مسجد تاریخانه (دامغان ـ سده2): معماری: 1-  نقشه آن برپایه شبستان ستوندار است. 1-  نسبت به قبله محورگراست، به اینصورت که راستایی که قبله در آن است آشکارا دهانه‌ای بزرگ دارد و روبرویش به جرز ستون برخورد نمی کند. 2-  دارای حیاط مرکزی است. سازه: 1-  چفدهای تیزه‌دار و جناغی دارد (ابتدا، چفدها مازه‌دار بوده‌اند). 2-  در این مسجد، بلندای آسمانه، کوتاه در نظر گرفته شده. قیاس مسجد جامع فهرج با تاریخانه دامغان: 1-  مسجد جامع فهرج محورگرایی با قبله نداشت در حالی که تاریخانه نسبت به قبله محورگراست. 2-  آسمانه مسجد فهرج بلندای چشمگیری دارد در حالیکه در تاریخانه سعی شده، بلندای آسمانه کوتاه باشد. 3-  مسجد فهرج، تهرنگ ساده‌تری نسبت به تاریخانه دارد. شبستان تابستانی تاریخانه دارای هفت …

نخستین مسجد در ایران، مسجد جامع فهرج می‌باشد، این مسجد، ویژگیهای نیارشی شیوه پارتی (ساسانی) را داراست، با پیشینه تاریخی ایوان کرخه. بررسی ویژگیهای مسجد جامع فهرج به عنوان نخستین مسجد ایرانی و قیاس آن با مسجد پیامبر: * از نظر کالبدی : 1-  در اینجا هم ساختمان از دو بخش سرپوشیده و سرگشاده تشکیل شده است، با این تفاوت که در مسجد پیامبر این تقسیم بندی به صورت الگوی مسجد سبک عربی صورت گرفته در حالیکه در مسجد جامع فهرج بخش سرگشاده در میان بخش سرپوشیده می‌باشد. 2-  شبستان اصلی در هر دو مسجد رو به قبله است. 3-  مسجد پیامبر، حیاط ساده دارد، اما مسجد جامع فهرج، حیاط مرکزی به معنی واقعی دارد. 4-  هر دو، شبستان ستوندار …

مسجد پیامبر: 1-  دور تا دور آن، دیوار است. 2-  شامل دو بخش سرپوشیده و سرگشاده است. 3-  ستوندار است (از تنه نخل‌های خشک شده «پَده» و یا درختان بی‌بار برای تیر و ستون بهره‌گیری می شد). 4-  راستای ساختمان رو به قبله است «محورگرا نسبت به قبله». 5-  محراب ندارد. 6-  طبق نظر برخی، این مسجد الگوی تمام مساجد عربی است .

شیوه‌ خراسانی: این شیوه پس از اسلام از سده اول تا سوم در ایران توسط دودمانهای کوچک اداره می‌شد معماری: 1-  مساجد با شبستان ستوندار 2-  مساجد ایوان‌دار 3-  سادگی در نقشه‌های کف 4-  سادگی در طراحی بدون تقارن 5-  پرهیز از آرایه‌های پرکار 6-  مردم واری و خودبسندگی در ساختمان 7-  سادگی در نما 8-  پرهیز از عظمت گرایی عناصر معماری خراسانی: میانسرا ـ شبستان ستوندار ـ منار ـ صفه ـ شبستان ایوان دار (مانند مسجد جامع نیریز) سازه: 1-  دنبال کردن روش سازه‌ای شیوه پارتی (نه به مفهوم پیروی محض) ولی کنار نهادن ساختمایه‌های پارتی «در این دوره، خشت و چینه و گل به جای سنگ و ساروج به کار گرفته شد» ـ سنگ لاشه کنار گذاشته شد …

ایلامی مادها (705 الی 550 پ.م) هخامنشیان (559 الی 330 پ.م) سلوکیان (330 الی 129 پ.م) اشکانیان (256 پ.م الی 224 م) ساسانیان (224 الی 633 م) – (54 الی 153 ش) – (55 الی 157 ق) خلفای راشدین (632 الی 661 م) – (11 الی 40 ش) – (11 الی 41 ق) خلفای بنی امیه (661 الی 749 م) – (40 الی 128 ش) – (41 الی 132 ق) طاهریان (820 الی 872 م) – (199 الی 251 ش) – (205 الی 259 ق) علویان (863 الی 927 م) – (242 الی 306 ش) – (250 الی 316 ق) صفاریان (874 الی 899 م) – (253 الی 278 ش) – (261 الی 287 ق) سامانیان (874 الی 998 م) …