انجام مطالعات در مورد موزه –مقاله رایگان مهندسی معماری- بخش اول

انجام مطالعات در مورد موزه –مقاله رایگان مهندسی معماری- بخش اول

مقدمه :

هر سرزمینی بی شک ،تاریخ و پیشینه ای دارد که فرهنگ و تمدن مردم آن سرزمین را شکل داده است و مردمان هر سرزمین همواره به گذشته و گذشتگان خود افتخار کرده اند و آنرا مایه سر بلندی و پشتوانه ای برای آینده خود به شمار آورده و می آورند .

سرزمین ما ، ایران نیز که از قدمتی چند هزار ساله و پر افتخار برخوردار است دارای فرهنگ ، تمدن ، هنر و پیشینه ای غنی و شایان است . در خور توجه اینکه کشور های اندکی در جهان از چنین موقعیت،اعتبار و امکانی برخوردار دارند،باشد که این ارزش و این نعمت را غنیمت شمریم و بیش از پیش فدرش را بدانیم .

سرزمین های گوناگون برای شناختن و شناساندن فرهنگ و تمدن سرزمین خویش و حتی تداوم و پربارتر کردن آن به راهکار ها و فعالیت های متنوعی روی آورده اند .در این میان، احداث موزه ها در کشور ها مختلف از جایگاه خاصی بر خوردار است ،جرا که از طریق موزه می توان دست کم گو شه ای از فرهنگ و هنر و تمدن هد سر زمینی را به مردم آن سرزمین و دیگر سرزمین ها شناساند.

حال بر ملست که در شناختن،شناساندن،ارج نهادن وبر پار کردن فرهنگ و تمدن خود تلاش کنیم و حاصل زحمات پدران خویش را به آیندگان بنمایانیم تا پشتوانه فرداهایشان باشد. حتی فرهنگ و تمدن ایرانی به جهان و جهانیان عرضه شود و به سهم خود آینده بشریت را با افتخار و تکامل بیشتر رقم زند و این ادعا به گزاف نیست.

زمانی که میدانیم بشر امروز با تمام توانییها و نو آوریهاش برای احداث ساختمان های در کره ماه به دستان توانای یک معمار ایرانی چشم دوخته است و این معمار و طراح ایرانی این موفقیت را حاصل سالها مطالعه و بررسی در معماری سنتی ایرانی می داند و حاصل الهام گیری از خانه های روستایی و شهری حاشیه کویر ایران،شهر هایی چون یزد و کاشان،با بادگیر های زیبا و سقف های گنبدی شان و دیگر شاهکار هایی که هر چه زمان می گذرد بیشتر شناخته می شوند و در کار های نو و جدید الگو قرار می گیرند .

موزه

موزه: (به فرانسوی: musée)‏، موزیم (به انگلیسی: museum)‏ یا آثارخانه به مکان خاصی که در آن مجموعه‌ای از آثار باستانی و صنعتی و اشیاء با ارزش را به معرض نمایش می‌گذارند، گفته می‌شود.شورای بین‌المللی موزه که زیر نظر یونسکو فعالیت می‌کند در بند سه و چهار اساسنامه خود موزه را اینگونه تعریف کرده‌است:«موزه مؤسسه‌ای‌ست دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان باز است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. هدف موزه‌ها، تحقیق در آثار و شواهد به‌جای‌مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، به ویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره معنوی است.»

موزه لوور

تاریخ : نخستین موزه‌ها با مجموعه‌های خصوصی افراد توانمند، خانواده‌ها و موسسات هنری آغاز شد که شامل اشیا طبیعی و نایاب می‌شد.در ایران ساخت اولین موزه به ناصرالدین شاه قاجار و پس از بازگشت وی از سفر اروپا نسبت داده می شود.

گونه‌ها:

گونه‌های زیادی از موزه وجود دارد از مجموعه‌های بزرگ در شهرهای بزرگ که انواع مجموعه‌ها را پوشش می‌دهد تا موزه‌های کوچک که یک یا چند دسته خاص را شامل می‌شود. این دسته‌ها شامل هنرهای زیبا، هنر کاربردی، صنایع دستی، باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، قوم‌شناسی، تاریخ، تاریخ فرهنگی، تاریخ نظامی، علم، فناوری، موزه کودکان، نقشه، تاریخ طبیعی، سکه‌شناسی، گیاه‌شناسی و تمبرشناسی،کاخ موزه ها می‌باشد.

نام‌شناسی:

کلمهٔ موزه را از واژه یونانی گرفته‌اند که نام تپه‌ای بوده است در آتن که در آن عبادتگاهی برای موزها که نه الهه هنر و صنعت بوده‌اند، ساخته شده بود

موزه تلفظ فرانسوی این واژه و موزیم تلفظ انگلیسی آن است. از حدود سال ۱۲۹۰ هجری قمری این کلمه با تلفظ فرانسوی آن در ایران رایج شد. در افغانستان شکل انگلیسی واژه رایج است.

