معادن مهم استان خراسان

معادن مهم استان خراسان

مقدمه

استان پهناور خراسان دارای خاکی حاصلخیز و معادنی غنی می باشد . در این بخش

سعی شده مهمترین معادن موجود در استان را مورد بررسی قرار دهیم .

1- معدن کائولن گناباد

2- معدن پروده طبس

3- معدن فلوریت گناباد

4- معدن مس قلعه زری

5- معدن فیروزه نیشابور

6- معدن سنگ بجستان

7- معدن کائولن رخ سفید

8- معدن کائولن باغ سیاه

9- معادن کرومیت سبزوار

10- کانسار سنگ آهن سنگان

11- معدن منیزیت ترشک محمدی

12- معدن بازالت سوزنی سربیشه

13- معادن طلای کوه زر تربت حیدریه

14- کانه زایبست در مناطق جنوبی استان خراسان

 

معدن کائولن گناباد

در خصوص این معدن می توان به موارد زیر اشاره کرد.

1- cap یا کلاهک سیلیسی آن نسبت به معدن کائولن قبلی در افق پایین تری قرار دارد . این کلاهک کاملا سیلیسی شده و با چکش نمی توان آنرا شکست . لازم به ذکر است که این کلاهک ظاهرا شبیه کوارتزیت است و حدود 90% کوارتز دارد.

2- بعد از افق بالا در بخش هایی از ناحیه سطح زمین توسط خاکهایی پوشیده شده است که این خاکها در واقع رسوبات عهد حاضر می باشند و ارتفاع آن به 2 الی 3 متر می رسد.

3- بعد از رسوبات عهد حاضر به خاکهایی می رسیم که دارای رنگ قهوه ای یا بنفش هستند و دلیل رنگی بودن این خاکها هم آغشتگی آنها به عناصر مختلف از جمله آهن است.

4- در عمق حدود 5 متر خاکهای سفید رنگی مشاهده می شود که این خاکها در حقیقت ذخیره اصلی معدن کائولن را تشکیل می دهند و پس از حفاری افق های بالا به این خاک رسیده اند و ماده معدنی آن در حال استخراج است .

5- کلاهک سیلیسی که معمولا قسمت فوقانی اکثر معادن کائولن را تشکیل می دهند در این معدن برداشته شده است .

6- از نظر استاد مربوطه (جناب آقای مهندس سعادت ) شیوه استخراجی این معدن نیز به شکل غلط است و بر مبنای روش های علمی نمی باشد.

معدن پروده طبس

رسوبات زغال دار ایران در گروه شمشک که از نظر زمانی از تریاس بالایی آغاز و تا ژوراسیک میانی ادامه می یابد قرار گرفته اند .

این رسوبات در دو گستره ساختمانی – رخساره ای البرز و ایران مرکزی جای دارند که گستره البرز از نظر نوع رسوبات بیشتر دارای ویژگی های قاره ای بوده و زغالها در شرایط لیمنیک تشکیل شده اند در گستره ساختمانی – رخساره ای ایران مرکزی بر خلاف البرز برتری خصوصیات دریایی بیشتر می باشد .این گستره خود شامل چهار زون ساختمانی – رخساره ای به نامهای اصفهان – کرمان – طبس و لوت می باشد که بخش اعظم ذخایر در زونهای طبس و کرمان جای دارد و تحت عنوان حوضه زغال دار طبس نامگذاری شده است .این حوضه خود به وسعت 45000 کیلومتر مربع به سه ناحیه زغالی به نامهای پروده ، نایبند و مزینو تقسیم گردیده اند . با توجه به اینکه بخش اعظم این ذخایر در ناحیه پروده متمرکز گردیده است ، لذا این منطقه از نظر پتانسیل معدنی و استخراج زغالسنگ شرایط بسیار مطلوبی را دارد .

بخش زغال دار ناحیه پروده

کیفیت لایه های زغال این ناحیه ( با وسعت 1200 کیلومتر مربع ) از غرب به شرق متغیر است .با توجه به اینکه بررسی های انجام شده نشاندهنده اینست که باتلاق تورب برای هر لایه زغالی از بخش غربی حوضه شروع و بتدریج به سمت شرق گسترش می یابد ، لذا ضخامت این لایه ها از غرب به شرق کاهش یافته و میزان ناخالصی در غرب منطقه نسبت به شرق آن زیادتر می گردد .نتایج حاصله نشان می دهد مراحل دگرگونی زغالها از شرق به غرب افزایش می یابد .زغالهای این ناحیه از نوع بیتومینه با مقدار مواد فرار کم تا متوسط می باشد .  بطور کلی 5 لایه زغالی با ضخامت بیش از 40 سانتی متر در ناحیه پروده وجود دارد که به ترتیب از قدیم به جدید عبارتند از : B1  ، B2 ، C1 ، C2 و D

در بین این پنج لایه سه لایه اول ضخامت بیش از 80 سانتی متر داشته و گسترش آن زیاد می باشد . از بین سه لایه مذکور لایه C1 گسترش خود را به عنوان یک لایه با ثبات در منطقه حفظ نموده است .بیشترین ضخامت این لایه در غرب با میانگین 83/1 متر می باشد .

ذخایر

آخرین بررسی های انجام شده در خصوص ذخایر این ناحیه موید موارد زیر است :

–  ذخایر زغالی برجا ……………. 1 میلیارد تن

– ذخایر موجود در سه لایه اول …. 525 میلیون تن

ذخایر این ناحیه را به دو صورت زیر بررسی می کنند :

1- ذخایر قابل معدن شدن2 – ذخایر احتمالی

معدن فلوریت گناباد

این کانسارکه در محدوده سه کانسار قبلی کائولن قرارداد دارای مشاهدات زیر است.

1-     در سه کانسار قبلی (معادن کائولن ) لایه بندی مشاهده نمی شد در صورتی که در این معدن لایه بندی و چین خوردگی هایی مشاهده می شود.

2-     لایه بندی در تشکیلات موید وجود سنگ های رسوبی در منطقه می باشد.

3-     سنگ های رسوبی این منطقه در حد شیل تا سیلتستون می باشد.

4-     این سنگ ها ( سیلتسون و شیل ) به لحاظ سختی بیشتری که پیدا کرده اند احتمالا تحت تاثیر عوامل دگرگونی قرار گرفته اند.

5-     کانی مهم این معدن که استخراج آن سود آور است فلوریت می باشد.

6-     در بعضی موارد در داخل فلوریت رگچه هایی از گالن نیز مشاهده می شود که به همراه باریت مواد معدنی این معدن را تشکیل می دهند.

7-     در سطح این کانسار بر خلاف سه معدن قبلی نشانه هایی از آلتراسیون دیده نمی شود یا کمتر دیده می شود.

