چهار طاقی نیاسر

چارطاقی نیاسر یادمانی پر شکوه از تاریخ علم در ایران است. تاریخچه چارطاقی نیاسر، به اواخر عصر اشکانی و یا اوایل عصر ساسانی بر می گردد. .این سازه معروف جهانی جزو کهن ترین و بزرگترین نمونه های چارطاقی ایران و سالم ترین آنها است. چهارتاقی با قاعده ای مربع شکل، اما درواقع ذوزنقه ای با اضلاع تقریبی 12 متر است که برای ساخت آن تنها از سنگ های آهکی رسوبی و ملات گچ استفاده شده است.سبکی سنگ های متخلخل و سختی اندک و انعطاف پذیری ملات آن، موجب تحمل زمین لرزه ها و پایداری بنا در عمر نزدیک به دوهزار سال آن شده است. چهار سوی این بنا همانند دیگر چارطاقی ها کاملاباز بوده و هیچ گونه در یا پنجره و بازدارنده های دیگری برای ورود به آن، وجود نداشته است. تا مدت ها بر پایه روایت های داستان گونه کتاب قم نامه احتمال داده می شد که این بنا آتشکده ای از زمان اردشیر ساسانی باشد؛ اما تاکنون شواهد باستان شناختی و منابع مکتوب آن را تائید نکرده است. از این بنا نخستین بار توسط هوتوم شیندلر گزارشی مختصر منتشر شد و سپس آندره پ. هاردی بررسی کوتاه مدتی پیرامون آن انجام داد که در مجموعه آثار ایران توسط آندره گدار منتشر شد. گدار در توضیح گزارش شیندلر، کارکرد آتشگاهی این بنا را رد می کند. در سال 1380 کاربرد این بنا و نیز دیگر چارطاقی های ایران، به عنوان یک تقویم آفتابی یا شاخص اندازه گیری زمان با استفاده از تغییرات میل خورشید، شناسایی شد. آنگونه که در نقشه های آن دیده می شود؛ ساختار تقویمی این بنا به گونه ای است که در آغاز و میانه هر یک از فصل های سال، پرتوهای خورشید بامدادی به شکلی خاص از میان پایه های بنا دیده می شده و هنوز نیز دیده می شود. دقت محاسبات تقویمی در این چارطاقی در بین دیگر تقویم های آفتابی دنیا بی نظیر است و نشان دهنده توانایی های علمی نیاکان ماست. چارطاقی نیاسر از لحاظ بررسی شیوه های معماری در گذشته، شیوه های بدیع و مبتکرانه ساخت و ساز طاق ها بدون قالب پیش ساخته، روش جالب تبدیل پلان مربع بنا به دایره گنبد آن، تناسب های هندسی متوازن و منحصر به فرد در طراحی آن و رعایت تناسب طلایی در اجزای آن، جالب توجه و شگفت انگیز است. ممکن است که در دوران باستان آیین های دینی زروانی نیز در این مکان برگزار می شده که امروزه آگاهی چندانی از آن در دست نیست. در آیین زروان حرکات خورشیدی و وزش باد که هر دو تجلی زمان هستند؛ از اهمیت فراوانی برخوردار بوده اند. از سوی دیگر وجود عناصر متعدد دیگر در حریم چارطاقی، نشان دهنده احترام و تقدس این ناحیه بوده است. چشمه ای زلال با درخت چناری کهنسال و مسجدی نوساز بر جای نیایشگاهی باستانی، نمونه هایی از آن است. چارطاقی نیاسر امروزه به یکی از میعادگاه های علاقه مندان نجوم و ستاره شناسی در ایران تبدیل شده است. ارتفاع زیاد نیاسر، آسمان پاکیزه و درخشان، امکانات فراوان، نزدیکی به پایتخت و برخی از شهرهای بزرگ، طبیعت دوست داشتنی و از همه مهمتر وجود یک بنای علمی باستانی، عواملی برای این انتخاب بوده است. این بنا تنها چهار طاقی باقی مانده از ده ها چهار طاقی ساخته شده در سراسر ایران است.

منبع: بنیاد فرهنگی کاشان