 

موزه‌های معروف:

از معروف‌ترین موزه‌های جهان می‌توان به موزه لوور پاریس، موزه ارمیتاژ سن‌پترزبورگ، بریتیش موزیوم در لندن اشاره کرد.در میان مهمترین موزه‌هایی که در ایران وجود دارد، می‌توان موزه ایران باستان، موزه آذربایجان، موزه رضا عباسی، موزه آبگینه، موزه فرش،موسسه فرهنگی موزه های بنیاد شامل(موزه زمان،موزه پول،موزه کاخ رامسر،موزه خودروهای تاریخی ایران)،موزه هنرهای معاصر ( که به کوشش فرح پهلوی تأسیس شد) و کاخ موزه نیاوران و موزه اداری سفیر را نام برد.

معماری موزه

کلیات :
هر زمان که تصمیم به ساختن موزه ای گرفته می شود- کوچک یا بزرگ – مساله اساسی ومقدماتی که باید به آن پرداخت ، انتخاب محل است ، جایی که امکانات مختلفی را دارا بوده که هر یک به سهم خود باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد .
حال باید دید که آیا این محجل در وسط شهر یا خارج از آن باشد . تا 20 یا 30 سال پیش به خاطر تسحیلات رفت و آمد ، مرکز شهر ترجیح داده می شد . اما با افزایش تدریجی سرعت و استفاده از وسایط نقلیه خصوصی و عمومی وسهولت رسیدن از نقطه ای به نفطه دیگری از شهر ، چنین تشخیص داده شد که استقرار موزه در مرکز شهر دیگر چندان اهمییتی در بر نخواهد داشت .

همین امر سبب گزینشی برتر در یافتن زمینی – با قیمت ارزان – به دور از همهمه ناشی از ترافیک – مساله واقعی و رو به افزایش و هوایی با آلودگی کمتر از گرد و غبار وگازهایی که ، اگر چه سمی هم نباشند ، وجودشان هیچ خوشایند نیست ، خواهد بود.
موزه باید همیشه از همه نقاط شهر با وسایط حمل و نقل همگانی ، قابل دسترسی باشد ودر صورت امکان بتوان پیاده به آن رسید و حدالمقدور در جوار مدارس ، کالجها ، دانشگاهها و کتابخانه ها باشد.
حقیقت امر این است که همه موسسات گرفتار مسایلی مشابه هستند و از نظر طرح و نقشه نیازهای یکسانتی دارند . صلاح در این است که کلیه مسایل در طرح جامع شهر مورد توجه قرار گیرد تا اینکه هر کدام به طور جداگانه بررسی شوند .

امروزه موزه ها بیش از پیش به عنوان ( مراکز فرهنگی ) تلقی می گردند . اما باید یاد آور شد که تنها دانشجویان از آنها بازدید نمی کنند ، بلکه افرادی با زمینه های مختلف به بازدید از آنها روی می آورند و البته این در صورتی است که موزه کاملا در دسترس و در فاصله نزدیک بوده و آمدن این افراد به موزه حتی به عنوان گذراندن کمترین زمان از اوقات خویش نوعی تفریح آموزشی خواهند بود .

اگر چه هنوز پیش داوری در مخالفت با برپایی موزه ها در پارکها و باغهای عمومی وجود دارد – به بهانه این که این امر سبب پیدایش مشکلات بیشتری در دسترشی به آنها و مختل ساختن آرامش چنین مکانهایی می گردد – ، این پارکها با موزه های جدید مردم پسند تر می شوند . مکانهای یاد شده امتیازات قابل ملاحظه ای را دارا می باشند .
کاهش خطر آتش سوزی مقابله نسبی در برابر گرد و غبار ، سروصدا ، لرزش ها ، تصاعد گازها از اتومبیل ها و کارخانه ها ، دود دودکش خانه ها و گرمخانه های شهر داری و گازهای گوگردی آنها که همواره برای آثار هنری زیانبار می باشند .