معدن مس قلعه زری

تاریخچه معدنکاری مس در ایران با توجه به اطلاعاتی که در کتاب کاپر (1999) ارائه شده است به هزاره نهم قبل از میلاد برمی‏گردد به طوریکه تا این تاریخ آثاری از مس در گوشه و کنار ایران به دست آمده است با این وجود اطلاعاتی که در کتاب ما ایرانیان درباره این فلز به چشم می خورد قدمت آن در حدود 4000 الی 6000 سال پیش عنوان شده است.

معدن مس قلعه زری در بیرجند از جمله معادن مس زیر زمینی در ایران است که بازدید از آن در دو نوبت صبح و بعدازظهر صورت گرفت. در نوبت صبح بیشتر به شواهد سطحی معدن پرداخته شد و بعدازظهر از داخل معدن مس زیر زمینی بازدید شد آنچه که در زیر عنوان می شود چکیده ای از گزارش بازدید از این معدن در دو نوبت صبح و بعد از ظهر می باشد لازم به ذکر است که کلیه خصوصیات زمین شناسی معدن مسائل مربوط به آن برگرفته از گفته های آقای دکتر حسن نژاد (دانشجوی دوره دکتری زمین شناسی اقتصادی که پایان نامه فوق لیسانس و دکترای خود را در این منطقه کار کرده است) و آقای مهندس مدنی مسئول نقشه برداری معدن می باشد. ناگفته نماند که همکاری این دو عزیز با دانشجویان زمین شناسی ورودی 77 و کوشش آنان برای گسترش و توسعه معلومات دانشجویان در زمینه خصوصیات زمین شناسی معدن قابل ستایش است.

وجه تسمیه معدن

در ادبیات قدیم ایران اساسا زمانی از کلمه زر استفاده می شده به آثار طلا در منطقه ای برخورد کنند . به همین جهت اگر کلمه زر به صورت پیشوند و یا پسوند در داخل جمله ای قرار می گرفت نشانه طلا در مکانی خاص بود مانند کوه زرد دامغان به طوریکه حمدالله مستوفی در این مورد گفته است که در خاک ناحیه کوه زر منطقه دامغان می توان پلاک های طلا پیدا کرد یا مثالهای دیگر چون در تربت حیدریه یا زر شوران قلعه زری نیز از این امر مستثنی نیست هر چند که این ناحیه دارای مس فراوان است اما از آنجایی که در گذشته آثار طلا در این منطقه یافت شده است به این نام معروف شده است.

سهامداران معدن :

این معدن در اوایل توسط شرکت خصوصی به نام لوت تاسیس شد تا اینکه در سال 1351 سهام اینجا به شرکت میناکان واگذار گردید که البته این معدن با توجه به سرمایه ای که نیاز داشت از شرکت های خارجی من جمله چند شرکت ژاپنی که معروف ترین آنها میکتیس بود کمک گرفت . کار اصلی شرکت های ژاپنی ایجاد تاسیسات و تهیه ماشین الات بود و در اصل اکثر وسایل معدن توسط ژاپنی ها به این محل آورده شد تا اینکه حدود سه سال قبل از انقلاب با توجه به مشکلاتی که در خصوص رفت و آمد ژاپنی‏ها به این منطقه وجود داشت ، سهام شرکت های ژاپنی به صنایع مس ایران واگذار گردید در حال حاضر نیز سهامداران اصلی معدن صنایع مس ایران با حدود 33% سهم و شرکت میناکان می باشد.

تاریخچه معدن :

این معدن که در 180 کیلومتری جنوب بیرجند واقع شده دارای تاریخچه بسیار قدیمی است به طوریکه قدمت آن به 400 سال پیش بر می گردد اما می توان شروع به کار معدن را به صورت رسمی از سال 1348 دانست و در این سال بود که کارهای اکتشافی معدن آغاز شد سپس از سال 1348 تا سال 1354 تاسیسات معدن  کارخانه در حوالی معدن ایجاد شد.

اطلاعات مختصر در باب معدن :

نحوه کار معدن با توجه به رگه ای بودن کانسار به صورت سیستم استخراج کالکوپیریت است. منطقه مورد بازدید بخش شمال غربی معدن بود. لازم به ذکر است که چاه شماره 6 معدن دراین محدوده 6-5 سال پیش حفر شده ، دارای دو طبقه است و تا عمق 82 متری پایین رفته است این معدن دارای چند رگه است که رگه B در بخش شمال غربی معدن (محل بازدید) قرار گرفته است. حدود 2 کیلومتر طول و بین 5/2 – 2 متر عرض متوسط آن می باشد. در حال حاضر معدن توسعه یافته است و 7 چاه در آن حفر شده است که دو عدد از این هفت چاه معدن متروکه می باشد ولی بقیه چاههای آن در حال استخراج هستند. از نظر نحوه استخراج به دلیل رگه ای بودن معدن از چاههای عمودی استفاده کرده اند که این چاهها در فاصله مشخص از رگه قرار گرفته اند و معمولا تونل میانبری از چاه تا فاصله رگه حفر شده است . طبقات معدن بسته به استخراج معدن که از نوع شیرین کش و انباری می باشد. بین 35 تا 40 متر در نظر گرفته شده است که طول هر طبقه در رگه را امتداد داده و به بلوک های 50 متری تقسیم کرده اند. خوشبختانه دو برابر میزان برآورد ذخیره اولیه را از معدن برداشت کرده اند و در حال حاضر هم ذخایر عظیمی را پیش بینی می کنند که سالهای سال دوام خواهد داشت.

خصوصیات زمین شناسی معدن :

قبل از توضیح در مورد خصوصیات زمین شناسی معدن ذکر این نکته لازم است که وضعیت زمین شناسی در شرق ایران و لوت شرقی به گونه ای دیگر است و از آنجایی که این معدن هم در این محدوده واقع است لذا بایستی شرایط خاصی از زمین شناسی را در این نقطه انتظار داشت. یکی از مسائل اساسی زمین شناسی در این منطقه که هنوز غیر قابل حل باقی مانده است . مقوله فرورانش یا (subduction) می باشد و هنوز این سوال مطرح است که آیا در این منطقه فرورانش را داریم یا خیر؟ درصورت پاسخ به این سوال می توان ابهام اصلی برای کانه سازی در شرق ایران را برطرف کرد . آنچه در زیر عنوان می گردد نظریات افراد مختلف در پاسخ به سوال وجود یا عدم وجود فرورانش در این ناحیه می باشد:

برای پدیده subduction در این حوالی دو نظر کلی وجود دارد به این صورت که عده ای اعتقاد دارند فرورانش در منطقه وجود ندارد و عده ای هم اعتقاد دارند که پدیده subduction در لوت شرقی صورت گرفته است در مورد وجود پدیده فرورانش در منطقه و اینکه در چه جهتی اعمال شده است نیز نظریات مختلفی وجود دارد . بطوریکه عده ای مثل کمپ وگریویس اعتقاد دارند انجام فرورانش به زیر لبه بلوک همت بوده است که در این صورت ویژگی های منطقه بایستی مشابه منطقه زون کناربند ارومیه دختر ، میدوک ، منطقه کرمان ، منطقه سرچشمه و سونگون باشد در این حالت فرورانش بایستی به سمت افغانستان و پاکستان انجام شده باشد بر عکس این قضیه عده ای مانند آقای دکتر افتخار نژاد بر این اعتقادند که جهت subduction به زیر لبه بلوک شرق می باشد که اگر چنین باشد نقطه مثبتی برای پیدا کردن راه حل پیچیدگی های زمین شناسی این مناطق ‏می‏باشد لازم به ذکر است که طرفداران نظریه دوم که جهت فرورانش را به سمت بلوک شرق می دانند زیاد است به طوریکه علاوه بر آقای دکتر افتخار نژاد ، آقای دکتر صادقیان نیز که پایان نامه دکترای خود را در این منطقه کار کرده است بر این اعتقاد است ایشان وجود سنگ های تیپ شوشیونیت در منطقه را دلایلی برای اثبات نظریه خود بیان کرده اند به این صورت که با حرکت از لبه فرورانش به سمت داخل قاره سنگ های تیپ آلکالی که حاوی عناصر Na2o و k2o می باشد بیشتر شده و در این حالت سنگ ها به سمت شوشونیت میل می کند. از دیگر استدالال های ایشان به جهت مقوله فرورانش به سمت لوت شرقی وجود مجموعه ولکانیسم هایی است که از نظر سنی به دوره ترشیاری و پالئوژن بر می گردد. تیپ غالب منطقه به سمت آندزیت ، بازالت ، داسیت و ریوداسیت میل می کند. علاوه بر ولکانیسم در بعضی نقاط پلوتونیسم هم داریم که مشخصه پلوتونیسم منطقه گرانیت شاه کوه می باشد. لازم به ذکر است که مجموعه ولکانیسم و پلوتونیسم منطقه می تواند تائیدی بر انجام فرورانش باشد . به هر حال با توجه به تمام صحبت هایی که عنوان شد باز هم مسئله subduction قطعیت ندارد. در خصوص تکتونیک منطقه نیز باید گفت که روند اصلی گسل های این محدوده شمال غرب – جنوب شرق می باشد و با تحقیقاتی که آقای خطیب در این ناحیه بر روی تکتونیک منطقه داشتند برای آن یک سیستم کششی – فشارشی قائلند و معقدند که گسل ها به صورت نرمال عمل کرده اند.

تیپ سنگ های منطقه :

همانطور که در مطالب فوق هم گفته شد تیپ اصلی سنگ های منطقه بازالت ، آندزیت ، داسیت و ریوداسیت می باشد که گاها ویژگی های توف را نیز پیدا کرده اند که نمونه هایی از این توقف ها نظیر توف داستی و توف آندیزیتی را در منطقه داریم . همچنین تیپ های رسوبی با سن کرتاسه – ژوراسیک نیز در منطقه تشخیص داده شده است. از جمله این تیپ می توان رادیولاریت که آقای دکتر صادقیان هم بر آن اشاره کرده است را نام برد اما به طور کلی خاصیت اصلی سنگ در این منطقه همان تیپ ولکانیک می باشد. تیپ کانی سازی در سنگ از نوع رگه ای است و نوع بافت و شرایط کانه سازی در منطقه از نوع شکافه پر کنی می باشد. کانی اصلی مس که در این منطقه گزارش شده است تیپ کالکوپیریت می باشد که پروسه معدنکاری را تشکیل می دهد. همچنین سیکل اصلی دیگری که در معدن مشاهده می شود کانی پیریت است. این کانی نیز جزو سولفورهای اصلی این معدن به حساب می آید که با خود مقداری مس نیز به همراه دارد. کانی گالن نیز در معدن مشاهده می شود این کانی را به وفور می توان در چاه شماره 6 معدن ملاحظه کرد. علاوه بر موارد ذکر شده در این معدن کانی هماتیت نیز مشاهده می شود که در گذشته به اشتباه از آن به عنوان گالن یاد می کرده اند زیرا شباهت زیادی به گالن دارد. کانی هماتیت واسپیکولاریت به فرم تیغه ای و گاها با حالت پولکی یافت می شود گالن های موجود دراین معدن بافت ریتمیک و سیمیتیکال را نشان می‏دهند. گانک اصلی این کانسارها کوارتز است که همراه آن کانی کلیست نیز دیده می شود. همچنین در دیواره رگه به ترتیب کانی های کوارتز، هماتیت و کالکوپیریت شکل گرفته اند و روند فوق تکرار شده است . علاوه بر این می توانید بافت کوپراستراکتور و برشی را به وفور در دیواره مشاهده کنید. توجه به توضیحات فوق می توان کانسار قلعه زری را جانشین بسیاری از تیپ های مس در جهان معرفی کرد مانند تیپ های نوع A مس از آمریکای جنوبی ، شمالی ، کانادا و حتی اروپا. مطالعات انجام شده در خصوص آلتراسیون منطقه نشان دهنده زون پروپلیتیک در سطح این کانسار است که گستردگی زیادی هم دارد. در محل هایی در مجاورت رگه ها تیپ دگرسانی آرژیلیک هم مشاهده می شود که گستردگی زیادی ندارد . همچنین در بعضی قسمت ها به طور موضعی تیپ پتاسیک را هم می توان رویت کرد اما به طور کلی گسترگی غالب به سمت پروپلیتیک میل دارد. مطالعات صورت گرفته بر روی این معدن نشان دهنده شرایط اپی ترمال برای تشکیل آن است . بنابراین معدن قلعه زری یک معدن رگه ای با شرایط اپی ترمال است پس مشخصه گرمابی دارد . لازم به ذکر است که دما در شرایط اپی ترمال بین 200-50 درجه سانتی گراد است در صورتی که بر اساس مطالعات ترمومتری انجام شده در این معدن توسط آقای دکتر حسن نژاد، دمایی  فراتر از 300 درجه سانتی گراد به دست آمده است که اصلا با تشکیل کانی سازی در شرایط اپی ترمال سازگاری ندارد لذا به طور متوسط رنج دمای تشکیل کانسار را بین اپی ترمال تا مزوترمال در نظر می گیریم که با توجه به مطالب زیر این موضوع تاکید می شود.

به طور کلی در قلعه زری دو مرحله کانی سازی را داریم.

