فصل 3

نمونه موردی (ایرانی و خارجی)

استانداردها و برنامه فیزیکی

1-3- نمونه ایرانی:

1-1-3- موزه فرش تهران

2-1-3- تاریخچه:

دراوایل دهه ی پنجاه گروهی از متخصصان ومحققان فرش ایران پشنهاد احداث موزه ی فرش ایران را به مسئولین وقت دادند.

دلایل احداث:

-احداث و راه اندازی کارخانه های فرش ماشینی وسودجویی سرمایه دارن

-از بین بردن جنبه های فرهنگی و هنری این صنعت

-اتخاذ سیاستهای غلط در قبال پیشرفت تکنولوژی که باعث برهم خوردن اقتصاد بین خانه های روستایی که عمدتا تولیدکنندگان قالی بودندوهمچنین باعث تضعیف بازارهای بین المللی فرش ایران شد.

3-1-3- اهداف موزه:
پژوهش در سوابق‌، تحولات و كيفيت تاريخي هنر و صنعت فرش‌، خاصه در ايران‌، گردآوري و خريداري نمونه انواع قالي‌هاي دست بافت ايراني و برگزاري نمايشگاه‌هاي موقت از فرش ايران و ساير نقاط جهان‌، از اهداف موزه به شمار ميآيد.

موزه ی فرش در سال 1340به صورت نا تمام به منظور گالری فرش ساخته شده و15سال به صورت متروکه ماندوسپس اوایل سال 55 ه.ق کار همراه با تغییرات کلی آغاز شد.

در حین عملیات ساخت گروهی مسئول جمع آوری فرشهای گوناکون از ایران وجهان شد.

بدین ترتیب نمایشگاه موزه فرش ایران در22بهمن 56 برای بازدید عموم گشایش یافت.

این موزه امروزه یکی از قویترین موزه های تخصصی جهان به لحاظ داشتن قالیهای متنوع ویکی از زیباترین موزه ها به لحاظ نوع معماری ساختمان محسوب میشود.

موزه فرش ايران در ضلع شمالي پارك لاله و روبه‌روي فروشگاه سپه خيابان فاطمي واقع شده است‌. اين موزه در 22بهمن ماه 1356 افتتاح شد.
ساختمان موزه فرش ايران معماري شكيل و چشم‌گيري دارد كه آذين‌هاي نماي بيروني آن شبيه به دار قالي است‌. سطح نمايشي موزه مساحتي برابر 3400 مترمربع را در بر مي‌گيرد كه شامل دو تالار است و براي نمايش انواع قالي‌هاي دست بافت و گليم مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
تالار طبقه هم‌كف به نمايشگاه دايمي اختصاص دارد و تالار فوقاني جهت برگزاري نمايشگاه‌هاي موقت گليم و قالي طراحي شده است‌.

در محوطه ی فضای سبز موزه بنایی باشکل خاص بصورت دوجداردیواربدون سقف ساخته شده.

کامران دیبا ازمهندسین طراح موزه خود دراین باره می گوید:

ازعناصر جالب به کاررفته در فضای موزه طرح یک نمازخانه است که به قول یکی ازمعماران عرب خالصترین وساده ترین فرم مسجد است.

33هن-معرفی بنا:

معرفی بنا:

پلان طبقه اول

پلان زیر زمین

در بنای موزه فرش یک لابی مرکزی بعنوان فضای مکث در نظر گرفته شده است. ورودی گالریها از این فضا تأمین می شود و ورود خروج از یک قسمت است در اطراف این مربع مرکزی فضاهای خدماتی قرار دارداین مربع پایینتر از سطح راهروها است و خود را از راهروی ارتباطی جدا می کند در گوشه ای از این فضا میزی برای فروش نشریات وابسته در نظر گرفته شده است که در طرح اضافه شده است .

نمایشگاه: -دائم -موقت

نمایشگاه دائم: در طبفه همکف واقع شده ومساحت ان درحدود1500مترمی باشد.

درابتدای نمایشگاه نقشه ای از ایران دیده می شود که در آن مراکزبافت قالی مشخص شده است.

در کنار آن دو ویترین وجود داردکه دریکی ابزارقالی بافی ودردیگری مواد تشکیل دهنده ی قالی دیده می شود.

مسیرگردش نمایشگاه از سمت راست می باشد.

کف پوش نمایشگاه موکت است که دارای معایب ومحاسنی می باشد.