شاخه درختان در اطراف بنای موزه به عنوان یک صافی موثر طبیعی گرد و غبار ومواد شیمیایی که مسبب آلودگی هوای شهر های مدرن صنعتی می باشند به کار می روند ، همچنین در تنظیم رطوبت هوا که نقاشی ها وآثار چوبی به آن حساسیت دارند ، موثرند . اما باید به این نکته اشاره کرد ، درختانی که بیش از اندازه به بنای موزه نزدیک می باشند مانع و یا سبب منحرف شدن نور طبیعی می گردند که نتیجه آن رنگ پریدگی و یا تغییر آثار است . لیکن این عامل کم اهمیت به شمار می آید و میتوان ان را از میان برداشت .زمین اطراف موزه را میتوان به عنوان یک بخش ضمیمه به کار گرفت و در فاصله مناسبی از موزه بخشهای تجهیزاتی و خدماتی (تولید گرما و برق ، کارگاه مرمت ، گاراژ و غیره )یا انبار ملزومات ( چوب ، پارچه ، بنزین ، روغن وغیره ) که به دلایل بسیار وجودشان در ساختمان اصلی موزه نامناسب و خطر ناک می باشد ، در آن بنا کرد .
از این گذشته ، فضا – لا اقل از نظر تئوری – باید همواره برای گسترش در آینده هم از جهت تکمیل ساختمان اصلی و هم به منظور ساختن بناهای ضمیمه مناسب باشد . اینکه اگر طرح اولیه به دلایلی چند ، که اجتناب ناپذیرند و به احتمال زیاد رفع شدنی هستند ، در مقیاسی محدود باشد از اهمیت ویژه ای برخوردار است .
زیبایی یک موزه ، چنان چه با باغ وچمن احاطه شده باشد دو صد چندان خواهد شد .و اگر آب و هوایی مساعد در کار باشد، می توان از این امتیاز برای ارایه پاره ای از انواع نمایشگاه مانند پیکره های باستانی یا مدرن ، باستان شناسی یا بخشهای معماری وغیره استفاده نمود .
قسمتی از زمینهای اطراف موزه را نیز می توان به پارک اتومبیل اختصاص داد . اجرای طرح یک موزه نه تنها نمونه بارزی از لزوم قراردادهای مقدماتی و ویژه بین آرشیتکت و کارفرما است بلکه مو.ید همکاری نزدیک ومستمر آنان می باشد .

باید گفت که چیزی بعنوان طرح یک موزه مطلق که برای هر حالت وجریانی مناسب باشد وجود ندارد .برعکس هر حالت وموقعیت ، شرایط ، تجهیزات ، ویژگیها ، اهداف ومسایل مربوط به خود را دارا می باشد که ارز یابی و تشخیص هر یک نخستین وظیفه مدیر موزه خواهد بود . همچنین برعهده اوست که شرحی دقیق از نتیجه نهایی طرح را در اختیار آرشیتکت بگذارد ودر اجرای مراحل پی در پی کار با او به مشارکت بپردازد – بدان خاطر که مبادا ساختمان موزه بدون رعایت مجموعه های فنی وحرفه ای مورد نیاز موزه های مدرن به اتمام برسد .
نکته دیگری که باید بدان اشاره کرد این است که ساختمان جدید برای بر پایی یک موزه کاملا تازه مورد استفاده قرار خواهد گرفت ( که محتویات آن باید بتدریج گرد آوری شود ) یا اینکه محلی برای استقرار دایمی یک مجموعه موجود آماده خواهد شد .

در صورت اول امتیازاتی برای حل مسایل خواهیم داشت ومی توانیم در مورد یک شکل ایده آل از موزه تصمیم بگیریم اما توجه به نارسایی شروع کار در طرح یک موزه مطلق که بر پایه ای کاملا مبهم و فرضیه هایی تئوری قرار گرفته باید گفت به احتمال بسیار زیاد پیشرفت های آیندهبرای آن مفهومی نخواهد داشت . در حالت دوم باید دقت کنیم با طرح یک بنای کاملا منطبق برکیفیت و کمیت آثار هنری و مجموعه های تشکیل دهنده هسته مرکزی موزه ،کار را به افراط نکشانیم و نیاز های آینده و امکانات پیشرفت را باید همواره پیش بینی و مقدمات آنرا آماده کنیم .هم چنین باید توجهی اساسی به ویژگی موزه جدید در رابطه با مجموعه هایش مبذول داشت البته این مجموعه ها ممکن است از انواع مختلف ( هنری ، باستان شناسی ،فنی و … ) و متاثر از نیازهای گوناگون باشد .طبیعتا هر گونه مجموعه و هر وضعیتی نیاز های کلی ویژه خود را دارا می باشد و بطور چشمگیری ساختمان ، شکل ، ابعاد و سالنهای نمایش و بخشهای خدماتی تحت تاثیر قرار میدهد بطور مثال یک گالری نقاشی نمی تواند چنان طراحی گردد که بگونه ای برابر در ارایه نقاشیهای قدیمی و مدرن مورد استفاده قرار گیرد . چراکه جدا از عاملی که زیبایی در بکار گرفتن زمینه های مختلف برای هر دو گروه بکار می گیرد ، بدیهی است که یک گالری ویژه نقاشیهای قدیمی بطور نسبی ( ثابت ) می باشد ، در صورتی که ظاهر یک گالری مدرن بخاطر سهولت بیشتری که در افزودن آثار ، تغییرات و تزیینات مجددش وجود دارد ( متحرک) بنظر می رسد . در حالت اخیر ، نه تنها معماری نمای ساختمان، بلکه کل ساختمان باید از نظر سهولت وسرعت جابجایی و تعویض نمایشگاه طرح ریزی شود . ل ونقل پیکره های سنگین ، تطابق جا و منابع روشنایی در نهایت تناسب با آثار هنری باید تا حد ممکن هم برای نمایش فردی و هم جمعی ، بنا بر اهمیت وتاکیدی که بر آنها میشود ، سخت مورد توجه قرار گیرد .

