خانواده

مقدمه

خانواده یک پدیده تاریخی است که از اجتماع کلی جدانیست واحد اجتماعی است که در عین حال خصایص یک نهاد و یک گروه را واجد است بر این اساس در عین مطالعه کلی خانواده باید به آن چشم یک نهاد و یک گروه ارادی نخستین  رهبری و عضویت نگریسته شود. (قائمی، 1368)

خانواده از نخستین نظام های نهادی عمومی و جهانی است که برای رفع نیازمندیهای حیاتی و عاطفی انسان و بقای جامعه ضرورت تام دارد و از همه نهادهای اجتماعی طبیعی تر و خودی تر است. (شرفی، 1372)

همواره برای جلوگیری از بروز مشکلات در جامعه های مختلف باید ارزش و بهای خاصی را برای نوجوانان و جوانان قائل شد، چرا که این قشر عظیم در جامعه نیاز به پشتیبانی و حمایت خانواده ها و اجتماع دارند و تجربه نشان داد است که اگر مفاهیم بدرستی در ذهن نوجوانان و جوانان جایگزین نکردند باعث عدم تفکر صحیح در بسیاری از زمینه ها شده و آنان را با مشکل مواجه می گرداند که عاقبتش نارضایتی در تمام مراحل زندگی می باشد .

به عقیده محسنی ( 1375 )، مفهوم ازدواج پذیرش یک پایگاه جدید است. پایگاهی با مجموعه ی جدیدی از امتیازات و الزامات و در عین حال پذیرفته شدن این پایگاه توسط دیگران .

بنابراین سوالات فیزیک و عاطفی افراد و بهداشت روانی جامعه در گرو سلامت روابط زناشویی و تداوم و بقاء ازدواج می باشد. هر گاه که خطری در جامعه ازدواج را تهدید نماید سلامت فیزیک و عاطفی اعضاء جامعه و نهایتاً بهداشت روانی جامعه به خطر می افتد .

تازه ازدواج کرده  ها سوار بر مرکب عشق و دلبستگی رویایی جز ازدواج موفق در سر ندارند. اغلب آنها در شروع معتقدند که روابط آنان ((متفاوت از دیگران است )) و عشق عمیق و خوشبختی آنها پشتوانه زندگی مشترک آنها خواهد بود .

اما دیر یا زود ، اغلب این زوجها برای برخورد با مسایل و تضادهایی، به تدریج با حقیقت افزایش بی قراری و نومیدی و دلتنگی آشنا می شوند و این در شرایطی است که اغلب نمی دانند مشکل آنها در کجاست و از چه سرچشمه می گیرند .(بک،ترجمه ، قراچه داغی،1372)

لیاقت (1379) معتقد است که برای آشنایی با تأثیر تکامل خانواده بر روی بهداشت روانی حاکم بر آن که رضایت زناشویی نیز جزیی از آن است ، بهتر است مراحل تکامل و رشد یک خانواده مد نظر قرار گیرد .

هر خانواده قبل از شکل گیری تا هنگام تکامل نهایی مراحلی را پشت سر می گذارند که مهمترین این مراحل عبارتند از :

1– آشنایی و نامزدی                         

2- ازدواج                                                     

3- تولد نخستین فرزند                                                                      

4- تولد آخرین فرزند

5- استقلال یابی فرزند                                                                      

6- بازنشستگی زن و شوهر

7- خروج فرزندان از منزل و تنها شدن زن و شوهر                       

8- مرگ همسران

کسانیکه بیش از اندازه به همدیگر عشق می ورزند کمتر درباره مسائل و مشکلات زندگی حرف می زنند، فرض را بر این می گذارند که درباره همدیگر همه چیز را می دانند ، اما واقعیت این است که کم اطلاعی آنها از یکدیگر تصمیم گیریشان را بشدت خطرناک می کند. آخر اینکه با کمی دقت می توان به این مهم دست یافت که عدم رضایت زناشویی عواقب جبران ناپذیری را بدنبال خواهد داشت که می توان به بزهکاری ، اعتیاد ، طلاق ، ازدواج مجدد و … زوجین اشاره کرد . باید بخاطر داشت که رضایت امروز جوانان ، رضایت فردای آنها را بهمراه دارد . ونظر دانشمندان در خصوص رضایتمندی از زندگی زناشویی متفاوت است . ولی باید دید چگونه تعریف می کنند و چه عواملی را برای ایجاد و یا افزایش میزان آن در خانواده ها ذکر می نمایند . شعاری نژاد می گوید : رضایتمندی به آن حالت موجود زنده گفته می شود که تمایلات و محرک وی به هدف خود رسیده اند ، و احساسی که شخص هنگام رسیدن به آرزوهایش پیدا می کند . (شعاری نژاد ، 1343 )

شناخت عواملی که موجب رضایتمندی زناشویی گشته و یا افزایش این رضایتمندی را دربر دارند می توان امیدوار بود کارایی افراد بخصوص زنان در زمینه های گوناگون رشد داده شود و ارامش بیشتری در محیط خانواده حکمفرما گشته و از این طریق گامی در جهت سلامت خانواده که سلامت  جامعه در گرو آن است برداشته شود.

بیان مسئله

امروزه اهمیت توجه به غرایز انسانی از جمله غریزه جنسی بر همگان روشن است . غرایز انسانی نیازهای اولیه وی را تشکیل می دهند و از ابتدایی ترین خواسته های بشری می باشد . از بین غرایز شدید و فوق العاده در انسان یکی غریزه جنسی که عاملی برای پیوند زناشویی تشکیل خانواده ، تولید بقای نسل است .

اهمیتش در انسان به گونه ای است که می تواند موجب انحرافات اجتماعی هرج و مرج و بی نظمی های در جامعه شود و سپس انگیزه ای برای تکمیل و تکامل همدردی و وحدت گردد . یکی از راههای که انسان در برابر این غریزه پر قدرت ، ازدواج قانونی و شرعی است . در شناسایی عوامل موثر در رضایت زناشویی متخصصین توافق دارندکه موفقیت در ازدواج مستلزم توانایی و مهارتهای خاصی است که در طرفین می باشد . که یکی از آنها مهارتهای ارتباطی و توانایی حل این مسئله است . از طرف دیگر باید توجه داشت که تحولات اجتماعی و سیاسی و فرهنگی تغییرات خاصی را در نگرش به ازدواج و انتظارات طرفین از زندگی مشترک ایجاد نموده است .

انتظارات نسبی که محدود به تأمین معاش و توده مردان و نگهداری خانه و تربیت فرزندان توده زنان می باشد ، با انتظارات نوینی آمیخته شده است . زوج های امروزی خواهان رابطه ای هستند که در آن احساسات عواطف و ارزشها و حقوق فردی آنها رعایت شود و سعادت و خوشبختی را منوط به تفاهم و ارزش قائل شدن به خواستها می دانند . در روابط امروزی نادیده گرفتن ، عدم رعایت حقوق مشترک  و تحمیل خواسته های فردی به یکدیگر زنگ خطری برای خود پنداره افراد به شمار می آید و در مواردی موجب گسیختن عاطفی ترین روابط می شود . ( لاسومل و لاسول ، 1991 )

رشد اجتماعی و شخصیتی افراد بطور کلی بستگی زیادی به نحوه ارتباط آنها با دیگران دارد . از نظر تعریف هر برخورد اجتماعی به دنبال افکاری بین دو نظر یا بیشتر است . با این وجود در بین افراد معلول چگونگی برقراری این ارتباط ، وسیله مبادله پیام بین اشخاص است .

ناگفته نماند که افراد عقب ماندگی ذهنی و اختلالات روانی دیگر علتهای مختلفی دارند و به دلیل آگاهی نداشتن والدین باعث می شود مشکلات زیادی را برای خانواده و جامعه بوجود آورند . یکی ازمهمترین مشکلاتی را که می توان نام برد نارضایتی زناشویی در والدین است که گاهی حساسیت بیش اندازه والدین افراد عقب مانده ذهنی باعث شده تا مسائلی برای خانواده و در نهایت اجتماع بوجود آورند .

لذا باید به آموزش و راههای افزایش شایستگی و عزت نفس خانواده ها و کودکان عقب مانده ذهنی کوشید و همچنین باید فرصتی برای والدین این گونه کودکان فراهم ساخت تا بتوانند احساس گناه ، نومیدی ، دلتنگی انکار و خشم را در رابطه با ناتوانی کودک ابراز نمایند .

متخصصین باید تمام اطلاعات اساسی و موجود پزشکی را در رابطه با علل درمان و سایر زمینه های مهم به والدین عرضه کنند ، تا سوء تفاهم هایی را که در مورد اغلب عقب ماندگی ذهنی است بر طرف شود . افراد عقب مانده های ذهنی از محدودیت های خود آگاهی نداشته یا آگاهی آنها بسیار ندک است و همه افراد عقب مانده های ذهنی یک جور نیستند .

لذا باید خانواده ها ، افراد عقب مانده را بشناسند و به مشکلات خود و فرزندانشان آگاهی داشته و در حل آن کوشا باشند .

همچنین در پایان نامه ی جوادی ، که در مورد بررسی تأثیر معلولیت بر میزان رضایت زناشویی و در پایان نامه کاظمی بررسی رابطه میزان رضایت زناشویی بر والدین کودکان عقب مانده ذهنی و شدت  معلولیت ، با پژوهشهای انجام شده نتایج بدست آمده ، نشان داده است که متغیرها تحت تأثیر رضایت زناشویی هستند و اثر مستقیم بر آن دارند یعنی خانواده ها با فرزندان معلول رضایت زناشویی کمتر نیست به افراد دیگر دارند .

بنابراین می خواهیم بدانیم آیا رضایت زناشویی در والدین کودکان عقب مانده ذهنی کمتر از والدین کودکان عادی است ؟

اهمیت پژوهش

امروزه ، روابط زناشویی در خانواده ها متاثر از عواملی مختلفی می باشد که از این میان می توان به معلولیت فرزندان اشاره کرد . عقب ماندگی ذهنی یکی از معلولیت هایی است که بنا به گزارش تحقیقات انجام گرفته ، به شدت سلامت روانی خانواده ها را به مخاطر می اندازد . که شناسایی و تبیین این وضعیت ، طبعاً می تواند به بهبود سلامت روانی والدین منجر شود . در عین حال بیشترین تأثیر را از جهات مثبت و منفی بر کودک عقب مانده ذهنی می گذارند.

رضایت زناشویی والدین نیز می تواند تأثیر زیادی در پیشرفت کودک عقب مانده ذهنی داشته باشد . لذا سعی بر آن است که با اجرای چنین تحقیق هایی ، در جهت رشد و ارتقای سلامت روانی ، این دسته از معلولین و خانواده هایشان بکوشیم .

 

اهداف پژوهش

• مقایسه رضایت زناشویی والدین کودکان عقب مانده ذهنی و والدین کودکان عادی
• مقایسه رضایت زناشویی پدران و مادران کودکان عقب مانده ذهنی

سوالات تحقیق

• آیا والدین دارای کودکان عقب مانده ذهنی نسبت به والدین کودکان عادی از رضایت زناشویی کمتری برخوردارند ؟
• آیا رضایت زناشویی پدران و مادران کودکان عقب مانده ذهنی با هم تفاوت دارد ؟

فرضیه تحقیق:

فرض تحقیق عبارت است از: یک تصور ذهنی یا احتمالی که محقق در مورد نتایج تحقیق پیش از آزمایش و تجربه پیش بینی می کند و یا موقتاً قبول می کند.

1. والدین دارای کودکان عقب مانده ذهنی نسبت به والدین کودکان عادی از رضایت زناشویی کمتر برخوردارند.
2. رضایت زناشویی پدران و مادران کودکان عقب مانده ذهنی با هم تفاوت دارد.

تعریف نظری و عملیاتی متغییرها

رضایت زناشویی

تعریف نظری: 

رضایت زناشویی از دیدگاه نظریه عقلانی – عاطفی آنطور که الیس ( 1989 ) مطرح می سازد. عبارت است از احساسات عینی از خشنودی ، رضایت و لذت تجربه شده توسط زن یا شوهر موقعی که همسران جنبه های مختلف ازدواجشان را در نظر می گیرند ، رضایت یک متغییر نگرشی است و بنابراین یک خصوصیت فردی زن و شوهر محسوب می شود

( بنی جمالی امری ، 1373 ).

تعریف عملیاتی:

در این تحقیق رضایت زناشویی عبارت است از حداکثر نمره ای که فرد در مقیاس رضایت زناشویی ENRICH می گیرد .

عقب ماندگی ذهنی

تعریف نظری:

تعریفی که اخیراً مورد قبول متخصصان قرار گرفته تعریفی است که به وسیله (( انجمن امریکایی نقایص عقلی )) یا ( AAMD ) که متخصصین ترین سازمان در زمینه عقب ماندگیهای ذهنی است به کار می رود ، این تعریف چنین است :

عقب ماندگی ذهنی سطحی از عملکرد هوش عمومی است که میزان آن به مقدار زیاد از حد متوسط کمتر بوده است ، بطوری که منجر به نقایص در رفتار سازشی فرد گردیده و در جریان رشد ، خود را نشان می دهد . ( هالاهان کافمن ، ترجمه جوادیان ، 1375 ) .

تعریف عملیاتی:

در این پژوهش منظور از عقب مانده ی ذهنی ، افرادی هستند که در یکی از مدارس استثنایی تحت عنوان عقب ماندگی ذهنی مشغول به تحصیل می باشند .

عادی

تعریف نظری:

فرد عادی نموده متوسط یک جامعه مشخص ، بدون دارا بودن مشخصات بدیع و شگفت انگیز و بدون داشتن کامیابی فوق العاده یا به عبارت بهتر یک فرد عادی می باشد ( رزم آرا ، 1370 ) .

تعریف عملیاتی:

در پژوهش حاضر کوکان عادی به افرادی اطلاق می شود که در یک مدرسه ای غیر از مدرسه استثنایی ( ویژه کودکان عقب مانده ذهنی ) مشغول به تحصیل هستند .