استانداردهای ارگونومیک طراحی صندلی – بخش اول

چکیده :

در این مقاله سعی شده است با تعریفی نسبتا مقبول از اصول اولیه علم ارگونومی، استاندارد های این علم را برای طراحی صندلی تبیین نماید. از این رو این مقاله در سه بخش تنظیم شده است که در بخش اول به توضیح علم ارگونومی می پردازد و در ادامه در بخش دوم با توضیح مفصل اندازه گیری های حاصل از آنتروپومتری در ایستگاه های کار نشسته، اندازه های استاندارد طراحی صندلی را در بخش سوم معرفی نماید.

 

هدف مقاله و دامنه کاربرد :

ایجاد راهنمایی مناسب برای مهندسین معماری و متخصصان طراحی دکوراسیون داخلی به منظور؛ شناسایی، سنجش، ارزیابی و کنترل عوامل زیان آور ارگونومی و انجام اقداماتی به منظور حذف و به حداقل رساندن (استاندارد نمودن) تاثیرات منفی یک طراحی غیر استاندارد برای کسانی که دائما از صندلی استفاده می نمایند.

 

 

تعاریف واژگان (این مقاله) :

1.     استاندارد :

استانداردها به عنوان یک الگوی مشترک در طول تمدن بشری همواره در خدمت علم دانش بوده اند، آنها بر اساس یک زبان یا فهم مشترک به وجود آمده اند و آنقدر در اشکال زندگی نفوذ کرده اند که بصورت معمول و روزمره گشته اند. در این مقاله درخصوص استانداردهای صندلی به بحث و تبادل آرا خواهیم پرداخت.

2.     ارگونومی :

اصولا کلمه ERGONOMY از دو واژه یونانی ERGO به معنای “کار” و NOMOS به معنای “قاعده و قانون طبیعی” ساخته شده است و به آن نامهای “مهندسی انسانی” ، “مهندسی عوامل و فاکتور های انسانی” و “دانش هماهنگ سازی میان انسان، ماشین و محیط” ، “روانشناسی مهندسی” و “فیزیولوژی کار” نیز داده شده است. ارگونومی علمی”چند دانشی” و “میان رشته ای”  است که به رابطه میان ماشین، محیط و توانایی و محدودیت های جسمانی و ذهنی انسان می پردازد پیرامون او می پردازد و عبارت است از مجموعه شناسایی های علمی و فنی مربوط به انسان در انجام کار و وضعیت کار کردن انسان که در راستای اجرای کار و تطبیق متقابل انسان و کار، اهداف اقتصادی و انسانی را در نظر می گیرد.

3.     ایستگاه کار نشسته:

محل انجام کار و شیوه ای که کار بدان طریق باید حتما به حالت نشسته انجام پذیرد.

4.     صندلی :

از آنجایی که دامنه واژه “صندلی” بسیار گسترده است و از یک سکوی قابل نشستن، یک چهارپایی کوچک تا یک مبل کاناپه را دربر میگیرد،در این مقاله؛بررسی ها را به دو نوع صندلی مطالعه و صندلی اداری محدود نموده ایم.

5.     استاندارد ارگونومی :

مجموعه فاکتور هایی است که طراحی وسایل و دستگاه های مورد استفاده را به گونه ای پیشنهاد می نماید که راحتی، دسترسی، ایمنی و بازدهی را بالا برده و دشواری، خطر، خستگی و هزینه ها را کاهش دهد.

 

 

بخش اول

علم ارگونومی :

علمی”چند دانشی” و “میان رشته ای” است که به رابطه میان ماشین، محیط و توانایی و محدودیت های جسمانی و ذهنی انسان می پردازد پیرامون او می پردازد و عبارت است از مجموعه شناسایی های علمی و فنی مربوط به انسان در انجام کار و وضعیت کار کردن انسان که در راستای اجرای کار و تطبیق متقابل انسان و کار، اهداف اقتصادی و انسانی را در نظر می گیرد.

این امر مهم به کمک طراحی صحیح روش های انجام کار، طراحی و ساخت ابزار آلات و ماشین آلات مناسب و ایجاد یک محیط سالم کاری امکان پذیر است. بنحوی که کار و ابزار کار و محیط انجام کار، با فیزیولوژی و ساختمان و قدرت جسمانی و ذهنی و روانی انسان تطبیق کند و در نتیجه کار کردن امری نشاط آور، جذاب و دلچسب و متناسب با قدرت انسان و همچنین متنایب با احساسات، حوصله، هوش، تدبیر و کاردانی انسان شود.

آسیب های حاصل از کار و فعالیت های محل کارکه شامل بالا بردن، حمل کردن، کشیدن،‌هل دادن و خم کردن هستند، با کمک گرفتن از ارگونومی بسیار روان تر و بهتر انجام میشوند. ایستایی، موارد غیر طبیعی و حرکت های تکراری قابل محاسبه است و هر سیستم و اجزایی که طراحی میشود و یا دستخوش تغییراتی می شود، علت آن را می توان در این علم جستجو کرد. ارگونومیست ها جهت بهتر کردن زندگی انسان تلاش می کنند. با بالا بردن امنیت و افزودن عملکرد بواسطه فراهم آوردن راه حل هایی جهت کار گاهها، ابزارها، وسایل و لباس های کارو… کیفیت زندگی را افزایش می دهند. برنامه های ارگونومی کمک به مدیریت کردن موقعیت های پرخطر و فراهم آوردن آموزش کاربرد از وسایل و تجزیه و تحلیل نمودن اطلاعات و ایجاد قوانین جدید جهت اندازه ها و… می نمایند. این علم در سه شاخه توسعه یافته است، ارگونومی فیزیکی،‌ ارگونومی دانشی و ارگونومی سازماندهی. که هر کدام از این سه شاخه به نوعی در کار طراحان معمار نقش ایفا می کند.

