استانداردهای ارگونومیک طراحی صندلی – بخش سوم

استانداردهای ارگونومیک طراحی صندلی – بخش سوم

1. فضای لازم برای گرفتن و جابجایی وسایل:

در طراحی وسایل؛ کنترل، گرفتن، حرکت و فضایی عمودی برای گرفتن وسایل اهمیت و جایگاه ویژه ای دارد. فاصله زیاد از اشیای که نیاز به جابجا شدن دارند ضمن اینکه باعث حرکت اضافی تنه و کاهش دقت در کار می شود، خطر درد را در پشت و شانه ها می افزاید. در این وضعیت، فاکتور مهم ارتفاع محور مفصل شانه و فاصله این مفصل تا پیش مشت می باشد. جهت طراحی برای یک جامعه باید صدک 5 را در نظر گرفت. در هر صورت این مقدار بر اساس داده های آنتروپومتریکی جدول 1 به صورت زیر می باشد؛

ارتفاع شانه در حالت ایستاده :

• مردان کوتاه قد؛ 1315 میلی متر
• زنان کوتاه قد؛ 1215 میلی متر

ارتفاع شانه تا کف صندلی :

• مردان کوتاه قد؛ 540 میلی متر
• زنان کوتاه قد؛ 505 میلی متر

طول بازو (دست بسته) :

• مردان کوتاه قد؛ 610 میلی متر
• زنان کوتاه قد؛ 555 میلی متر

در عمل دسترسی عمودی در صفحه ساجیتال بدن ، شعاع دایره 610 میلی متری برای مردان و 500 میلی متری برای زنان در ناحیه ارتفاع شانه می باشد. حرکت دست به طرفین بدن و جلوی آن در حقیقت در پوسته ای از یک نیم کره در جلوی بدن صورت می گیرد که شعاع آن مقادیر یاد شده برای افراد فوق است. این مقادیر در تصویر 6 نشان داده شده. همانطوری که ملاحظه می شود برای حرکات موقتی، فواصل دورت (150 میلی متر) نیز قابل قبول می باشد چراکه اثرات و عوارض این حرکات در کوتاه مدت قابل چشم پوشی است.

تصویر 11 ؛ نیم دایره عمودی چرخش دست ، مربوط به صدک 5 ، وضعیت دائم و موقت

1. سطح دسترسی:

در تصویر 12 فضای کار و گستره های گرفتن اشیاء بر روی میز کار نشان داده شده است. تمام اشیاء و وسایل باید در این محدوده قرار بگیرند تا فرد به راحتی از آنها استفاده نماید. مقادیر این طراحی برای زنان مربوط به صدک 5 می باشد تا افراد با ابعاد بزرگتر مشکلی نداشته باشند. غیرر از مقادیر نشان داده شده چنانچه فرد بصورت اتفاقی و هر چند یک بار بخواهد به شیء دورتر دسترسی داشته باشد می توان این اعداد را به 800-700 میلی متر نیز رساند چراکه تاثیرات آن در چنین وضعیتی چندان بزرگ نمی باشد.

تصویر 12 ؛ نیم دایره افقی چرخش دست و سطح دسترسی بر روی میز کار

1. فضای لازم برای قرار گرفتن پاها بر روی پدال جلوی صندلی:

در این رابطه تحقیقات گوناگونی صورت گرفته است که نتیج آن در تصویر زیر نشان داده شده است ؛

تصویر 13 ؛ گستره عملیاتی پا برای قرار گرفتن بر پدال در انجام کار سبک (محدوده پر رنگ توصیه می شود)

بخش سوم

بهترین صندلی

بر روی صندلی های مختلف مطالعات گوناگونی انجام شده است و معلوم شد که بهترین صندلی باید کمترین فشار استاتیک را ایجاد کرده و کمتیرن درد و ناراحتی را بدنبال داشته باشد. حتی ناراحتی های جزیی در دراز مدت می تواند خستگی در عضلات و نارحتی های دیسک مهره ها را باعث گردد. در ادامه استاندارد های ارگونومیکی بهترین صندلی بصورت جامع بیان می گردد، سپس ویژگی ها و استاندارد های صندلی های اداری را مرور خواهیم نمود.

