دانلود رایگان طرح نهایی معماری مجموعه فرهنگی -بخش هفتم

 

فصل پنجم

بررسی استاندارد ها و ضوابط

5-1- فضاهای مورد نیاز و عملکرد آنها در آمفی تئاتر

 

5-1-1- فضاهای اصلی

فضاهای اصل شامل کلیه فضاهایی است که وجود آن برای تئاتر ضروری است و بدون این فضاها کارئی و عملکرد تئاتر یا غیرممکن گشته و یا محدود خواهد شد. این فضاها به دو دسته فضاهای عمومی و خصوصی تقسیم می شوند:

 

5-1-1-1- فضاهای عمومی

فضاهای عمومی شامل کلیه فضاهایی است که تماشاگران در آن حاضرند یا در آن رفت و آمد دارند و حضور تماشاگران در آنها مجاز است. یک تئاتر از هنگامی که تماشاگر به سمت آن به راه می افتد با او ارتباط برقرار می کند. محل قرارگیری تئاتر و امکان دسترسی به آن و فاصله آن تا محل عزیمت تماشاگر در جلب تماشاگر به تئاتر بسیار مؤثر است.

 

* ورودی

ورودی عاملی برای جذب مردم می باشد. مسئله انتخاب رنگ و محیطی که قبل از ورود به سالن مردم در آن اجتماع می کند بسیار مهم است. از شرایط یک ورودی خوب داشتن فضای مناسب تجهیزات کافی مربوطه و سیرکولاسیون آسان است.

* ورودی باید به طریقی طرح ریزی گردد که سیرکولاسیون راحت و ساده داشته باشد و مردم به راحتی به سالن رختکن و سرویس های بهداشتی رفت و آمد داشته باشند. در زمان آنتراکت دو برنامه بوفه یا تریا جهت استراحت و تفریح آنان وجود داشته باشد. این مسئله می تواند برای خرج برنامه کمکی محسوب گردد.

* در صورت امکان برار هر نفر در سالن ورودی نیم متر مربع فضا در نظر گرفته شود البته فضای بوفه، توالت، رختکن جداگانه حساب گردد. سرانه سرسرای ورودی به ازای هر تماشاگر 09/0 مترمربع است.

* ورودی معمولاً باید فضایی مناسب برای عرضه پوستر عکسهایی راجع به برنامه در حال نمایش و هنرمندان داشته باشد. حتی گاهی فضایی جهت نمایشگاه گالری (وسایل هنرمندان) با ایمنی کامل در نظر گرفته شود. در صورت اضافه کردن این فضا باید برق این قسمت نیز به سایر قسمتها اضافه گردد چون معمولاً نمایشگاهها به چراغ و نورافکنهای متفاوت احتیاج دارند.

* یک ورودی خوب باید دید خوبی به مناظر بیرون داشته باشد. گاه دویارهای ورودی را رنگ روغن می‌زنند تا انعکاس مناظر بیرون به روی دیواره بوجود بیاید ولی باید طوری باشد که این انعکاس باعث آزاد چشم مدعوین نشود و بهتر است دیوارها ار شیشه ای در نظر بگیرند که ضمن دیدن بیرون از داخل و بالعکس بتوان برای نصب اعلانات برنامه از داخل و خارج ساختمان استفاده کرد.

* برای اینکه از داخل ورودی بیرون حتی در شب خوش منظره جلوه نماید درختها را چراغانی می کنند یعنی نورهای رنگی به آنها می تابنانند.

* گاهی برای استفاده از مناظر بیرون می توان تراس در نظر گرفت. ورودی اصلی تئاتر باید بخوبی به چشم آید و به آسانی پیدا شود. ورودیها اگر سرپوشیده باشند به لحاظ ریزش باران و فضائی جهت عرضه پوسترها در مقابل درب ورودی بسیار مطلوب است.

