انجام مطالعات در مورد موزه –مقاله رایگان مهندسی معماری- بخش سوم


انجام مطالعات در مورد موزه –مقاله رایگان مهندسی معماری- بخش سوم

تاریخچه فرش

K:\m\تاریخچه فرش_files\23719412719156597875178157282191968699249.jpg

فرش ایران دارای تاریخی بسیار طولانی است، در ایران از دیرباز بافتن انواع فرش متداول بوده و انگیزه ای اجدادی داشته است. به نوشته مورخان، جهانگردان، جنگجویان و آثار مکشوفه از گذشتگان گویای آن است که فرشبافی به صورت هنری دستی ، مردمی ، روستایی و عشایری در ایران سابقه بس دراز دارد.

آثار دیگری از جمله نقاشیهای برخی هنرمندان قرون وسطی حاوی نقش قالیهایی است که گفته اند بافت ایران بوده است . برخی مورخان در مورد حمله رومیان به ایران و غارت دستگرد قالی را از جمله غنایمی که در این غارت به دست آورده شده، قید نموده اند و نیز منابع یونانی از قالیهای زربفت ایران یاد کرده اند. «فرش بهارستان» با آن همه هنرمندی که به تأیید روایات مختلف، دربافت آن به کار رفته بوده اگر چه گاه در تعریف از آن راه اغراق پیموده شده اما خود نشانگر پیشرفت صنعت فرشبافی و صنایع جنبی از جمله طراحی و رنگرزی در ایران قدیم می باشد. فرش به عنوان نمودی از فکر و اندیشه بشری و متاثر از حس نوجویی او در طول تاریخ خود با نشیب و فرازهایی روبرو بوده که گاه با فراغت فکری هنرمندان و محیط مناسبی که برای رشد و شکوفایی هنر ایشان ایجاد گردیده به حد اعلای خود رسیده و گاه صدماتی که بر اثر مصائب طبیعی و غیر طبیعی بر پیکر جامعه وارد شده، آن را به دوره نهفتگی و خمود سوق داده است.

عصر مغول یعنی قرن هفتم هجری را می توان دروان بس غم انگیز برای انواع هنر ایرانی دانست و پس از آن قرون دهم  و یازدهم هجری را که عصر صفویان است زمان شکوفایی طبع هنری مردم ایران باید به شمار آورد. آغاز دوران صفوی متفارن با رشد بسیاری از هنرهای دستی و توسعه آن در کلیه شئون جامعه بوده است. بسیاری از هنرمندان ایرانی در این دوره ظهور کرده اند که با اغتنام فرصت از آرامش و محیط مساعدی که به وجود آمده عمر گرانبهای خود را بر سر ارتقاء سطح کیفی هنر و صنایع دستی نهاده اند وبا ابداع طرح ها و نقشه های زیبا و هنرمندانه جایگاه این صنایع به ویژه فرش را به حد اعلاء خود رسانیده اند و نام ایران را در سراسر جهان با آثار خود پرآوازه ساخته اند. با توجه به اهمیت عصر صفویه در اعتلاء هنر ایران و توجهی که در این زمان به صنعت قالیبافی مبذول شده، جا دارد به این عصر و وضعیت هنرمندان و قالیباقی آن مشروح تر بپردازیم.

K:\m\تاریخچه فرش_files\109255341452544613045226232613824447189.jpg

 فرشهای دوران صفویه را می توان متعلق  به دو گروه زمانی دانست: اول: قالیهای بافته شده در دوران سلطنت شاه اسماعیل وشاه طهماسب که به”شاه طهماسبی” معروف است و خود مکتبی خاص دارد که به همین نام شهرت یافته. شاه طهماسب همواره به تشویق هنرمندان و قالیبافان و طراحان می پرداخت و خود از هنر بهره داشت و حتی نوشته اند، رنگرزی می دانست و مستقیمأ طراحی می نمود و بافندگان را راهنمایی می کرد. از این جهت در زمان پادشاهی او انواع صنایع ظریفه به ویژه قالی بافی راه ترقی پیمود و در طرح آن تغییرات کلی به وجود آمد. قالیهای ترنجدار جانشین آن گروه از قالیهایی شد که تا اواخر قرن 9 هجری در ایران بافته می شد و بعدأ به طرح مغولی و تیموری شهرت یافت. علاوه بر قالیهای ترنجدار در این دوره بافتن قالیهایی با طرح حیوان و شکارگاه متداول شد.

دوم: قالیهای بافته شده در زمان شاه عباس که به مکتب ” شاه عباسی” معروف است. در این دوره با اغتنام فرصت از وجود هنرمندان عصر نقشهای جدید به ویژه با استفاده از اسلیمی ها و گلهای مخصوص بوجود آمد برخی طرحهای قالی در مکتب شاه عباسی عبارتند از:/ الف – طرح ترنجدار یا لچک ترنج/ ب – طرح شکارگاه/ ج – طرح درختی/ د – طرح گلدانی .

K:\m\تاریخچه فرش_files\7210158242231152188150182239111182161603357.jpg

اینک با توجه به سهولت ایجاد ارتباط بین هنرمندان نقاط مختلف و پیشرفت تکنیک طراحی و نقش پردازی، فرش همگام با سایر هنرها و صنایع مردمی رو به تکامل رفته است، طرحهای محلّی به نقاط دیگر برای بافت فرستاده می شود و هنرمندان از نتایج تجربیات دیگر همکاران خویش کاملاً با خبر می گردند. وسایل کار طراحی پیشرفت نموده و تکنیک جدید به کمک هنرمندان آمده و ایشان به مهارت در تهیه و تکثیر طرحهای خود اقدام می کنند. بازار های فرش جهانی به ویژه از اوائل قرن بیستم میلادی رونق گرفته و این خود تشویق دست اندرکاران را در پی داشته و به ویژه در تبریز، کرمان، کاشان، اصفهان، اراک ، داد و ستد این کالای ارزشمند را رونق داده و در این زمان است که بازار صادرات فرش های نو و کهنه گرم شده و کارگاه های بزرگ برای پاسخگویی به تقاضاهای روز افزون دایر گردیده است. این قالیها به اروپا به ویژه کشور آلمان و آمریکا حمل می گردد و موجبات تقویت بنیه مالی کشور را در حد خود فراهم می سازد و تجارت خارجی را به سرمایه گذاری در تولید فرشهای مورد درخواستشان تشویق و ترغیب می نماید.

قدیمی‌ترین قالی تاریخ‌دار ایرانی در موزه وین

قدیمی‌ترین فرش‌های به یادگار مانده در موزه‌ها و مجموعه‌های شخصی در سراسر دنیا مربوط به ایران هستند که در دوره‌های مختلف از ایران خارج شده‌اند.

قالی شکارگاه که در حقیقت قدیمی‌ترین قالی تاریخ‌دار ایرانی است هم اکنون در موزه پولدی شهر وین نگهداری می‌شود. قالی شکارگاه گذشته از جنبه بسیار عالی هنری، قدیمترین قالی تارخ‌دار ایرانی است که اینک در موزه پولدی ـ پتزولی وین نگهداری می‌شود. این قالی 90/6 متر درازا و 60/3 متر پهنا دارد و در آن شاید بیست رنگ مختلف با مایه‌های شاداب و دل‌انگیز بکار رفته است. چنین غنایی در رنگ در قالی‌های آغاز دوره صفویان، نادر است.

قدیمی‌ترین قالی تاریخ‌دار ایران در اواسط قرن شانزدهم (حدود 450 سال پیش) بافته شده است. این قالی در بین قالی‌های مشهور جهان از نظر نفاست در مقام نخست قرار دارد. در حقیقت برخی از صاحبنظران معتقدند که این قالی نفیس‌ترین قالی‌ای است که تاکنون بافته شده است و تنها فرشی به شمار می‌رود که تار و پود و پرز آن از ابریشم است و قسمت‌هایی از نقش‌ها با نخ سیم‌تاب بافته شده است. در قالی شکارگاه شکارچیان سوار بر اسب هستند و به نیزه و شمشیر و تیر و کمان مسلح هستند. در نمایش این شکارگاه کلیه آداب و رسوم ایرانی رعایت شده است. در وسط قالی ترنج سبز رنگی به شکل ستاره هشت پر قرار دارد که در آن چهار جفت اژدهای طلایی دو به دو در پرواز هستند. رنگ متن قالی سرخ ارغوانی است و ردیفی از فرشتگان بالدار در زمینه‌ای که با نقش پرندگان و نگاره‌های مارپیچ و گل زینت یافته در کاسه‌هایی بهم میوه تعارف می‌کنند.