1. استاندارد های صندلی مطالعه (کار):

منظور از صندلی مطالعه (کار) ؛ یا به جهت مطالعه یا به صورت عمومی مورد استفاده قرار می گیرد.

1. نشیمنگاه صندلی:

• کف صندلی رو به عقب باشد تا از لیز خوردن نشیمنگاه جلوگیری نماید. بهترین زاویه در این حالت بین 24-12 درجه می باشد.
• عرض نشیمن گاه باید بین 400 میلی متر (چند منظوره) و 450 میلی متر (راحتی) باشد.
• ضخامت کف صندلی باید بین 30 میلی متر (چند منظوره) و 70 میلی متر (راحتی) باشد (میانگین 50 میلی متر)

تصویر 14 ؛ نیمرخ نشیمنگاه صندلی برای صندلی های چن منظوره (چپ) و راحتی (راست)

1. پشتی صندلی:

• زوایه بین پشتی صندلی و کف صندلی باید 110-105 درجه باشد
• زاویه بین پشتی صندلی و سطح افق باید 130-110 درجه باشد
• ارتفاع پشتی صندلی باید بین 480 میلی متر (چند منظوره) و 520 میلی متر (راحتی) باشد
• ضخامت پشتی صندلی می بایست حداقل بین 30 میلی متر (چند منظوره) و 70 میلی متر (راحتی) باشد (میانگین 50 میلی متر).
• پشتی صندلی باید با بالشتک پوشانده شود.
• پشتی صندلی باید دارای برآمدگی باشد و بین مهره های 3 و 5 لومبار قرار گیرد یعنی ارتفاع برآمدگی از کف صندلی باید 180-100 میلی متر باشد.

1. ارتفاع صندلی:

• ارتفاع صندلی باید به گونه‌ای باشد که کف‌پا روی سطح زمین قرار ‌گیرد و مانعی بین پشت ساق پا و ران‌ها وجود نداشته‌ باشد و پاهای کودک هنگام تماس با زمین، زوایه‌‌۹۰درجه تشکیل دهد.‬
• اگر بیش از حد بلند باشد، به قسمت‌های درونی زانو فشار وارد می‌شود و در حالی‌که هیچ وزنی روی پاهای شما نیست، قسمت‌های دیگری از بدنتان تحت فشار زیادی قرار دارند. در مقابل، صندلی بسیار کوتاه هم، سنگینی را بر روی استخوان‌های نشیمنگاه می‌اندازد.پس ارتفاع یک صندلی مناسب برای محل کار، باید قابل تنظیم باشد.
• ارتفاع مناسب در یک نشستن معمولی آن است که کف پاها به خوبی روی زمین قرار گیرند.

1. پایه صندلی:

• صندلی استاندارد دارای 5 پایه می باشد.

1. صندلی اداری:

اصولا با توجه به اینکه افراد مختلف دارای ابعاد آنتروپومتری متفاوتی هستند و صندلی های اداری نیز بصورت انبوه و اقتصادی ساخته می شوند تا توسط تمامی افراد جامعه استفاده گردند، بنابراین این صندلی ها می بایست دارای قسمت های قابل تنظیم بوده تا برای افراد با ابعاد آنتروپومتری متفاوت و گوناگون، ابعاد استاندارد و ارگونومتریکی را فراهم نمایند.

انسان به طور متوسط هنگام نشستن در طول یک ساعت 53 بار بالاتنه خود را تغییر وضعیت می‌دهد که نزدیک به بیست و هشت درصد این حرکات شامل تکیه دادن و چرخیدن می‌شود. اغلب صندلی‌های اداری به واسطه بی‌حرکت بودن تکیه‌گاه و نشیمن‌گاه به شخص اجازه نمی‌دهند که به راحتی بالاتنه خود را در وضعیتی که تمایل دارد حرکت دهد. تقریبا تمامی افراد در ارتباط با صندلی خود عادات و رفتارهای تقریبا مشابهی را ارائه می نمایند که در تصویر 15 نمایش داده شده است.

افراد در حالی که کار روزانه خود را انجام می دهند تقریبا از 3 مدل صندلی استفاده نموده اند که در تصویر شماره 16 به نمایش درآمده است. اغلب کارکنان دفاتر استفاده از صندلی های نوع اول و دوم را ترجیح می دهند چراکه پشتی آن بلندتر است و به هنگام لم دادن به عقب مطلوبتر. این واقعیت از آنجا ناشی می شود که پشتی بلندتر در مقایسه با پشتی کوتاه در تحمل وزن تنه موثرتر عمل می نمایند.