محاسن: -جذب رطوبت اضافی فضای نمایشگاه -کاهش سروصدای حاصل ازرفت وآمد بازدیدکنندگان -انعکاس نورازسطح زمین وکف

معایب: -محلی برای تجمع گردوخاک موجوددروهمچنین محیطی مناسب برای رشد وتکثیرحشرات موزی وعوامل بیولوژیکی مخرب می باشد. -گرچه این نوع کفپوش تاحدودی ضدحریق است اماجهت اطمینان بیشترمی توان ازانواع کفپوشهای مناسبتربهره جست.

درسالن نمایشگاه ازسقف کاذب استفاده شده که ازجنس فلز می باشد و به شکل مربعهای پروخالی است.این مربعهش که با اختلاف سطح درکناریکدیگرقرارگرفته اندعلاوه براینکه به زیبایی فضای سالن می افزاید پوشش مناسبی برای تاسیسات داخل نمایشگاه هستند.

به منظور استراحت بازدیدکنندگان درحین دیدن نمایشگاه درفواصل معینی ازسالن تعدادی صندلی قارداده اند.

شرایط محیطی نمایشگاه:

-به دلیل اینکه اینکه اشیاموزه همه ازمواد الی هستند می بایست درشرایط خاصی نگهداری شوند که شامل دمای نسبی بین 19تا24درجه ورطوبت نسبی بین 51تا54درصد است.

-فرم معماری بنای موزه فرش به شکلی است که فضای داخلی به خصوص در بخش نمایشگاه بسته بوده وحداقل ارتباط را با فضای خارج ازبنا دارد(که شامل یک درب اصلی ودودرب اضطراری است به همین دلیل تهویه هوای داخل سالن نمایشگاه ازطریق دستگاههای تهویه است که بین سقف اصلی وسقف کاذب جاسازی شده است واز طریق این دستگاهها نیز دما ورطوبت فضای محیط نمایشگاه را کنترل می کند .

-برای جلوگیری ازاحتمال حریق درتمام قسمت های نمایشگاه از سیستمهای هشداردهنده استفاده شده که د رسقف کاذب قراردارد.

نمایشگاه موقت:

این نمایشگاه با مساحت تقریبی800مترمربع درطبقه دوم واقع شده واز فضایی شبیه نمایشگاه دائم برخورداراست.

علاوه برسالن نمایش آثارازفضای تالار ورودی موزه باشکلی سنتی (سقفی بلند وحوضی فواره داردروسط .چندسکوباپشتی های گلیم باف)برای نمایش هفت تخته قالی زیبااستفاده شده است.

کتابخانه:

کتانخانه این موزه همزمان باافتتاح آن به عنوان یک منبع علمی –هنری-فرهنگی دردسترس پژوهشگران وعلاقمندان قرارگرفت.

-سیستم قفسه بندی کتابخانه سیستم قفسه بازاست .

-سیستم عضوگیری کتابخانه به صورت رایگان بوده وتلاش مسئولین کتابخانه موزه اینست که قشرجوان علاقمندبه فرهنگ غنی وهنرهای سنتی ازکتابخانه استفاده نمایند.

-ازجمله مشکلات وکمبودهای کتابخانه ی این موزه نداشتن ارتباط بامراکزعلمی وفرهنگی دنیا به وسیله شبکه اینترنت می باشد .درحال حاضراین مرکز به وسیله مکاتبه بامراکزفرهنگی دنیاارتباط برقرارمی کند.

-یکی دیگرازمشکلات مهم این مرکزنبوددستگاه زیراکس برای مراجعه کنندگان است.

بخش موزه داری:

-ازجمله فعالیتهای مهم بخش موزه داری مستندسازی آثارموجوددرموزه می باشد.

-دربخش معرفی و آموزش بعدازمستندسازی آثارآنچه دارای اهمیت است معرفی ونمایش گنجینه است که درگرداوری شده برای نیل به نتیجه پرباروغنی بخش موزه داری باکادرمجرب عهده داراریه اطلاعات شفاهی وکتبی بازدیدکنندگان علاقمندگردیده است.

-پژوهش ازدیگروظایف موزه است که درغالب نمایشگاههای مختلف -برپایی سخنرانی های متعدد-ترجمه کتب تخصصی –جمع اوری اطلاعات وارائه مقالات مختلف…..

بخش مرمت:

به منظورنگهداری آثارمعمولا تمیزکردن درمان و مرمت ضروری است.به منظور تحقق این هدف موزه دارای بخش ویژه ای به نام کارگاه مرمت است.

