بازی های بومی ترکمن ها

 

بازی های بومی ترکمن ها

مقدمه

انسانها با توجه به مقتضیات زمانی خود ، نیاز به بازی و سرگرمی داشته اند و این نیازها در زمانهای گذشته ، آنزمان که از تلویزیون و رادیو خبری نبود ، شدید احساس می شد. زمانی که همه چیز طبیعی بودوانسانها با خود وطبیعت زندگی می کردند و همیشه باطبیعت درجنگ و ستیز و مبارزه بودند ، به شدت احساس به سلامت جسمانی را در خود می دیدند ، شروع به ابداع بازیهای مختلف با توجه به محیط خود کرده اند. بعضی از این بازیها سازمان یافته و در دوره های بعدی نیز ادامه پیداکرده است. به قول یکی از دوستان که در باره بازیهای بومی و محلی اظهار نظر می کرد و می گفت: بازیهای بومی ومحلی ترکمنها بقدری با برنامه و شکیل است که اگر یک کودک ترکمن در تمام و یا حداقل نیمی از آنها تبحر پیداکرده و سربلند آنها را پشت سربگذارد در آینده هیچ گونه مشکل روحی و جسمی پیدا نخواهد کرد. بله این بازیها بقدری جالب وجذاب هستند که بعضا افراد را مجبور به حرکتهای رزمی میکنند و بعضی دیگر جرات و شهامت را تقویت می کنند و بعضی دیگر نیز اطاعت ورهبری و….
دکتر سیامک رضا مهجور در کتاب روانشناسی بازی صفحه ۵۴ در مورد بازی می گوید: ((فلسفه بازی کودکان آمادگی جسمی وروحی آنها برای مواجهه با مشکلات است وبه همین جهت هر چه گسترده تر وپیچیده تر واجتماعی تر باشد،به آنها نیرووآمادگی بیشترمی دهد و آنها را از وجود روانی هر چه مصونیت یافته تربرخوردار می سازد. در این گونه بازیها،تن و روان واکسینه می شوند. این بازیها صحنه ورود فرضی دشمنان و تحقق فرضی مشکلات ومصائب است. طفل در حقیقت مانور می دهد و با مانور روبرو می شود.))
حقیقت نیز اینگونه است ،هرکدام ازبازیها اهداف خاص خود رادارندکه کودک درآینده أی نه چندان دوردرزندگی حقیقی باآنها روبروخواهد شدوآنچه راکه قبلا درمیدان بازی تجربه کرده است به عینه روبرو می شود.
دکتر رضا مهجور باز در صفحه ۶۵کتاب خود از قول آدلرمی گوید((اطلاعاتی که کودک ازطریق بازی بدست می آورد، نه تنها به زندگی حال او بلکه به زندگی آینده اوارتباط می یابد.)) . دکتر رضا مهجورباز در صفحه ۱۲۲کتاب ازقول مگ دوگال می نویسد(( بازی لازمه رشدوتکامل انسان وساخت شخصیتی اواست .بدون بازی شخص قادربه شناخت طبیعی خودوکسب موقت دنیای خارج نخواهد شد.زیرا ازطریق بازی است که یک زندگی سالم ورشد یافته وقدرت اراده وتصمیم گیری به صورتکامل رشد خواهد یافت.)) عده أی دیگر ازروانشناسان عقیده دارند،بازی وسیله ای برای ارضاء ولذت جویی افرادمیباشد.درعین حال ازفوائد بازی به عنوان آموزش دهنده قواعد اجتماعی به شخص وعادت به نظم نیزیاد میکنند.ویا کارل گروس عقیده دارد((بازی وسیله أی برای آمادگی جهت زندگی دربزرگسالی میباشد،به همانگونه که یک بچه گربه خود راجهت فعالیتهای غریزه أی آماده می سازد.))

