پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
معرفی رشته مهندسی نفت — از تحصیل تا اشتغال
رشته مهندسی نفت مناسب چه کسانی است؟
همه ما در زندگی به‌نوعی با سوخت‌های فسیلی درگیر هستیم و از بنزین خودرو گرفته تا پوشاک، لوازم الکتریکی و غیره، می‌توان ردپای این نوع سوخت‌ها را دنبال کرد. در اصل به‌نوعی می‌توان گفت، امروزه نفت سلطان انرژی دنیا و محور سیاست و اقتصاد جهان کنونی است. نفت خام که در زبان انگلیسی «Petroleum» نامیده می‌شود ترکیبی از کربن، هیدروژن، مقداری نیتروژن و اکسیژن و گوگرد است که در اعماق زمین تشکیل می‌شود و «مهندسی نفت» (Petroleum Engineering به منظور افزایش تولید و بهره‌برداری حداکثری از این منابع هیدروکربنی زیرزمینی به وجود آمده است.
رشته مهندسی نفت یکی از رشته‌های مرتبط با حوزه انرژی محسوب می‌شود و هدف نهایی آن تأمین نیازهای انرژی صنایع و مصارف خانگی و خودروسازی و غیره است، این رشته با مباحث زمین‌شناسی و شیمی ارتباط تنگاتنگی دارد و برای افراد و دولت‌هایی که دغدغه آن‌ها حداکثرسازی سود از وابستگی دنیای امروز به نفت و گاز است، بسیار جذاب به حساب می‌آید.
مهندسی نفت از تلفیق دانش‌های مختلف ریاضی، شیمی، زمین‌شناسی، مکانیک سیالات، ترمودینامیک و حرکت سیالات در محیط‌های متخلخل شکل گرفته است و در تمامی فرایندهای مرتبط با صنعت نفت نظیر اکتشاف نفت، حفاری، بهره‌برداری و انتقال و پالایش هیدروکربن‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند.
کدام دروس دوره دبیرستان در رشته مهندسی نفت بیشتر کاربرد دارند؟
شیمی: به‌جرات می‌توان گفت درس شیمی در دوره دبیرستان کاربردی‌ترین درس در رشته مهندسی نفت به شمار می‌رود و لازم است دانشجو در بدو ورود به این رشته تحصیلی با مباحث شیمی نظیر ترمودینامیک شیمیایی، خواص و رفتار گازها و محاسبات شیمیایی و قوانین اسیدها و بازها آشنایی کامل داشته باشد.
ریاضی: تمامی مباحث ریاضی دوره دبیرستان به‌صورت پیشرفته‌تر در دروس ریاضی مرتبط با رشته مهندسی نفت (ریاضی 1 و 2، معادلات دیفرانسیل، ریاضیات مهندسی، کاربرد ریاضیات در مهندسی نفت) نیز گنجانده شدهاند. ناگفته نماند که ضروری است دانشجو قبل از ورود به رشته مهندسی نفت با مباحثی نظیر مشتق و کاربرد آن، فنون انتگرال‌گیری، مساحت و مقاطع مخروطی، توابع مثلثاتی، آمار و احتمال، ماکزیمم و مینیمم توابع آشنایی داشته باشد.
زمین‌شناسی: دانشجو رشته مهندسی نفت باید با مباحثی نظیر منابع معدنی و ذخایر انرژی، فرایندهای آذرین درونی و رسوبی، زمین‌شناسی ایران، گسل و چین‌خوردگی، کانی‌شناسی و غیره از قبل آشنایی داشته باشد.
فیزیک: مباحثی نظیر اندازه‌گیری، تبدیل واحدها، چگالی مواد، انرژی، دینامیک، توان، دما و گرما، تأثیر فشار و ناخالصی در نقطه جوش و انجماد نیز برای تحصیل در این رشته حائز اهمیت هستند.
زبان انگلیسی: بیشتر دروس اصلی و تخصصی رشته مهندسی نفت به زبان انگلیسی هستند، بنابراین لازم است دانشجو با زبان انگلیسی آشنایی مناسبی داشته باشد.