1- مرحله اول کانی سازی که در حقیقت مرحله اصلی نیز به حساب می آید . در این مرحله کانیهای تیپ کوارتز ، پیریت کالکوپیریت و در نقاطی اسفالریت نیز همراه با عناصری چون تیتان ، اکسید آهن (هماتیت ) نهشته شده است دمای تشکیل کانی در این مرحله با توجه به وجود کانی کلسیت در حد اپی ترمال است. حتی در بعضی موارد کانی کلیست بر روی کانی کوارتز می نشیند که این همراهی کوارتز و کلسیت را در هیچ جای دیگر مشاهده نمی کنید. در بعضی مواقع کلسیت کانی کوارتز را قطع می کند . در این قسمت ها درجه حرارت تشکیل از اپی ترمال هم کمتر بوده است.

2- مرحله دوم کانی سازی که شامل تشکیل کانیهای سولفیدی مس به همراه تیپ گالن می باشد . دمای تشکیل کانسار در این مرحله که فاز بعدی را تشکیل می دهد در حد مزوترمال می باشد . علاوه بر کانیهای ذکر شده کانیهایی مثل مالاکیت ، آزوریت ، کوولیت ، کالکوسیت و گاه کانی بورنیت نیز جزو این مرحله به حساب می آید. بورنیت موجود در قلعه زری از نوع ثانویه است نه اولیه. بنابراین ، این کانیها ، کانیهای مرحله دوم یا مرحله دگرسانی و غنی سازی است لازم به ذکر است که هنوز برای این مرحله تائید قطعی پیدا نشده است به خاطر وجود مسئله fraction و کراتی زون موجود در امتداد گسل ها پدیده آلتراسیون و دگرسانی کانسارهای سولفیدی به خوبی عمل کرده است و حتی در بعضی مکانها تا عمق 800 متری هم پایین رفته است در این حالت تیپ کانیهایی حاصل از اثرات دگرسانی نظیر مالاکیت و آزوریت را تا افق 80-70 متر هم می بینید لازم به ذکر است که کانالهای حاصل از زون گسل‏های مسیر خوبی را برای تاثیر آبهای فرو رو ایجاد کرده است و نیز این آبها توانسته اند برای عمل دگرسانی شعاع سولفیدی را مستعد کرده و دگرسانی را در سطح وسیع انجام دهند بنابراین افق های بالا در سطح دگرسانی شامل کانی سازی مالاکیت ، آزوریت و در عین حال Native cupper به شرح زیر است .

کانسارهای سولفیدی مس نظیر کالکوپریت در پروسه دگرسانی ، هوازدگی و در واقع غنی سازی قرار می گیرد. در این حالت سایر عناصر از قبیل مس، آهن و گوگرد آن آزاد می شود که گوگرد می تواند اسید سولفوریک را تولید کند، آهن وارد پروسه هیدرواکسیدهای آهن شده و کانیهای گوتیت و لیمونیت را تشکیل می دهند. کاتیونهای مس نیز وارد چرخه رسوبگذاری شده و در صورتیکه در زونهای بالای دگرسانی تعداد این کاتیونها افزایش یابند، با خود ایجاد پیوند می کنند و کانی مس را بر جای می گذارند. مسی که در این حالت تشکیل می شود را تحت عنوان Native cupper می شناسیم که می تواند دارای درجه خلوص 100% باشد. ضمن این که بخشی از این مس مجددا می تواند وارد پروسه ترکیب شود و کانیهای سولفیدی ثانویه مس نظیر کالکوسیت و کوولیت را تشکیل دهد یا اینکه مس خالص با کربناتها وارد واکنش شده و تولید مالاکیت و آزوریت را بکند بنابراین Native cupper تحت تاثیر پروسه های فوق الذکر شکل می گیرد و اکثرا درزونهای اکسیدان نهشته می شوند.لازم به ذکر است که در این منطقه علاوه بر مس عناصری چون طلا، نقره و بیسموت نیز در منطقه می باشد البته هنوز کانی خاصی که تشکیل شده از این عناصر باشند در منطقه کشف نشده است یا به عبارت دیگر این عناصر نتوانسته اند کانی خاصی را تشکیل دهند ولی معمولا به صورت ناخالصی همراه با کانیهای دیگر در منطقه می باشد به عنوان مثال ممکن است کانی طلا با کوارتز همراه باشد اما در مکانهایی که میزان کوارتز بالا می رود عیار طلا بالا نمی رود همچنین عیار طلا هم با افزایش پیریت و کالکوییریت بالا نمی‏رود در مورد نقره نیز چنین وضعی برقرار است به طوریکه نقره را به صورت کانی خالص در منطقه مشاهده نمی‏کنیم بلکه این فلز با ارزش نیز به صورت ناخالصی در داخل کانیهای دیگر قرار دارند . بر اساس اندازه گیری های انجام شده عیار نقره در بعضی از قسمتهای معدن را تا ppm 900 تعیین کرده اند. همچنین مطالعات انجام شده بر روی سیستم محلولهای کانه دار منطقه نشاندهنده Mixing در منطقه می باشد به این صورت که با حرکت محلول کانه دار به سمت بالا هم زمان محلولهای فرورو نظیر آبهای جوی نیز به سمت پایین حرکت کرده اند واین دو محلول با یکدیگر اختلاط پیدا کرده اند و این مسئله سبب پایین آمدن شوری محلول در منطقه شده است .

گزارش مختصری از داخل معدن قلعه زری

مشاهدات صورت گرفته از معدن در عمق 100 متری به شرح زیر است .

1-     برای قطع رگه مس و استخراج آن از تونل اصلی که به صورت مورب به داخل زمین فرو می رود تونل های افقی خارج می شود که مسیر این تونل ها رگه را قطع می کند.

–     کانیهای مشاهده شده در دیواره تونل افقی شامل ترکیبات کربنات مس می باشد که این ترکیبات در واقع کانیهای اکسیدی این معدن می باشند.

3-     ترکیب و نام غالب کانیهای فوق الذکر مالاکیت می باشد.

4-     ترکیبات کربنات مس نمی تواند ماده استخراجی این معدن باشد زیرا طراحی کارخانه تغلیظ مس قلعه زری بگونه ای است که مس را از کانیهای سولفیدی جدا می کند نه اکسیدی

5-     گسل هایی در طول دیواره معدن موجود است که کانی سازی در داخل فضاهای خالی این معدن که بر اثر حرکت گسل ایجاد شده است صورت می گیرد.

6-     کانی‏های قابل استخراج این معدن از تیپ سولفوری و کانی کالکوپیریت می باشند.

7-     با توجه به زمینه سبز رنگی که حاشیه دیوارها از خود نشان می دهند می توان گفت که در این محدوده التراسیون از نوع کلریتی و گاها اپیدوتی یافت می شود.

8-     گسل موجود در معدن تا اعماق پایین (عمق بیش از 205 متر ) نیز امتداد می یابد.

9-     کارگران این معدن در دو شیفت کار می کنند و در عرض یک ماه بین 15-12 متر در داخل زمین پیش رفته و ماده استخراجی معدن را از دل کوه بیرون می کشند.

10-  معمولا برای استخراج هر تونل 3-2 نفر در آنجا کار می کنند.

