سفالگری

سفالگری

ماده ي سفالگري گل است.گل دردستها جان مي گيردو به شكلهاي مختلف در مي آيد.

مثل كوزه وظروفي كه نقشهاي برجسته دارند.

سفالگري به عنوان يكي از بر جسته ترين مظاهر هنر اسلامي داراي نقوش متنوعي بوده كه همواره با اعتقادات ديني وتصورات هنرمند از هستي عجين بوده است.

 

فن وهنر سفالگري ايران به علت جنبه هاي گوناگون اقتصادي ،فرهنگي و تا حدودي مذهبي از گذشته ي بسيار دور مورد توجه قرار گرفته ودر هر دوره با وضعيت سياسي منطقه و كشورتحول وتوسعه يافته است.نمونه هاي سفالينه كه از محوطه هاي باستاني ايران كشف شده وارتباط اين هنر را با فرهنگ،اقتصادومذهب از يك طرف و ذوق وسليقه ي شخصي و قومي سفالگران از طرف ديگر نشان مي دهد.

در هزاره ي پنجم(ق.م)اختراع چرخ سفالگري تحولي چشمگير دراين هنر وتأثيربسياري در زمينه ي اقتصادي به وجودآورد.يكي ازمهمترين ابعادفن وهنرسفالگري درآن زمان را مي توان بعد و جنبه ي فرهنگي واجتماعي آن دانست،چه آشنايي ما از ارتباط موجود بين اقوام با يكديگر در آن روزگاران بيشتر از دست ساخته هاي هنري مانند سفالگري امكان پذير است.

سهم سفالگران مسلمان به جهان سفالگري از ارزش بسيار بالايي برخوردار است.اين سفالگران اولين كساني بودند كه تكنيك ودانش توسعه ي سراميك هاي لعاب دار تزئيني را به اروپا الهام بخشيدند.

سفالگران دوران اسلامي با تمامي روش هاي ساخت دستي،چرخ كاري وقالبگيري آشنا بودند و تلاش هميشگي آنها در دستيابي به روش هاي جديد ساخت و لعاب هاي تازه در آثار به جا مانده به خوبي هويداست.
بخشي از سفالينه هاي اين دوران تنها با يك روش ساخت و لعاب تك رنگ وبخشي ديگر از تركيب چند روش ولعاب هاي گوناگون تهيه شده اند.سفالينه هاي بدون لعاب يا خام پخت در دوران ابتدايي تحول سفالگري،از طرح ها و نقوش تزئيني نفيس سفال هاي لعابدار بر خوردار بودند.جام،پياله،ابريق،كوزه و…از جمله اين آثار هستند كه با روش هاي قالبي،نقش افزوده واستفاده از مهر تهيه شده و با طرح هاي گياهي ،خط نگاري،جانوري وهندسي تزئين يافته اند.سفالگران اسلامي با روش نقاشي زير لعاب نيز به خوبي آشنا بودند.در اين روش،لعاب شفافي كه بر روي شيء زده مي شد،سبب جلا يافتن ومحافظت رنگ هاي زيرين مي گرديد.براي اين منظور ابتدا زمينه طرح را با لعاب سفيد اكسيد روي، پوشانده و سپس با رنگ هاي مختلف به تزئين نقوش اقدام مي نمودند و سر انجام با زدن لعاب شفاف كار را به اتمام مي رساندند.

بررسي سفالينه هاي نيشابور بيانگر هنر به جاي مانده در اين سفالينه ها در ادامه ي روند هنر فلز كاري دوره ي ساساني با الهام گيري از دين مقدس اسلام است.

بررسي سفالينه ها مهارت در ساخت،تزئينات به كار رفته در ظروف،نوشته هاي ادوار مختلف وسير تحول خط را از آغاز دوران اسلامي ممكن مي سازد.اميد است اين تحقيق گامي هماهنگ و هم طريق در احياي نقوش اصيل سفالينه ها باشد.