انواع فرش در پرز و اندازه

هرچند که تنوع فرش بیشتر به واسته رنگ و نقوش آن است اما نمی توان تنوع در جنس قالی و همچنین تنوع اندازه های قالی را در طبقه بندی قالی نادیده گرفت.انواع فرش در پرز و اندازه

یکی از مواردی در در ارزش یک قالی در نظر گرفته می شود، جنس پشم و کرک بکار رفته در بافت آن است. اصولا در قالی اهی نفیس علاوه بر نقش و رنگ، جنس مواد بکار رفته نیز نقشی اساسی دارد. در بافت یک قالی بر حسب استفاده از انواع پشم،

1ـ فرشهای تمام پشم:

جنس پرز این گونه فرشها پشمی بوده و رجشمار آنها معمولاً کمتر از 40 می‌باشند. چنانچه جنس چله و پود زیر آنها نیز همچون که در بین عشایر و کوچ‌نشینها و ترکمنها متداول است از پشم انتخاب شود به آنها فرش تمام پشم می‌گویند.

2ـ فرش کرک:

جنس پرز این نوع فرشها از الیاف ظریف و بلند پشمی تهیه شده است و جنس چله آنها پنبه یا ابریشم می‌باشد و اغلب در رجشمارهای بین 40 تا 50 بافته می‌شوند.

3ـ فرش ابریشمی:

پرز فرشهای ابریشمی، تماماً از جنس ابریشم بوده و چنانچه چله آنها نیز ابریشم باشد اصطلاحاً به آنها تمام ابریشم می‌گویند و اغلب در رجشمار 50 به بالا بافته می‌شوند.

4ـ فرش کف ابریشم (بوم ابریشم):

فقط پرزهای زمینه این نوع فرشها از جنس ابریشم بوده و بقیه پرزها اغلب از جنس کرک انتخاب می‌شوند و چون پرزهای ابریشمی برعکس پرزهای پشمی به راحتی می‌خوابند و از ارتفاع خود کم می‌کنند اجزا طرح و نقوش که از جنس کرک می‌باشند حالت برجسته گرفته و فرش را به حالت گل برجسته در می‌آورند.

پرز فرشهای ابریشمی، تماماً از جنس ابریشم بوده و چنانچه چله آنها نیز ابریشم باشد اصطلاحاً به آنها تمام ابریشم می‌گویند و اغلب در رجشمار 50 به بالا بافته می‌شوند.

5ـ فرش گل ابریشم:

این نوع فرشها برعکس کف ابریشم می‌باشند یعنی جنس پرزهای زمینه کرک نقوش و اجزا طرح بعضا با ابریشم بافته می‌شوند. وجود ابریشم به کار رفته در گلها و نقوش باعث جلوه بیشتر طرح می شود.

6ـ فرش گرده ابریشم:

بافت این نوع فرشها که در نایین، اردستان و اصفهان بیشتر متداول می‌باشد به این صورت است که جنس پرزهای خطوط اطراف نقوش و طرحها را که اصطلاحاً به آنها گرده می‌گویند از ابریشم انتخاب می‌نمایند. ضمناً به منظور افزایش جلوه و زیبایی در این نوع فرشها اکثراً گرده‌ها را با ابریشم سفید می‌بافند.

7ـ فرش صوف:

در زمینه این نوع فرشها به جای گره صرفاً از پود زیر و رو استفاده می‌شود. گاهی جنس پود رو از فلزات گرانبها مانند طلا یا نقره انتخاب می‌نمایند. از این رو نقوشی که بافته شده‌اند حالت برجسته پیدا می کند

انواع فرش در پرز و اندازه

انواع فرش از نظر اندازه

ایرانیان نام های گوناگونی را بر حسب اندازه به فرش نسبت می دهند. برخی از مصطلح ترین این نام ها در ادامه آورده خواهد شد. لازم به ذکر است با توجه به دستبافت بودن اینگونه فرشها احتمال چند سانتیمتر اختلاف را بایستی در اندازه آنها درنظر گرفت.

1ـ قالی:

به فرشهایی گفته می‌شود که مساحت آنها 6 مترمربع و یا از آن بیشتر باشند که معمولاً در ابعاد 3—2، 5/3—5/2، 4—3، 5—5/3، 6—4، 7—5، 10—6 متر و … باشند.

2ـ کلگی:

ابعاد این گونه فرشها معمولاًً 3—5/1، 3—70/1، 5/3—2 متر می‌باشد. بافت کلگی بیشتر در قدیم و در میان چادرنشینان و روستاییان معمول بوده است.

3ـ کناره:

از این نوع فرشها در قدیم برای پوشاندن فضاهای خالی کناره فرش تا دیوار استفاده می‌شده است ولیکن امروزه با آن معمولاً راهروها و راه‌پله‌ها را مفروش می‌نمایند و پهنای آنها عموماً از 70 تا 110 سانتیمتر و طول آنها 5/2 الی 8 متر است.

4ـ قالیچه:

قالیچه‌ها فرشهای کوچکی هستند که عموماً در ابعاد 20/2—40/1 متر بافته می‌شوند.

5ـ پرده‌ای

اندازه فرشهای پرده ای معمولا 5/2 * 5/1 متر می باشد. این نوع فرش در مدخل اتاق یا سالنها نصب می گردد.

6ـ ذرع و نیم:

این نوع فرشها عموماً در ابعاد 156—104 سانتیمتر تهیه می‌شوند بافت این نوع فرشها بیشتر در مناطق فارسی باف رایج است لذا با توجه به اندازه ذرع فارسی که 104 سانتیمتر است و اضافه کردن نیم ذرع به آن (156=52+104) طول این نوع فرشها 156 سانتیمتر می‌گردد.

قالیچه‌ها فرشهای کوچکی هستند که عموماً در ابعاد 20/2Ô”40/1 متر بافته می‌شوند.

7ـ ذرع و چارک:

ابعاد این نوع فرشها عموماً 130—80 سانتیمتر می‌باشند و بافت آنها نیز بیشتر در مناطق فارسی‌باف رایج است

8ـ پشتی:

به فرشهایی گفته می‌شود که عرض آنها از 50 تا 80 سانتیمتر و طول آنها از 80 تا 120 سانتیمتر می‌باشد و متداولترین اندازه پشتی 90—60 و یا 120—60 سانتیمتر می‌باشد. در نواحی گرگان و بجنورد به نوعی از پشتیها که پشت آنها گلیم‌بافی شده است و مانند یک کیسه دردار تهیه‌شده‌اند قارچین می‌گویند.

9ـ پادری:

به اندازه پاگرد در ورودی که معمولاً 70—50 است بافته می‌شوند

ابزار قالی بافی

ابزار قالی بافی

 در این مقاله با برخی از مهم ترین ابزار و ادوات قالیبافی آشنا خواهید شد.

چاقوی بافت

این وسیله در واقع همان کاردهای معمولی است که در قالیبافی هنگام گره زدن ، برای بریدن نخ پرز استفاده می شود. اما از نظر ظاهر تفاوت اندکی با کاردهای خانگی دارد. چاقوی بافندگی در 3 یا حداکثر 4 نوع وجود دارد.

الف – کاردک

این وسیله اغلب در مناطقی که از گره های فارسی استفاده می شود، وجود دارد.دسته کاردک از نوع چوبی است و تیغه آن از آلیاژهای مقاوم ساخته می شود. نوک کاردک ، زائده کوچک وتیزی قرار گرفته است که از آن برای بیرون آوردن گره هایی که معیوب و یا اشتباه هستند، استفاده می شود.

ب – پاکی:

این وسیله دارای شباهت نسبی با کاردک است و عمدتاً در مناطقی که گره فارسی به کار می برند، مورد استفاده قرار می گیرد. تیغه پاکی کمی پهن تر از کاردک است و فاقد زایده نوک تیز. درساخت آن گاهی دسته را با استفاده از چوب می سازند و به تیغه متصّل می نمایند. گاهی نیز هر دوبصورت فلزی است و بصورت یکدست از یک قطعه فلز ساخته می شود. در مناطق شرق و شمال شرق ایران تیغه آن کمی انحناء نیز دارد و ممکن است نوک تیغه همچون چاقوهای خانگی کاملاً نوک تیز باشد.

پ – قلاب:

قلاب شکل دیگر از انواع چاقوهای بافندگی است با این تفاوت که همانگونه از نام آن پیدا است ، دارای زایده ای قلاب مانند در نوک تیغه می باشد. قلاب فقط در مناطقی که از گره ترکی استفاده می نمایند کابرد دارد. دسته و تیغه قلاب از یک آلیاژ مقاوم ساخته می شود و هر دو بصورت پیوسته و متصل هستند. در ساخت قلاب هیچ گاه از دسته چوبی استفاده نمی گردد.