 

1.     تاریخچه مختصر ارگونومی :

این دانش بعد از جنگ جهانی دوم زاده شد و به سرعت مراحل رشد و تکامل خود را طی کرد. در سال 1949 ، محققان رشته های مختلف علوم، از قبیل؛ آناتومی، تشریح، فیزیولوژی، اندام شناسی، روانشناسی، طب صنعتی، بهداشت صنعتی، مهندسی مکانیک، مهندسی صنایع و … کنگره ای در شهر آکسفورد در رابطه با بررسی انسان و خصوصیات جسمی و روحی او در محیط کار تشکیل دادند و این واژه از آن زمان ابداع شد.

 

2.     هدف ارگونومی :

عبارت است از تقلیل فشار، خستگی و فرسودگی ناشی از کار و تطبیق و تغییر دستگاه ها با وضع صحیح بدن انسان و همچنین هدف آن حمایت و حفاظت از کاربر وسیله است نه ازدیاد محصول و بازدهی. (در غالب اوقات در نتیجه آسان و راحت شدن کار و بهبود ابزار و وسایل کار، بر بهره وری و کارایی نیز افزوده می شود). در ارگونومی برای یهتر کردن کار سعی می شود مطابق با سخت بدن و نیاز های فرد و با توجه به شاخصهای انسانی یا آنتروپومتری، کارهای خسته کننده اصلاح شوند و ابزار کار بهبود یابند تا در نتیجه کاربر راحت و آسوده کار کند.

 

3.     دامنه کاربرد ارگونومی :

الف: طراحی ابزار، وسایل و ماشین آلات به طرز صحیح و متناسب با انسان.

ب: طراحی انجام کار با توجه به بهترین نحوه اجرا و متناسب با سیستم عضلات و ساختمان فیزیکی بدن اسنان و هماهنگ میان فرد و محیط و اشیای مختلف.

ج: وضعیت صحیح بدن و حرکات حین انجام کار

د: شرایط فیزیکی مناسب در محیط (از جنبه دما ، جریان هوا، رطوبت، سر و صدا، لرزش و ارتعاش، نور و روشنایی، آلودگی های مختلف و …)

 

4.     دانش ارگونومی در ایران:

کشور ما طی سالیان دراز، همچون بسیاری از کشور های در حال توسعه دیگر، عمدتا وارد کننده ابزار کار، وسایل، ماشین آلات و سیستم های تولیدی از کشور های پیشرفته ای بوده است که این وسایل بر اساس نیاز های همان جوامع و منطبق با خصوصیات ویژه همان کشور ساخته شده اند.

به این ترتیب لازم است در کشور ما هم قبل از برنامه ریزی رشد و توسعه اقتصادی و صنعتی ، خصوصیات مصرف کننده جامعه ایرانی به خوبی شناخته شده و توانایی های جسمی، روانی و مشخصات فیزیکی و فرهنگی آنها درک شده و مطابق با این مشخصات و نیاز ها، برنامه ها طراحی و به مرحله عمل و اجرا درآید.

علیرغم اینکه متاسفانه در کشور ما دانش ارگونومی آنطور که باید و شاید معرفی نشده و مورد استفاده قرار نگرفته است، ولیکن خوشبختانه در سال های اخیر و بدلیل سختگیری های سازمان استاندارد کشور، مدتی است از تولید صندلی های غیر استاندارد جلوگیری بعمل آمده و هم اکنون می توان مطمئن بود صندلی های که از سازندگان مطرح داخلی به بازار عرضه می شوند دارای فاکتور های استاندارد های ارگونومی می باشد.

 

5.     آخرین ره آوردهای ارگونومی:

تحول و تکامل حیات دانش جدید ارگونومی مرهون حادثه نیروگاه “تری مایل آیلند” در سال 1979 در پنسیلوانیای آمریکا و نشت گاز سمس در کارخانه “یونیون کارباید” ست. سپس فاجعه هایی همچون “بوپال” در سال 1985 و “چرنوبیل”  در سال 1986در روسیه حادث شد که تا حد زیادی ناشی از عدم توجه کافی به ملاحظات دانش ارگونومی بود و موجب احترام به این دانش نوپا و افزایش اولویت تحقیقات و کاربرد های این علم در اواخر دهه فعلی شد. بررسی این حوادث نشان می داد عامل اصلی بروز این سوانح مربوط به اشتباهات انسانی نبود، بلکه وجود روابط نادرست میان انسان، ماشین و محیط علت اصلی است. به این معنا که میان جسم انسان، فرهنگ عملی و باروری افراد شاغل و طراحی ماشین آلات توازن کافی برقرار نبود.

 

 

6.     لزوم بهره مندی از استانداردهای ارگونومیک در تولیدات:

·         حصول اطمینان از کیفیت محصولات

·         اجرای برخی ملاحظات زیست محیطی

·        حفظ سلامت ایمنی فردی

·        همگامی و هماهنگی با پیشرفت های ملی و جهانی در زمینه صنایع و علوم

·        ارتقای دانش فنی و تکنولوژیک واحدهای تولیدی

·        حفظ حقوق مصرفکنندگان از طریق آگاهی دادن به ایشان