آی ترک گون ترک.×

آی ترک گون ترگ (آنقلیچ ، آلتین قلیچ): به معنی ماه را می خواهم، خورشید را می خواهم، که به احتمال قوی نمادی از طبیعت پرستی ترکمن ها قبل از اسلام و زمانی که مسلمان نشده بودند می تواند باشد.
اهداف بازی:

انتخاب – نوع دوستی – همکاری و تعاون – بهبود سرعت – استقامت و عکس العمل – چابکی – دقت و هو شیاری – روحیه مشورت و تیز هوشی.
این بازی یکی از معتبرترین بازی های بومی و محلی ترکمن ها می باشد. تعداد بازیکنان از 12تا22 نفر متغیر است، بازیکنان به دو گروه تقسیم می شود که معمولا گروه ها به دختر و پسر مجزا می شود.
نحوه بازی: بازیکنان به دو گروه تقسیم می شوند، سپس گروه ها بازی را با گفتن آی ترک گون ترک شروع میکنند، بدین گونه:

• آی ترک
• گون ترک
• بیزدن سیزا کم گرگ
• سایراپ دورن دیل گرگ
• دیل ایچنده کم گرگ

سپس از بین آنان یکی را انتخاب کرده و به نام، او را صدا کرده و می گویند فلان کس را می خواهیم، فردی که انتخاب می شود به طرف گروه مقابل که دستها را محکم زنجیر کرده اند حرکت کرده و سعی میکند با پاره کردن زنجیر یکی از بازیکنان آنان را به تیم خود اضافه کند. از طرف دیگربازیکنان تیم مقابل با محکم کردن زنجیر دستها سعی دارند از پاره شدن زنجیر جلوگیری کنند و آن بازیکن را برای تیم خود نگه دارند، بازی همینگونه ادامه پیدا میکند تا در نهایت تعداد یکی از دو گروه به حداقل ممکن برسد که ادامه بازی با آنان تعداد ممکن نباشد، بنا براین گروه پرجمعیت برنده حساب می شود.

×ماچلوس:
بازيکنان به دو گروه تقسيم می شوند. يک گروه (گروه بالا) دور دايره ای که با آب ويا هر چيزی ديگری روی زمين کشيده اند ، می ايستند و گروه ديگر در وسط دايره قرار می گيرند. يک نفر از گروه بالا گرگ می شود و پای خود را بلند کرده و به صورت «لی لی» دنبال افراد وسط دايره می دود. گرگ دستش را به هر کدام از آنها بزند ، آن بازيکن سوخته و کنار می رود. وقتی همه سوختند ، دو گروه جای خود را با هم عوض می کنند. اين بازی را به صورت دونفره هم می توان انجام داد.

ها گفتنی /لار آیدماجه ×

 

در این بازی کسی برنده است که بتواند از عهده ی بیان تند و سریع جملاتی برآید که از لحاظ واج آرایی تعقید لفظی دارند از آن جمله:
«قایرا دأن قرق قل قوریق گلیار قرقی سی نینگ ایچینده قرق یل قثر قالان قزل قل قوریق گلیار»
نظیر این بازی در میان فارسی زبان ها نیز بسیار داریم، از آن جمله:
«امشب شب سه شنبه است فردا شب هم سه شنبه است این سه تا شب آن سه تا شب هر سه تا شب سه شنبه است.»
بازی آیدماجه لار شاید برای تقویت حافظه در فراگیری سریع مطالب و تمرین تلفظ سریع کلمات- که تعقید لفظی دارند – طراحی باشد.