پژوهشی

مرمت

سالن سمعی بصری :

درکناردیگرفعالیتها وسرویس دهی هاسالن اجتماعات ونماش نیزباداشتن تعدادوحدودی از فیلمهای آموزشی در زمینه صنایع دستی مختلف از دیگر بخشهای فعال موزه است که علاوه بر نمایش فیلم محل برگزاری سخنرانی های تخصصی فرش و سمینارهای مربوط به آن میباشد.

گنجایش این سالن به تعداد 100 نفر میباشد و دارای ویژگیهای خاصی مانند:

دیوارهای آکوستیک و استفاده از کفپوش موکت برای جلوگیری از ایجاد سروصدا هنگام رفت آمد وجود پرده اکران متحرک در مواقعی که فیلم پخش میشود هشت عدد بلندگو در طرفین پرده برای پخش صدا استفاده از دستگاه پخش فیلم16میلیمتر با عناوین مختلف .

همچنین این سالن مجهز به سیستم ترجمه زبان همزمان می باشد.

سیستم پخش صدای موسیقی ورادیو درفضای داخلی موزه نیز ازطریق دستگاهی درسالن آمفی تئاتر کنترل میشود.

اتاق کنترل سیستم حفاظتی:

-در این قسمت از موزه سیستمهای امنیتی وحفاظتی تحت کنترل قرارمی گیرند که شامل دوربین های مدار بسته متحرک وثابت برای کنترل رفت وآمدها

–چشم الکترونیکی -سیستم اطفا حریق سیستم برق

مخزن آثار :

-انبار بخش مهمی ازهرموزه به شمارمی رود که اثارهنری نمایش گذاشته شده در آنجا نگهداری می شود .که نگهداری ازقالیها در این انبار شیوه خاص خودرادارد.

-باید توجه داشت که فضای انبار موزه به منزله نمایشگاه دیگری است که باید مسائل ایمنی وحفاظتی ازقبیل -نور – درجه حرارت – رطوبت -وحشرات موزی در آنهارعایت شود.

-فضای داخل انبارموزه هردوماه یکبارسم پاشی میشودکه برحسب ضرورت این زمان متغیراست.

بخش اداری:

این قسمت شامل دفترسرپرستی وکادراداری موزه می باشد

بخش آموزش :

موزه در جهت دستیابی به اهداف فرهنگی –هنری اقدام به تشکیل کلاسهای آموزشی نموده.

باجه فروش بلیط:

در بدو ورودبه موزه محلی برای فروش بلیط در نظرگرفته شده.

÷

آموزشی

اداری

محل فروش نشریات :

که به منظور دسترسی علاقمندان به نشریات هنری فعالیت می کند

چایخانه :

درواقع مکانی است تا علاقمندان بعدازبازدیدازنمایشگاه درآنجابه استراحت کوتاه مدت وصرف نوشیدنی بپردارد.

دراین محل فضایی برای جلب توجه بازدید کنندگان ایجاد گشته .بطورمثال یک بیت شعرباخط بسیار زیبایی که برروی دیوارکارشده .یا به کاربردن اشیا تزیینی مانند سماور برنجی بزرگ.

بخش خدمات:

-این بخش مکانی برای استقرارنیروهای خدماتی ونگهبانان موزه است که شامل استراحتگاه نگهبانان –آشپزخانه-حمام-نهارخوری-آسایشگاه نیروی انتظامی ونمازخانه می باشد.

-علاوه بربخشهای گفته شده قسمتهای دیگری مانند: تلفنخانه (جهت ارتباط تلفنی بخشهای داخلی موزه باخارج از آن ) تاسیسات وسرویس بهداشتی عمومی واختصاصی

سرویس بهداشتی عمومی

بخش خدمات

نحوه نمایش ونگهداری آثاردرموزه :

-جهت گردشگری درنمایشگاه موزه ازسمت راست سالن است که بازدید کننده دربدوورودبه سالن به دلیل وجود نقشه ای ازایران وویترینهاودارقالی ناخودآگاه به این سمت کشیده میشود.

جهت ورود

نورپردازی:

-نوربه صورت طبیعی یامصنوعی خطرهای زیادی برای برخی آثاردارد.

-شیوه معماری ساختمان به گونه ایست که حداقل نور به داخل نمایشگاه تابیده می شود.

