سازمان براي خانواده هاي نيازمند زير پوشش خود، دارهاي قالي بافي تهيه مي كند. اين افراد پس از آموزش هاي لازم به كار قالي بافي مي پردازند.7- كميته امداد امام: يكي از وظايف اين كميته، تهيه و اجراي طرح هاي خودكفايي است كه در رأس آن قالي بافي قرار دارد.
مؤسسات توليدي مواد اوليه قالي بافي
1) شركت تعاوني كارخانجات پشم ريسي ايران: اين شركت در سراسر كشور داراي واحدهاي ريسندگي است و خامه و نخ قالي را در شركت هاي تحت پوشش خود توليد مي كند.
2) شركت سهامي پرورش كرم ابريشم ايران: اين شركت فعاليت هاي نوغانداري را در سراسر كشور تحت كنترل دارد و ابريشم مصرفي را توليد مي كند.
3) سنديكاي صنايع نساجي پنبه اي: متشكل از 200 كارخانه نساجي است و نخ پنبه اي را كه در تاركشي فرش مورد استفاده قرار مي گيرد توليد مي كند.
يكي از مشكلات اصلي فرش ايران در بازارهاي جهاني عدم هماهنگي و نظارت بر سازمان هاي فوق مي باشد كه عدم هماهنگي بين آن ها باعث از بين رفتن فرصت ها مي باشد. عدم آموزش درست قالي بافان در خصوص ارائه طرح هاي بديع و نو نيز يكي از مشكلات فرش ايران است كه اميد داريم به سرانجام مقصود برسد.][13]
مشكلات عمده بازاريابي فرش ايران
[- عدم توجه به مسائل فرهنگي كشورها در خصوص كاربردي كردن فرش– عدم مديريت صحيح و نظارت بر فرش و بافندگان فرش
– عدم ايجاد تسهيلات لازم براي بازاريابي مناسب فرش
– عدم در اختيار گذاشتن مواد اوليه ي مرغوب در اختيار قالي بافان
– عدم ثبت حق مالكيت فرش ايران
– عدم تشويق صادركنندگان
– عدم كارشناسي محصولات
– عدم ثبات نرخ ارز براي صادركنندگان
و… ][14]
اطلاعات ديگر در مورد فرش ايران- (carpet iran)
[- قديمي ترين فرش جهان پازيريك نام دارد كه توضيح داده شد.– بزرگترين فرش جهان در ايران بافته شده است براي يك مسجد در عمان كه 4343 مترمربع مساحت دارد و در روستايي نزديك نيشابور به نام گلشن بافته شده است.
– عجيب ترين فرش جهان نيز متعلق به ايران است به نام موج دريا در ابعاد 677*372 كه در موزه ي وين نگهداري مي شود. در خصوص عجيب بودن اين فرش همي بس كه تا به حال كسي نتوانسته فرشي از روي آن دوباره ببافد.
– موزه هايي كه فرش ايران را نگهداري مي كنند:
1) موزه ي مونيخ 2) موزه ي برلين 3) موزه ي بوستون 4) موزه ي منسوجات واشنگتن
5) موزه ي جايبور هندوستان و…
– موزه ي فرش ايران- تهران غني ترين موزه ي فرش جهان است.
– تبريزي ها تخصص ويژه اي در كهنه كردن فرش ها از طريق شستن فرش با خاكستر چوب دارند.][15]
نتيجه گيري
متأسفانه اگر روند نزولي صادرات به همين شكل ادامه پيدا كند سهم ما در بازارهاي جهاني روز به روز كمتر خواهد شد. همان طوري كه مي دانيم در 4 ماهه اول سال 86 صادرات غيرنفتي كشور حدود 8/4 درصد تنزل پيدا كرده است.
بايد سعي شود اتكا به درآمد نفتي خود كم كرده و تمركز خود را روي كالاهاي غيرنفتي دربياوريم. مخصوصاً فرش ايران كه سابقه ي طولاني در جهان دارد و اصلاً چون فرش مال ايران است و هيچ كشوري ادعايي در اين مورد ندارد نبايد اجازه عرضه اندام به كشورهايي مانند چين داده شود.
به هر حال اميدوارم آينده ي درخشاني براي فرش ايران اتفاق بيفتد.
در پايان باز هم از كساني كه مرا در گردآوري اين تحقيق ياري نمودند از جمله استاد گرامي آقاي جاويدي نهايت سپاسگذاري را دارم.
واژه نامه
1- Packing list صورت عدل بندي
2- customs territory قلمرو گمركي
3- Exportation صادرات
4- Temporary Exportation صادرات موقت
5- country of origin كشور مبدا
6- carpet فرش
7- re Exportation شرط صدور مجدد
8- Export subsidis اعطاء جوائز صادراتي يا سوبسيد صادراتي
منابع
1- فرش ايران- فضل الله حشمتي- دفتر پژوهش هاي فرهنگي- چاپ سوّم- سال 1381
2- اصطلاحات فرش- چاپ موزة فرش ايران- چاپ اول- 1385
3- مديريت صادرات غيرنفتي- محّمد ابراهيم گويان- مؤسسه مطالعات و پژوهش هاي بازرگاني- تيرماه 1374
4- راهنماي صادركنندگان- رضا بنائي- چاپ مركز توسعه صادرات ايران- تابستان 1372
5- سالنامة گمرك جمهوري اسلامي ايران
6- انتشارات آماري جهاد دانشگاهي- چاپ اول- 1385
7- قاليبافي آسان- هنگامه طوافي- بتول بيوسه- انتشارات عابد
9- www.Carpetiran.com
10- www.Aftab.com
1- فرش ايران، فضل الله حشمتي- دفتر پژوهش هاي فرهنگي- چاپ سوّم. 1381- صفحه 66
2- اصطلاحات فرش- چاپ موزة فرش ايران- چاپ اول 1385. صفحه 2
3- مديريت صادرات غيرنفتي- محمّد ابراهيم كويان- مؤسسه مطالعات و پژوهش هاي بازرگاني. تيرماه 1374. صفحه 179 و 178
[4]- www.carpetiran.com2- راهنماي صادركنندگان- حمل و نقل- بيمه- اصطلاحات بازرگاني- رضا بنائي- چاپ مركز توسعه صادرات ايران- چاپ اول- تابستان 1372- صفحه 95
1- فرش ايران- فضل الله حشمتي- دفتر پژوهش هاي فرهنگي- چاپ سوّم- 1381. صفحه 87
[7]- www.Aftab.com2- انتشارات آماري جهاد دانشگاهي- چاپ اول- 1385. صفحه 16 (در قمت مقدمه)
1- فرش ايران- فضل الله حشمتي- دفتر پژوهش هاي فرهنگي- چاپ سوم- 1381. صفحه 91
2- مديريت صادرات غيرنفتي- محمّد ابراهيم گويان- مؤسسه مطالعات و پژوهش هاي بازرگاني- تيرماه 1374- صفحه 192 و 193
1- انتشارات مركز ملي فرش ايران
1- فرش ايران- فضل الله حشمتي- دفتر پژوهش هاي فرهنگي- چاپ سوم- 1381. صفحه 80 و 81 (تشكيلات هنر و صنعت فرش ايران)
2- فرش ايران- فضل الله حشمتي- دفتر پژوهش هاي فرهنگي- چاپ شوم- 1381. صفحه 82
[14] – www.carpetiran.com
1- قاليبافي آسان- هنگامه طوافي- بتول بيوسه- انتشارات عابد- سال 1384- صفحه 5 و 6