نکاتی چند در مورد تغلیظ سازی مس به وسیله کارخانه قلعه زری

بعد از استخراج مس از این معدن در ابتدا کانیهای مس در محلی دپو می شوند و سپس به ترتیب برای تغلیظ آن مراحل زیر صورت می گیرد.

1- در مرحله اول بر روی سنگ های حاوی مس عمل خردایش صورت می گیرد که این عمل توسط سنگ شکن هایی با طرز کار متفاوت انجام می شود به این صورت که در ابتدا سنگ‏ها را به سنگ شکن اول منتقل می کنند. دهنه این سنگ شکن مانند قیف است و دارای دو فک می باشد که یک فک آن ثابت و فک دیگر آن متحرک است و با ضربه زدن فک متحرک بر روی فک ثابت سنگ ها خرد می شوند که معمولا اندازه قطعات خرد شده در این بخش بین 10-5 سانتی متر می باشند در این حالت قطعات خطر شده بر روی نوار نقاله قرار گرفته و به سنگ شکن دوم منتقل می شود که این سنگ شکن هم مانند نوع اول از نوع فکی است در این سنگ شکن قطعات سنگ ریزتر شده و آماده برای حمل ، سنگ شکن سوم می شود البته در محل انتقال سنگ ها از سنگ شکن دوم به سنگ شکن سوم غربال هایی وجود دارد که کار این غربال ها جدا کردن سنگ هایی است که اندازه آنها از حد استاندارد بزرگتر است در این حالت سنگ های با ابعاد بزرگتر که در دو بخش قبلی درست خرد نشده اند توسط نوار نقاله مجددا به سنگ شکن دوم بر می گردد تا دوباره عمل خردایش بر روی آن صورت گیرد و سنگ هایی که دارای ابعاد استاندارد هستند از غربال عبور کرده و به سنگ شکن سوم منتقل می شوند. سنگ شکن سوم از نوع دورانی است و در آن سنگ ها با قطر کمتر از یک سانتی متر خرد می شوند . این مرحله اولین مرحله جدایش مس از خرده سنگ ها می باشد و به نام مرحله خردایش معروف است.

2- دومین مرحله جدایش مرحله نرمایش می باشد که بعد از خردایش بر روی سنگ صورت می گیرد . در این مرحله مواد خرد شده وارد آسیاب می شود تا به صورت پودر درآید. آسیابهای این کارخانه چند نوع هستند که مهمترین آنها گلوله ای و میله ای است در اینجا طرز کار آسیاب گلوله ای شرح داده می شود.

این آسیاب تشکیل شده از یک محفظه بزرگ سربسته می باشد که در این محفظه گلوله های فلزی زیادی وجود دارد زمانی که قطعات خرد شده حاصل از مرحله خردایش وارد این آسیاب می شود گلوله های موجود در آسیاب با توجه به جنبش و حرکاتی که انجام می دهند به روی قطعات خرد شده ضربه زده و آنها را به صورت پودر در می آورد . لازم به ذکر است که این گلوله های فلزی بعد از مدتی تحلیل می روند و در نتیجه می بایست گلوله های جدیدی را وارد دستگاه کنند.

3- بعد از مرحله خردایش و نرمایش نوبت به سومین مرحله جدایش می رسد که اصطلاحا فلوتاسیون نام دارد در این مرحله برای جدا کردن مس از ترکیبات مسی محلولهای شیمیایی خاصی را به ترکیب اضافه می کنند در این حالت مواد با وزن مخصوص های متفاوت توسط سیلیکون از یکدیگر جدا می شوند سپس مواد تفکیک شده به سلولهای خاصی می روند و در این سلولها عمل فلوتاسیون صورت گرفته و مس از ترکیبات دیگر جدا می شود.

لازم به ذکر است که در این مرحله به خاطر وجود محلولهای شیمیایی و دوغ آب ترکیبات مس خیس می شود که باید آنها را خشک کرد به همین جهت مس تغلیظ یافته وارد دستگاه فیلتر مانندی می شود که قدرت مکش دارد این دستگاه به وسیله مکش آب را جذب کرده و سپس هوای فشرده شده را به ترکیبات می دمد تا مس با عیار بالا به سمت بیرون دستگاه حرکت کند. مجموعه عوامل بالا سبب تغلیظ و پر عیار کردن کانه مس می شود به این صورت که مسی که در ابتدا دارای عیار 2% بود بعد از عبور از مراحل توضیح داده شده دارای عیار 22% می شود بنابراین ، این کارخانه عیار مس را حداقل 10 برابر بالا می برد. مس های با عیار بالا را دپو کرده و بعد از آن توسط کامیون به کارخانه های مختلف حمل می‏کنند

معدن فیروزه نیشابور

در دست ساخت میباشد.

معدن سنگ بجستان

در دست ساخت میباشد.

معدن کائولن رخ سفید

این معدن در موقعت معادن کائولن باغ سیاه و گناباد در حوالی شهرستان گناباد قرار داشته و وجه تسمیه این معدن به دلیل وجود رنگ بسیار سفید آن می باشد که سبب نمود پیدا کردن معدن به صورت منظره سفید رنگ شده است. این کانسار نیز مانند دو معدن قبل روز باز است و به فرم پله ای استخراج می شود. خصوصیات کلی معدن به شرح زیر می باشد:

1- در قسمت فوقانی معدن یک لایه تیره رنگ با ضخامت چند سانتی متر مشاهده می شود.

2- در پله اول آلودگی به اکسید آهن زیاد و میزان سلیس بسیار بالاست.

3- در پله دوم آغشتگی به اکسید آهن کمتر است.

4- در پله های سوم و چهارم که همسطح زمین هستند آغشتگی اکسید آهن بسیار کم است و عملا می توانیم بگوییم که نسبت به پله های قبلی اکسید آهن بسیار کمی وجود دارد. احتمالا بخش ماده معدنی مرغوب در این پله بوده است که استخراج شده است.

5- در محل پله چهارم شکافی باز شده است که اگر راسته همین دهنه را بگیریم به سمت بالا می رود. این شکاف یا شکستگی در حقیقت گسل است و حاشیه سمت چپ آن آغشته به اکسید آهن شده است . لازم به ذکر است که در وسط این شکاف باند سفید رنگی مشاهده می شود که دارای کائولن با کیفیت خوب است. کائولن با کیفیت بالا در این قسمت خود موید گسلیده بودن این مکان می باشد که محلولها در این قسمت بیشتر اثر گذار بوده اند پس به طور خلاصه با توجه به توضیحاتی که داده شد می توان بیان کرد که در این محل اکسید آهن زیاد وترکیب کائولن با کیفیت خوب مشاهده می شود.

6- بعد از پله چهارم در محل پایین تر از تراز توپوگرافی ماده معدنی مرغوب وجود داشته که علی الاصول این ماده مصرفی را استخراج کرده اند.