یک موزه نه تنها هماهنگ با اهداف ، کیفیت ونوع آثار نمایشی ، بلکه باید با توجه به پاره ای از ملاحظات اقتصادی واجتماعی طرح ریزی گردد.

برای نمونه چنانچه در شهری تنها یک موسسه باشد که برای برخی از مقاصد فرهنگی ( اجرای تئاتر ، سخنرانی ، کنسرت ، نمایشگاه ، اجتماعات ، دوره های آموزشی و غیره ) قابل استفاده تشخیص داده شود ، بی مناسبت نیست که در برآورد های اولیه منابع مالی که می توان بر آن تکیه داشت روی طبیعت ساکنین محلی، تمایل پیشرفت آنها برطبق آمار، سهم هر گروهی که جذب هر یک از فعالیت های موزه ای شده اند ، حساب کرد .

در حقیقت کلمه موزه مشتمل بر امکانات بسیاری است و آرشیتکتی که مامریت ساخت آنرا به عهده دارد باید- قبل از همه برای خود – نتنها ماهیت ویژه موزه ای راکه باید بسازد ، بلکه عامل مکمل پیشرفت و اهدافی که می توان در رابطه با آن پیش بینی نمود مشخص نماید .
ممکن است آینده شاهد تغییرات اساسی و مهمی از درک کنونی از موزه ها باشد . اگر معماری که موزه ای را طراحی میکند برای سهولت تطابق طرحش با ابداعات، پیشرفتها و امکانت عملی و زیبایی جدید مجاز به اقدام باشد ، کار او معتبر تر وبا دوام تر می گردد . یک موزه هیچ شباهتی با یک نمایشگاه ندارد که بعد از مدتی کوتاه برچیده شود ودر مکانی دیگر و به شکلی دیگر برگزار گردد .

کار یکروزه و بی دوام حتی زمانیکه امکان تغییرات یا ترتیبات موقت بدست میدهد هیچ هماهنگی با ویژگی یا ظاهر موزه ندارد .این ملاحظات را هنگامی که طرح معماری موزه تهیه میگردد باید به خاطر داشت . بنا بر تعصبی که هنوز تا اندازه ای متداول است، اگر چه بتدریج در شرف منسوخ شدن می باشد ، بنای یک موزه باید نمایی باشکوه و بشکل بناهای تاریخی داشته باشد . بدترین نتیجه اینست که در جریان آن پذیرش سبک معماری قدیم جستجو میگردد . همه با نمونه های تاسف آور بناهای جدیدی کهع بتقلید از عهد باستان ساخته شده اند آشنا هستیم . این بناها بطور محسوسی تاثیر ضد تاریخی برجای می گذارند ، چون ملهم از منظره دروغین تاریخی است .

تعصب بی مورد دیگری نیز وجود دارد ، بدین معنی که اگر مکانی کلاسیک برای آثار هنری باستانی در محیطی مدرن بکار گرفته شود وقار قابل احترامشان لطمه می بیند و از ارزش زیباییشان کاسته می گردد . اگر چه سبک ساختمان باید هم گام با عصر حاضر و زائیده خلاقیت طراحش باشد،ولی نباید جنبه معماری پایانی برای آن به حساب آید . به مفهومی دیگر نباید تمامی تلاش خود را در طراحی سالنهایی که از نظر معماری خوش آیند باشند بکار گیریم ، بلکه بذل توجه به آثار بنمایش گذاشته شده ، تامین ارزش لازم و تثبیت اهمیت آنها نیز بسیا مهم است . موزه ای که در آن آثار هنری د زمینه ویژه ای ارائه شده است ومعماری باشکوه در نمای آن بکار رفته است نمی تواند شاهد موفقیت چندانی باشد ، از سویی دیگر مو.زه ای نیز که درجهتی دیگر راه افراط در پیش گرفته و ماشین وار به انجام وظیفه پرداخته ، که نتیجه آن پیدایش رخوتی در بیننده است، نخواهد توانست تناسب فضایی بین آثار هنری و دیگر آثار نمایشی برقرار سازد . چنین موزه ای آکنده از جوی بی روح وسرد خواهد بود .
چنین بنظر می رسد کمال مطلوب جایی بین این دو نهایت است هدف رعایت تناسب می باتشد که همواره باید به هنگام طرح ریزی موزه مد نظر قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود که باز دید کننده آنرا محیطی صمیمانه با جوی خوش آیند وجذاب احساس کند و کیفیاتی را شاهد باشد که گویی در خانه خویش است .
برپایی محلی مطابق با فکر و اندیشه و خلق و خوی هر شهر وند با پایه های مختلف تحصیلی وظیفه مشکل واساسی آرشیتکت ، در عین حال رئیس موزه است . بیشترین پیشرفت در این امر به نوع ذائقه هردو، در چگونگی درک واحساس بشری آنان بستگی دارد و باید دست در دست هم با مهارتهای حرفه ای خویش گام بردارند .

نگاهی به تاریخچه موزه و موزه داری در ایران و جهان

نقش حیاتی موزه ها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب ترین پدیده های فرهنگی است. موزه ها از معدود مراکز حفظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند. هر یک از این اشیا در عین بی زبانی به هزار زبان سخن می گویند؛ زیرا اسناد  معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارایه می دهند.موزه کلمه ای یونانی است که از «موزیون» به معنای مجلس فرشتگان بر گرفته شده است. به طور کلی موزه به مجموعه ای از آثار و اشیایی اطلاق می شود که در محل یا عمارتی نگه داری و به معرض نمایش گذاشته شوند. روزنامه شرف، موزه را این گونه تعریف می کند:

موزه: به اصطلاح اهالی فرنگ عبارت است از مکان یا محلی که مخزن آثار قدیمه و اشیای بدیعه و نفایس و مستظرفات دنیاست و از هر تحفه و یادگاری که در آن مخزون و محفوظ است اهل علم و اطلاع، کسب فایدتی و کشف سری می نمایند و از احوال و اوضاع هر زمان، صنایع و حِرَف آن و رسوم آداب معموله ی حروف و عواطف آن ایام و عواطف انام با خبر می گردد. ”

می توان گفت که موزه مقیاس شعور و میزان عقول و درجه افهام، اصناف وآیینه ادراک گذشتگان است. مشکلات لاینحل در اینجا حل می شود وشاهدی برای معلومات تاریخی شهود ارائه می گردد.

در یونان قدیم موزه به محلی گفته می شد که در آنجا به مطالعه صنایع و علوم می پرداختند. ایکوم” شورای جهانی موزه ها، موزه را مؤسسه ای دایمی دانسته که اهداف مادی ندارد و در آن به روی همگان گشوده است و برای خدمت به جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند. هدف موزه ها، گرد آوری و نگه داری، تحقیق، انتقال و نمایش شواهد بر جای مانده از انسان و محیط زیست او به منظور بررسی، آموزش و بهره برداری معنوی است.

 تعریف دیگر ، موزه را بنیادی دانسته که سه وظیفه اصلی جمع آوری، نگه داشتن و نمایش اشیاء را بر عهده دارد. این اشیاء ممکن است نمونه هایی از طبیعت و مربوط به زمین شناسی و ستاره شناسی یا زیست شناسی باشد. یا آن که آفرینش های هنری و علمی انسان را در طول تاریخ به نمایش بگذارد.اولین موزه هایی که در دنیا شکل گرفتند، هدف خاصی نداشتند و فقط اماکن و پرستشگاه های مقدس چون کلیساهای کاتولیک، معابد یونانی و پرستشگاه های بودایی در ژاپن را شامل می شدند.

اولین مجموعه شخصی دنیا در سال 1683 میلادی در آکسفورد انگلستان با نام موزه “آشمولین” به صورت عمومی در آمد.

در دوره رنسانس که تحول عظیم فرهنگی هنری در اروپا (قرن پانزدهم به بعد)  پدید آمد، موزه ها نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفتند و ارزش راستین خود را باز یافتنداوج هنری در موزه داری جهان را می توان در”موزه لوور پاریس” دید. این موزه که هم اکنون به صورت یک مرکز بزرگ پژوهشی در آمده است، بزرگترین موزه دنیا محسوب می شود.

ساختمان این موزه قبل از انقلاب کبیر فرانسه، یکی از کاخ های سلطنتی فرانسه بود که در آن آثار با ارزش هنری نگه داری می شد. پس از انقلاب کبیر فرانسه در سال( 1789 م ) این کاخ با آثارش به مردم فرانسه اهدا شد و در سال ( 1793 م )تبدیل به موزه ملی فرانسه گردید
بخش عظیمی از آثار این موزه به دایره”هنر اسلامی” اختصاص دارد که این اشیا را وزارت آموزش و هنرهای ظریفه ی دولت فرانسه برای غنی کردن موزه از کشورهای مشرق زمین گردآوری کرده است . هیأت های مختلف فرانسوی حدود صد سال در ایران به کاوش های باستان شناسی پرداخته اند.