ت – چاقوهای خانگی:

برخی از بافندگان در سالهای اخیر ترجیح می دهند که از چاقوهای معمولی خانگی برای گره زدن استفاده نمایند. تعداد این قبیل بافندگان زیاد نیست و فقط در برخی مناطق این عمل  صورت می گیرد. هر چند که نتیجه کار هیچ تفاوتی نخواهد داشت.ابزار قالی بافی

دفّه (دفتین ، کرکیت ، کلوزار، دستوک )

همه این اسامی به وسیله ای خاص اطلاق می گردد که وظیفه آن کوبیدن گره های فرش و همچنین پودهای آن می باشد. دفّه از نظر فرم و ظاهر درانواع مختلف ساخته می شود، اما کارآیی همگی یکسان است و تفاوتهای موجود به نحوی مرتبط باسنت های بافندگی نزد اقوام مختلف می باشد. قسمت اصلی دفتین تیغه های آن است که مرکب ازتعدادی تیغه فلزی می باشد. قسمت جلوی تیغه ها کمی باریکتر و تیزتر است تا به راحتی در داخل تارهای فرش فرو رود.

دسته آن نیز ممکن است چوبی یا فلزی باشد که به طرق مختلف مانند کاملاًعمود، مورب و یا کاملاً صاف به تیغه ها وصل می شوددر میان دفتین های قدیمی نمونه هایی نیز دیده شده که تمام آن از جنس چوب بوده است . البته دفتین های چوبی عموماً برای بافت سایر دستبافتها نظر گلیم کاربرد داشته است که البته ساخت آنهاتقریباً به فراموشی سپرده شده است . در میان دفتین های متداول در قالیبافی امروز ایران ، گروهی که درتبریز استفاده می شوند و به دفتین تبریزی شهرت دارند از نظر حجم و وزن سبک ترین و کوچکترین دفتین های ایران هستند و دفتین های مورد استفاده در اصفهان حجیم ترین و سنگین ترین دفتین های مورداستفاده در ایران می باشند.

ابزار قالی بافی

قیچی

قیچی قالیبافی برای بریدن سرپرزهای اضافی حاصل از گره زدن می باشد. صرفنظر ازظاهر و اندازه ، کارآیی تمامی قیچی های بافندگی یکسان است . مهمترین تفاوت قیچی های بافندگی باقیچی های خانگی آن است که به جهت نحوه بریدن سرپرزهای فرش ، ساخت قیچی های بافندگی اغلب به نوعی است که دسته ها و تیغه ها در دو سطح متفاوت قرار دارند تا عمل قیچی زدن به راحتی میّسرگردد. هر چند که در برخی مناطق بافندگان از قیچی هایی استفاده می نمایند که ویژگی فوق الذکر را نداردو حتی برخی از بافندگان ترجیح می دهند از قیچی های معمولی خانگی استفاده نمایند. در میان انواع قیچی های متداول در ایران گروهی به نام قیچی اصفهانی شهرت یافته اند. این نمونه از نظر ساخت تیغه ،اندکی متفاوت است . به این ترتیب که هم تیغه بالا و هم تیغه پایین دارای لبه مضاعف می باشند. این لبه بصورت قائم بر تیغه اصلی عمود گردیده و وظیفه آن کنترل ارتفاع پرز فرش هنگام قیچی نمودن است . به عبارت دیگر در این حالت سطح فرش بصورت یکدست تر و منظم قیچی می شود. بدیهی است چنانچه فرش درشت بافت تر باشد ارتفاع لبه مورد نظر بیشتر می گردد تا ارتفاع پرز بلند گردد و بالعکس . لازم به ذکر است که در طی 50 سال گذشته برخی از بافندگان مناطق همچون استان کرمان و شمال خراسان ازقیچی نمودن فرش در هنگام بافت خودداری می نمایند. فرشهای این مناطق پس از اتمام بافت آن ، درکارخانجات ویژه ای که کار آنها قیچی نمودن فرش است توسط قیچی های بزرگ برقی پرداخت شده وگره های فرش کوتاه و یکدست می گردند.

البته از نظر دقت و ظرافت ، تمامی بافندگانی هم که فرش خودرا هنگام بافت قیچی می نمایند، پس از اتمام فرش ، آن را به کارخانه های مذکور می سپارند تا یکبار نیزتوسط قیچی های برقی صاف و پرداخت نهایی گردند زیرا این نوع از قیچی ها از توانایی بالایی برای پرداخت صاف و یکدست فرش برخوردار هستند.

سیخ پودکشی

همان گونه که از نام آن پیداست ، این وسیله برای کشیدن پودهای فرش اعم از پود رو، و پود زیر مورد استفاده قرار می گیرد. جنس آن از آلیاژهای نرم و انعطاف پذیر انتخاب می شودتا به راحتی از لابه لای تارهای فرش عبور کند. طول آن حدود 50 الی 70 سانتیمتر است . نوک این وسیله بصورت قلاب است تا نخ پود را به دور آن چرخانده و سپس از لابه لای تارهای فرش عبور دهند.همچنین برخی از آنها دارای سوراخی در انتها می باشند که می توان پود را از داخل آن نیز عبور داده و ازلا به لای تارهای فرش بکشند. البته سیخ پودکشی در همه مناطق مورد استفاده قرار نمی گیرد و برخی ازبافندگان با دست نخ پود را از میان تارهای فرش عبور می دهند.