در محل این معدن ترانشه هایی برای اکتشاف بیشتر زده شده است و مواد معدنی استخراج شده به صورت دپو در بعضی از قسمتها مشاهده می شود.

ماده معدنی این معدن از نظر کیفیت تفاوتی با دو کانسار کائولن قبلی ندارد اما به لحاظ میزان ذخیره بازدهی  کمتری دارد و این معدن به خاطر برداشت ماده معدنی در عمق زیاد به آبهای زیر زمینی برخورد کرده است . این مسئله به خاطر تجمع آبهای زیر زمینی و گاها سطحی در بخش هایی از معدن باعث آلودگی آن شده است و این موضوع سبب گل آلود شدن معدن شد که باعث اشکال در کار استخراج کائولن می شود. لذا برای تخلیه آب بایستی در این محل پمپ آب بگذارند.

معدن کائولن باغ سیاه:

این معدن در حوالی گناباد قرار داشته و سابقا در دست دولت بوده و هم اکنون به بخش خصوصی واگذار شده است. در حال حاضر شرکت سیلیکات شرق بهره برداری از این معدن را در اختیار دارد. به طور کلی کائولن نمونه ای از خاک صنعتی است که در این معدن به خوبی نمایان است و بخش های مختلف ماده معدنی به رنگ های مختلف در این کانسار دیده می شود که طبعاً از نظر کیفیت تفاوتهای ویژه ای با یکدیگر دارند.

مشاهده معدن چند نکته را در ذهن تداعی می کند که عبارتند از :

1- یکی از عوامل اکتشاف این معدن بیرون زدگیهای کوچکی از مواد مصرفی آن می باشد که تغییر رنگ آن با سطح زمین تا حدودی مشخص است. تا قبل از مرحله اکتشاف و باطله برداری از این معدن  تقریبا تمام قسمتهای معدن با قسمت های دیگر سطح زمین هم رنگ بوده است و بوته های خار تمام سطح زمین را می پوشاند بنابراین وجه تمایز زیادی بین معدن و دیگر قسمتها در گذشته وجود نداشت و همانطور که گفته شد فقط بیرون زدگیهایی که به صورت سینه کال در منطقه وجود داشت باعث اکتشاف این معدن شد. در اینجا ذکر این نکته لازم است که در زمین شناسی اقتصادی و اکتشاف معدن آن چیزی که در سطح می بینیم ملاک عمل نیست بلکه بایستی به یک سری شواهد زیر سطحی نیز توجه داشته باشیم. در این حالت ناچاریم چاله ، چاه یا ترانشه ای را حفر کنیم تا به ماده معدنی برسیم.

2- بخش عمده ماده معدنی مفید استخراج شده است و در حال حاضر برای قسمتهای دیگر باطله برداری می شود.

3- در سینه کالها آلودگی اکسید آهن بالاست و همچنین بعضی از بخش ها معدن سیلیس بالایی دارند.

4- به طور کلی در سینه کالها می توان موارد زیر را مشاهده کرد :

الف) قسمت تحتانی که به رنگ جگری یا شکلاتی رنگ دیده می شود و حاوی اکسید آهن است.

ب) قسمت فوقانی که دارای درصد سیلیس بسیار بالاست و دلیل بر افراشته بودن این قسمت نیز به خاطر مقاوم بودن سیلس در برابر عوامل فرسایشی است.

همانطور که می دانیم زون آرژیلیک مهمترین زون اکتشافی کانی کائولن می باشد و از آنجا که در این زون فرآیند آزاد شدن سیلیس را داریم لذا می توانیم وجود این زون را با توجه به درصد بالای سیلیسی که در قسمت فوقانی معدن یافت می شود توجیه کرد. به این صورت که با حرکت سیلیس در خلل و فرج و شکستگی موجود در سنگ به سمت بالا یک cap یا کلاهک سیلیسی به جای می ماند و وجود همین cap سیلیسی باعث شده است که قسمت فوقانی معدن مقاوم شده و به صورت قله مرتفع خود را از دشت جدا کند. با توجه به مطالب فوق الذکر می توان نتیجه گرفت که کلاهک سیلیسی که بیانگر زون آرژیلیک در منقطه می باشد می تواند یکی از نشانه های شاخص برای اکتشاف معدن کائولن باشد . با توجه به توضیحاتی که در مورد سیلیس در سطرهای بالا داده شد می توان اینطور استنباط کرد که سیلیسفاید شدن سنگ ها در معدن کائولن نشان دهنده این است که این سیلیس می بایست از محلی آمده باشد یا به عبارت دیگر منشائی داشته باشد . بنابراین منطقه منشاء احتمالا از سیلیس تخلیه شده و جای آن کانی دیگری جایگزین شده است و این کانی جایگزین شده می تواند از کانیهای مفید باشد یعنی این فرضیه را ایجاد می کند که در عمق به جای سیلیس ، کانیهای مفید می تواند تشکیل شود و این مسئله باعث این می شود که کاوشگر به کار حفاری و فعالیت های اکتشافی افق های پایین تر منطقه بپردازد و نهایتا با نمونه برداریهایی که انجام می دهد به نتیجه ممکنه برسد.

5- منشاء سیلیس در منقطه به دلیل بالا بودن آن در افق های پایین تر خاک و حمل آن توسط محلول های گرمابی بالارونده اولیه که خود حاوی سیلس بوده اند می باشد.

6- بطور کلی یک سری گسل های کوچک و بزرگ در منطقه دیده می شود که جهت شیب بعضی از آنها به سمت شمال می باشد و آغشتگی به اکسید آهن در محل شکستگی های قدیمی تر این گسل ها به خوبی نمایان است. همچنین در کنتاکت گسل ها سنگ های برش گسلی یافت می شوند.

7- سنگ مادر این معدن که در افق های پایین تر قرار دارد در حد آندزیت تا داسیت است.

8- با توجه به توضیحات داده شده توالی سنگهای این معدن از بالا به پایین به ترتیب شامل موارد زیر است :

الف) کلاهک سیلیسی در بالا

ب) بخش کائولینیزه شده که قسمت اصلی معدن را تشکیل می دهد و حاصل آلتراسیون بخش پایینی خود است.

ج) سنگ مادر غیر آلتره شده

9- با توجه به عدم  مسائل ایمنی در منطقه ، سنگ های بعضی از قسمتهای معدن که دارای شکستگیهای بسیار زیادی هم می باشند با توجه به لرزش هایی که بر اثر کار دستگاهها در این معدن موجود است ریزش کرده اند که می تواند باعث خطراتی برای پرسنل و کارگران این معدن رو باز باشد. از جمله مسائل ایمنی رعایت نشده در منطقه نبود سطح ایمنی و شیب مناسب برای جلوگیری از ریزش مواد معدنی می باشد.

