انواع تزئینات معماری اسلامی ایران

انواع تزئینات معماری اسلامی ایران :

انواع آجرکاری- گچبری –کاشیکاری- حجاری- منبت کاری- آینه کاری- ونقاشی طرحهای گیاهی و هندسی- خطاطی

* گونه های مختلف آجر تزئینی :

1– آجر واکوب وآبمال :( آجر صاف جهت نمای ساختمان ) نمونه : نمای گنبد قابوس

2-آجر پیش بر:(خشتی که هنوز خشک نشده بوسله برنده برش میدادند)

3– آجر مهری :( دارای نقوش برجسته یا فرورفته ) نمونه : مسجد جامع گناباد ( دوره سلجوقی )

گنبد سلطانیه – مسجد جامع یزد ( ایلخانیان ) نمونه هایی در یزد وکاشان و تهران ( قاجاریه)

4- آجر تراش :عبارتند از نیمه(2/1) – (آجری که از قطر به دو نیم چارکه (4/1)-قناس شده )- آجر قفلی ( آجری که 4/1 آن از گوشه بریده شده ) – آجر قلمدونی (3/1 آجر ) – دو قدی ( 8/1 آجر –کلوک (16/1 آجر )- آجر فلکه (آجر تراشی که دو مثلث از دو گوشه آن بریده شده) – آجر قاشقی ( بریدن مورب گوشه ای یا لب پخ )

5- آجر تزینی قالبی و تراش :مخصوص دوره قاجارمی باشد . در شکلهای هندسی و غیر هندسی

6– آجر آبساب :پس از تراش در آب می خیسانند بعد کناره های آنرا می سابند به نما جلوه میدهد . نمونه در گنبد سلطانیه

7- آ جر قواره بری : یکی از شیوه های آجر تراش است که در آن به جای نقش از قطعه مستقیم آجر استفاده می کنند . رواج آن در دوره قاجار می باشد.

* گوشواره :

گوشواره یا طاق روی گوشه عنصری قبل از اسلام اساسا” برای تعبیه یک گنبد مدور روی پلان مربع کار گرفته شده است .
نمونه : مسجد جامع اردستان- تالار مربع جامع قزوین – مقبره ارسلان جاذب – مسجد علی اصفهان
* مقرنس :

در سطوح مقعر گوشه هایی در زیر سقف ایجاد می شود که منشا ” بوجود امدن ان گوشواره ها هستند.مقرنس ربع گنبد است .
سه نوع مقرنس وجود دارد:
1- مقرنس جلو آمده
2- مقرنس روی هم قرار گرفته
3- مقرنس معلق

* طاقنما :

نمائی که حالت قوسی طاق را می نما یاند بیشتر برای برجسته نشان دادن پنجره ها مورد استفاده قرار می گیرد.

*نغول :

بمعنی گودی بکار می رود. همانند طاقنما می باشد .اغلب دارای شکل هندسی مستطیل یا مربع می باشد.در بالای سردرها وحاشیه زیر گنبد کاربرد دارد.

نمونه : ایوان شمالی مسجد گناباد – گنبد سرخ مراغه ترکیبی از طاقنما ونغول

* انواع آجر کاری ( چیدمان آجر) :

1- رگ چینی : شامل راسته – کله – قد نما یا هره – خواب نما –لاریز – نیمانیم – سه باریک
2- گل انداز : نمونه در ازاره خانه های یزد – در نمای بناهلی شیراز
3- گره سازی : نمونهدر گور امیر در سمرقند – داخل بنای سنگ بست – سر در مسجد جورجیر
مسجد جامع ورامین – مسجد گوهر شاد – مدرسه غیاثیه خرگرد
4- آجر کاری رنگی یا گره سازی: نمونه در سید علا, الدین حسین – مدرسه خان – شاهچراغ – مسجد وکیل – علی بن حمزه – مسجد مشیر
5- آجر کاری خفته و رفته ( پتکین )
6- خوون چینی
7- مهری چینی

* گچبری : گچبری به دو صورت انجام می گرفت

1- گاه بر روی آجر وصورت روکش دیوار
2- گاه بعد از اتمام ساختمان به شکل حاشیه یا فتیله ای

طبقه بندی موتیف های گچبری:
الف ) هندسی
ب) نقوش گیاهی
ج) نقوش حیوانی وانسانی و تلفیق هر دو
د) نقش خط وکتیبه

نمونه بیشتر در کاخها ی تیسفون – چال ترخان ری – کیش – بیشابور
نمونه های دوره اسلامی در مسجد جامع اصفهان – مسجد جامع نائین

* سفا ل :معروفترین آثار سفال مربوط به دوره سلجوقی می باشد.

نمونه در مسجد علویان همدان – تپه حصاردامغان – طاقچه های کاخ چال ترخال ری

* کاشیکاری : از کاشی بعناوین زیر بهره گرفته شده :

1- کاشی یکرنگ : نمونه در مسجد جامع قزوین – تبریز – مقبره امیر اسما عیل

مجموعه سنگ بست – مناره مسعود غزنوی – گنبد کبود مراغه – مناره مسجد
جامع دامغان – برج رادکان خراسان – مسجد جامع گناباد و…

2- کاشی معرق : نمونه در غیاثیه خر گرد ( 848 هجری ) – مسجد گوهر شاد
( 821 هجری )و مسجد کبود ( 870 هجری ) – مسجد شیخ لطف الله – مسجد
امام ( شاه ) و مدرسه چها باغ

3- کاشی هفت رنگ : نمونه در مسجد سپهسالار – مسجد امام ( سلطانی ) سمنان
– مسجد شاه قزوین – گنبد مسجد کبود

4- کاشی طلائی : نمونه در حرم امام رضا (ع) – مرقد حضرت معصومه (ع) –
امامزاده یحیی در ورامین

5- کاشی با تلفیق آجر :نمونه در مسجد جامع اشترجان – مسجد جامع ورامین –
گنبد سلطانیه – مدرسه خان شیراز- مسجد وکیل و…

6- نوشته های کاشی

* منبت و کنده کاری چوب :کاربرد چوب در منبت – مشبک – معرق – کنده کاری – خاتم سازی و نقاشی می باشد.
نمونه کنده کاری در مساجد اصفهان – مدرسه شاه سلطان حسین – آرامگاه شاهزاده حسین در قزوین

* منبت کاری : نمونه در منبر مسجد نائین – صندوق حضرت عبدالعظیم – منبر سوریان شیراز

* خاتم سازی : طریقه ساخت خاتم آن است که انواع گوناگون مصالح مورد نیاز این فن را از طلاو نقره و برنج گرفته تا استخوان و صدف وعاج و چوب های گوناگون را بصورت میله ای باریک در آورند. سپس با قرار دادن این مفتولها در کنار هم انواع گلها از شش گوشه تا دوازده گوشه بوجود میاورند.

* معرق روی چوب

* آئینه کاری :اولین بار درقزوین پایتخت شله طهماسب اول و دیوانخانه – کاخ هفت دست – کاخ چهلستون و ایوان حضرت معصومه