که از جمله آنان می توان به “آندره گدار”،” ژاک دمورگان” و” مارسل دیولافوا” اشاره نمود. در سال 1889 م دمورگان به ایران آمد و به حفاری پرداخت. سپس در سال 1895 م امتیاز حفاری در ایران را از ناصرالدین شاه گرفت و بعد از آن در زمان مظفرالدین شاه آن را تمدید کرد که به موجب آن امتیاز انحصار حفاری باستان شناسی در تمام ایران به دولت فرانسه واگذار شد. در این مدت، بیشتر اشیای تاریخی و منحصر به فردچونلوح قانون حمورابی وزینت بخش موزه لوور پاریس شد

 

تاریخ تشکیل اولین موزه در ایران را باید در گنجینه های گرانبهایی که باستان شناسان به دست آورده اند، جستجو کرد. ایرانیان برای رهایی از آسیب بیگانگان گاهی گنجینه های گرانبهایی مانند کلوزر، کلماکره و مجموعه سفال آبگینه گرگان را درون چاه ها و حفره هایی پنهان می کردند.

اولین بار به دستور ناصرالدین شاه قاجار در داخلکاخ سلطنتی گلستان، تالاری به موزه اختصاص یافت. که سپس همین مکان با ملحقاتی غنی تر شد و به نام موزه “همایونی” گشایش یافت. روزنامه شرف در توصیف این موزه می نویسد: « طول “موزه همایونی”  چهل و سه زرع و عرضاً هیجده زرع مشتمل بر بیست اتاق است. این موزه خزینه ای است مشحون به ظواهر و جواهر گرانبها و ظرایف و نفایس اشیاء آثار جلیله علمیه و مهمان حریبه قدیمه، آلات، ادوات متنوعه و مصنوعات ازمنه سابقه و نتایج خیالات حکمای بزرگوار و تماثیل و تصاویر نگارنده های بی مثل و مانند روزگار و پرده های نقاشی کار نقاش های مشهور و حاصل صناعی کارخانه های معروف و ظروف چینی بسیار و ممتاز کار چین و روسیه و انگلیس و بلور آلات، کارخانه های ساکس و نیز کارخانه های معتبرین موزه پس از مدتی از بین رفت.جواهرات آن به خزانه بانک ملی انتقال یافت و بعدا به موزه مجهزی تبدیل شد و سلاح های آن به موزه دانشکده افسری سپرده شد .

در دوره ی مشروطه به دستور وزیر معارف صنیع الدوله دایره ای به نام اداره عتیقات بین سال های ( 1295- 1297 م) به وجود آمد که کارش سر و سامان دادن به وضع خراب حفاری های غیر مجاز بود. در همین زمان بود که موزه” ایران معارف” تأسیس شدن موزه در برگیرنده اشیای عتیقه، کاشی، سفال، سکه و سلاح بود که به عنوان اولین گام موثر در تاریخ موزه داری ایران به شمار می رودبیشترین جلوه تاریخ موزه داری ایران را در ایجادموزه ایران باستانباید جستجو کرد. این موزه با 2744 متر زیر بنا به دلیل قدمت اشیا، دررهیکی از موزه های مادر دنیا محسوب می شود که به سال 1316 خورشیدی افتتاح گردید طراحی ساختمان این موزه به عهده ی “آندره گدار” فرانسوی بود و شکل ظاهری ساختمان الهام گرفته از طاق کسرای انوشیروان ساسانی است این موزه در برگیرنده آثار مختلفی از هزاره ششم پیش از میلاد تا دوران مختلف اسلامی است که در دو طبقه به نمایش در آمده است. آثار و اشیاء به نمایش در آمده در موزه ی آیینه، تمام نمایی از فرهنگ، هنر، آداب و رسوم، باورها و اعتقادات گذشتگان و نیاکان ماست که آن رامی توان تنها پل ارتباطی بین گذشته، حال و آینده به شمار آورد موزه را نبایستی مکانی دانست که در آنجا صرفا آثار تاریخی و باستانی به نمایش در می آید، بلکه تمامی نمایشگاه های هنری، علمی ، جانوری، پزشکی ، نگارخانه ها، کتابخانه ها و آرشیوها و بیشتر بناهای تاریخی به نوعی موزه هستند. هر شیء  و اثر به نمایش گذاشته شده در موزه یا نمایشگاه، زبان حالی دارد و با  بیننده اش ارتباط برقرار می کند  به طوری که با تعمق و تفکر می توان زبان حال این آثار را دریافت و از دیدگاه های مختلف، آن را بررسی نمود

یکی از مهمترین وظایف یک موزه برقرار کردن ارتباط فرهنگی بازدید کننده با شیء به نمایش در آمده است. در حقیقت باید کوشید تا همان ارتباط و حسی را که بین خالق یک اثر و خود اثروجود داشته به نوعی دیگر به بازدیدکنندگان منتقل نموده که البته این امری دور از دسترس نیست.