نتیجه آنکه برای هر شغلی که نیاز به تکیه دادن داشته باشد صندلی با پشتی بلند مناسبتر است. در اینجا باید اشاره نمود که صندلی های نوع اول و دوم را نمیتوان در یک زاوبه مطلوب نگاه داشت و این برای موارد مختلف کارایی کمتری دارد.

از این رو با ذکر این نکته که تمامی ابعاد و استانداردهای ذکر شده در مبحث ابعاد استاندارد صندلی های مطالعه (کار)، برای صندلی های اداری نیز صادق و جاری می باشد؛ به ذکر اصول مهم طراحی صندلی های اداری می پردازیم.

تصویر 15 ؛ عادات و رفتارهای مختلف فرد هنگان نشستن ، صندلی کاربردی رو به جلوو رو به عقب

تصویر 16 ؛ ارزیابی مقایسه ای سه مدل صندلی مرجع

1. استاندارد های مهم طراحی صندلی اداری:
2. نکات زیر در طراحی طراحان دکوراسیون و مبلمان و در اینجا؛ صندلی، می بایست مورد نظر قرار گیرد: کاربرد و استفاده یکسان ، استفاده انعطاف پذیر ، راحت و قابل حس شدن ، اطلاعات قابل درک ، قابل تحمل در اشتباه ، تلاش فیزیکی کم ، اندازه و فضا برای نزدیک شدن و استفاده کردن
3. صندلی باید بصورت پنوماتیکی قابل تنیم باشد بطوریکه شما بتوانید ارتفاع نشیمنگاه را در حالیکه روی صندلی نشسته اید تنظیم کنید . برخی صندلی ها مکانیزم تنظیم ارتفاع مکانیکی (چرخشی) دارند که مورد پسند (قابل قبول) است .
4. باید قادر باشید ارتفاع نشیمنگاه را تنظیم کنید طوری که جلوی زانوهایتان همتراز یا کمی پایین تر و پاهای شما بطور ثابت روی زمین باشند .
5. بیشتر موارد نباید نیاز باشد شما از زیر پایی استفاده کنید . مکانیزم تنظیم ارتفاع صندلی باید برای دسترسی و عملکرد راحت (آسان) باشد وقتی شما نشسته اید .
6. صندلی باید بالشتک جمایت داشته باشد که به بالا ، پایین ، جلو و عقب تنظیم شود برای هم اندازه بودن بهتر با سایز شما . اگر صندلی توسط چندین استفاده کننده استفاده خواهد شد پس تنظیم تراز (سطح) ممکن است نیاز باشد . اگر ارتفاع پشتی صندلی ثابت است و راحت احساس می شود وقتی شما پشتتان را بر روی آن قرار می دهید و شما استفاده کننده اصلی خواهید بود پس یک حمایت کننده کمر (پشتی) ثابت (به لحاظ تنظیم) ممکن است مورد پسند باشد .
7. صندلی اداری باید هم با مشاغل اداری قدیمی و هم با تکنولوژی اطلاع رسانی جدید بخصوص پایانه ای کامپیوتری سازگار باشد.
8. ارتفاع صندلی تان باید به گونه ای باشد که کف پایتان روی زمین قرار گرفته و زانوهایتان زاویه ۹۰ درجه داشته و ران هایتان موازی زمین باشد. ارتفاع 38 تا 54 سانتی متر مناسب است.
9. همانطور که در تصویر 15 و 16 ملاحظه می گردد این صندلی می بایست برای وضعیت های مختلف کاری روبه عقب و رو به جلو کاربرد داشته باشد.
10. پشتی صندلی بایست به هر زاویه ای قابل تغییر بوده و به وضعیت دلخواه در‌آید.
11. ارتفاع پشتی بین 520-480 میلی متر (معمولا تا 500 میلی متر) بالای کف صندلی منایب بوده و قسمت بالایی پشتی باید کمی مقعر باشد.
12. بهتر است عرض پشتی 360-320 میلی متر بوده و برای افزایش بازدهی آنها در تمام صفحات افقی به شعاع 500-400 میلی متر مقعر باشد.
13. روی پشتی باید از بالشتک مناسب کمری استفاده گرددبطوریکه مهره سوم کمری تا خاجی پوشانده شود مثلا ارتفاع 200-100 میلی متر بالای پایین تیرن سطح نشیمنگاه مناسب می باشد.
14. سطح نشیمنگاه باید 450-400 میلی متر عرض و از جلو تا عقب 420-380 میلی متر طول داشته باشد.
15. یک لبه تو رفتگی جزیی در کفه به همراه لبه رو به بالا (زاویه حدود 6-4 درجه)، از لیز خوردن نشیمنگاه جلوگیری می کند.
16. بالشتک سبک 2 سانتی متری که غیر قابل نفوذ بوده و از لیز خوردن نشیمنگاه و عرق کردن جلوگیری کند مناسب است.