گرایش‌های رشته مهندسی نفت برای ادامه تحصیل چه هستند؟
در ادامه به گرایش‌های گوناگون رشته مهندسی نفت پرداخته‌ایم:
گرایش اکتشاف نفت: در این گرایش به بررسی نحوه شکل‌گیری هیدروکربن‌ها، ابعاد مختلف زمین‌شناسی به‌منظور تشخیص لایه‌هایی که نفت و گاز در آن‌ها تجمیع شده، برداشت عوارض و تهیه نقشه‌های مسطح و توپوگرافی به‌صورت موردی، مطالعه چین‌ها و گسل‌ها و غیره پرداخته می‌شود.
گرایش مهندسی مخازن هیدروکربوری: در این گرایش، مهندسان نفت می‌آموزند که چگونه به محاسبه هیدروکربورها در جای مخزن بپردازند و با بررسی توزیع و ارزیابی سیالات مخازن و تعیین درجه اشباع آب و هیدروکربورها و تعیین مشخصات جریان سیالات در مخازن به مدلی دقیق از مخزن هیدروکربنی دست یابند تا بتوانند در آینده از این مدل برای پیش‌بینی بازیافت نفت استفاده کنند.
گرایش حفاری و استخراج نفت: هدف این گرایش آشنایی با دستگاه‌های حفاری، سیالات حفاری و جریان حرکت سیال در لوله‌ها، انواع گل و سیمان حفاری، بهینه‌سازی هیدرولیک مته، طراحی رشته حفاری، هزینه حفاری، عملیات چاه آزمایی حین حفاری، تست چاه‌ها و غیره است.
گرایش بهره‌برداری از منابع نفت: هدف کلی از این گرایش نگهداری و پایش مستمر وضعیت چاه‌ها و ادوات موردنیاز بهره‌برداری و رفع نقص‌های موجود است. در این راستا کارهای زیادی نظیر تمیز کردن چاه، مشبک کردن لایه‌های تولیدی، اسید زدن به سنگ مخزن ،کشتن چاه و غیره انجام می‌گیرد.
مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته مهندسی نفت چه هستند؟
ریاضی ۱ و ۲، معادلات دیفرانسیل، شیمی عمومی ۱، زمین‌شناسی عمومی از جمله مهم‌ترین دروس پایه مشترک بین تمامی گرایش‌های رشته مهندسی نفت به حساب می‌آیند.
ترمودینامیک، مکانیک سیالات، انتقال حرارت، خواص سنگ‌های مخزن، خواص سیالات مخزن و زمین‌شناسی ساختمانی مهم‌ترین دروس اصلی و تخصصی گرایش‌های مخزن و بهره‌برداری از منابع نفت و حفاری هستند. از دیگر دروس تخصصی این گرایش‌ها نیز می‌توان به مبانی چاه آزمایی، زمین‌شناسی نفت، نمودار گیری از چاه، مهندسی مخازن، شبیه‌سازی مخازن و روش‌های ازدیاد برداشت و عملیات بهره‌برداری، مهندسی حفاری، گل حفاری و سیمان حفاری اشاره کرد.
مکانیک سیالات، خواص سنگ، خواص سیالات، کانی‌شناسی و بلورشناسی، زمین‌شناسی ساختمانی، رسوب‌شناسی و چینه‌شناسی مهم‌ترین دروس اصلی گرایش اکتشاف نفت هستند. از دیگر دروس تخصصی این گرایش نیز می‌توان به ژئوفیزیک، ژئوشیمی آلی، تخمین و ارزیابی مخزن، زمین‌شناسی ایران و مناطق هم‌جوار، عملیات زمین‌شناسی ایران، مدل‌های رسوبی اکتشاف، مکانیک سنگ، زمین‌شناسی مهندسی، نمودار گیری چاه، مبانی مهندسی حفاری، مهندسی مخازن ۱ اشاره داشت.
آمار و احتمالات مهندسی، زبان تخصصی نفت، ایمنی در صنایع نفت و مدیریت و صیانت از مخازن از مهم‌ترین دروس اختیاری رشته مهندسی نفت در کلیه گرایش‌ها به حساب می‌آیند.
فارغ التحصیل رشته مهندسی نفت در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟
دانشجویان رشته مهندسی نفت، بعد از اتمام تحصیل می‌توانند به عنوان کارشناس دریکی از بخش‌های زیر به کار بپردازند:
- شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت ایران (در حوزه توسعه و مهندسی: شرکت نفت و گاز پارس، شرکت مهندسی و توسعه نفت(متن)، شرکت نفت خزر. در حوزه‌ی تولید: شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، شرکت نفت فلات قاره ایران، شرکت نفت مناطق مرکزی ایران، شرکت ملی حفاری ایران، شرکت نفت و گاز اروندان، شرکت پایانه‌های نفتی ایران. حوزه عملیاتی غیر صنعتی: شرکت منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، سازمان منطقه ویژه اقتصادی لاوان و غیره)
- پالایشگاه نفت و گاز
- صنایع پتروشیمی
- پخش فرآورده‌های نفتی
- بورس انرژی
- شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه بالادستی و پایین‌دستی صنعت نفت و گاز
- داد و ستد در حوزه انرژی
- بازرگانی خارجی
لازم به ذکر است که گرایش انتخاب شده تأثیری بر شغل آینده شما در حوزه نفت و گاز ندارد. شما می‌توانید با کمی تلاش و کسب تجربه در بخش‌های مختلف فعالیت کنید. به عنوان مثال، یک مهندس نفت با گرایش مهندسی مخازن در صورت داشتن تجربه در بخش حفاری می‌تواند در سمت‌های مختلف مرتبط نظیر حفار، سرپرست حفار، کمپانی من و غیره به ادامه فعالیت بپردازد و یا بالعکس یک مهندس حفار قادر است در بخش‌های مرتبط با مهندسی مخزن شاغل شود.
بازار کار رشته مهندسی نفت به چه صورت است؟
اگر بخواهیم به بررسی مسئله بازار کار مرتبط با رشته مهندسی نفت بپردازیم، باید ابتدا به این نکته اشاره کنیم که شغل‌های مرتبط به آن بسیار پردرآمد هستند و در واقع می‌توانند به نوعی تضمین کننده یک زندگی لوکس و مجلل برای افرادی باشند که چنین مشاغلی را دارا هستند.
می‌توان گفت که مهندسی نفت در مقایسه با سایر حوزه‌های انرژی، حوزه فعال در سطح جهانی به حساب می‌آید و امروزه در کل دنیا شاهد هستیم که این حوزه فرصت‌های شغلی بسیاری را دارا است؛ از طرفی هم به علت وابستگی دنیای کنونی به نفت و محصولات مرتبط نفتی برای تولید انرژی، فرص‌های شغلی مربوط به این حوزه می‌توانند بسیار چالش برانگیز و پویا باشند.
ازجمله کارهای مهم یک مهندس نفت، سفر به نقاط جغرافیایی مختلف برای کشف مخازن جدید و حفاری در این مناطق است که این امر می‌تواند فراهم‌کننده فرصت خوبی برای به دست آوردن تجارب جدید و نهایتاً ارتقای سطح دانش فنی فرد باشد. تقاضا برای مهندسان نفت در صنایع نفت و گاز بسیار بالا است و دانشجویان بعد از فراغت از تحصیل می‌توانند در شرکت‌های تابعه وزارت نفت یا شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه انرژی مشغول به کار شوند، که البته پیش‌شرط آن آشنایی تئوری و عملی با صنعت نفت است.
امکان ادامه تحصیل در رشته مهندسی نفت در داخل ایران چگونه است؟
رشته مهندسی نفت در ایران در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز دارای گرایش‌هایی است؛ در همین راستا گرایش‌های مقطع کارشناسی ارشد شامل موارد زیر هستند:
- گرایش اکتشاف
- گرایش حفاری
- گرایشی بهره‌برداری
- گرایش مخازن هیدروکربوری
- گرایش مدیریت مخازن هیدروکربوری
- گرایش ساخت تجهیزات نفتی
لازم به ذکر است که گرایش‌های مختلف در کارشناسی ارشد بسط یافته مباحث مطرح شده در گرایش‌های مختلف مقطع کارشناسی به صورت پیشرفته‌تر هستند. همچنین برخی از گرایش‌ها مانند مدیریت مخازن هیدروکربوری (دانشگاه صنعت نفت) و ساخت تجهیزات نفتی (دانشگاه امیرکبیر) گرایش‌های نوپایی هستند که در سال‌های اخیر به رشته مهندسی نفت ورود کرده‌اند.
بهترین دانشگاه‌های ایران برای تحصیل در مقاطع بالاتر رشته مهندسی نفت دانشگاه‌های صنعتی شریف، صنعت نفت، تهران، صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک)، سهند تبریز، شیراز، علم و صنعت و تربیت مدرس هستند. البته برخی از این گرایش‌ها در مؤسسات غیرانتفاعی، دانشگاه‌های آزاد (مانند واحد علوم تحقیقات تهران، واحد شیراز، امیدیه، گچساران و غیره) و دانشگاه پیام نور نیز ارائه می‌شود.
امکان ادامه تحصیل در رشته مهندسی نفت در خارج از کشور به چه صورت است؟
مهندسی نفت ریشه‌ای آمریکایی دارد و اولین مدرک مهندسی نفت تحت نظارت انستیتو مهندسی معدن، متالورژی و نفت ایالات متحده آمریکا در سال 1915 صادر شد. لذا با توجه به قدمت مهندسی نفت در کشور آمریکا، بهترین دانشگاه‌های جهان در این رابطه نیز در همین کشور قرار دارند. بر همین مبنا، می‌توان گفت که اکثر افرادی که علاقه‌مند به ادامه تحصیل در رشته مهندسی نفت در خارج از کشور هستند، معمولاً به این کشور مهاجرت می‌کنند. از جمله معتبرترین دانشگاه‌ها در رشته مهندسی نفت در آمریکا، می‌توان به دانشگاه‌های Austin ،Stanford ،Texas ،A&M و غیره اشاره کرد.
در سطح دنیا و در قاره‌های مختلف نیز می‌توان به دانشگاه‌های مطرحی چون دانشگاه آبردین اسکاتلند، دانشگاه آی اف پی فرانسه، دانشگاه دلفت هلند، دانشگاه استاونگر نروژ، دانشگاه هریوت وات بریتانیا، دانشگاه امپریال کالج لندن، دانشگاه علوم و فناوری نروژ، دانشگاه لیدز، دانشگاه کلگری کانادا، دانشگاه نفت چین و غیره اشاره کرد.
لازم به ذکر است که تحصیل در خارج از ایران باعث می‌شود فرد علاوه بر آموختن علوم جدید، با فناوری‌های روز دنیا هم آشنا شود. البته برای رسیدن به این هدف، مسیری طولانی در مقابل مهندسان نفت قرار دارد که شامل مواردی همچون آزمون‌های بین‌المللی زبان، انتخاب دانشگاه، ترجمه مدارک تحصیلی، توصیه‌نامه استاد و نگارش مقالات علمی می‌شود.
دروس دانشگاهی رشته مهندسی نفت تا چه میزان نیازهای بازار کار را پاسخگو هستند؟
دروس تخصصی ارائه شده در رشته مهندسی نفت به دانش‌آموختگان کمک خواهند کرد تا درک بهتری از منابع انرژی زیر زمینی و سوخت‌های فسیلی داشته باشند، بتوانند منابع هیدروکربوری قابل استحصال را تخمین بزنند و به‌منظور ازدیاد برداشت از این منابع راهکارها و روش‌های ثمربخشی را به کار گیرند.
هدف اصلی تمامی این دروس، افزایش توانایی فنی مهندسان نفت در ماکزیمم سازی تولید اقتصادی از منابع تجدید ناپذیر هیدروکربوری است. برای رسیدن به ماکزیمم تولید اقتصادی از منابع هیدروکربوری لازم است تا دانش و فناوری و علوم ریاضی و اقتصادی با یکدیگر تلفیق شوند. بدین منظور دروس دانشگاهی در رشته مهندسی نفت طوری طراحی شدهاند که چنین هدفی برآورده شود. البته برای ورود به بازار کار در صنعت نفت تنها گذراندن دروس به صورت تئوری کفایت نمی‌کند و دانشجو باید در حین تحصیل چندین واحد کارآموزی را نیز پشت سر بگذارد تا بتواند اتصالی بین دروس نظری آموخته شده در دانشگاه و مهارت‌های عملی ایجاد کند.
لازم به ذکر است که دروس ارائه شده در رشته مهندسی نفت به دلیل نزدیکی به مباحث ریاضیات، علوم زمین‌شناسی و شیمی موجب ارتقاء استدلال منطقی و مهارت‌های تحقیقاتی نیز می‌شوند؛ از همین‌رو این آموخته‌ها می‌توانند به صورت مستقیم و غیرمستقیم در زندگی کاری و شخصی فرد نیز به کار آیند.