10- با توجه به حجم زیاد باطله هایی که بر روی مواد معدنی قرار دارند در بعضی قسمت های معدن تونل های کوچکی برای ارزیابی ذخایر معدنی و کیفیت آنها حفر شده است و نمونه برداریهایی از آن قسمت ها صورت گرفته است که در صورت اقتصادی بودن ذخایر باطله ها را برداشته و کل ذخایر معدن را استخراج می کنند اما در صورتی که این کار (باطله برداری) مقرون به صرفه نباشد مواد معدنی مفید را از داخل همان تونل ها به بیرون می آورند.

11- همانطور که در قبل گفته شد این معدن دارای دپوهایی با عیارهای متفاوت است که هر یک از درجه خلوص ها می تواند برای مصرف های خاصی مفید باشد ضمن اینکه می توان برای فرستادن این مواد معدنی به کارخانه دپوهای مختلف را با یکدیگر مخلوط کرده و در مجموع سنگ معدن را که متوسط عیار دپوهای مختلف است به کارخانه تحویل داد.

12-  کار استخراج و بهره برداری از این معدن به خوبی انجام نمی شود زیرا باطله ها و غیر باطله ها با یکدیگر مخلوط شده اند، پله‏ها، پله های ردست استخراجی نیستند و همچنین مشکل ایمنی در معدن وجود دارد. این معدن از جمله معادن قدیمی است که در آن افراد زیادی کار می کرده اند و یا حتی بعضی افراد در این معدن بازنشست شده اند و یا در شرف بازنشستگی هستند. لازم به ذکر است که کارگران این معدن بسیار با تجربه هستند و می توانند میزان خلوص ماده معدنی را با چشم تخمین بزنند بطوریکه بررسی های آزمایشگاهی که بر روی سنگ انجام گرفته است و با حدسی که کارگران معدن نسبت به درجه خلوص سنگ زده اند 10% هم خطا نداشته باشد.

معادن کرومیت سبزوار

این معادن در شمال غربی شهرستان سبزوار واقع است و از نظر ژئومورفولوژی در یک ناحیه کاملا کوهستانی که از شمال و جنوب به دو دشت وسیع محدود می شود ، قرار گرفته اند .شکل کانسارهای مشاهده شده بصورت لایه ای ، عدسی و مدادی بوده و در سنگهای فوق بازیک سرپانتینی شده قرار گرفته اند .لازم به ذکر است رشته افیولیتی سبزوار که بصورت کمربندی در شمال شهرستان سبزوار واقع است سبب ایجاد این کانسارها گردیده .البته ذخایر کرومیت بیشتر خاستگاه ماگمایی داشته و با فرایندهای تبلور و ته نشینی ماگما در پیوند مستقیم است ، اما از انجاییکه این ذخایر در مجموعه افیولیتی تشکیل شده اند ، نشاندهنده اینست که خاستگاه ماگمایی آن پوسته اقیانوسی است .نوع کانیهای موجود در سنگهای فوق بازی که این ذخایر را در خود قرار داده اند ، دونیت و هارزوبرگیت است .این کانسارها معمولا دارای روند شرقی – غربی بوده که با روند عمومی ناحیه مطابقت دارد . از مهمترین کانسارهای این منطقه می توان به کرومیت مناطق گفت و فرومد سبزوار اشاره کرد .بر طبق نوشته حمیدرضا وطن پور و دکتر علیجان آفتابی ( مجله علوم زمین شماره 23-24 ) بافت و ساخت کرومیت های موجود در این نواحی را می توان به دو گروه عمده زیر تقسیم کرد :

1- بافت و ساختهای نخستین :که همه حاصل تبلور ، تجمع و ته نشینی کرومیت همراه با سیلیکاتهای اولیوین و پیروکسن در مراحل مختلف تبلور و ماگمای بازالتی می باشد .

2- بافت و ساختهای دومین : که از تغییر شکل و در هم ریختگی آنها زیر اثر پدیده تکتونیکی و غیر تکتونیکی بوجود می آیند .

کانسار سنگ آهن سنگان

این کانسار در 250 کیلومتری جنوب شرقی مشهد و 18 کیلومتری شمال شرقی روستای سنگان از توابع شهرستان خواف قرار دارد .نحوه قرارگیری کانسار در رشته کوههای با روند شمال غربی – جنوب شرقی بوده و شکل ذخیره عدسی مانند می باشد .این ذخایر در ارتباط با ماگماتیسم دوره ترشیری ( بویژه الیگومیوسن ) بوده و دو نظریه جهت خاستگاه آن عنوان شده است .

1- پیدایش از راه متاسوماتیسم : که در این حالت شکل گیری منیتیت را بصورت متاسومایسم بین توده گرانیتی منطقه با آهکهای مزوزوئیک موجود در ناحیه عنوان کرده اند .

2- پیدایش از راه ولکانیسم : که در این نظریه سنگ آهن با ترکیب گوتیت و منیتیت را وابسته به زون اسکارنی و مجموعه ولکانوسدیمنتهای پروتوزوئیک پسین می دانند .

در این معدن کانسارهای آهن را به دو تیپ I و II تقسیم کرده اند و میانگین عیار تیپ I را 53% و تیپ II را کمی بیش از 33% عنوان کرده اند .

معدن منیزیت ترشک محمدی

این معدن در حدفاصل بین بیرجند و نهبندان قرار دارد و در مسیر جاده که در نهایت منتهی به معدن منیزیت ترشک محمدی می شود مشاهدات زیر صورت گرفته است . در این مسیر گسل های بسیار بزرگ دیده می شود که کانه زایی در حاشیه آنها انجام شده است این گسل ها در واقع به مجموعه گسل های نهبندان معروف هستند و مسیر شرق ایران راطی می کنند. گسلش و تاثیر محلول های گرمابی در این ناحیه به قدری زیاد است که بزرگترین معادن منیزیت ایران در این باند تشکیل شده اند ضمن اینکه علاوه بر معدن فوق الذکر معادن گچ فراوانی نیز در این ناحیه یافت می شود.