آمار نشان می دهد که در قرن نوزدهم فقط عده خاصی از موزه ها بازدید کرده اند. کنفرانس عمومی یونسکو در نهمین جلسه خود در دهلی (1956 م) تأکید نموده است که بازدید از موزه ها به ویژه برای طبقه کارگران آسان تر شود و به راه هایی که به منظور پربار شدن و غنی شدن موزه ها پیشنهاد می شود، توجه گرددآمار دیگر نشان داده است که کشورهایی که دارای موزه های متنوع هستند و بازدیدشان رایگان است کمتر بازدیدکننده دارند به طوری که  از هر دویست نفر که به سینما می روند تنها یک نفر از موزه ها بازدیدمی کند. درانگلستان رسم بر این است که اگر مدرسه و یا هر مرکز آموزشی دیگر، زمانی را به تدریس هنر اختصاص ندهد، موزه ها این کمبود را جبران می کنند. عده ای از کارشناسان، تاسیس موزه های ویژه کودکان را که از جذابیت بیشتری برخوردار است، توصیه می کنند.

در اینجا شایسته است که برای روشن دلان هم فکری شودموزه ها روزانه بازدید کنندگان زیادی در سنین مختلف و با فرهنگ های گوناگون دارند. اگر با موزه آرایی سنجیده و راهنمایی مناسب ارزش تاریخی و هنری هر شیء بر بیننده مشخص شود، یک شیء سفالی ساده مربوط به هزاره اول پیش از میلاد همانند یک تابلوی نقاشی معاصر، جذاب و پربیننده خواهد شدباید وابستگی و دلدادگی فرهنگی بین اشیا و بازدید کنندگان به وجود آورد و موزه را مانند یک مجتمع آموزشی و پژوهشی مورد استفاده همگان قرار داد به فاصله آموزش از طریق اشیا تنها بیننده را به سوی خود جذب نمی کند. بلکه هدفی بالاتر دارد و آن بالاتر بردن سطح آگاهی و دانش بازدیدگنندگان است . در سایه همین آگاهی است که غارتگران اموال فرهنگی کمتر موفق خواهند شد آثار ما را به یغما ببرندباید فرهنگ آموزش موزه ها را گسترش داد و پهنه ی گسترده ای را برای این کار در نظر گرفت، رسانه های گروهی و وسایل ارتباط جمعی را تشویق به معرفی ارزش تاریخی این آثار کرد و با پخش برنامه های مختلف آموزشی بر آگاهی مردم افزود وحتی با ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی در کنار موزه ها از جمله تالار سخنرانی، سینما، تئاتر ، بوستان، شهربازی و … مردم را به سمت موزه ها کشاندارتباط فرهنگی میان موزه ها یکی از مهمترین راه هایی است که به بررسی شناخت فرهنگ ها می پردازد و موزه ها را از سکون و رکود بیرون  آورده و پر بار می کند. چه خوب است هر از گاهی آثار موزه های مختلف کشور نزد یکدیگر به امانت گذارده شود و این کار آنقدر ادامه یابد که به صورت چرخه تبادلات فرهنگی موزه در آید. برای نیل به دیگر اهداف موزه ها می توان کلاس های آموزشی مرتبط و در خور نوع موزه ها برگزار نمود؛ مثلا در کنار موزه های هنرهای تزئینی کلاس های تذهیب، تشعیر و کتابت، برای موزه های تاریخ و باستان شناسی کلاس های سفال گری و موزه فرش، کلاس قالی بافی و … دایر نمود.

انواع موزه ها را به شکلهای گوناگون طبقه بندی کرده اند

 

موزه های تاریخ و باستان شناسی

 

موزه های فضای باز

 

موزه های مردم شناسی

 

کاخ موزه ها

 

موزه های علوم و تاریخ طبیعی

 

موزه های منطقه ای (محلی)

 

موزه های سیار (گردشی)

 

پارک موزه ها

 

موزه های سلاح (نظامی)

 

موزه های اندیشمندان  (خانه هنرمندان)

 

موزه تاریخ و باستان شناسی:دید تاریخی دارند و بیانگر سلسله ها و دوره های تاریخی هستند. بیشتر این آثار بر اثر کاوش های باستان شناسی به دست آمده اند و بیانگر فرهنگ و تمدن گذشته و تلفیق کننده علم، هنر و دانش یک ملت یا یک قوم هستند. چنین موزه هایی مادر نیز نامیده می شوند.موزه ملی ایران  (ایران باستان) موزه ملی” ورسای” در فرانسه و موزه تاریخ در واشنگتن از این نوع هستند.

موزه فضای باز

: با ایجاد این نوع موزه ها می توان به معرفی یافته ها و داده های مهم باستان شناسی کمک بزرگی نمود. زمانی که کاوش علمی باستان شناسی منجر به نتایج مطلوب و کشف آثار ارزشمند غیر منقول می شود و قابل انتقال به موزه ها نیست، با فراهم آوردن شرایط و امکانات لازم، مکان مورد نظر را جهت بازدید عموم مهیا می نمایند. این امر در اصطلاح به موزه فضای باز مشهور است. از جمله این موزه ها می توان به تخت جمشید در شیراز و محوطه تاریخی هگمتانه در همدان اشاره نمود موزه ها در دیگر کشورها مانند چین، یونان و برخی از کشورهای اروپایی نیز معمول است.

در استان خراسان محوطه تاریخی  ” بندیان” در گز که دارای گچ بری های بسیار زیبایی از دوره ساسانیان است و همچنین محوطه تاریخی ” شادیاخ” نیشابور می توانند مکان مناسبی برای این امر باشند.

موزه های مردم شناسی:فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، پوشاک و سنن اجتماعی حاکم بر جامعه را نشان می دهند. موزه مردم شناسی تهران و حمام گنجعلی خان کرمان از این نوع هستند.

کاخ موزه ها: بنا یا اثر تاریخی هستند که از گذشتگان به دست ما رسیده و بیانگر وضعیت و نحوه زندگی صاحبان آن است . ممکن است در این بنا اشیای تاریخی و نیز آثار هنری از جمله نقاشی روی دیوار، کچ کاری و … وجود داشته باشد. کاخ موزه ها معمولاً در مراکز حکومتی به وجود می آیند. هدف از تأسیس این موزه ها به نمایش گذاشتن اثر و بنای تاریخی و نیز عبرت آموزی است. مجموعه کاخ های سعدآبادتهران و باغ ملک آباد مشهد از این نوع موزه ها هستند.

موزه های هنری: انواع هنرهای تجسمی وتزیینی که از زیبایی شناسی بالایی بر خوردارند را به نمایش درمی آوردند و معمولأ بازدید کنندگان زیادی نیز دارند. موزه هنرهای زیبا در تهران و موزه هنرهای تزیینی در اصفهان از این نوع هستند.

موزه علوم و تاریخ طبیعی

: تجربه های علمی بر اساس شواهد و وسایل تاریخی- طبیعی را که در بر گیرنده گونه های مختلف گیاهی به ویژه جانوان است را به نمایش می گذارند. موزه تاریخ طبیعی اصفهان و موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد از این نوع هستند.

موزه های محلی یا منطقه ای :بیانگر و نمودار فرهنگ یک منطقه و یا یک محله ی خاص هستند و صرفأ آثار و اشیای تاریخی همان منطقه را به نمایش می گذارند.موزه شوش، تخت جمشید و موزه  توس در خراسان از این نوع هستند.

موزه های سیار

برای پیشبرد سریع اهداف فرهنگی و به دلیل عدم امکانات موجود در مناطق و شهرهای  محروم شکل می گیرند. این موزه ها فرهنگ های گوناگون را در مکان های مختلف در معرض دید عموم می گذارند. اگر به این نوع موزه ها توجه کافی شود، بسیار تأثیر گذار خواهند بود.

پارک موزه ها

به دلیل داشتن ابعاد گوناگون علمی و فرهنگی و جاذبه های تفریحی و آموزشی از اهمیت زیاد برخوردارند، چرا که مسایل زیستی و طبیعی را از نزدیک برای مردم به نمایش  می گذارند.ویژگی مهم این موزه ها این است که عموم مردم می توانند از دیدن آنها بهره مند شوند. در ایران ایجاد پارک موزه سابقه ندارد ولی در کشورهایی مانند چین و کره شمالی مرسوم است .

مکان های فرهنگی، ملی و تاریخی چون آرامگاه فردوسی در مشهد، آرامگاه عطار و خیام در نیشابور  می توانند مکان مناسبی برای این منظور باشند.

 

موزه های نظامی

روند تاریخی انواع سلاح های نظامی و جنگی را در معرض دید همگان قرار می دهند. این نوع اشیا شامل لباس های نظامی رزمی، اسلحه و دیگر وسایل رزمی هستند.

 

موزه های اندیشمندان (خانه هنرمندان)

: برای ارج نهادن به هنرمندان، نویسندگان، مخترعان و مفاخر جامعه، معمولأ پس از درگذشتشان در خانه شخصیشان پدید می آید و در بر گیرنده ی وسایل شخصی، وسایل کار و آثار ایشان است این موزه ها بیشتر در کشورهای اروپایی مرسوم است.خانه شکسپیر نویسنده مشهور انگلیسی و ادیسون مخترع برق در آمریکا از این نوع است. در ایران هم خانه بزرگ مرد موسیقی “استاد ابوالحسن صبا” تبدیل به موزه شده و در برگیرنده تابلوهای نقاشی، تألیفات و اموال شخصی وی است.