پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
چکیده:
بی شك وجود موزه به عنوان یك نهاد فرهنگی در اجتماع بسیار ضروری است فرهنگ هر جامعه یك مفهوم كلی است و تمامی ارزش‌ها و یافته‌های معنوی مردمان آن جامعه را در بر می‌گیرد.
پس فرهنگ. میراث هر قومی است كه از پیشینیان بر گرفته شده و در آن تغییراتی داده شده و به نسل‌های بعد انتقال یافته است. فرهنگها و تمدن‌ها مانند انسان سه مرحله تكامل دارند:
زاده میشوند، كودكی و نوجوانی دارند. كمال می‌یابند و به پیری می‌رسند و بالاخره از میان می‌روند. خاصیت فرهنگها و تمدنهای پویا و لازم می‌بیند از فرهنگهای دیگر می‌گیرد و آنچه را زائد می‌داند فرو می‌نهد و دور می‌ریزد.
فصل اول:
کلیات
مقدمه:
وجه تسمیه وپیشینه تاریخی موزه
ایکوم شورای بین المللی موزه وابسته به سازمان فرهنگی ، علمی و تربیتی سازمان ملل متحد یونسکودربند4و3 اساسنامه خودکه جامعترین تعریف موزه است ، چنین میگوید:«موزه موسسه ای است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است ودرخدمت جامعه وپیشرفت آن فعالیت می کند. هدف موزه ها تحقیق درآثاروشواهد برجای مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری ، حفظ وبهره وری معنوی وایجادارتباط بین این آثار، بویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی وبهره وری معنوی است.» [1]
علاوه براین ایکوم موارد مشروحه زیررانیزمشمول تعریف یادشده تشخیص میدهد:
1-موسسات حفظ ونگهداری وتالارهای نمایشی که پیوسته به وسیله کتابخانه ها ومراکز بایگانی نگاهداری وتأمین می شوند.
2-اماکن وآثارباستانی ، طبیعی، مردم شناسی وتاریخی ای که بعلت فعالیت درزمینه های گردآوری ،حفظ ونگهداری ونمایش آثارباستانی دارای اهمیت میباشند.
3-موسساتی ازقبیل باغهای حیوان شناسی وگیاه شناسی ونمایشگاه جانوران زمینی وموجودات آبزی و…. که نمایشگرنمونه های موجودات زنده میباشند.
4- ذخایرطبیعی.
5- مراکزعلمی ونمایشگاههای فضایی.
1-1 طرح موضوع:
هدف اولیه از پیدایش موزه‌ها به مفهوم نوین و به روش شناخته شده امروزی ایجاد مكانهایی برای نگهداری اموال شخصی و یا ثروتهای صرفاً ملی بوده است.
اشتیاق به گردآوری اشیاء زیبا، گرانبها و كمیاب و یا صرفاً غریب امری است كه ریشه در نهاد و سرشت آدمی داشته و دارد. همه تمدن‌ها از ابتدایی ترین تا پیشرفته‌ترین آنها در تمایل به گردآوری اشتراك داشته‌اند. از ارضای بنیادی غریزی گردآوری در طی زمان به استفاده از مجموعه آثار در جهت برآوردن نیازها به مطالعه می‌رسیم.
موزه‌ها به عنوان مؤسساتی در جوامع نوین وظیفه دارند اشیائی را كه به لحاظ ارزش فرهنگی‌شان گرامی داشته میشوند را نگهداری نموده و تا سر حد امكان از ویرانی و زوال مصون بدارند و در قال این‌گونه اشیاء همان نقشی را بر عهده دارند كه كتابخانه‌ها در برابر كتب و بایگانی‌ها در قبال اسناد رسمی ایفا می‌كنند. جوامع این اشیاء را نه به انگیزه احتكار بلكه به منظور بهره‌گیری از آنها محفوظ می‌دارند.
موزه‌ها به وجهی سازمان یافته‌اند كه از گنجینه‌هایشان در جهت اهداف فرهنگی استفاده شود. به دیگر سخن موزه‌ها از خلال ارزشهایی كه آنها را فرا می‌گیرند و به صور مرتبی بیان می‌دارند منظری عینی از جهان سه بعدی را در ذهن بازدیدكنندگان خود متبادر می‌سازند و به آنان امكان میدهند كه روح نافذ خویش را در مورد میراث خود بكار بسته و از این راه به كنجكاوی خود میدان عمل دهند
هدف نمایش:
ایجاد تسهیل تماس مستقیم بین فرد و شیء است، خواه فرد یك كودك دبستانی باشد یا یك بزرگسال و خواه شیء نمونه‌ای متعلق به
علوم طبیعی و یا یك متنوع عرضه شده در تالار تاریخچه علوم و فنون باشد و یا یك اثر هنری، لذا باید در نظر داشت كه:
* اولا: موزه وسیله نمایش اشیاء است، نه اشیاء وسیله نمایش موزه.