* درب اولیه تئاتر نباید فوراً رو به سالن انتظار باز شود بخاطر جلوگیری از سر و صدا و همچنین سرما و گرما. درها باید به صورت خودکار باشند. قسمت اول ورودی را معمولاً کمی بزرگ می گیرند که فروش بلیط در همان قسمت انجام شود.

* درب سالن ورودی اصلی باید به سایر قسمتها براحتی ارتباط داشته باشد و راهروها با علائم قابل تشخیص باشند.

* فضای سالن ورودی باید کاملاً و به نحو احسن نسبت به سالن اصلی نمایش آکوستیک باشد که اگر احتمالاً چند نفری در حین نمایش تمایل به رفتن به سالن اصلی را نداشتند مزاحم تماشاچیان داخل سالن نشوند.

* برنامه نمایش به هیچ عنوان نباید قطع شود این عمل اغلب توسط خود تماشاچیان بر اثر دیر آمدن به سالن به وجود می آید به همین دلیل فضائی شیشه ای برای این افراد در نظر گرفته شود که برنامه را ببینند و در هنگام آنتراکت به داخل سالن بروند و گاهی تلویزیون مدار بسته در داخل سالن انتظار این عمل را انجام می دهد.

* یکی از وسایل مورد نیاز سالن ورودی تلفن عمومی می باشد که باید در فضائی آرام و خصوصی و در دید عموم به کار گرفته شود.

* تسهیلاتی جهت افراد معلول در نظر گرفته شود. یکی از این موارد ایجاد محلهایی است که حتی در مواقع آتش سوزی به فرار آنان کمک کند. رامپهایی با شیب 12% تا 1% ساخته شود که در صورت عدم چنین رامپهایی باید آسانسور در نظر گرفته شود و در هر صورت نباید از پلاکان جهت این افراد استفاده نمود. برای معلولین با صندلی چرخدار باید راهروهای پهن و برای معلولین با عصا پلکان نرده دار تعبیه گردد.

* بلیط فروشی

ساده ترین نوع بلیط فروشی گیشه فروش است یعنی بطور مستقیم پول می دهند و بلیط می گیرند.

مسئله بسیار مهم در فروش بلیط سرعت فروختن می باشد وجود یک گیشه فروش بلیط با دو روزنه برای فروش و یا یکی برای فروش و یکی برای رزرو بلیط برای 1200 نفر کافی می باشد و بهترین فضا برای فروش بلیط حد فاصل ورودی و سالن انتظار می باشد. محفظه گیشه بسیار مهم است. اول آنکه بتوانند از لحاظ امنیت بسته شوند. دوم اینکه در ارتفاعی باشد که مردم احتیاج به دولا شدن نداشته باشند و ضمناً آنقدر هم بلند نباشد که مردم را کنجکاو به داخل گیشه نماید. ابعاد گیشه باید به حدی باشد که بلیط فروش بتواند براحتی بچرخد و حرکت بکند مساحت حداقل 5 مترمربع و حداکثر 7 مترمربع کافی است.

اگر همیشه درب ورودی آزاد و بصورت باز باشد بهتر است محلی اختصاص به فروش مجله و روزنامه داشته باشد. اگر بعلت ازدحام تماشاچیان مجبورند صف ببندند باید فضائی جهت صف آنان در نظر گرفته شود.

اتاقک فروش بلیط باید طوری باشد که به آسانی اطلاعات مربوطه را در اختیار مردم بگذارد و چه بهتر که این اطلاعات بصورت کامپیوتری داده شود مانند آنچه در آژانسهای هواپیمائی اعمال می شود. در سالهای اخیر فروش بلیط بسیار ساده و راحت شده بدون اینکه احتیاج به نیروی انسانی زیادی باشد و در عرض دو ساعت به وسیله ماشینهای فروش بلیط این عمل انجام می شود.

 

* سالن انتظار

سالن انتظار فضائی است که تماشاگران بعد از خرید بلیط و عبور از محل کنترل بلیط به آن وارد می‌شوند. در عین حال سالن انتظار محلی است که بین دو پرده نماش، تماشاگران در آن منتظر می مانند. در تئاتر شهر تهران، بلافاصله بعد از درب ورودی سالن انتظار قرار دارد. در واقع این تئاتر فاقد سرسرای ورودی است. این امر به تداخل عمل این دو فضا منجر شده و آشفتگی و نابسامانی بسیاری را ایجاد کرده است. لذا با توجه به تجربه تئاتر شهر تهران و تئاترهای مهم دنیا پیشنهاد می شود که سالن انتظار از سرسرای ورودی مجزا باشد. اما خود سالن انتظار می تواند یک سالن ساده باشد که افراد فقط در آن می ایستند. می توان گفت که سالن انتظار تئاتر شهر تهران چنین سالنی است با تعداد کمی صندلی و یک کافی تریای کوچک که در زیرزمین قرار دارد اما آسایش و راحتی تماشاگران ایجاب می کند که سالن انتظار دارای صندلیهایی برای نشستن باشد. همچنین سالن انتظار باید به اتاق نشیمن یعنی محلی که تماشاگران در آنجا می نشینند و با هم گفتگو می کنند راه داشته باشد به این محل اصطلاحاً لونژ می گویند. لونژ در عین حال می تواند به عنوان گالری و نمایشگاه یا محلی برای پذیرایی از مهمانان مخصوص یا اتاق تجمع در ساعاتی باشد که تئاتر کار نمی کند. سرانه سالن انتظار 2/0 مترمربع به ازای هر نفر در نظر گرفته شود. برای لونژ هم سرانه ای از 09/0 مترمربع تا 7/0 مترمربع ارائه شده است که اختلاف بسیار زیادی با هم دارند.

سالن انتظار آمفی تئاتر باید گنجایش افرادی را که سالن اجتماعات در خود جای می دهد داشته باشد. به این دلیل که قبل از شروع برنامه در سالن اصلی این عده بتوانند برای مدت چند دقیقه یا بیشتر راحت قدم بزنند، مطالعه کنند یا اینکه از بوفه و یا سایر فضاهای دیگر استفاده کنند. طبق استاندارد فضاهایی که برای هر نفر در نظر گرفته می‌شود باید یک مترمربع باشد. در این فضا باید محلی برای رختکن بوفه سرویسهای مردانه و زنانه اطلاعات و اعلانات و مبلمان در نظر گرفته شود.

 

* سالن

بطور کلی اغلب صاحبان آمفی تئاترها و سالنهای نمایش بر این عقیده اند که حداکثر تماشاچی را در حداقل فضا جایگزین سازند. غافل از اینکه تولید اشکالات زیادی از لحاظ دید تماشاچی و نحوه عبور و مرور پیش می آورد. اما در آمفی تئاترهای دانشگاهی و مراکز فرهنگی چون منظور سودجوئی مالکین نیست باید سالن به نحوی طرح ریزی شود که هنرمندان براحتی بتوانند از صحنه و تماشاچیان از صحنه و سالن استفاده نمایند.

در چنین فضاهایی چون برنامه هایی نظیر کنسرت، تئاتر، سینما و… انجام می شود و آمفی تئاتر چند منظوره می باشد صحنه نقش اصلی را بازی می کند و در نتیجه باید هم برای اجرا کننده و هم برای بیننده جذاب باشد.

بطور کلی مسائلی که در یک سالن اجتماعات مطرح می شود و باید به آن توجه کرد عبارتند از:

1ـ تعداد نفراتی که این سالن می تواند در خود جای دهد.

2ـ چیدن صندلیهای سالن نسبت به فرم کلی آن

3ـ فاصله صحنه تا اولین صندلی

4ـ زاویه دید برای هر تماشاگر

5ـ شیب یک سالن از ابتدا تا انتها و یا اختلاف ردیفها با یکدیگر

6ـ اندازه راهروهای فرعی

7ـ جنس و نوع و فرم صندلیهای سالن

8ـ دربهای اضطراری

9ـ اندازه راهروهای اصلی

10ـ سقف کاذب در (جهت آکوستیک، نور و پروژکتور، تهویه کولر و سایر تأسیسات و…).

11ـ دیوارهای کاذب (جهت آکوستیک، نور و فضای مناسب)

12ـ ارتفاع یک سالن

13ـ ارتفاع صحنه نسبت به سالن

14ـ فضای کلی صحنه

15ـ فضای زیر صحنه

16ـ ریلهای سقف صحنه جهت تعویض دکور و پرده

17ـ نورپردازی از (سقف سالن، سقف صحنه، از دیوارهای جانبی سالن از بالای صحنه و اتاق پروژکتور، زیر 8 صحنه و از دیوارهای جانبی صحنه)

18ـ رنگ کلی فضا و هماهنگی کلی دیوارها، کف، سقف، مبلمان و…

19ـ پوشش کف

20ـ پشت صحنه و اتاقهای مربوط به گریم، توالت و انبار دکور

چیدن مبلمان در آمفی تئاتر در درجه اول باید طبق ضوابطی باشد. ابتدا فرم کلی آن باید هماهنگی با فرم خود سالن داشته باشد. سپس صندلیها باید طوری چیده شده شود که هر تماشاگر بتواند براحتی کلیه قسمتهای صحنه را ببیند و از نظر دید ناراحتی و اشکالی پیش نیاید بهمین منظور باید اختلاف سطح دو ردیف را نسبت به یکدیگر حساب کرد و نیز باید فضای دید هر نفر را در هر ردیف مورد مطالعه و بررسی قرار داد.

*سالن چند منظوره

از اواسط قرن بیستم تلاشهایی صورت گرفت تا فضاهای نمایشی بصورتی در آید که برای تمامی هنرها قابل استفاده باشد. مجریان امور نه تنها می خواستند که از این فضاها برای تئاتر استفاده کنند، بلکه امیدوار بودند که از آنها برای انجام اپرا، موسیقی و کنسرتها نیز بهره ببرند.

فضاهائی که خاص موسیقی بودند، حجم فضائی بیشتری نسبت به بقیه موارد داشتند. کم کم نیاز به فضائی شد که بتواند با سالن و قسمت پشت پرده بطور توأمان ادغام شود. این امر باعث گشت که تغییرات زیادی در مورد عناصر استفاده شده در سقف و حتی در طرفین دیوارها بوجود آید و در بعضی از قسمتها سقفهای کاذبی بر روی بالکنها جهت تنظیم خصوصیات صوتی و ظرفیت شنوائی بوجود آمد.

در مراحل بعد نه تنها ایده بلکه تعریف فضاهای چند منظوره نیز از بین رفت. مسلماً گروههای تئاتر منطقه ای و حتی دانشگاههای بزرگ نیز قادر به تأمین هزینه های بالای این چنین ساختمانهایی که در مورد تمامی هنرها قابل استفاده باشند، نبودند. آنها نهایتاً قادر به ساخت یکی از اینگونه فضاها بودند.

بنابراین متخصصین آکوستیک، مهندسین و معماران در پی یافتن طرحی بر آمدند که بتواند از یک فضا برای اجرای هنرها استفاده کنند. تا اینکه مهندسین در سال 1960 سیستم های مکانیکی و الکترونیکی را بوجود آورند که قادر بودند براحتی شکل یک سالن را تغییر دهد، سقفها را خم کند یا آنها را تا بزند، بالکنها را کم و زیاد کند و مرزهای محوطه نمایشی را با توجه به فضای لازم تغییر دهد. در این دوره سیستمهای کنترل الکتریکی و همچنین نورپردازی پیشرفت زیادی کرده بود و مهندسین نیز با در نظر گرفتن اینگونه پیشرفتها فضاهای لازم را برای استفاده از موارد فوق بوجود می آورند، لازم به تذکر است که این مکانها منطبق با فضاهایی بوده که معماران بر اساس عملکردشان طراحی کرده بودند.

 

بطور یقین ابعاد و نوع خدمات فضاهای مختلف، متفاوت بوده است. بعنوان مثال فضائی که برای موسیقی دراماتیک لازم است (سکوی اجرا و فضاهای نشستن شنوندگان) با فضای لازم برای موسیقی کمدی و یا انواع دیگر موسیقی از نظر مقیاس متفاوت است و این تفاوت بسیار قابل ملاحظه می باشد.

یک فضای متناسب جهت توزیع و پخش مناسب صدای هنرمندان فضائیست که بطور فنی از نوع آواز و ابزار ایجاد صوت تأثیر پذیرفته باشد. در صورت رعایت چنین مواردیست که انعکاسها بصورت واقعی جلوه خواهند نمود.

بعنوان مثال هنگامیکه می خواهید یک دوست را که در طرف دیگر حیاط قرار دارد صد بزنیم، باید کمی به او نزدیک شده، ضمن قرار گرفتن در فاصله مناسب او را صدا بزنیم، نه اینکه از همان طرف با حالت فریاد او را صدا بزنیم، در مورد فضاهای مورد نیاز تئاتر و حدفاصل میان خواننده و شنونده نیز باید همین اصل رعایت شود و فضاهای مناسب با ابعاد مناسب در نظر گرفته شود. امروزه با پیشرفتهای مهندسی و ایجاد وسائل و امکانات توزیع صوت فاصله بین آخرین بیننده و خواننده افزایش یافته و صدا با کیفیت مناسبتری نسبت به زمانهای گذشته به شنونده می رسد.

تفاوت در مقیاس ها تنها در مورد فاصله خواننده و شنونده نیست بلکه به موارد همچون عرض فضای اجرا و Proscenium opening نیز مربوط می شود. بعنوان مثال عرض مناسب برای اجرای نمایش 12 متر می‌باشد در صورتی که عرض مناسب برای اجرای اپرا 27ـ 20 متر است.

بخاطر تفاوتهای عمده و فاحش در کیفیت فضاها، علی رغم پیشرفتهای تکنیکی که بوجود آمده است هنوز هم برای اجراهای مختلف، مشکلات عدیده ای وجود دارد و هنوز به این تفاوتها جواب مناسبی داده نشده است.

در هر صورت باید گفت که ایده سالنهای چند منظوره در شرایطی که رفاه و بودجه کافی وجود دارد کار چندان درستی نیست و لیکن در ممالک و نقاطی که امکان ایجاد سالنهای متعدد برای رسیدن به منظورهای خاص وجود ندارد می توان به ساخت چنین سالنهایی (سالنهای چند منظوره) مبادرت نمود.

 

* خروجیهای اضطراری

در طرح ریزی تئاتر باید تصور نمود کسانی که به سالن آمده اند افرادی هستند که برای اولین بار به آنجا می روند و هیچ نوع آشنایی با طرق فرار ندارند، پس باید به آنها شناسانده شوند.

حداقل تعداد دربهای خروج اضطراری باید دو عدد باشد، ضمن اینکه باید از یکدیگر فاصله کافی داشته باشند، در غیر اینصورت رل یک در را بازی می کنند.

در مورد درب خروجی ادتیریوم همیشه باید مسئله ایمنی در نظر گرفته شود اگر امکانات ساختمان طوری باشد که یک خروجی اضطراری فوری هم ساخته شود، بهتر است، در پی در نزدیکی صحنه باشد تا مردم نزدیک به صحنه نیز از آن درب فرار کنند. ولی بطور کلی تعبیه درب در سمت عقب سالن بی خطرتر است. در بعضی مواقع آتش سوزی از رستوران و آشپزخانه شروع می شود بنابراین در نزدیکی آنجا هم باید درب خروجی وجود داشته باشد.

عرض دربها در سالنهای مختلف عبارتند از:

عرض درب برای 200 نفر               3/2 متر

عرض درب برای 720 نفر               4/4 متر

عرض درب برای 3000 نفر             4/17 متر

معمولاً پهنای دربها بستگی به استفاده آنها دارد. بعضی از مقامات مسئول یک پهنای مشخص در نظر گرفته اند. که عرض 53 ـ52 سانتی متر برای 450 نفر است. تعداد دربها باید طوری باشد که سالن در عرض 5/2 دقیقه در حالت عادی تخلیه شود.

در راهروها باید چراغ باندازه کافی وجود داشته باشد تا بعد از ورود تماشاچیان باعث زمین خوردن آنها نشود و دید کافی داشته باشند. علائم روی دربها و دیوارها لازم است ولی بصورت قانون و استاندارد نیست. راههای خروجی باید دارای نور کافی و تهویه باشد. دربهای فرار همه رو به بیرون باز شود و دربهای خروجی رو به دو طرف. به هیچ عنوان از دربهای گردان استفاده نشود. دربهای سالن نیز باید بطرف دربهای اضطراری باز شوند (خروجی). دستگیره دربها معمولاً بیش از 5/7 سانتی متر نباشد.

اگر در راهروها از مصالح ضد آتش استفاده شود، برای تماشاچیان در مواقع اضطراری ضریب اطمینان بیشتری ایجاد می کند. یکی از سیستم‌های بد راهروها سیستم بطری است که یکدفعه باریک می شود و دیگری راهروهای پیچ در پیچ که بسیار خطرناک می باشند.

ج

 

* پارکینگ

پارکینگ علاوه بر آنکه مشکلی است برای صاحبان تئاتر و تماشاگران، یک مشکل اجتماعی نیز هست، ترافیک شدید، و فقدان محل پارک می تواند به نحو چشمگیری تعادل ترافیکی محلی را که تئاتر در آن ساخته می شود، بر هم بزند. بیشتر مشتریان تا محل پارک اتومبیل رانده و پیاده به تئاتر می روند. باید برای هر سه صندلی یک محل پارکینگ تهیه نمود. به فرض آنکه یک سوم تماشاگران با ماشین شخصی به تئاتر بیایند و هر اتومبیل چهار نفر سرنشین داشته باشد، تعداد اتومبیلهائی که می باید جا برای پارک آنها پیش بینی شود، چشمگیر می باشد. پارکینگ مجاور تئاتر برای خدمت به تماشاچیان برای پارک بعد از زمان تعطیلی کار می باشد و راه سرپوشیده به تئاتر باید تعبیه گردد. در ضمن ورودی سرپوشیده برای مسافران تاکسی در روزهای بارانی لازم است.

سطح اشغالی هر اتومبیل با درهای باز 12 مترمربع است که با احتساب 75/0 متر فاصله از چهار طرف، هر ماشین پارک شده 15 مترمربع، فضا نیاز خواهد داشت (برای ماشینهای متوسط که در ایران متداول است).

همچنین با احتساب 10 مترمربع برای هر ماشین، بعنوان فضای حرکتی، برای هر ماشین 25 مترمربع فضای توقف و حرکت بدست می آید.

در تعیین محل پارکینگ آمفی تئاتر رعایت نکات ذیل ضروری است:

1ـ استقرار در نقاطی که سر و صدا و نور ماشینها، اجرای نمایشها را مختل نکند.

2ـ دارای دسترسی مناسب به گیشه فروش بلیط و ورودی اصلی تئاتر باشد.

3ـ دارای دسترسی مناسب به خیابان برای ورود و خروج و جلوگیری از ایجاد گره ترافیک در هنگام ورود و خروج ماشینها در خیابان باشد.

4ـ حتی المقدور در دید نبودن ماشینها برای حفظ نظم بصری معماری و جنبه انسانی آن ضروری است.