تصویر 17 ؛ صندلی اداری می باید دارای پشتی مناسب باشد.

تصویر 18 ؛ ابعاد توصیه شدهبرای طراحی صندلی

1. استفاده از زیر پایی برای جلوگیری از آویزان ماندن پای افراد کوتاه قد بسیار مهم است.
2. صندلی اداری باید تمامی نیاز های محیط کاری را برآورده نماید.
3. ارتفاع قابل تنظیم بین 540-380 میلی متر داشته باشد.
4. دارای مفصل گردان در زیر کفه باشد.
5. دارای 5 پایه بوده و به راحتی توسط فرد تنظیم گردد.
6. صندلی ها می توانند با انواع مواد پوششی مبل پوشانده شوند هر کدام که به منفعت و مورد علاقه هستند پوشش های وینیل و شبه وینیل برای پاک کردن (نظافت ، راحت و آسان) و دو برابر پرت کردن (انداختن) مقاوم هستند . اما آنها منفذ (Breath) ندارند و اگر صندلی شروع به گرم شدن کند زیر پاها مقدار زیادی رطوبت جمع خواهد شد  پوشش های پارچه ای مبل رایج ترین پوشش است اما این نوع در برابر پرت کردن کم مقاومتر و برای نظافت مشکل تر هستند . یک نشیمنگاه صندلی با پوشش پارچه ای همچنین می تواند گرم شده و رطوبت بار (مرطوب) شود و پارچه پوشاننده فوم نشیمنگاه صندلی می تواند منبع مهم ذرات گرد و غبار حساسیت زا باشد . وقتی پوشش صندلی تان را انتخاب کردید درباره نظافت و نگهداری و تعمیر آن فکرکنید و خصوصیات آن را در نظر داشته باشید .
7. نهایتا صندلی بگونه ای باشد که فرد هرچند وقت یکبار بتواند بسمت عقب تکیه و یا بجلو متمایل شود.
8. صندلی های Syntop:

اساس کار این صندلی ها طوریست که زمانیکه صندلی از زاویه 90 درجه به 105 درجه تغییر وضعیت می دهد، پشتی صندلی نیز در ناحیه کمر به اندازه 45 میلی متر بالا می آید. نمونه ای از این صندلی در تصویر 17 نشان داده شده است. عمر یک صندلی خوب تقربا 10 سال است و با توجه به اینکه 10 سال حدود 2000 ساعت کاری است، قیمت بالای این نوع صندلی ها در برابر ارتقا سطح سلامت کاربر و افزایش بازدهی وی بسیار ناچیز است.

تصویر 19 ؛ طراحی جدید صندلی های اداری که در آن پشتی با افزایش انحراف به سمت پایین حرکت می کند.

منابع و مآخذ :

1. ارگونومی ؛ ناشر: مدیریت بهداشت, ایمنی و محیط زیست شرکت ملی نفت ایران , سال انتشار : 1385
2. وبسایت WWW.Iranapco.COM
3. ارگونومی ؛ ناشر : فن آوران , سال انتشار : 1386
4. شیوه های ارزیابی پوسچر در ارگونومی شغلی ؛ ناشر : فن آوران , سال انتشار : 1387
5. وبسایت WWW.Livetab.IR (تولید کننده داخلی مبلمان)
6. وبسایت www.donya-e-eqtesad.com
7. وبسایت hse.nigc.ir
8. وبسایت www.radsystem.ir (تولید کننده داخلی مبلمان)