* ثانیاً : آنچه مسلم است موزه تنها وسیلة ارتباط عینی نیست، بلكه هدف اساسی آن القاء تأثیر فرهنگی و هنری و ایجاد رابطه بصری از طریق برخورد مستقیم با اشیائ دوبعدی به صورت رویارویی یك جهت با اشیاء سه بعدی از راه برخورد چند جهت است.
2-1- بیان مسئله:
1-3- اهداف پژوهش:
1-تامین مکانی شایسته برای به نمایش گذاشتن اثار گرنبهای استان قم
2-ایجاد محیطی آموزشی برای جوانان و هنر جویان مشتاق به صنعت ورش
3-تحکیم روابط دوستی با اقوام خارجی
4-آشنایی عموم مردم با مظاهر و فرهنگ و تمدن این استان
5-ایجاد شغل و گسترش روزافزون وضعیت اقتصادی افراد بومی منطقه
1-4- سوالات و فرضیه ها:
1-این پروژه به چه میزان بر اشتغالزایی و درآمدزایی بومیان موثر است؟
2-طراحی این پروژه به چه میزان در افزایش گردشگر در این شهرستان موثر است؟
3- ساخت موزه در استان قم سبب افزایش گردشگر در این شهرستان می گردد؟
5-1- ضرورت اجرا:
علی رغم کیفیت بسیار بالای فرش قم آنگونه که باید و شاید نام فرش قم برای عموم مردم معرفی نشده است. موزه فرش قم می تواند ویترینی باشد برای ارائه و شناساندن بهتر آن و ارتقای کیفیت فرش قم.
1-6- تعاریف و واژه ها:
تعریف لغوی موزه:
این واژه كه زبان لاتین و از كلمه موزن بوده و به معنی مجلس فرشتگان الهام‌فصل، مشتق شده است، توسط “گیوم” و در واژه‌نامه‌اش به نام، فرهنگ یونانی لاتین، به عنوان مكانی وقف شده به فرشتگان الهام‌فصل و مطالعه كه در آن آدمی به مقوله‌های اصیل می‌پردازد تعریف گشته است.
تعریف موزه از فرهنگ لغت عمید: مجموعه اثار باستانی، عمارتی
كه آثار باستانی در آنجا نگهداری یا به معرض نمایش گذارده می‌شود. در یونان قدیم نام محلی بوده كه در آنجا به مطالعه صنایع و علوم می‌پرداختند و نیز نام تپه‌ای بوده در آتن كه در انجا عبادتگاه و محل مخصوصی برای چندین تن از خدایتان خود ساخته بودند.
مبدأ اسم موزه در یونان قدیم از روی معبدی كه به میوزها مختص بود، بوجود آمده است و میوزها عبارت از دختران ژوپیتر بوده‌اند كه خدایان الهام‌فصل علم و ادبیات و هنر و موسیقی و حجاری محسوب می شده‌اند.تاریخ میوزها یا پریان الهام‌فصل شعر و هنر جای بس مهمی را در میتولوژی یونان اشغال كرده است و داستانهای آن همیشه برای نویسندگان منبع الهام بوده است. بدین جهت در تاریخ رب النوع‌های یونان و همچنین در تاریخ هنر و ادبیات جهان موزه‌های نه‌گانه اساطیر یونان اهمیت و مقامی خاص دارند.
برای این كلمه، نمی‌توان معادل مناسبی در زبان پارسی پیدا نمود زیرا “میوز ” در افسانه خدایان یونان خدای كوچكی است كه وظیفه‌اش الهام فصلیدن به شاعر و هنرمند است.
بنابراین مبداء لغت موزه بطوركلی از یونان بوده و از نام میوزها اقتباس شده است. همچنین به معبدی كه روی تپة كوچكی در آتن به نام موزه ساخته شده بود اطلاق می‌گردید.
بعدها این اسم را روی معابد دیگر كه به عنوان ادبیات علوم و هنر و بنام نه‌دختر ژوپیتر (خدایان) ساخته شده گذارده‌اند.
تعاریف فوق منشأ پیدایش لغت موزه را روشن می‌سازد. شكل‌گیری سازمانی به نام موزه با اهداف یاد شده آن تقریباً از قرن 14 و 15 میلادی آغاز گردیده است.
اطلاق لفظ موزه به سازمانی كه وظیفه‌اش نگهداری از اشیاء دارای ارزش‌های فرهنگی می‌باشد پس از تشكیل اجلاس F. N. C در فرانسه به سال 1792 میلادی صورت گرفته و از آن زمان به بعد جنبه عمومی یافته است.
تعریف اصطلاحی موزه:
موزه محل غیر انتفاعی است كه اهداف آموزشی داشته و بوسیله جمعی متخصص اداره می‌شود. از جمله وظایف اصلی هر موزه جمع‌اوری و نگهداری آثار است.