ترش بازی (ملابرس) (terěs-bâzi):
در اين بازی دو دسته 5 نفری يا بيشتر شرکت می کنند. برای شروع بازی قرعه کشی می کنند. سنگی را يک طرفش را تر می کند يکطرفش خشک می باشد به طرف بالا پرتاب می کنند. روی تر يا خشک را هر کدام از گروهها گفته بازی را شروع می کنند.
گروهی که می خواهد بازی را شروع کند سرگروه در يک گروه در يک نقطه معين جمع نموده و با يک چوب دايره ای بر روی زمين به دور آنها رسم می کند و آنها در اين محدوده سر يکديگر را به گريبان می گيرند و اطراف خود را نگاه نمی کنند. رئيس سرگروه مقابل با يک دستمال چشمهای سرگروه رقيب را می بندد و به گروه خود دستور می دهد که پراکنده و مخفی شوند. به محض اينکه اعضای گروه مخفی شدند سرگروه چشمهای سرگروه ديگر را باز می کند و به اتفاق همديگر سعی در پيدا کردن اعضاء گروه مخفی شده می کنند. سرگروه سعی می نمايد که اين فرد را منحرف سازد و او را از گروه خود دور می نمايد. در همين موقع است که افراد گروه مقابل که قبلاً مخفی شده اند از جايگاههای خود درآمده و به حالت تهاجمی به گروهی که در نقطه معين جمع شده اند ، هجوم می آورند. در اين زمان همه افرادی که داخل دايره محدود شده اند فرياد برمی آوردند «ملابرس به دادم کچلا رختن(ريختند) به دورم».
سرگروه فوراً خود را می رساند و به دور آنها می چرخد و دستش را بر روی سرگروه حريف می چرخاند و می گويد «ترش ، ترش» و با اين الفاظ حمله را دفع می نمايد. مگراينکه يکی از افراد مهاجم بتواند يکی از اعضای داخل دايره را با پا بزند که حق زدن با دست را ندارد و درصورت نوفقيت گروه بازنده می شود و جای خود را به گروه ديگر می دهد.