ابزار قالی بافی

سُک (سِنگ سِنج )

وسیله ای است کاملاً قدیمی است .از این وسیله برای کوبیدن پود و همچنین در برخی مناطق برای کشیدن پود (مشابه سیخ پودکشی )استفاده می کنند.

سوزنی (پهنازن ، چوب پهنا)

وسیله ای است مشابه چنگک . از این وسیله برای جلوگیری از کج شدن فرش در هنگام بافت استفاده می شود. به این صورت که دو عدد “سوزنی ” را در دو طرف یک چوب قرار می دهند. چوب مذکور با احتساب “سوزنی ” هایی که در طرفین آن قرار گرفته اند، دقیقاً به اندازه عرض یا پهنای فرش می باشند و به همین دلیل به آن “پهنازن ” نیز گفته می شود. نحوه استفاده ازاین وسیله به این شرح است که همزمان با بافته شدن فرش و بالا آمدن رجهای آن ، “سوزنی ” را از پشت فرش و با فاصله تقریبی 20 الی 30 سانتیمتر به آن نصب می کنند.

به این ترتیب که نوکهای تیز سوزنی ازپشت فرش به داخل شیرازه ها فرو رفته و در جای خود محکم می شوند. البته در این حالت هیچ گونه آسیبی به شیرازه های فرش وارد نمی شود. جهت اطمینان از استقرار محکم آن در پشت فرش ، با استفاده از سوزنهای بزرگ و نخ ، بصورت بخیه قسمت چوبی این وسیله را به فرش می دوزند. به این ترتیب “سوزنی ” فرش را کاملاً احاطه کرده و از بیرون آمدن یا فرورفتگی که متاثر از پودکشی است کناره های فرش کاملاً جلوگیری می نمایند.

ابزار قالی بافی

احتمال دارد در برخی از مناطق قالیبافی ایران از ابزارهای دیگری نیز استفاده شود که کاربردمحدودتری دارند. بعنوان مثال بافندگان بختیار، بلوچ ، قشقایی و افشارهای کرمان که دارای دارهای قالیبافی زمینی (افقی هستند) براساس یک عادت و شاید سنت قدیمی از شاخ بز برای بالا و پایی آوردن چوبی که در لا به لای تارهای فرش مستقر است ، استفاده می نمایند اما بافندگان سایر مناطق بدون هیچ وسیله ای و فقط با دست ، چوب مذکور را جا به جا می کنند

شانه

وسیله ای است جهت پیش کشی یا جلوکشی گره ها. به عبارت دیگر پس از بافتن هر رج از فرش، و قبل از کوبیدن دفتین، با کشیدن شانه که دارای دندانه های تیز است ، گره ها را به سمت جلو می کشند تا پشت فرش صاف و یکدست گردد

برپاکن (دیلم)

وسیله ای است که از نظر ظاهری شبیه به پاکن است. با این تفاوت که لبه های آن تیز نیست و کمی هم بلندتر از پاکن است. برپاکن همچون شانه جهت پیش کشی و حتی کوبیدن گره ها به کار می رود. به این ترتیب که لبه آن را بر روی رجهای بافته شده می کوبند منتهی این عمل با حالتی انجام می شود که ضمن کوبیده شدن گره ها، آنها را به سمت جلو کشیده و پشت فرش صافتر و یکدست می شود

دار قالی و چله کشی

 برا ی شروع به بافت یک قالی، بعد از آماده شدن طرح و نقش، مهمترین کار آماده کردن دار و چله کشی آن است.

دار قالی و چله کشی

بافت قالی بدون وجود دار ممکن نیست. دار قالی ، پایه ای است که تارها و پودها بر روی آن کشیده می شوند و تا پایان بافت، قالی بر روی آن سوار است و بعد از اتمام بافت ، با قیچی زدن بر ریشه های فرش، آن را از دار جدا کرده و به اصطلاح از دار پایین می آورند.