موزه آستانه مقدسه یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های ایران است که در آبان ماه سال ۱۳۱۴ خورشیدی در محوطه داخلی حرم فاطمه معصومه و مکان فعلی مسجد شهید مطهری افتتاح شد و در فروردین ماه سال ۱۳۶۱ به مکان فعلی واقع در میدان آستانه انتقال پیدا کرد. پس از احداث موزه بخشی از آثار بیوتات حرم نیز به موزه انتقال یافت. بخشی از آثار نیز از برخی بقاع اطراف قم به موزه منتقل شد. موزه مساحتی حدود یک هزار متر مربع دارد و شامل دو طبقه و دو تالار نمایش آثار و همچنین بخش‌های اداری، موزه‌داری، مخزن آثار، حراست و نگهبانی می‌شود و مجهز به سیستم‌های حفاظتی است.
قرآن‌های خطی، مسکوکات تاریخی، کاشی‌های مختلف دوره‌های اسلامی، انواع سفالینه‌ها، ظروف شیشه‌ای، آثار منبت‌کاری، آثار حجاری، آثار نقاشی، فلزکاری، پارچه‌های دستباف، قالی‌های دستباف و انواع درهای خاتم‌کاری، انواع مُهرها و عقیق‌ها، تابلوهای خط و تذهیب، ظروف چینی، انواع تمبر و اسکناس‌های ایرانی و خارجی و همچنین بخش صدف‌ها و موجودات دریایی، مهم‌ترین بخش‌های مجموعه آثار موزه را تشکیل میدهد. قدیمی‌ترین بخش آثار موزه را سفالینه‌های پیش از میلاد مسیح تشکیل میدهد که مربوط به منطقه باستانی سیلک کاشان و برخی نیز مربوط به منطقه باستانی صرم قم است که متعلق به هزاره‌های اول و دوم قبل از میلاد مسیح هستند.
خانه‌های تاریخی زند و حاج قلی خان دو مکانی هستند که توسط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری قم به موزه مردم شناسی تبدیل شده‌اند. فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، نوع پوشش و بینش اجتماعی حاکم بر جامعه قم در اعصار گذشته، مجموعه‌ای از اسباب، اشیاء و لوازم زندگی، ابزار کار، لوازم کشاورزی و صنعتی، پوشاک و شیوه چینش اشیاء در منازل قدیمی قم از جمله بخش‌هایی است که در موزه مردم شناسی قم به نمایش گذاشته شده‌اند.
این موزه در محله قدیمی «باغ پنبه» واقع شده است و در برگیرنده مجموعه‌ای از آثار هنری اصیل و آداب و رسوم مردم قم و همچنین کارگاه‌های تولیدی و آموزشی صنایع دستی از جمله سفالگری، رودوزی سنتی و معرق کاری است.
گنجینه آثار تعدادی از مراجع تقلید شیعه در مجموعه تاریخی بیت امام خمینی در میدان روح‌الله قم قرار دارد و اسناد مکتوب، تصاویر، آثار و زندگی نامه دوازده نفر از مراجع تقلید شیعه در آن به نمایش گذاشته شده است.
ساخت موزه تاریخ طبیعی استان قم به‌عنوان مکانی برای استفاده علمی، فرهنگی، اجتماعی و پژوهشی در سال ۱۳۷۸ در بوستان شهید بنیادی قم آغاز شد و در شهریور ۱۳۸۱ خورشیدی راه‌اندازی شد. این موزه دارای نمونه‌هایی از پستانداران، پرندگان، حشرات، خزندگان، دوزیستان، سخت پوستان، فسیل بی مهرگان، و سنگ‌ها و کانیها است.
موزه تخصصی علوم زمین (یاقوت کویر)
موزه علوم زمین تنها موزه در ایران است که هزار قطعه کانی از ۶۵ نوع کانی در دنیا را در بردارد. از مجموعه موزه، ۸۰ درصد کانیها ایرانی بوده و ۲۰ درصد دیگر از کشورهایی همچون مکزیک، اسپانیا، روسیه، آلمان و برزیل خریداری شده است. این موزه در خیابان نیروگاه، بلوار شاهد، کوچه ۹ قرار دارد.
در آسمان‌نمایی که در کنار موزه تاریخ طبیعی قم قرار دارد، قسمتی از آسمان به همراه ستاره‌ها و سیاره‌ها به نمایش درآمده است. دراین مجموعه دب اکبر، دب اصغر، ستاره قطبی و دیگر صورفلکی در حالت نورانی در معرض دید قرار گرفته‌اند.
