ویژگی های معماری ایران

معماری ایران

 

ویژگی های معماری ایران

 

۱. نیارش ( فن اجرای ساختمان)

۲. خود بسندگی ( استفاده از مصالح بوم آورد)

۳. پرهیز از بیهودگی

۴. مردم واری ( تبعیت از نیازها و ابعاد انسانی )

۵. درون گرائی ( حفظ کرامت و احترام انسان )

 

سبک شناسی معماری ایران

۱. شیوه پارسی ( هخامنشیان )

۲. شیوه پارتی ( اشکانیان ، ساسانیان)

۳. شیوه خراسانی ( صفاریان ، طاهریان ، غزنویان و…. )

۴. شیوه رازی ( سامانیان ، سلجوقیان ، خوارزمشاهیان )

۵. شیوه آذری ( ایلخانان ، تیموریان )

۶. شیوه اصفهانی ( صفویان ، افشاریه ، زندیه ، قاجاریه)

 

* شیوه پارسی

این شیوه نخستین شیوه ی معماری ایران است که از روزگار هخامنشیان تا حمله اسکندر به ایران ، یعنی از سده ی ششم پیش از میلاد تا سده چهارم را در بر می گیرد. نام این شیوه از قوم پارس برگرفته شده که در این دوران بر کشور پهناور ایران فرمانروائی می کردند.

 

ویژ گی های معماری :

1- متاثر از معماری اورارتوها

1-1 : ساخت تالار ستوندار

1-2 : ساخت ساختمان در سکوها

1-3 : ساخت سقف مسطح چوبی

1-4 : ساخت کلاوه ( ساختمان های دو طبقه )

2- استفاده از معماران و صنعتگران و هنرمندان اقوام مختلف

3- استفاده از مصالح مختلف غیر بومی

4- معماری عمود گرا

 

بنا های مهم ساخته شده در این دوره

تخت جمشید ، نقش رستم ، کاخ شوش ، پاسارگاد و ….

 

* شیوه پارتی

این شیوه پس از حمله اسکندر به ایران پدیدار شده و در دوره اشکانی ، ساسانی ، صدر اسلام و در برخی جاها حتی بعد از اسلام تا سده سوم و چهارم هجریدنبال شده است.اشکانیان فرمانروایان پس از سلوکیان بودند که 480 سال حکومت آنان به طول انجامید تا اینکه به دست اردشیر ساسانی برافتادند. ساسانیان نیز نزدیک به چهار قرن به فرمانروایی پرداختند تا اینکه در سال 652به دست مسلمین از بین رفتند. معماری این دوره طولانی ترین شیوه معماری ایران می باشد که نزدیک به 900 سال به طول انجامیده است.

_ ابداعات این دوره در معماری عبارتند از

1- اجرای پوشش های منحنی روی دهانه های بزرگ و ساخت گنبد بر پایه چهار گوش و استفاده از ماده بسیار خوب گچ

2- تکوین ایوان ( اولین بنای چهار ایوانی کاخ آشور )

 

  _ ویژگی معماری شیوه پارتی

1- مستقل از سبک های پارسی و سلوکیان ( یونانی ها )

2- ساخت بناهای باشکوه و مرتفع

3- استفاده از مصالح بوم آورد مانند سنگ لاشه ، خشت و آجر

4- گسترش پوشش های شدید منحنی

5- گوناگونی در طرح ها و بهره گیری از اندامهای گوناگون

6- پی سازی با سنگ لاشه

7- بهره گیری از گنگره و کور در در نمای ساختمان

 

بنا های مهم ساخته شده در این دوره

تاق عظیم کسری(۱) ، آتشکده فیروز آباد ، کاخ سروستان ، کاخ الحضرا ، مجموعه نساء ، کاخ آشور ، کاخ بیشاپور

 

* شیوه خراسانی                         

از شش شیوه معماری ایران دو شیوه پارسی و پارتی مربوط به پیش از اسلام و چهار شیوه ی دیگر مربوط به پس از اسلام می باشد. نکته دوم درباره اصالت ایرانی این شیوه هاست. غربی ها برای شیوه های پس از اسلام نام هایی را به کار می برند که هیچ کدام اصالت ایرانی ندارند. برای نمونه شیوه های دوره اموی و عباسی را می توان نام برد. اما ما می دانیم هیچ یک از این کشورها و ملت ها یعنی ترک ها ، عرب ها و… نمی توانسته اند در معماری کشوری که پیشینه معماری چند هزار ساله دارد کارساز باشند زیرا که آنها در آن زمان معماری ارزشمندی نداشتند.

اما شیوه خراسانی پس از آنکه ایران به دست اعراب مسلمان فتح شد در قرن اول هجری (652 میلادی ) در ایران پدید آمد و تا قرن چهارم ادامه یافت.

 

ویژگی های معماری شیوه ی خراسانی

1- سردر گمی در معماری ایران

2- تاثیر باورهای اسلامی در ساخت بناها ( ساخت مساجد به جای کاخ ها که پیش از این شیوه بسیار معمول بود)

3- مردم وارترین شیوه معماری ایرانی .

4- استفاده از مصالح بوم آورد.

5- شیوه های نیارشی و روش های ساخت کاملا متاثر از شیوه پیشین خود یعنی شیوه پارتی بود.