دار قالی

دستگاه های قالی بافی که اصطلاحاً به آن ها دار نیز گفته می شود عبارتند از چهار چوبه هایی به شکل مستطیل از جنس چوب و یا فلز و سایر متعلقات آن از قبیل پایه ، نیمکت و چرخ دندانه های مربوطه. دستگاه قالیبافی دو نوع است و طرز کار آن ها یک است. اختلاف آنها از لحاظ وضع قرار گرفتن آنهاست یعنی تار آنها یا افقی و روی زمینی (کارگاه زمینی) و یا دیواری (کارگاه داری ) است. تار در هر دو دستگاه بین دو نورد کشیده شده برای ردیف زدن ، دومیله به نام ” گورت” یا شمشه و ” بچه گورت” به کار می برند.

دار زمینی اغلب توسط چادر نشینان بکار گرفته می شود. در دار زمینی ” شمشه” از سه پایه آویزان شده و برای بلند کردن آن بافنده با شاخ قوچی که در اختیار دارد طنابی را که آویزان شده می پیچاند و بدین ترتیب وقتی از ردیف استفاده می کند ، شمشه را بالا نگه می دارد. دار با میخهای چوبی به زمین مهار شده و به آسانی می توان میخها را کند و آن را حمل کرداما معمول ترین دار قالی، دار دیواری است که نورد بالا و نورد پایین میان دو پایه عمودی به نام ” پهلو” ( نبارد) قرار دارد. در ایام گذشته، در مرکز ایران به دلیل کمبود چوب، در دو دیوارروبروی هم سوراخی درست می کردند و نوردها را در آن می گذاشتند

دستگاه های عمودی شامل انواع مختلف زیر می باشند

دار ثابت

این نوع دار به صورت چهار چوبی است که از اتصال دو تیره محکم و خدنگ به صورت افقی در بالا و پائین و همچنین دو تیر عمودی در طرفین تیرهای افقی تشکیل می شود. تارهای قالیچه و قالی به تناسب ظرافت و عرض فرش مورد نظر در بین تیر بالایی (سردار) و تیر پایینی (زیر دار) کشیده می شوند. کارگر بافنده روی تخته الوار مانندی مقابل دار فرش می نشیند و به تدریج که کار بافت پیشرفت می کند. محل این تخته را بالاتر می برند. در این نوع دار طول فرش اندکی کوچکتر از فاصله تیرهی بالایی و پایینی دستگاه می باشدچله کشی یکی از مهمترین مراحل بافت فرش است. در یک بافت تمیز و شسته رفته نقش چله کش (تنه تاب) وارد و مسلط را هرگز نمی توان از کار بافنده با صبر و حوصله آن کم بهاتر شمرد. در امر چله کشی علاوه بر مهارت استاد کار چله کش انتخاب مواد اولیه مرغوب و دار مناسب نیز حائز اهمیت فراوان است. انتظار بیهوده ای است که از یک دار کج و کوله حتی با نظارت چله کش ماهر بتوان فرشی بی عیب و نقص پائین کشید

آماده کردن تار

چله کشی یکی از مهمترین مراحل بافت فرش است. در یک بافت تمیز و شسته رفته نقش چله کش (تنه تاب) وارد و مسلط را هرگز نمی توان از کار بافنده با صبر و حوصله آن کم بهاتر شمرد. در امر چله کشی علاوه بر مهارت استاد کار چله کش انتخاب مواد اولیه مرغوب و دار مناسب نیز حائز اهمیت فراوان است. انتظار بیهوده ای است که از یک دار کج و کوله حتی با نظارت چله کش ماهر بتوان فرشی بی عیب و نقص پائین کشیدچله کشی مانند طراحی و رنگرزی می تواند یک پیشه مجرد در مجموعه حرفه قالی بافی باشد. تفسیر این کلام این است که یک چله کش الزاماً نباید بافنده باشد. او پس از خاتمه چله کشی می تواند بافت فرش را نیز انجام دهد و یا اینکه به سراغ دار دیگری برای چله کشی برود. کارش تا حدودی دقیق تر و فنی تر از بافنده است. محاسبی است که با آگاهی از نقشه فرش، تعدادتارها و نوع آن ها و طول و عرض فرش را محاسبه نموده و به هنگام بروز اشکالات فنی قادر به یافتن راه حل های مناسب نیز می باشد

