سبک اصفهانی در معماری ایران


سبک اصفهانی

این شیوه همان طور که از نام آن پیداست، از شهر اصفهان شروع می شود و مورد توجه قرار می گیرد. اصفهان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، سابقه دیرین تاریخی دارد و بنابر نظریاتی سابقه و قدمت آن به قبل از دوره اسلامی می رسد. احتمالاً این شهر زمانی اقامتگاه شاهان هخامنشی بوده است. این شیوه کمی پیش ا ز روی کار آمدن صفویان از زمان قره قویونلوها آغاز شده و در پایان روزگار محمد شاه، زمان پسرفت (انحطاط) این شیوه است، که در واقع از زمان افشاریان آغاز شد و در قاجار، دوره نخست آن به پایان می رسد.

شیوه معماری اصفهانی

دوره دوم زمان زندیان دنبال شد. ولی پسرفت کامل از زمان محمد شاه آغاز شد. نمونه هایی از سبکهای خراسانی رازی و آذری در این شهر وجود دارد که بهترین نمونه آن مسجد جامع اصفهان یا مسجد عتیق است. این شهر بعد از قتل عام تیمور و خرابی های آن از رونق افتاد لکن در ابتدای قرن یازدهم هجری شاه عباس صفوی این شهر را به پایتختی برگزید. باید توجه داشت که قبل از اصفهان، شهر قزوین پایتخت پادشاهان صفوی بود و شاه طهماسب اول جانشین شاه اسماعیل، کاخ بزرگی در قزوین با پوشش کاشی معرق ساخت که نام عالی قاپو داشت لکن بر اثر زمین لرزه شدید به کلی ویران شد. حکومت صفوی با شاه اسماعیل که مردی جسور و متهور بود شروع شد. در عهد او بسیاری از هنرمندان و صنعتگران به دربار او آمدند و بناهای بسیاری ساخته شد که اغلب آنها خراب شدند .

دو اثر مربوط به دوران حکومت او در اصفهان موجود است که یکی مسجد علی و دیگری مسجد هارون ولایت است. در ابتدای حکومت صفوی، شیوه آذری از دوران تیموری دنبال می شد. لکن پادشاهان صفوی که با کشورهای اروپایی و کشورهایی که در همسایگی و نزدیک ایران بودند مانند هند و ترکیه کنونی که به نام کشور عثمانی خوانده می شود، ارتباطی داشتند، تجمل و زیباپرستی و جلال و شکوه را به ویژه از عثمانیان در بناهای ایرانی به کار بردند، بدون آن که تقلیدی صرف از هندیها و عثمانیان داشته باشند. به همین جهت، بر تزیینات بناها از هر لحاظ افزودند. با ظهور شاه عباس اول، عصر زرین معماری صفوی آغاز شد و به علت علاقه وافر او به هنر و غرور و بلندپروازی هایی که داشت و با کمک ثروتی که فراهم کرده بود، دوران تازه ای را در معماری ایران آغاز کرد. این دوره از معماری گرچه درخشان ترین عصر معماری نبوده ولی عصر اعتلای آخرین نمایش معماری اسلامی ایران است. چه بعد از آن، معماری ایران هرگز شکوفا نشد و حتی به فراموشی سپرده شد. شاه عباس بناهای بسیار و گوناگونی به ویژه کاروانسراهای متعدد را در سراسر ایران احداث اصفهان ۱۶۲ مسجد و ۴۸ مدرسه و » کرد و چون اصفهان پایتخت بود در آنجا آبادانی بسیار کرد . یکی از مورخان می گوید ، در زمان او میدان بزرگ مرکزی اصفه ان که نام نقش جهان دارد یکی از شاهکارهای معماری ایران و جهان « ۱۸۲ کاروانسرا و ۲۷۳ گرمابه داشت است. این میدان علاوه بر بناهای زیبایی که در اطراف آن ساخته شده محل سان و رژه و نمایش گوناگون در اعیاد و روزهای ویژه بوده است.

مسجد-شیخ-لطف-الله-خان-اصفهان۳

ویژگی های این شیوه چنین بررسی می شود.
-۱ ساده شدن طرحها که در بیشتر ساختمان ها، فضاها یا چهار پهلو ( مربع) هستند یا مستطیل.
-۲ در شیوه آذری با بکارگیری یک هندسه قوی، طرحهای پیچیده ای ساخته شدند اما در شیوه اصفهانی، هندسه ساده و شکل ها و خط های شکسته بیشتر بکار می رفت.
-۳ در تهرنگ ساختمانها نخیر و نهاز ( پیش آمدگی و پس رفتگی ) کمتر شد، ولی از این شیوه به بعد ساخت گوشه های پخ در ساختمان رایج تر شد.
-۴ همچنین پیمون بندی و بهره گیری از اندام ها و اندازه های یکسان در ساختمان دنبال شد.
-۵ سادگی طرح در بناها هم آشکار بود.

نیارش:

در این شیوه همه گونه های تاقها و گنبدها بکار برده شد. گنبد های گسسته میان تهی در بیشتر ساختمان های این شیوه به زیبایی دیده می شوند. در این شیوه برخی ساختمایه ها را نخست دگرگون کرده و سپس به کار می برند که این روش، کیفیت ساختمان را پایین می آورد و به فن ساختمان نیز آسیب می زد.

alighapoo

آرایه:

در شیوه اصفهانی از همه آمودهای شیوه پیشی ن بهره گیری شد . البته بیشتر از کاشی هفت رنگ بجای کاشی تراش ( معرق ) بهره گیری شد.
خصوصیات شیوه اصفهانی عبارتند از: سادگی پلان ها و طرح ها ؛ که خیلی ساده می شوند و اغلب چهارگوش (مستطیل و مربع ) هستند و یا کلاً شکل هندسی شکسته چند ضعلی دارند.  ولی آنچه به طور مثال در شیوه آذری فرورفتگی و برجستگی در تعداد زیادی از بناها از جمله مدرسه غیاثیه خرجرد می بینیم، در اینجا مشاهده نمی کنیم. محدودیت زمانی و کمبود متخصص خود محدودیتهایی در این شیوه داشته است. در آمودها نیز از کاشی های خشت بزرگ هفت رنگ به جای کاشی معرق اس تفاده می شده مثلاً در مسجد امام (مسجد شاه سابق) سر در آن با کاشی تراش است که او کاشی کاری است ولی داخل آن به دلیل طولانی شدن کار از کاشی خشت استفاده کرده اند. کاری که مربوط به این شیوه بوده و به فن معماری ما صدمه زده است.

۳۲۲۳۱۶۸۹۰۹۵۵۴۵۹۰۶۴۶۶
بهترین و عالیترین مجموعه های شیوه اصفهانی در میدان نقش جهان قرار دارند. در این میدان، مسجد امام خمینی مسجد شیخ لطف الله و عمارت عالی قاپو و سر در و بازار قیصریه قرار دارند، هر کدم از این بناها، خود شامل مجموعه هایی در اطراف خود هستند که در عهد صفوی کاربردی مستمر داشته اند و کاخ عالی قاپو و ملحقات آن شامل ساختمان توحید خانه و کاخ چهل ستون و … مجموعه ای است بسیار دیدنی که تماماً سبک و شیوه اصفهانی دارد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *