معماری گنبد علوی همدان

گنبد علویان

این بنا به گنبد علویان موسوم است و ترکیبی ست ازشیوه‌ی رازی و آذری که در مرکز شهر همدان قرار گرفته و نقشه آن مربع شکل است. در مورد اینکه آیا این ساختمان در زمان سلجوقیان، یا در دوره مغول ساخته شده، اختلاف عقیده وجود دارد.

جزییات بنا

ساختمان دارای خصوصیاتی است که بی‌شباهت به دوره سلجوقی نیست. طرح‌های هندسی سفالی و کتیبه‌های دارای حروف سفالی و طرح آجرچینی شبیه کار سلجوقی در مراغه است و حتی شباهت بیشتری به جزئیات تزیینی مقبره مؤمنه خاتون در نخجوان دارد.

گنبد علویان به اعتبار تحقیقات باستان شناسان بنایی مغولی یا به عبارتی سلجوقی تکامل یافته است. این گنبد به دلایلی چند واز جمله ویژگی‌های منحصر به فرد کالبدی وظرافت تزیینات استثنایی آن همواره مورد توجه ویژه محققان قرار گرفته است. پروفسور آرتور اپهام پوپ به خصوص به این بنا عنایتی خاص نشان داده و در هنگام قیاس با معماری دوره‌های پیشین چنین گفته است: معماری مغول ایلخانی با پیشینیانش نزدیکی دارد و در واقع رشد هم‌شکلی از سبک‌ها و شیوه‌های قبلی سلجوقی ست ارتباط میان این دو سبک چنان نزدیک است که در برخی موارد مانند گنبد علویان همدان عقاید در مورد سلجوقی یا مغولی بودن بنا متفاوت است ولی به‌طور کلی معماری مغولی دارای یک خصلت ویژه خود بود و در بسیاری جنبه‌ها با کارهای سلجوقی تفاوت داشت. گرچه در بنای مغولی یک مقیاس عظیم به کار رفت اما آنها در عین حال خیلی سبک‌ترند ….به طور کلی در این معماری سختی و خشنی کاهش یافته، فضاهای خالی بیشتر شده و روشنایی افزون‌تر و بهتر طراحی شده است.

در این ساختمان طرح‌ها و تزیینات مفصل‌تر و پرکارتر از دوره سلجوقی به شرح زیر دیده می‌شود : اول نحوه شکستن صفحه دیواره‌های داخلی و خارجی و در آوردن طاق نما و طاقچه‌های سه بعدی از آن‌ها است. دوم کثرت نیم ستون‌ها و قالب‌گیرها، سوم تزیینات گچ‌بری است که در آن نقش‌های معمولی دوره سلجوقی به طریقی شبیه به نقشه‌های دوره مغول مانند نقش‌های مقبره پیربکران نزدیک اصفهان به‌کار برده شده است . گچ‌بری برجسته در انحناهای معکوس زیاد مانند آن است که از حاشیه خارج می‌شود و با مقایسه با دقت و ظرافت و نازک‌کاری سلجوقی، سست به نظر می‌آید.

این ساختمان طوری ساخته شده است که مستقل باشد و از همه سمت دیده شود و به طور کلی حالت و طرح محلی دارد. عجیب‌ترین خصوصیت این ساختمان استفاده از لبه‌های ستاره‌ای در گوشه‌های طرح مربع است و در داخل ساختمان یک دسته نیم ستون و قالب گیری عمودی دیده می‌شود که قشری گچی است که روی سطح صاف دیوار قرار داده شده است و در تزیینات آن آجر معمولی وتراش‌دار به‌کار رفته است.