فصل 2
ادبیات و پیشینه تحقیق
تاریخچه موزه درجهان و ایران
1-2- تاریخچه موزه درجهان:
مجموعه سازی برای انسان امری فطری است وذوق وسلیقه درگردآوری آن بی شک همواره همراه اوبوده است. دردوران نوسنگی،انسان مجموعه هایی ازصدف گوش ماهی، سنگ ریزه واستخوان جانوران راگردآوری وازآن برای تزئینات استفاده می نمود.درعهد باستان اشیاء گرانبهاء ونفیس که کلاً جنبه نذری داشت برای برآوردن نیازها دردرون زیارتگاهها ومعابد گردآوری میشد.درپایان سده چهارم وآغازسده سوم پیش از میلاد که مصرپایگاه فرهنگ وهنریونان گردید، بطلیموس اول ازسرداران اسکندمقدونی به اعتلای فرهنگ وهنریونان همت گماشت وتوجه برجسته ترین دانشمندان یونانی، آسیای صغیروپاره ای ازکشورهای دورونزدیک به مصرجلب شد. بطلیموس درکنارکاخ مسکونی خوددرشهراسکندریه جایی رابه نام موزه مشتمل بریک دانشگاه بزرگ ، کتابخانه،آزمایشگاه ،رصدخانه،وباغ گیاهان وجانوران تأسیس کرد،ولی پس از بطلیموس این فکردنبال نشد.افراد عادی یونان هرچندکه خوداشیاء هنری گرانقیمت راجمع آوری نمیکردند،موقعیت دیدن آنها را داشتند،زیرا درپرستشگاههای یونان اشیاء نفیسی به جهت ارزش معنوی آنها گردآوری میشدومردمی که برای نیایش باین اماکن میرفتندازدیدن آنها بهره مند می شدند. استفاده ازآثارهنری درروم باستان به نحودیگری بود. سرداران رومی نخبه غنایمی را که طی جنگها بدست می آوردند، درشهرروم درپارکها وحمامها وسایر اماکن عمومی به نمایش می گذاردند وعامه مردم می توانستند ازآنهادیدن کنند.
درقرون وسطی درغرب وشرق به علت فقدان نظام مالی وبانکی صحیح،ثروتمند بودن بامالکیت اشیاگران قیمت وممتازمترادف بود،زیراثروتمندان وصاحبان سرمایه‌ها با خرید و گردآوری آثارهنری ونایاب نقدینه های خودراازخطرهای متعددنجات می دادند.علاوه برآن،اماکن مذهبی نیزدرمشرق زمین وبخصوص کلیساهای مسیحی درمغرب زمین دارای انواع مختلف اشیا نادر از قبیل جواهرات و زیورها ،سلاحهای جنگی مزین به سنگهای گرانبها و پارچه های نفیس بودند.ومجموعه هافقط درموقعیت های استثنایی به تماشاگذاشته میشد.
دردوره رنسانس ازقرن 14تا16م به سبب دگرگونیهای اساسی وتحولات فکری که در جوامع اروپایی پدیدآمد،صاحبان مجموعه هادیگربه مجموعه خودفقط به چشم سرمایه مالی نگاه نمی کردند،بلکه به ارزش هنری وفرهنگی آنهانیزپی بردندوبدین جهت مجموعه‌ها از مخفیگاهها درآمده به درون تالارنمایش منتقل شدند. برخی ازمجموعه داران نیزباالهام از موز، گالریهای خودراموزه نامیدندازآن پس واژه موزه دردوره رنسانس درباره مجموعه های هنری متداول گشت.
گشوده شدن مجموعه های خصوصی به روی مردم در سده 17و18م،رنسانس وسپس انقلاب صنعتی درانگلستان واروپای غربی افکارجدیدوتأثیرات اساسی ای درزمینه های سیاسی، اقتصادی واجتماعی درغرب پدیدآوردکه درپی آن لزوم بهره مندی کلیه افرادجامعه ازتمامی امتیازات ومزایای اجتماعی احساس شد.لذادراین ایام مجموعه های خصوصی بانام موزه در اختیار عموم افرادجامعه قرارگرفت.درسال 1683م موزه آشمولین(Ashmolean )نخستین موزه ملی برمبنای یک مجموعه خصوصی درشهرآکسفوردانگلستان گشایش یافت.