6- طراحی بسیار ساده در بناها

7- پرهیز از بیهوده گی

اما یکی از نکات مهم در این شیوه این است که از نمونه ساختمانهایی که در این شیوه ساخته شد و در معماری ایران همواره دارای ارزش و اهمیت ویژه ای می باشد مساجد بودند. معماری مساجد نخستین برگرفته از مسجد مدینه بود که دارای میانسرا (حیاط) و رواق بود و طرح و مصالح استفاده شده در این مسجد بسیار ساده بود و هیچ گونه تزئینی در این مسجد دیده نمی شد. از نمونه های مساجد نخستین می توان به مسجد جامع فهرج و مسجد تاریخانه دامغان اشاره نمود که دارای طرح بسیار ساده ای می باشند.

بنا های مهم ساخته شده در این دوره

مسجد جامع فهرج و مسجد تاریخانه دامغان ، مسجد جامع اردستان ، مسجد جامع نائین ، مسجد جامع نیریز

 * شیوه رازی 

شیوه رازی چهارمین شیوه معماری ایران است که همه ویژگی های خوب شیوه های پیشین را به بهترین نحو دارا می باشد. در این شیوه نغزکاری شیوه پارسی ، شکوه شیوه پارتی و ریزه کاری شیوه خراسانی با هم پدیدار می شود. این شیوه از زمان آل زیار شروع می شود و تا زمان حمله مغول (خوارزمشاهیان) ادامه پیدا می کند.

 

ویژگی های معماری شیوه رازی

1-  تبدیل مساجد شبستانی به مساجد چهار ایوانی

2- ساخت آرامگاه های برجی شکل و میل های راهنما

3- پیشرفت چشمگیر در اجرای انواع طاق و گنبد

4- استفاده از مصالح مرغوب

5- استفاده از انواع تزئینات

 

بنا های مهم ساخته شده در شیوه رازی

مقبره امیر اسماعیل سامانی ، گنبد قابوس ، برج های خرقان ، مسجد جامع اصفهان ، کاروانسرای شرف

 

معماری شیوه آذری ( تیموریان )

سرزمین آذربایجان در معماری ایران در رده نخست اهمیت جای دارد چرا که سه شیوه معماری ایران (پارسی ، آذری ،‌ اصفهانی ) از آنجا سرچشمه گرفته و به سراسر کشور رسیده است. که نخستین بار آن در زمان ورود آریایی ها به ایران شکل گرفت. اما بار دومی که آذربایجان پدید آورنده شیوه ای نو در معماری ایران شد پس از یورش خونین مغول بود. این یورش سراسر ایران را از هنرمندان و معماران تهی ساخت. هنگامی که ایلخانان مغول خواستند یا نیاز پیدا کردند که ویرانی های نیاکانشان را باز سازی کنند یا دست کم به خاطر نیازی که به کاخ و خانه و حمام و… در پایتخت خود داشتند ، معماران را از سرزمیین خود فرا خواندند. این بار از آمیزش ویژگی های معماری مرکز ایران و جنوب با سنت ها و روش هائی که از روزگاران کهن ، بومی آذربایجان شده بود ، شیوه معماری پدید آمد که به درستی نام « شیوه آذری » به خود گرفت و در سراسر ایران و کشورهای همسایه به کار رفت.

شیوه آذری دارای دو دوره است : دوره نخست از زمان هولاکو و پایتخت شدن مراغه و دوره دوم آن از زمان تیمور و پایتختی سمرقند آغاز می شود.

 

ویژگی های معماری شیوه آذری

۱. افت کیفیت در ساختمان سازی

۲. اشتباه در معماری ( به علت از بین رفتن معماران و هنرمندان زبده )

۳. رواج پیمون بندی (به علت نیاز شدید کشور به ساختمان سازی )

۴. ساخت ساختمان های چهار ایوانی

ویژگی های تزئینی این دوره

۱. ساخت گنبد های خیاره ای ( مقبره گوهرشاد )

۲. ارتفاع زیاد گریو گنبد.

۳. اجرای تزئین بعد از اتمام سفت کاری

۴. ادامه یافتن مناره تا روی زمین ( مسجد گوهرشاد)

۵. رواج استفاده از کاشی های هفت رنگ و معرق

گنبد سلطانیه ، مسجد جامع یزد ، مسجد علیشاه ، مسجد گوهر شاد ، مدرسه غیاثیه ، مسجد کبود و …

 

* شیوه اصفهانی

شیوه اصفهانی آخرین شیوه معماری ایران است. خواستگاه این شیوه بر خلاف نامش شهر تبریز می باشد. این شیوه دارای دو دوره می باشد که دوره اول آن کمی پیش  از  صفویان در زمان قره قویونلو ها آغاز شد و در زمان محمد شاه قاجار به پایان رسید. دوره دوم آن ، زمان پسرفت این شیوه است ، در واقع از زمان افشاریان آغاز شد ودر زمان زندیان دنبال شد ولی پسرفت کامل در زمان محمد شاه می باشد.

ویژگی های معماری شیوه اصفهانی :

1- ساده شدن طرح ها که بیشتر ساختمان ها مربع یا مستطیل هستند.

2- رایج شدن پیمون ( به علت نیاز شدید به ساختمان سازی )

3- پایین آمدن کیفیت ساخت ( از زمان شاه عباس تا زمان شاه سلطان حسین خوب بود )

4- استفاده از انواع تاق و قوس و گنبد ، به خصوص گنبد های دو پوسته گسسته ( مسجد امام )

5- استفاده از هندسه ساده و خط های شکسته

تزئینات غالب این دوره کاشی های معرق و هفت رنگ می باشد.

 

بنا های مهم ساخته شده در این دوره

مسجد امام اصفهان ، مسجد شیخ لطف الله ، مدرسه خان شیراز، مدرسه چهار باغ ، مجموعه گنج علی خان ، کاخ هشت بهشت.