 

در انتها از زحمات استاد ارجمند جناب آقاي مهندس احمد زاده كه در اين تحقيق مرا ياري نمودند تشكر و سپاسگزاري مي نمايم.

در قرون اوليه اسلام شيوه ي سفالگري كم و بيش همانند دوره ي قبل از اسلام ادامه پيدا كرد بخصوص گروهي از سفالينه هاي بي لعاب قرون اوليه اسلام شباهتي چشمگير به ظروف سفالين قبل از اسلام و مخصوصا اواخر دوره ساساني دارند.

از قرن سوم هجري در هنر سفالگري دگرگوني و تحولي شگرف پديد آمد و هنر سفالگري از نظر لعاب دهي و تزيين نقوش به مرحله بسيار يشرفته اي رسيد.موضوع نقوش اين ظروف بسيار قابل توجه بوده و اين مطلب را روشن مي نمايد كه اگر چه از بعضي جهات كوزه گران نيشابور احتمالا از چيني ها اقتباس كرده اند ولي بطور كلي هنر آنان دنباله رو هنر ساساني است.

مهمترين تكنيك هاي تزيين ظروف در نيشابور:

سفال با پوشش گلي

سفالينه با تزيين زرين فام

سفالينه با لعاب پاشيده

سفال با نقش كنده به چند دسته تقسيم مي شود كه عبارتند از:

سفال كنده با نقش هندسي

از نمونه هاي برجسته اين نوع سفالينه جامي در تهران (موزه باستانشناسي) و جامي با پيكر ايستاده مي باشد. پيكره ها در مقابل پس زمينه اي ايستاده اند كه با تصاوير حيوانات، گل ها، نخل ها، و كتيبه ها پوشيده شده است. تعدادي از سفالينه ها ي محلي نيشابور نيز وجود دارد كه از مشخصه هاي آن، پرندگان بزرگ كاكل سبز با رنگ سياه و اخرايي و حاشيه هايي از سفيد و سبز است.

سفالينه هاي يافت شده متعلق به قرون سوم و چهارم هجري قمري با نقوش سياه ،قرمز وارغواني بر روي متن سفيد عاجي رنگ است.

سفال هاي گل سرخ رنگ به شكل كاسه ،بشقاب با تصاوير انسان،حيوان،پرنده وگلهاي تزئيني و نقش مرغ با نوشته هاي تزئيني كوفي مي باشد.كتيبه هاي سفالين را كلمات قصار، احاديث،گفته هاي بزرگان،ضرب المثل هاو… در بر مي گيرد كه به ويژه در جدار داخلي و سپس بر كف و يا بر روي آن جاي گرفته است.
نقوش سفال در ادوار اسلامي از چند منظر مورد بررسي قرار مي گيرد:

بررسي نقوش انساني با توجه به جهان بيني عرفاني

بررسي نقوش انساني مرتبط با مراسم ماه محرم

كوزه :
ايران، قرن دوازدهم /ششم

پس از استفاده آغازين از بدنه هاي خمير سنگي (شيشه اي )جهت تقليد از چيني آلات سفيد چين سفالگران اسلامي در اين روش مرسوم ،رنگ رانيز به تكنيك هاي خود اضافه كردند.ابتدا ،تنها يك رنگ به لعاب اضافه مي شد؛كبالت براي رنگ آبي ،منگنزبراي رنگ ارغواني ،و يا مانند نمونه اي كه در اينجا آورده شده ،مس براي رنگ فيروزه اي مورد استفاده قرار مي گرفت .با كاربرد لعابي از جنس سرب ،مس به رنگ سبز تغيير رنگ مي دهد .ولي تحت لعاب هاي قليايي كه بر روي بدنه ي خمير سنگي به كار بسته مي شد ، مس تبديل به رنگ فيروزه اي مي شود ؛واين رنگ مشخصه ي سراميك ها و گنبدهاي كاشد كاري شده ي ايراني ، از مرحله ي ابداع ، تا قرن هاي يازدهم /پنجم ودوازدهم /ششم است .

گردآورنده : نرگس ابدال