درسال 1750م درکاخ لوکزامبورگ درشهرپاریس بخشی از مجموعه سلطنتی درمعرض بازدید مردم قرارگرفت ودرنخستین سال انقلاب کبیر فرانسه موزه هنرهای لوور(louvre ) افتتاح گردید.سده های نوزدهم وبیستم میلادی شاهدتحولات اساسی وبنیادی واستقبال شدید مردم ازموزه هاست.ازابتدای سده نوزدهم به موزه ونقش سازنده آن درجوامع مختلف پی برده شدوموزه های گوناگون درنقاط مختلف جهان فعالیت خود را آغازنمودند.پس از جنگ جهانی دوم (1939-1945م) تحولات سیاسی ،اقتصادی،اجتماعی وفرهنگی دراروپای غربی چهره موزه هارابکلی دگرگون کرد.موزه ها بااشراف کامل به نقش آموزش خود درعصرارتباطات درصدد ارائه خدمات آموزش بیشترواشاعه فرهنگ درمحدوده گسترده‌تربرآمدند وبرنامه های جدیدی راطراحی کردند.این برنامه ها«کاربردی نمودن موزه‌ها» (application of museums)نام گرفته است وموزه داران خودبه سوی مخاطبان موزه هاپیش می روند.[2]
2-2- تاریخچه موزه درایران
1-2-2- قاجار:
«شکست سپاهیان ایران درزمان فتحعلی شاه قاجارازسپاهیان روس حادثه مهمی درتاریخ ایران محسوب می شود و ایرانیان براثراین جنگ متوجه شدندکه چه فاصله عظیمی بین ایران واروپاحداقل درفنون وعلوم وجوددارد.عباس میرزانخستین ایرانی بودکه متوجه این فاصله شدوتلاش کردتاازطریق جذب مستشاراروپایی واعزام دانشجوبه اروپا،علوم وفنون اروپایی رابه ایران بیاورد.
درنتیجه رفت آمد بین ایرانیان واروپائیان شروع شد.درزمان محمد شاه نیزعده ای برای تحصیل به فرانسه وانگلستان فر ستاده شدندامیرکبیرنیزدرثبت تمدن جدید درایران بسیارتلاش کرد.تاسیس مدرسه دارالفنون توسط امیرکبیرونشر علوم جدیددراین مدرسه نقش مهمی درآشنایی ایرانیان با مظاهرتمدن جدید داشت.در زمان ناصرالدین شاه بسیاری ازدانش آموختگان دارالفنون به اروپا اعزام شدند.امیرکبیردردوره صدارت خود تلاش کردکه ناصرالدین شاه رابه اروپا بفرستدتاوی بامعارف وتمدن اروپایی آشنا شود،اقدامات یک جانبه مارسل وژان دیولافوآ درخروج اشیاء باستانی ایران سبب بروزکدورت بین دربارایران ودولت فرانسه شد[3] (دولت فرانسه در سال1307قمری 1889م )درجهت رفع این کدورت،ازناصرالدین شاه دعوت کرد که از نمایشگاه سال 1889پاریس دیدن کند.ناصرالدین شاه این دعوت راپذیرفت ودر همین سفر مقدمات عقدقراردادامتیاز حفاری فرانسویان درایران فراهم شد.[4]
ناصرالدین شاه با هدف آشنایی با ملل اروپا سه بار ازجمله درسال 1295و1306ه.ق به اروپا سفرکردودر همین سفرها با موزه های اروپا آشنا شد.ناصرالدین شاه بعداز باز گشت به ایران ازسفراول در سال 1290ه.ق تصمیم گرفت که در ارگ سلطنتی موزه ای ایجاد کند. او در آغاز یکی ازتا لارهای وسیع امارت خروجی باغ گلستان را که بنای آن بین شمس العماره در گوشه شرقی باغ قرار داشت به موزه اختصاص دادواین موزه را باید نخستین موزه سلطنتی ودولتی ایران دانست- وآن را موزه همایونی نامید.[5] اما به نظر می رسید که این موزه در مقایسه با موزه های اروپایی چندان مورد رضایت ناصرالدین شاه نبود.زیراکه تصمیم گرفت موزه جدیدی بسازد.در نتیجه دستور داد تا امارت قدیمی سمت شمال باغ گلستان را خراب کردندوتالار موزه ،سرسرا،حوضخانه وملحقات دیگر را ساختند وبنای موزه قدیم در سال 1296 ه.ق تخریب وبه استخربزرگی تبدیل شد.ساختمان موزه بنای جدید درسال1293 ه .ق به اتمام رسید.این ساختمان جدید که به نام تالارسلام یا تالارتاج گذاری نیزمشهوراست ، درضلع شمال غربی باغ گلستان قرارداشت. درسال 1316 هـ.ش بخش عمده ای ازآثاراین موزه بدستوررضاشاه به خزانه بانک ملی انتقال یافت.[6] (دردوره مشورطه نام وزارت علوم به وزارت معارف تغییر یافت ودرسال 1328 هـ.ق مجلس شورا قانون اداری وزارت معارف واوقاف وصنایع مستظرفه را تصویب کرد. [7]