واحدهای سنگی این ناحیه اکثرا از جنس مافیک و الترامافیکی می باشد در کنار این واحدها سنگ هایی به نام لیستریسیت مشاهده می شوند نام دیگر این سنگ ها افی کربنات است که از نظر ترکیبی از نوع آذرین و مجموعه افیولیتی می باشند و در کنار کانیهای آذرین « نظیر پروکسن» کانیهای کربناته نظیر کلسیت ومنیزیت نیز در آنها به وفور به چشم می خورد این سنگ ها خاستگاه مناسبی برای عناصر با ارزش فلزی نظیر پلاتین ، طلا ، جیوه و نقره می‏باشد که حتی از نظر اکتشاف طلا بر روی این سنگ ها کارهای بسیار بزرگی هم شده است. منیزیت موجود در این محل خود به عنوان نوعی لیسترینیت شناخته می‏شود با این تفاوت که این لیستریسیت منومنیرالی می باشد و فقط از یک کانی تشکیل شده است علاوه بر واحدهای سنگی مافیکی و الترمافیکی در این ناحیه واحدهای رسوبی و به ویژه واحدهای کربناتی نیز یافت می شود محلول گرمایی که سبب رسوب کانی مینیزیت در حاشیه این گسل می شود شامل کانیهای منیزیم داری است که منیزیم این کانی ها از واحدهای مافیکی والترامافیکی تامین می شود . عنصر منیزیم این محلول با سنگ های کربناتی حاشیه گسل ها واکنش داده و کانی منیزیت را به وجود می آورد. کانی منیزیت نهشته شده در طول گسل نهبندان در یک مسیر طولانی 100 کیلومتری امتداد پیدا کرده و معادن بزرگی را تشکیل می دهد. این معدن (معدن ترشک محمدی ) به صورت گسترده و به شکل چتری تا عدسی مانند است و ذخیره آن را به صورت رگه ای می توان یافت و هر چه به سمت پایین برویم میزان ذخیره ماده معدنی آن کم می شود. این معدن به صورت رو باز است و به فرم پله ای استخراج می شود . افق بالای معدن توسط لایه ای از خاک پوشیده شده است که این افق عمق چندان زیادی ندارد . محصول این معدن به کارخانه تهیه و تولید مواد نسوز منتقل می شود. قدمت آن بالای 40 سال است و شکستگی صدفی کانی منیزیت را به خوبی می توان در کانیهای این معدن دید. بخشی از عمل خردایش مواد معدنی این کانسار در همین محل صورت می گیرد به این صورت که در این محل دستگاههای سنگ شکنی وجود دارد که سبب خردایش مواد معدنی شده این مواد معدنی خرد شده را بر روی هم در محلی دپو می کنند و سپس به وسیله کامیون به کارخانه مواد نسوز حمل می کنند. شیوه استخراجی این معدن  علمی است به این صورت که مواد باطله و غیر باطله از یکدیگر تفکیک شده ، استخراج از یک طرف معدن انجام گرفته و پله هایی که برای استخراج زده شده است مطابق با اصول استاندارد می باشد به طوریکه موادمعدنی موجود در هر پله را استخراج کرده و سپس پله بعدی را زده اند.

معدن بازالت سوزنی سربیشه

این معدن در سربیشه بیرجند قرار داشته و ممکن است ترکیب سنگهایی این معدن از نظر پتروگرافی بازالت نباشد و چیزی در حد آندزی بازالت باشد ولی رویهم رفته به بازالت سربیشه معروف شده است . این سنگ دارای بافت پورفیری بوده و در حاشیه آنها ترکیباتی نظیر اولیوین و پیروکسن تجزیه شده اند این سنگها از نظر نحوه تشکیل حاصل فورانهای بازالتی در محیطهای خشکی است زیرا اگر این فوران ها در محیط های دریایی به وقوع می پیوست پیلولاوا تشکیل می شد. واحدهای سنگی این مجموعه حالت چین خوردگی نیز پیدا کرده است و حالت قائم ندارد و بعضی از قسمتهای تحتانی این مجموعه کاملا خوابیده و مورب است. اولین کسانی که بر روی این معدن کار کردن فارغ التحصیلان زمین شناسی دانشگاه مشهد بودند که البته خودشان اهل بیرجند هستند. مهمترین کاربرد این بازالت ها در کارهای ساختمانی است زیرا به خاطر شکل منحصر به فرد خود می تواند در برخی از کارهای تزئینی مثل پارک ها ، جوی ها و … از آن استفاده شود و حتی در بعضی موارد می توان آنرا برش زده و به عنوان سنگ فرش خیابان از آن استفاده کرد. بخش زیادی از کار در این معدن با کارگر ودیلم صورت می پذیرد و از آنجایی که قطعات سنگی این معدن کاملا سست است با استفاده از چکش و قلم و یا دیلم به راحتی از یکدیگر جدا می شوند . همچین در بعضی موارد که سختی سنگها زیاد است از انفجار هم استفاده می‏شود.

معادن طلای کوه زر تربت حیدریه

در 41 کیلومتری غرب تربت حیدریه قرار گرفته است . این معدن بر اثر کانی شناسی طلا و مس از محلولهای ماگمایی در سنگهای آذرین نفوذی تشکیل شده است .از نظر سنگ شناسی ترکیب سنگهای منطقه متشکل از توفهای مختلف اسید تا حدواسط (ترشیری زیرین) در منطقه بوده و توده نفوذی نیز ترکیب کوارتز مونزونیت –  گرانودیوریت و گرانیت را دارا می باشد .متوسط عیار طلا حدود 6-3 گرم در تن بوده و عیار مس در زونهای کانی سازی واقع در توده نفوذی و مجاور آنها 3/0 تا 11/1 می باشد .کانی سازی در این کانسار بیشتر توسط گسلها و زونهای گسلی کنترل شده است .محلول کانه دار در فضای گسلها و فضای بین برشها به حالت پرکننده ، مواد خود را برجای گذاشته اند.از نظر نوع آلتراسیون دو نوع پروپلیتیک و سیلیسی در منطقه وجود دارد که از نظر گسترش نوع اول گستردگی نسبتا زیادی در منطقه دارد .آلتراسیون پتاسیک نیز بطور محدود در توده های نفوذی بخش شمالی مشاهده می گردد .لازم به ذکر است برآوردهای انجام شده حاکی از ذخیره 5 میلیون تنی سنگ معدنی در این محدوده می باشد .

کانه زایی آزبست در مناطق جنوبی استان خراسان

کانی سازی در شرق ایران ( همچون نواحی بیرجند و نهبندان ) عمدتا در مناطق شکستگی ناشی از عملکرد گسلها حادث می شود .یکی از کانی سازیهای مهم در این منطقه رگه های آزبست است که در درزه ها و شکافهای سرپانتینیت ها دیده می شود.با توجه به اینکه در بیرجند و نهبندان نوارهای افیولیتی ایران وجود دارد ، لذا سرپانتینی شدن سنگهای الترامافیکی این نوارها می تواند خاستگاه مناسبی جهت تشکیل این کانی باشد .کانی سازی آزبست از نوع هارزوبورژیت بوده که تقریبا در تمامی سنگهای خانواده پریدوتیت صورت گرفته است .این سنگها به علت مقاومت کم در برابر عوامل فرسایشی عمدتا در مناطق با توپوگرافی پست و دامنه های کم ارتفاع قابل مشاهده هستند .در پایان لازم به ذکر است که طول الیاف آزبست متفاوت بوده و در حدود 10 – 1 میلیمتر می باشد و عیار آن نیز بطور میانگین 4 – 3 درصد تعیین گردیده است .