-به جز داخل قسمت حوضخانه(تالار مرکزی)در سایر قسمتهای دیگر نمایشگاه نور خورشید به داخل نفوذ نمیکند.دراین قسمت نیزاز سقف کاذبی که از جنس پلاستبک مخصوصی است عبور میکند.این لایه شبیه فیلترعمل کرده از شدت تابش نور خورشید میکاهد و با اشعه زیان آور آن را حذف میکند.لذا برای روشن کردن فضای نمایشگاه از لامپهای خورشیدی که متحرک هستند و زاویه تابش متغیر نیز دارند استفاده میشود.

به منظورجلوگیری ازاسیب بازدیدکنندگان علاوه بروجوددوربینهای مداربسته ازنگهبانان هم استفاده می شود.

از محاسن این طرح می توان به نکات زیر اشاره کرد:

فضای لابی که بعنوان یک فیلتر گالریها را از سایر فضاها جدا می کند و در این قسمت با نسب طرحی از قالی پازیرک بازدید کننده را برای ورود به نمایشگاه آماده می کند.

چایخانه سنتی در ارتباط مستقیم بصری با لابی و با استفاده از یک فضای میانی بعنوان فیلتر

طرح نما با طرحی از دار قالی

در نظر گرفتن فضایی برای آموزش که این آموزش در سطح نظری و بافتن فرشهایی بسیار کوچک باندازه ای که روی میز کار بتوان آنها را قرار داد.

اداری در ارتباط مستقیم با ورودی قرار دارد که دسترسی کارکنان و مراجعه کنندکان به این مجموعه را آسان می کند.

در محوطه مجموعه یک نمازخانه به شکل دو مربع در هم چرخیده وجود دارد که خلوص نماز را به ذهن القا می کند . این نمازخانه که بعلت نیاز کارگران هنگام ساخت با دید معمار و مجری بنا ساخته شده است با استفاده از فرم خالص مربع ورودی مشخص و در عین حال محصور نکته قابل توجهی در طرح است اما جانمایی آن با توجه به جدایی از ساختمان و دوری از سرویس بهداشتی مناسب نیست.

معایبی که در طرح به نظر میرسید عبارتند از:

برای رسیدن به مجموعه باید ساختمان را دور زد اما درجبهه ورودی مجموعه اتفاق خاصی رخ نمی دهد در حالی که بازدید کننده انتظار دیگری دارد در واقع به نظر میرسد هیچ دلیلی برای این گردش وجود ندارد و تنها مسیری طی شده است.

ورودی مجموعه تا زمانی که در مقابل آن نایستیم قابل تشخیص نیست.

راهروهای زیاد در مسیر

ورودی آمفی تئاتر تنها از داخل موزه تأمین می شود که باعث افزایش تراکم و آلودگی صوتی بیش از حد در لحظه اتمام جلسات می شود.

گالری موقت در طبقه بالا تأمین شده ولی برای روزهای تعطیلی این قسمت موردی پیش بینی نشده است و در روزهای تعطیلی این قسمت انباری وسایل به نظر می رسد که با توجه به دید مستقیم لابی به این قسمت نا مناسب است.

در خود فضای نمایشگاه سیر کولاسیون خاصی در نظر گرفته نشده است. و بازدید کننده دچار سردرگمی میشود فضا کاملاً یک تکه است و تنها چند فرورفتگی برای نمایش افقی فرشها وجود دارد.

تإسیسات در کنار کتابخانه قرار دارد که با ایجاد مشکل در این بخش همراه است.

بهینه سازی شرایط نمایش آثار و عملکرد بخشهای مختلف موزه:

سالن نمایش:

از نکات مهم در نمایشگاه روش نگهداری اشیا دراین فضاونحوه نمایش ومعرفی آثار میباشدوبا توجه به قدیمی بودن ابزار نیاز به تهیه وسایل پیشرفته امروزی حساس میباشد.

– مثلا دستگاههای کنترل شدت نور- کفپوش مناسب و …

کتابخانه:

ایجادیک محیط مناسب برا ی محققین (مانند کتابخانه)ازوظایف اصلی موزه است.

از مشکلات اصلی این بخش می توان به کمبودجاونبود یک مخزن مناسب برای کتابها ونشریات

بخش مرمت :

که هم اکنون مقیاس کوچکی داردوفاقد امکانات آزمایشگاهی است.

-این بخش نیز مانند بخشهای دیگردارای ابزار کنترلی باشد

-برقراری کلاسهای دوره ای برای پرورش نیروهای جدیدضروری است.

-انبار نیزدارای مشکلاتی از قبیل کمبودفضاوحمل ونقل آثار ازانباربه سالن وشیوه نگهداری می باشد.