این وزارتخانه درسال 1329 شمسی به وزارت فرهنگ تغییر نام دادودرهمین وزارتخانه بودکه اندیشه تأسیس موزه موردتوجه قرارگرفت . (مرتضی قلی خان صنیع الدوله که تحصیلات خودرادرآلمان به پایان رسانیده بوددرسال 1321 هـ.ق به ایران بازگشت، اومردی بافرهنگ ودنیادیده بودوهمچنین اولین کسی بودکه درصدرمشروطیت به فکرتأسیس دایره ای بنام عتیقات جهت سروسامان دادن به وضع اسفناک حفریات تجارتی وآنچه ازاین راه نصیب دولت می شد افتاد.بالاخره درزمان وزارت مرتضی خان ممتازالملک وابراهیم حکیمی درسالهای 1295 و1297 هـ.ش اداره عتیقات یاباستان شناسی درساختمان قدیم اداره معارف درشمال مدرسه دارالفنون تأسیس شد.)[8]
2-2-2 پهلوی اول و دوم:
درزمان رضاشاه وبعد ازخرید ساختمانهای عمارت مسعودیه برای وزارت معارف درسال 1304 هـ.ش آثار موزه ملی ازمحل خودبه تالارآینه عمارت مسعودیه منتقل شدند. درسال 1295 خورشیدی موزه ای بنام موزه ملی یا موزه معارف توسط همین وزارتخانه بدستورمرتضی خان ممتازالملک درهمان ساختمان معارف تأسیس شد. سرانجام فکر ساختن یک موزه درزمان وزارت علی اصغر حکمت جامه عمل بخودپوشید وبخشی ازاراضی میدان مشق سابق واقع درضلع شرقی خیابان قوام السلطنه برای تأسیس موزه دراختیار وزارت معارف قرارگرفت و طرح نقشه بنای موزه به کارشناسان فرانسوی واگذارشد ومعمارمشهورفرانسوی بنام آندره گدارمأمورتهیه نقشه ساختمان شد. درسال 1313 نقشه موزه ملی ایران باستان آماده شدودراواخرسال 1315 هـ.ش آثارواشیاء موزه ملی یا معارف ازمحل ساختمان عمارت مسعودیه به موزه ایران باستان انتقال یافت وسرانجام پس ازچیدمان موزه همزمان با جشن ازدواج محمدرضا پهلوی که آن زمان ولیعهد بودافتتاح شد. پس ازآن موزه هفته ای سه روزبرای بازدید عموم بازبودولی بعلت وقوع جنگ جهانی، برنامه موزه دچارآشفتگی شد تااینکه در20 خرداد سال 1323 موزه بطوررسمی افتتاح شد .
در سال ۱۳۳۵ موزه قزوین در کلاه فرنگی شاه طهماسب (بنای چهل ستون قزوین) برپا گردیده و در ادامه این روند موزه چهل ستون اصفهان در کاخ چهل ستون افتتاح گردید (۱۳۳۷) موزه هنرهای تزئینی در سال ۱۳۳۸ بنیاد نهاده شد. موزه جواهرات سلطنتی در دیماه ۱۳۳۹ شمسی در طبقه زیرین ساختمان بانک ملی گشایش یافت.
در سال ۱۳۴۱ موزه تبریز و گرگان و در سال ۱۳۴۵ موزه شوش و در سال ۱۳۴۶ موزه ارومیه افتتاح شدند که آثار موجود در این موزه‌ها بیشتر جنبه تاریخی و مردم‌شناسی داشته است، موزه رشت در سال ۱۳۴۹ و موزه حمام گنجعلی خان کرمان در سال ۱۳۵۰ تأسیس یافتند، موزه مجموعه فرهنگی آزادی در سال ۱۳۵۰ و موزه خانه صبا در منزل مسکونی شادروان صبا در تاریخ ۲۱/۸/۵۲ تأسیس و افتتاح شد. از سال ۱۳۵۹ به بعد تغییرات وسیع‌تری در زمینه توسعه و تکمیل و تجهیز موزه‌های ایران انجام گرفته است که بعنوان مثال میتوان به موزه‌های مردم شناسی هنرهای تزئینی، صبا در تهران، رشت، آبادان، شوش ، هفت تپه، قزوین، کاخ رودسر، دژ شاهپور در خرم‌آباد و … بالاخره به موزه پارس در ارگ کریم‌خانی شیراز اشاره نمود.
سال ۱۳۵۵ اوج احداث بناهای موزه‌ای در ایران بوده است در این سال انگیزه ایجاد بناهایی با عملکرد صرفاً موزه عمومیت می‌یابد که موزه هنرهای معاصر، فرش، فرهنگ سرای نیاوران حاصل آن میباشند.
همچنین بعد از ان هم میتوان به موزه های جنگ در دوره ی معاصر نیز اشاره کرد.
دسته بندی موزه ها بر اساس نوع کاربری
3-2- انواع موزه ها :
هزاران موزه درسراسر جهان آثارواشیایی رانگهداری وتعبیروتفسیرمی کنند همگی این آثار نشان دهنده محیط زیست طبیعی انسان ومیراث فرهنگی اوست . به سبب اختلاف دراهداف وفعالیتهای موزه طبقه بندی شفاف آنها دشواراست به هرحال،هرگونه کوشش درطبقه بندی آنها سبب درک کاملتری ازاهداف وبرنامه های موزه میگردد. مناسبترین شیوه برای طبقه بندی موزه ها براساس مجموعه موزه می باشد. موضوع مجموعه یاآنکه ازچه دیدگاهی به آثارتشکیل دهنده آن نگاه شود،مبنای این طبقه بندی قرارمیگیرد،زیرا ماهیت آثارواندیشه های وابسته به آن است که اهداف وفعالیتهای وابسته به موزه راتعیین می کند. بنابراین موزه ها به سه گروه کلی تقسیم میشوند:
الف: تاریخی ب: هنری ج: علمی
1-3-2- موزه های تاریخی:
«تمامی موزه هایی که مجموعه آنها بادیدتاریخی تنظیم و گردآوری شده ودریک دورنمای تاریخی درمعرض نمایش قرارگرفته است، موزه تاریخی بشمار می آید. بادرنظرگرفتن این نکته که درتعریف جدید تاریخ، روند تکامل یک منطقه، یک کشوریایک استان طی یک دوران محدود یا دردورنمای قرنهای متمادی موردنظر است، تعریف تمامی جنبه های تکامل یک جامعه یا منطقه چون تکامل اقتصادی، اجتماعی،آرمانی وقومی موردنظر می باشد ودیدگاههای ناشی ازوقایع تاریخی محض فقط درحد معقول درآن دورنما منظور می گردد. براین اساس موزه های تاریخی وسیع ترین گروه موزه هارا تشکیل می دهند ودارای زیر مجموعه های متعددی ازقبیل موارد ذیل می باشند:
1- موزه های باستان شناسی
2- موزه های اماکن باستانی
3- موزه های انسان شناسی(مردم شناسی)
4- خانه های تاریخی ومسکن شخصیت های معروف فرهنگی،هنری و سیاسی
5- تاریخچه علوم مختلف »[9]
2-3-2- موزه های هنری :
(موزه های هنری موزه هایی هستند که مجموعه آنها صرفاً بدلیل ارزش زیبایی شان جمع آوری شده ودرمعرض نمایش قرارگرفته است. نظرباینکه هنردارای جلوه های بی‌شمار است، موضوع مجموعه های هنری نیز بسیار گسترده است. آثارنقاشی،پیکرسازی وهنرهای گرافیک ،تزئینی ،کاربردی وصنعتی می توانند مجموعه هایی برای موزه های هنری باشند، همچنین آثار تمدنهای باستانی،عتیقه ها، هنرهای عامیانه و هنرهای ابتدایی چنانچه بادید هنری به آنها نگاه شودوبرمبنای همان دیدگاه درمجموعه ای تنظیم شوند می توانند بخشی ازموزه‌های هنری ویا یک موزه کامل را تشکیل دهند. موزه های هنری که درسالهای اخیر تشکیل شده اند هنرهای دیگری چون فیلم، موسیقی و تئاتررا هم درمجموعه خودگنجانده اند. در نتیجه موزه های هنری جایگاه خاصی را درپرکردن اوقات فراغت شهروندان شهرهای بزرگ بدست آورده اند و همچنین دربرنامه های جهانگردی نیزازجایگاه مناسبی برخوردارند[10]
3-3-2- موزه های علمی :
( این گروه موزه ها فعالترین ودارای بیشترین بازدید کننده درجهان صنعتی هستندوبی شک دارای پیشرفتهای حیاتی واساسی درزمینه موزه شناسی وموزه نگاری،متون ونحوه ارائه ونمایش آثاربوده اند. ارائه خدمات عملی به بازدید کننده دراین موزه ها ازراههای گوناگون وبراساس چند عامل مختلف است:
1- مجموعه آثار طبیعی مانند مجموعه های زمین شناسی، گیاه شناسی، زیست شناسی و…
2- مجموعه آثارواقعی مانند ابزاروادوات وماشین های گوناگون ازقدیمی ترین دوران تاعصرحاضردرتمامی زمینه های علوم مانند علوم محض وعلوم تجربی.
3- نقشه های مختلف بخصوص زیست نما (دیوراما)،مجسمه،ماکت ومدلهای متحرک .
4- نمایشها وکارهای توجیهی ودمونستراسیون ، مانند تمرین باابزارفیزیکی، که بازدیدکننده خودنیزدراجرای آن شرکت می نماید،رصدخانه(پلانتاریوم)،هرباریوم ونمایشگاهها.
5- بازدیدهای میدانی- میدان فعالیت موزه های علوم گسترده است ولی بطورکلی آنها دردونظام علوم وفنون وعلوم طبیعی قرارمی گیرند که هریک خوددارای زیرمجموعه هایی متعددهستند
الف: موزه های علوم وفنون:
این موزه ها درباره پژوهش وفرآیند توسعه اطلاعات کافی ارائه میدهند واین احساس را درهمگان القاء می کنندکه آنان نیزدرپیشرفت فن آوری سهیم بوده اند، عملکردموزه های علوم وفنون کاملاً آموزشی می باشندوفعالیت آنهابسیارباارزش وگوناگون ودرنقاط مختلف پراکنده است. اکثراین موزه هادارای مجموعه های خاص برای برپایی نمایشگاههای سیاردرنقاط دوردست ومحروم هستند. موزه های علوم زیرمجموعه های متنوعی دارند. ازقبیل رشته علوم محض، موزه های علوم وفن آوری وموزه های علوم کاربردی.
ب: موزه های علوم طبیعی.[11]
3- موزه های تاریخ طبیعی(تعاریف و مفاهیم)
از انواع موزه های علوم ، موزه تاریخ طبیعی است. موزه تاریخ طبیعی موسسه ای است علمی وآموزشی برای بررسی وبیان روند تکامل حیات برروی کره زمین وهرآنچه دراین رابطه موثربوده است. وظیفه موزه تاریخی جمع آوری، شناسایی ، طبقه بندی، نگهداری، مطالعه و نمایش نمونه های انواع جانوران وسنگواره ها ونیز بررسی چگونگی ارتباط آنها با یکدیگر، نحوه زیست و محیط طبیعی آنها ودرنهایت ارتباط انسان باطبیعت ومیزان دخالت او در طبیعت است.
این موزه اشتیاق انسانها را به درک و تحسین طبیعت برانگیخته، همگان را به حفظ و حراست آن ترغیب می کند وهمچنین محیط زیست طبیعی انسان را دریک بستر اکولوژیکی و تاریخی درمعرض دیدبازدیدکننده قرارداده، ماهیت تکامل انسان وطبیعت رابه زبان ساده و قابل فهم برای تمام گروههای اجتماعی به نمایش درمی آورد. این موزه هابامجموعه های متنوع چند میلیونی خودامکانات وسیعی دراختیارپژوهشگران درسطوح مختلف قرار می دهد.
موزه های علوم طبیعی درزمینه های زمین شناسی، دیرینه شناسی، زیست شناسی، گیاه شناسی، اکولوژی وانسان شناسی (آنتروپولوژی)فعالیت دارند. بخش آنتروپولوژی این موزه‌ها نمونه های مردم شناسی، قوم شناسی،وباستان شناسی را نیزگردآوری مینمایند.ولی هر موزه آن راازدیدگاه علمی خودتعبیروتفسیرمیکند.
در پاره ای ازموزه های تاریخ علوم طبیعی ومحیط و یا انسان شناسی مجموعه با دید هنرهای کاربردی نیز تنظیم میگردد، مانند اقتصاد کشاورزی، اقتصاد گیاه شناسی، در مجموعه‌های زیست شناسی موضوعهایی چون بیولوژی انسانی بهداشت وبهداشت محیط مطرح می‌شود.اماکن طبیعی نیزچون موزه های علوم طبیعی، مانند غارهای طبیعی، آتشفشانها ، محل سنگواره ها، پارکهای طبیعی همراه بااطلاعات علمی وتاریخی دراختیار بازدید کننده ها قرار می گیرند.[12]
- – نفیسی- نوشین دخت- موزه داری- سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)- تهران 1380 – ص 3 وص 4 ↑
- – نفیسی-نوشین دخت-موزه داری-انتشارات سمت-تهران-1380-ص 4و5و6 ↑
- – محبوبی اردکا نی،حسین-تاریخ موسسات تمدنی جدید درایران،ج 2)تهران-نشردانشگاه تهران 1370ص51-320-321 ↑
- – گزارش فعالیت های پژوهشی وحفظ واحیای میراث فرهنگی سال1362ص3 ↑
- – بنیادگسترش موزه درایران- تهران- نشراداره کل موزه ها- 1355 ص 5و4 ↑
- – همان- ص 26و25 ↑
- – معین- ج 6 – ص 1354 ↑
- – مصطفوی – محمدتقی – تلاش درخدمت به آثار ملی وامید به آینده- گزارش باستان شناسی – ج 3 – نشراداره کل باستان شناسی – 1334 – ص 388 ↑
- – نفیسی- نوشین دخت- موزه داری- نشر سمت- تهران 1380 ص 35 و36 ↑
- – نفیسی- نوشین دخت- موزه داری- نشر سمت- تهران 1380 ص 38 ↑
- – نفیسی- نوشین دخت- نشرسمت- 1380- ص 90-91 ↑
- – نفیسی- نوشین دخت- نشرسمت- 1380- ص 90-91 ↑