هوش عاطفي در تعليم و تربيت

هوش عاطفي در تعليم و تربيت

يك فرد تحصيل كرده¹ يا فرهيخته چگونه فردي است؟ بر اساس تعاريف يا رويكردهاي جديد، فرد تحصيل كرده، فردي است آگاه² مسئوليت پذير³ و علاقمند⁴ كه برخي به اين صفات، صفت پرخاشگر يا خشن نبودن⁵ هم اضافه مي نمايند]343[ . اين اظهارات به اين معني است كه تمركز و علاقه سنتي بر مهارتهاي ذهني چون هوش بهر IQ، جاي خود را به علاقه شديد و تمركز بر مهارتهاي اجتماعي و عاطفي و هوش بهر عاطفي (EQ) و مهارتهاي هوش عاطفي (EI) داده است. دلايل گوناگوني براي اين جابه جايي، عنوان شده است كه يكي از مهمترين آنها، اطلاعات و آگاهي هايي است كه ما درباره عملكرد مغز و حافظه ي انسان به دست آورده ايم و بين يادگيري براي امتحان دادن و نمره گرفتن و يادگيري براي زندگي كردن در جواكع مدرن امروزي، تفاوت زيادي قائل مي شويم و دليل دوم، اهميت عوامل اجتماعي وعاطفي مي باشد.

يكي از اصول اوليه ي هوش عاطفي اين است كه روابط دوستانه و دلسوزانه، باعث شكل گيري انواع يادگيري هاي اصيل و به اثبات مي گردند. اگر مرور مختصري بر روي تجارب آموزشي خودمان به عمل آوريم، در مي يابيم كه ما تحت شرايط متفاوتي آموزش ديده ايم و نمي توانيم ادعا نماييم كه اين روشها، بهترين روش هاي آموزشي بودند و منجر به ايجاد يادگيري هاي اصيل و با ثبات در ما گرديده اند. لازم است تا تمام روشهاي آموزشي را با اين واقعيتها هماهنگ سازيم.

 

 

 

 

_______________________________________

2.                  Knowledgeable 1. Educated
3. 3. Responsible Caring
4. Nonuiolent

 

اگرچه در سالهاي اخير هوش عاطفي به شدت مورد توجه واقع گرديده است، اما اين سازه، سازه اي جديد و تازه نيست. در دهه هاي 1920 و 1930 روان شناس مشهور، ثوراندايك¹ از هوشي نام مي برد به نام هوش اجتماعي² كه آن را «توانايي ادراك و فهم ديگران و انجام اعمال مناسب در روابط بين شخصي» تعريف و آن را يكي از جنبه هاي هوش شخصي به حساب مي آورد.]347[

رويكرد ثورانديك به هوش اجتماعي به عنوان يك عنصر مهم هوشي در آن زمان مورد توجه و اقبال روان شناسان واقع نگرديد و پژوهش هاي تجربي و علمي بر روي آن صورت نگرفت و به فراموشي سپرده شد.

جان ديويي به صورت عميق و گسترده اي در مورد ماهيت كلاس درس به تفكر و مطالعه پرداخت و نتيجه گرفت كه كلاس درس، جايي است كه دانش آموزان در مورد «دموكراسي»، مهارتها و حالت هاي ذهني مورد نياز براي رسيدن به آن شرايط اجتماعي و عاطفي كه براي انتقال ئ تداوم آن مورد نياز است، اطلاعات و آگاهي هايي به دست مي آورند. به اعتقاد جان ديويي، يك رابطه ي كامل و بدون چون و چرا بين آن چه كه يادگرفته مي شود و زمينه  اي كه در آن يادگيري ها اتفاق مي افتند و موقعيت هايي كه در آن از اين يادگيري ها استفاده مي شود، وجود دارد.]336[ او در كتاب (چگونه فكر مي كنيم)³ به برخي از مهارتهايي كه شهروندان براي زندگي كردن در يك جامعه دموكراتيكبدان نياز دارند، اشاره مي نمايد. این مهارتها، نه تنها دربرگیرنده مهارتهای

 

 

 

 

 

 

__________________________________________

2.                                     Social Intelligence  1. Thorandike
3. 3. How we think

تحلیلی و جزیی نگر می باشند، بلکه مهارتهای کلی نگری از زمینه ی مباحثات و مبادلات اجتماعی¹ ، معاشرت های شخصی² و انعطاف پذیر بودن را نیز، شامل می شود.

دردهه ی 19 کارهای رابرت استرنبرگ³ و هوارد گاردنر علاقه به هوش اجتماعی- عاطفی، که فراموش شده بودند را دوباره تازه نمودند و آتش اشتیاق به مطالعه ی آن را  شعله ورتر ساختند . استرنبرگ دریافت که وقتی از دیگران می خواهیم که صفات یک فرد با هوش را بگویند، مهارتهای اجتماعی، از جمله صفاتی هستند که برای افراد باهوش در نظر گرفته می شوند. همچنین آنان بر ارزش هوش اجتماعی تفاوت آن با توانایی های تحصیلی، تأکید زیادی می ورزد.

هوارد گاردنر که به خاطر ارائه و ابداع مفهوم یا سازه هوش چندگانه⁴ مشهور گردیده است، یک دیدگاه بین فرهنگی به هوش اضافه نمود و با بررسی طیف وسیعی از بافت های اجتماعی و گروه های نژادی در کشورها و جوامع گوناگون، توانست هفت نوع هوش که برای انجام عملکرد های موثر انسان ها نقش اساسی دارند ، شناسایی کند. علاوه بر دو نوع هوشی که در نظام تعلیم و تربیت آمریکا بسیار مورد تأکید است، یعنی (هوش ریاضی- منطقی⁵ و هوش کلامی – زبانی ⁶ از هوش های دیگری همچون (هوش میان فردی)⁷ و (هوش درون فردی)⁸ نام می برد.

گاردنر ]345[ هوش میان فردی را اینگونه تعریف می نماید: «توانایی  درک و فهم دیگران و اینکه چه چیز آن ها را بر می انگیزاند، چگونه فعالیت می نمایند و چگونه در انجام امور با دیگران

 

 

 

 

 

 

__________________________________________

2.                                     Interpersonal commerce  1. Social exchange
3. 3. Responsible       Robert Sternberg
4. Multiple Intelligence 6. Logical-mathematical
5. Verbal-linguastic                                 8. Interpersonal Intelligelligence

 

همکاری می نمایند» و هوش درون فردی را طراحی و ساخت مدلی دقیق و حقیقی از خود و توانایی استفاده از این مدل، برای انجام فعالیت های موثر در زندگی»  تعریف رده است. به وضوع این دو نوع هوش پایه  و اساس آن چیزی که امروز به نام هوش عاطفی شناخته می شود، را می سازند.

در اوایل دهه ی 1990برخی از متخصصان تعلیم و تربیت که بر روی «مسئولیت پذیری اجتماعی»¹ پژوهش می کردند، از عقاید و نظریه های دیویی و دیگران استفاده نموده و گام هایی رو به جلو برداته و از مدارس خواستند تا تمام دانش آموزان را با موقعیت های اجتماعی درگیر سازند و به آنان مسئولیت های اجتماعی بدهند ]330[. به همین دلیل لازم است یک دسته از مهارت ها به دانش آموزان، چه به عنوان یک دانش آموز و چه به عنوان یک شهروند آموزش داده شود تا بتوانند با یک دید جدید به جامعه و محیط اطراف خود بنگرند و در فعالیت های گروهی و تصمیم گیری های اجتماعی شرکت نمایند. آموزش این مهارتها نقطه شروع ترکیب آگاهی ها و یافته های نظری و پژوهشی با رویکردهای حمایتی قدرتمندی که برای کمک به ورود ایده های جدید به جریان اصلی تعلیم و تربیت طراحی شده اند، می باشد.

بر خلاف این سابقه و زمینه تاریخی پیچیده، پژوهش های اخیر مایر و سالوی ]357[ به همراه انتشار کتاب پر فروش و با تیراژ 5 میلیون جلدی دانیل گلمن به نام «هوش هیجانی» ]347[ باعث

 

 

 

 

 

 

 

__________________________________________

1.                                        Social Responsibility

 

گردید که هوش عاطفی به زبانی ساده و قابل فهم برای مردم عادی، از افراد حرفه ای و مجامع علمی مطرح شود. به

اعتقاد مایر و سالووی ]351[ هوش عاطفی عبارت است از: «توانایی درک و فهم عواطف به منظر ارزیابی افکار و خلق و خو و تنظیم آنهابه گونه ای که موجب تعالی و رشد عقلی – عاطفی گردد.»

در این مدل، چهار بعد برای هوش عافی در نظر گرفته می شود که عبارتند از :

1- ادراک، ارزیابی و ابراز عواطف

2- تسهیل تفکر توسط عواطف

3- فهم تشخیص صحیح عواطف

4- تنظیم بازخوردی عواطف

این مدل بر اساس فرایندهای اساسی، ترکیبی و پیچیده ی روان شناختی تنظیم و مرتب گردیده است. برای هر کدام از این ابعاد، توانایی های معرف و تبیین کننده ای وجود دارند که در طول یک بردار، تدوین و تنظیم شده اند. در این مدل بر تنوع و ریزه کاری این سازه، تأکید زیادی شده است. هوش عاطفی، یک توانایی واحد و یک بعدی نیست، بلکه مجموعه ای از توانایی های گوناگون، پیچیده و یک پارچه ای چون فهم و تشخیص علل و پیامدهای یک عاطفه ی خاص و تأثیر آن بر روابط میان فردی در زندگی روزمره و چگونه تعامل سآن ها با انگیزه ها می باشد.

دانیل گلمن، در کتابی به نام «هوش هیجانی» نوشته است، بر ابعاد گوناگون هوش عاطفی تأکید می ورزد. اوبر اساس پژوهش های مایر و سالووی ، پنج بعد برای هوش عاطفی در نظر می گیرد:

آگاهی نسبت به عواطف خود ،مدیریت عواطف ،برانگیختن خود، تشخیص و شناسایی عواطف دیگران و توانایی کنترل و هدایت روابط با دیگران.

در تعریفی که از هوش عاطفی توسط مایر ،سالووی و گلمن ، به عمل آمده ،هوش عاطفی نقشی اساسی و مرکزی در تعامل های انسانها با یکدیگر داردو در فعالیت های مرتبط باخانه، مدرسه، شغل و دیگر موقعیت ها تاثیر گذار است . با توجه به گسترده بودن دامنه یشمول هوش عاطفی ، باید به روش های پردازش و افزایش ان ، توجه زیادی مبذول داشت .

هوش عاطفی از مجموعه ای از مهارتهای گوناکون ساخته شده است که بیشتر آن ها را می توان از طریق آموزش و یاد گیر ی در دیگران ایجاد نمود و یا پرورش داد{357}. بنابراین ، تعجبی ندارد اگر ادعا کنیم که می توان ، مدارس را به عنوان اولین مراکز و پایگاههای پرورش هوش عاطفی به حساب آورد. به اعتقادگلمن {347} ، مدارس،اولین مکا ن های اجتماعی می باشند که می توانند  نقص ها و کمبودهای کودکان را در زمینه عواطف و رقابت ها و تعامل های اجتماعی ، اصلاح وترمیم نمایند . (صفحه 279)یاد گیری مهارت های عاطفی از خانه شروع می شود و بچه ها با یک سر ی توانایی های عاطفی اولیه و متفاوت وارد مدرسه می گردند . به همین دلیل است که مدارس با چالش هلیی در مورد آموزش و اصلاح مهارتهای عاطفی کودکان رو به رو می باشند . این چالش ها می توانند از طریق جایگزین سازی و برطرف ساختن ابهامات موجود ، راجع به عواطف از طریق ترتیب دادن برنامه های   استاندارد شده ی آموزشی و خلق شرایط آموزشی که باعث پرورش و تکامل مهارت های عاطفی و کاربرد صحیح آن می باشند، از بین برده شدند.

انجمن همیاری برای پیشبرد و تقویت «یادگیری های اجتماعی و عاطفی»¹ (SEL ) که اصطلاحاً به آن CASEL² گفته می شود، در سال 1994 به وسیله ی دانیل گلمن و ایلین راکفلر گرووال³ بنیان گذاری شده است. هدف از تأسیس این انجمن، کمک به تدوین و گسترش  یادگیری های اجتماعی- عاطفی (SEL) به عنوان بخش اساسی  برنامه های آموزشی، از مراحل پیش دبستانی تا دبیرستان می باشد. وظایف CASEL  عبارتند از: توسعه و اصلاح برنامه ی SEL، انتقال بهترین نوع اطلاعات و معلومات به درون فعالیت های آموزشی مدارس، کمک به آماده سازی و آنوزش معلمان برای عملی ساختن برنامه های SEL و ایجاد گسترش شبکه ای از دانشمندان، سیاستمداران، پرورشکاران و شهروندان علاقمند که از طریق صصصص 221