گابریل گورِکیان

گابریل گورِکیان 1279 – 1349

پس از شروع به قتل عام سال 1894 ارامنه توسط دولت ترکیه، خانواده گورِکیان تصمیم به مهاجرت به غرب گرفت. گابریل در یک توقف کوتاه در استانبول به دنیا آمد ( 21 نوامبر 1900 ) . مسافرت به غرب با بچه کوچک دشوار بود و خانواده گورِکیان راهی تهران شد. پدر گابریل بلافاصله به عنوان جواهر شناس در دربار مظفرالدین شاه استخدام شد. گابریل که اصلیت ارمنی داشت و در ترکیه متولد شده بود به همراه دو خواهر و برادر خود ملیت ایرانی انتخاب کرد.

در ده سالگی پس از طی دوره ابتدایی در تهران برای ادامه تحصیل به یک کالج خصوصی در وین فرستاده شد و مانند خواهر خود که پیانیست حرفه ای بود، علاقه زیادی به موسیقی نشان داد و در آنجا به فراگیری ویولون پرداخت اما بموقع دریافت که استعداد لازم را برای این کار ندارد. بنابراین با تشویق خانواده به تحصیل معماری مشغول شد.

اتریش در آغاز قرن بیستم کانون انواع مباحث و جدل های هنری بود که بر شکل گیری هنری گابریل تأثیر بسزایی داشت. در سال 1915 در مدرسه معماری آکادمی هنرهای کاربردی وین ثبت نام کرد. این مدرسه با آتلیه دکوراسیون که ژوزف هوفمان تأسیس کرده بود، ارتباط نزدیک داشت. بدین ترتیب گورکیان در دوره تحصیل ( 1915 – 1918 ) از کلاس های درس معمار معروف اتریشی اسکار استرناد و همکاری با دفتر ژوزف هوفمان که از پیشگامان هنر معماری مدرن بود، بهره برد.

گورکیان بعد از اخذ دیپلم در 1921 میلادی و پس از سفری به قصد مطالعه کارهای معماری به چند کشور اروپایی، پاریس را جهت اقامت و فعالیت اختیار کرد. او در این دوره با هانری سواژ که از معماران پیشرو فرانسه بود آشنا شد و در دفتر وی به کار پرداخت. همان دفتری که وارطان هوانسیان نیز با آن همکاری داشت. سوواژ که استعداد او را تشخیص داده بود، در جهت آشنا کردن گورکیان با اصول معماری مدرن و کاربرد تکنیک های جدید ساختمانی بسیار کوشید.

از سال 1922 در دفتر ماله استیونز به کار مشغول شد و سپس به ریاست این دفتر و سرپرستی آتلیه معماری آن نایل آمد. از آن زمان به بعد نام وی در کنار بزرگان جنبش معماری مدرن اروپا نظیر لکور بوزیه قرار گرفت. در نقدی که در سال 1923 درباره نمایشگاه معروف سالن پاییز تحریر شده، چنین آمده است: ” قسمت معماری در سالن نمایشگاه، چهار اسم را در رأس دیگران معرفی می کند، گورِکیان، لکوربوزیه، لوکات و ژان شارل مورو که همگی از پیشگامان هنر معماری مدرن هستند.”

گورکیان در سال 1312 شمسی به دنبال بالا گرفتن بحران اقتصادی – اجتماعی سالهای 1930 اروپا برای اقامت به تهران آمد. در بدو ورود از او برای طراحی دو ویلا دعوت شد. سپس از وی درخواست شد که ریاست دفتر معماری شهرداری تهران را قبول کند.

گورکیان در مدت چهار سال اقامت خود در ایران، فعالانه به کار مشغول بود و حدود 20 ساختمان به همراه چندین پروژه اجرا نشده از او به یادگار مانده است. او بیان خاصی در زمینه معماری که هماهنگ با تحولات موجود و نشانگر شرایط خاص آن زمان بود، ارایه کرد.

وی در ایران تعداد قابل ملاحظه ای ویلای مسکونی و ساختمان های عمومی و اداری طراحی کرد که اهم آنها به شرح زیر است:

– کاخ دادگستری

– ساختمان وزارت خارجه

– ساختمان وزارت صنایع

– آمفی تآتر مدرسه نظام

– باشگاه افسران که با نظارت وارطان به اتمام رسید.

– ویلاهای آقایان پناهی، خسروانی، سیاسی، ملک اصلانی، فیروز و نظام مافی.

گورکیان به خاطر بیماری همسرش در سال 1316 تهران را ترک کرد و به انگلستان رفت و از سال 1937 تا 1940 میلادی در انگلستان اقامت کرد. وی در سال 1940 به فرانسه بازگشت و به علت اشغال کشور در جنوب فرانسه اقامت گزید. در سال 1944 پس از آزادی فرانسه به پاریس رفت و در فعالیت های بازسازی پس از جنگ شرکت کرد.

از سال 1948 گورکیان عازم آمریکا شد و تا سال 1969 در آنجا اقامت داشت و در دانشکده فنی آلاباما و سپس دانشکده معماری ایلی نویز به تدریس پرداخت. در سال 1969 به علت بیماری همسرش به جنوب فرانسه که دارای آب و هوای مناسب تری بود، بازگشت. همسر گابریل پس از مدت کوتاهی در جنوب فرانسه درگذشت و خود او نیز در سال 1970 فوت شد.

گابریل گورِکیان در ایران کمتر شناخته است. اگرچه اقامت او در ایران کوتاه بود اما همگی وی را به عنوان یک معمار ایرانی می شناسند. او از مفاخر کشور ماست.