حمام رنان اصفهان

معروف است که این حمام همراه با مسجد و بازار مجاور آن را، آقا محمد رنانی، حاکم شهر در دوره زندیان، احداث کرده است. در کتیبه موجود، نام حاج محمد تقی ظهرابی، متولی مخارج تعمیرات و غلامحسین حمدالله، خطاط کتیبه، آمده است.

حمام رنان (renan) متشکل از دو حمام کوچک و بزرگ است و چنان که گذشت، به دوره زندیان منسوب است. در دوره معاصر، بنا چندین بار مرمت شده؛ از جمله تعمیر سقف سربینه در سال 1349 شمسی و تعمیر سقف گرم خانه حمام بزرگ در سال 1353 شمسی. در این دوره، با احداث خیابانی در کنار حمام، بنای مجاور حمام تخریب شد و قسمتی از حمام، که در مجاورت خیابان بود، با احداث دیواری آجری محافظت و سقف گرم خانه حمام کوچک مرمت شد. در همین زمان، با برداشتن لایه های اندود از فضای ورودی سربینه حمام بزرگ، آهک بری با نقوش گل و بوته آشکار شد. این تزیینات پس از لایه برداری تحکیم و تعمیر شد. تزیینات مذکور مشابه آهک بریهایی است که در مرمت حمام وکیل شیراز آشکار شده و از نمونه های جالب این هنر در دوره زندیان است.

هر یک از دو حمام کوچک و بزرگ متشکل از دو بخش اصلی، سربینه و گرم خانه است. سربینه حمام بزرگ که در حدود نیمی از کل مجموعه را تشکیل داده است، از حیث تزیینات نیز از دیگر فضاهای این مجموعه شاخص تر است. این فضا شانزده ستون سنگی دارد و برخلاف معمول سربینه ها که گنبدی بزرگ در میانه دارند، به شبستانی وسیع مانند است و از ترکیب چهار طاقی های مشابه پدید آمده است. در اینجا به عکس دیگر سربینه ها، سکوها در میانه نشسته اند و راه عبور به دور سربینه می گردد. حوض مربع میانه سکوها از چهار طرف امتداد یافته و با شکل چلیپایی خود فضا را به چهار بخش کوچک تر تقسیم کرده است. این بخش ها هر یک حوضی کوچک تر در پایان پله های سکوها دارند که برای ورود به سکو باید از درون آنها گذشت. میان در، در حد فاصل سربینه و گرم خانه، به شکل هشتی است و در امتداد محور فرعی گرم خانه، به آن راه دارد.

گرم خانه فضایی است با قاعده مستطیل و با چهارستون در میانه، که دو حوض مستطیل شکل در دو سوی آن قرار دارد. در دو انتهای محور اصلی گرم خانه، دو فضای عقب نشسته، چون شاه نشینهایی برای گرم خانه، وجود دارد.

مدخل خزینه بر روی محور فرعی گرم خانه و در برابر ورودی آن نشسته است. خزینه مدخلی هم از سوی خلوت گرم خانه دارد. خلوت فضایی با قاعده هشت و نیم هشت است که از گوشه گرم خانه می توان وارد آن شد.

سربینه حمام کوچک فضایی با قاعده مربع شکل در میانه دارد که سقف آن بر چهار ستون سنگی استوار است. سکوهایی در چهار طرف این فضا واقع است که در سه ضلع سربینه با یکدیگر مرتبط اند. سکوی ضلع چهارم (ضلع شمالی) با قاعده ای نیم هشت جدا نشسته و صورت شاه نشین یافته. یک حوض هشت و نیم هشت در میانه سربینه و سه حوض دیگر بر روی محورهای این فضا و درون سکوها قرار دارد. در این حمام نیز، میان در به شکل هشتی است. گرم خانه، که از میان در به آن راه می یابند، فضایی است با قاعده مربع. چهارستون در میانه این فضا بخشی مرکزی برای آن پدید آورده است. با عقب نشستن فضایی با قاعده نیم هشت در یک سوی گرم خانه و عقب نشینی مشابهی در سوی مقابل آن در مدخل خزینه، وجود محوری در این فضا القا می شود. حوض مستطیل شکل گرم خانه نیز در مقابل فضای نیم هشت قرار گرفته و آن را شاخص کرده است.

ورودی حمام کوچک و حمام بزرگ در دو ضلع مجموعه قرار دارد. حمام بزرگ سردری مرتفع با سقف کاربندی دارد و دو طاق نما در طرفین این سردر صورت شاخصی بدان بخشیده است. گذر جلوی این سردر مسقف بوده و امروزه تنها آثاری از طاق مقابل سردر باقی است. حمام کوچک سردری ساده دارد. فضایی با قاعده شش در پشت این سردر واقع است که از طریق دالانی به سربینه راه دارد.

تون حمام که در ضلع شرقی مجموعه قرار دارد، آب گرم دو حمام را تأمین می کرده است. این فضا امروزه موتورخانه تاسیسات حمام شده است. فضایی شامل گاورو و مخزن و چاه آب در گوشه شمال شرقی واقع شده که امروزه بی استفاده است. پیش از این، یک گاو در طول این فضا حرکت می کرد و در نتیجه، آب با سطل از چاه بالا می آمد و به درون مخزن می ریخت. سپس آب از طریق مجراهایی به حوضها و خزینه های دو حمام وارد می شده است.