●چند نوع بازی ترکمنی
▪ پلله م باشی ( چورله ن- چورریگ- اوینام کسسیر)
اهداف بازی: فرصت طلبی و تیز هوشی-کسب مهارت- جرات وشهامت-ایجاد و تقویت حس مقاومت و پایداری-تقویت حس همکاری و تعاون-سرعت وچابکی-تقویت عضلات بدن.تعدادبازیکنان از۱۲تا۳۰نفر.
درباره بازی: این بازی یکی ازپرآوازه ترین ومعروفترین بازیهای بومی ومحلی ترکمنهاست،این بازی که بیشتردرشبهای مهتابی و فرا رسیدن عیدسعیدفطر وقربان انجام می شودبخاطر جذابیت خاص ،این بازی ساعت هاطول می کشید وبازیکنان دو گروه درستیز وجدال شب را به صبح میرساندند چه بسا بدون اینکه گروهی بر گروهی دیگرتفوق وبرتری داشته باشند.دراین بازی ،بازیکن فرصت طلبی وتیز هوشی خود را به رخ دیگران میکشد،بازی به گونه أی است که اگربازیکنی ترس وواهمه داشته باشدمعمولا درکنار گوشه هامی ماندوجرات حمله کردن پیدا نمی کندوچه بسا ازگروه مخالف درلحظه ای که فرصت مناسب باشد او را از میدان بازی خارج می کنند. این بازی با همکاری ومشارکت بازیکنان دوگروه انجام می شود،گروهی حمله می کنندوگروهی دیگرسعی دارندازموضع خود دفاع کرده ومقاومت نمایند.در اینجاهر دو گروه نهایت همکاری وتعاون را به نمایش می گذارند.گروه حمله کننده به یاری وکمک یار خود آمده و سعی دارند بازیکن مدافع را اززمین خارج نمایند ، در حالیکه گروه مدافع نیز پشتیبان یار خودی است و از او حمایت میکنند.
نحوهٔ بازی: در این بازی بازیکنان قبل از هر چیزدو/۲ نفر را بعنوان خان ویا رهبر گروه انتخاب می کنندکه معمولا این دو نفر بانفوذترین وقوی ترین افراد هستند.سپس سایر بازیکنان دوبه دوکه از لحاظ جسمانی ومهارت دربازی یکسان هستندبه نقطه أی دورترازرهبران(خانها)رفته برای خود نامی مستعار انتخاب می نمایند، سپس نزد خانها آمده می گویند:
خاللای خاللای خانها: آلدیق،آلدیق بازیکنان: کیمه آی گره گ،کیمه گون
که خانها با گفتن نام یکی از آنها وی را انتخاب می کنند و بدین ترتیب سایر بازیکنان نیز به دو گروه تقسیم می شوند. در همین جا متذکر می شویم که در تمام بازیهای گروهی یار گیری وتقسیم به دو گروه با چنین روشی صورت می گیرد.بعد ازآن بازیکنان کفشهارا ازپا در آورده دریک محل جمع میکنندکه به آن جا((پلله))می گویند،بازیکنان مدافع در یک دایره فرضی قرار می گیرندکه مرکزآن کفشهاویا پله میباشدبازیکنان حمله کننده نیز دربیرون این دایره فرضی قراردارند.بازی باعلامت دادن یکی ازبازیکنان حمله کننده که درواقع هشداری است،درحالیکه دستش را بلند کرده میگوید:شو نامه؟ از گروه مدافع نیز که درواقع اعلام آمادگی است یکی جواب می دهد:سامان ! بعد از شنیدن کلمه سامان صدایی از تمام بازیکنان بلند میشود که می گویند:‘‘آرامئزدا قل یابان’’. بازی شروع میشود،بازیکنان داخل دایره فرضی (مدافعین)سعی دارندبه غیازدست ،پاویاهر عضو دیگر حمله کننده ها بزنندواو را از جریان بازی خارج نماینداز طرف دیگربازیکنان حمله کننده سعی دارند با عبور از وسط دو بازیکن و با کشیدن خط فرضی از بین دو بازیکن عبور کرده و او را از بازی خارج نمایند.
گاهی گروه مدافع ازطرف گروه حمله کننده چنان تحت فشار قرارمی گیردکه در لاک دفاعی محض فرو می رود وگروه حمله کننده باتقویت حمله خود وبا گرفتن پایی که بطرف او نشان رفته است،اورابر روی زمین میکشدواز بازیکنان خود می خواهدکه از بین بازیکنی که روی زمین کشیده می شودوسایر بازیکنان عبور کرده تااورا ازصحنه بازی خارج نمایند.این بازی همچنان ادامه پیدا میکندتا اینکه درنهایت ازهر گروهی که یک نفر باقی بماندبنام((چئرلئق))شناخته می شود،نقش این بازیکن خیلی مهم وحساس می باشد،چرا که بردن ویا واگذار کردن بازی به اوختم می شود.این بازیکن((چئرلئق))در((پلله))قرارمی گیردوسایر بازیکنان گروه مقابل پشت سر او هستندبه ((چئرلئق))اجازه داده می شودکه درحدود ده /۱۰قدم تاجایی که می تواندقدم رابزرگ می گیردوازبازیکنان فاصله گرفته وپا به فرار می گذارد،سایر بازیکنان گروه مقابل نیز بدنبال او هستند،((چئرلئق))تاجایی که نفس او اجازه میدهدوبا درنظر گرفتن اینکه مسافت طی شده رامی تواند برگرددازمحل بازی فاصله می گیردوسعی داردبازیکنان رادورزده وبه ((پلله))برگردد،اگر اودرانجام این کارموفق شود،گروه آنهابرنده است واگر هم دربین راه اورا با پا زدند ونتوانست بازیکنان رادور زده خود را به پلله برساند بازنده هستند.در این بازی واجرای نقش ((چئرلئق))بعضی از افراددربین مردم روستای خود شهرت کسب کرده اندکه یکی از آنها درروستای اجن سنگرلی شخصی بنام حاجی گوندوقدی سرداری می باشد،معروف است که وی حدود ۱۰/ده کیلومتربخاطر اجرای این نقش دویده است.