دار قالی و چله کشی

اصولا در مناطقی که قالیبافی بصورت یک حرفه انجام می شود، یک فرد متخصص کار چله کشی است که وی را ” چله دوان” یا ” چله پیچ” می گویند. در واقع این افراد متخصص چله کشی برای بافت پاچه نیز هستنددر قالیبافی برای تاربستن یا چله کشی روش دیگری نیز وجود دارد که ” تاربند” (چله کش) یا خود قالیباف انجام می دهند. در این روش چله کش ابتدا پله ای گذاشته  و روی نورد فوقانی می رود و سر نخ گلوله چله را به آن می بندد و بقیه آن را به سوی شاگردش که در کنار نورد پایینی نشسته می اندازد. شاگرد نخ را دور نورد پایینی پیچیده و دوباره آن را به سوی همکارش که در نورد بالایی است می اندازد  و همیشه دقت می کند که یکبار از جلو و یک دفعه از عقب نخی بگذراند که میان دو ستون چله که در نیمه راه بین دو نورد قرار دارد کشیده شده است. این کار برای درست کردن چپ و راست است. فاصله میان تارها و کشش نخ را خوب حساب می کنند و این کار را ادامه می دهند تا تعداد نخ مورد نظر بسته شود. سپس ” شمشه” یا ” گوردرا” که در بالای سر بافنده قرار می گیرد و اصولا نقشه را بعدا در بالای آن قرار می دهند، درست ی کند. بدین ترتیب که نخ محکم پنبه ای دولا به نام ” بندگورد” را دور یک چوب افقی و یا در میان نخ چله می پیچانند. پشت گورد چوب افقی دیگری می گذارند که کار ” بچه گورت” را انجام می دهد.

طول چله برابر با طول یک قالی بزرگ و یا دو قالیچه است که اغلب جفت جفت آن را می بافند و مقداری نخ چله بین آنها فاصله می گذارند که سر و ته قالیچه ای ریشه (حاشیه) داشته باشدو بتوان ریشه ها را گره زد. نورد پایین را در شکاف پایه عمودی دار قالی فرو کرده و برای سفت کردن چله یک جفت ” گوه” (تنگ) در آن فرو می کنند و اگر بخواهند چله را شل کنند این تنگها را بر می دارند

نقوش فرش دستباف

نقوش فرش دستباف گاهی پیام دار نوع فرهنگ جاری ،تاریخ،معماری،اقلیم و زمان بافت آن می باشد . طرح و نقشه در فرش نشانگر نوع نگاه هنرمندان به محیط و اقلیم و طبیعت پیرامون است.

عمر فرش ایرانی به تاریخ کهن هنر و فرهنگ ایرانی بر می گردد. تحسین جهانیان از هنر ایران به خصوص قالی ایران ناشی از تلاش ، عشق و ذوق هنری مردم ایران همراه با فرهنگ ملی و پنقوش فرش دستباف گاهی پیام دار نوع فرهنگ جاری ،تاریخ،معماری،اقلیم و زمان بافت آن می باشد . طرح و نقشه در فرش نشانگر نوع نگاه هنرمندان به محیط و اقلیم و طبیعت پیرامون است ، نقوش فرش دستباف ایرانی مملو از جهان بینی فلسفی و معنویت صاحب اثر در نهایت سادگی جلوه می نماید . هنرمندان علاوه بر بکارگیری عناصر طبیعی و یا خیالی ، عوامل و پدیده های موثر در زندگی بشری را اعم از وقایع تاریخی ، حوادث طبیعی ، معماری و غیره را به زبان نقش و نگار با مهارت و چیره دستی خاصی به تصویر می کشد .نقوش و طرح های فرش هر کدام نماد و پیام دار معنویت و عرفان می باشند . از انواع طرح های موجود در فرش دستباف می توان طرح اسلیمی ، افشان ، بته ، درختی ، شکارگاه و غیره را نام برد که هر کدام پیامی را می رسانندهنر اسلیمی الهام گرفته از پیچ و خم گیاهان و جانوران و درختان و نقشو نگار طبیعی است . از انواع طرح های اسلیمی می توان دهان اژدری و ماری را ذکر کرد . چون آرایش و شکل ظاهری خطوط این نقوش همچون اندام اژدهای افسانه ای و مار است ، به همین نام نیز معروفند.

farshenaein_blogfa_ 2152132321256817149311113310015219194107169

22612811182485357209812232282218710155 133921701632117515011420421768162248221452

1104114140128103106623923722138223392119 772242414351926318323941035011818823072 441782582011931703114101341281403612121 99112682451641321502324419780617116987

 


سعیدسان تابع قوانین جاری کشور جمهوری اسلامی ایران در زمینه حقوق مولفین و ناشرین است، چنانچه نسبت به محتوای این صفحه صاحب حق نشر هستید و درخواست حذف آن را دارد، خواهشمند است از طریق این لینک به ما اطلاع دهید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *