آشنایی با کشور عربستان

ملاحظات تاریخی

عربستان احتمالاً محل اولیه سامی ها بوده است، که از چهار هزار سال قبل از میلاد مسیح به بین النهرین و فلسطین مهاجرت نمودند و بعداً به آشوری ها، بابلی ها، کنعانی ها و آموری ها معروف شدند.

دوران باستان – در هزار اول قبل از میلاد – حکومت منائیان در منطقه اثیر و در جنوب حجاز در طول ساحل دریای سرخ برقرار شده بود. در قرن اول قبل از میلاد، منائیان از مرکز تجارت خود در ددان (الاولی) دست کشیدند. منائیان یک مرکز تجاری در قسمت شمال مدائن تأسیس نمودند. در قسمت شرقی کشور دیلمون قرار داشت که ظاهراً یک مرکز سیاسی – فرهنگی واقع درکرانه خلیج فارس بود. گاهی این محل را همان جزیره بحرین دانسته اند اگر چه بخشهایی از قطعه اصلی نیز جزء آن بوده است و با قسمت های داخلی سرزمین که اکنون عربستان سعودی نامیده می شود روابط تجاری داشته است. اسکندر مقدونی قبل از مرگ نابهنگام خود در سال 323 قبل از میلاد قصد داشت عربستان را تصرف نماید و بعد از مدتی حاکمان بطالسه مصر تا حدودی بر ینبوع سلطه یافتند. ولی نبتائیان مانع از سلطه آن ها شدند. سپس کشور در معرض مبارزات سلطه طلبانه حبشی ها و فارسها قرار گرفت. در قرن پنجم بعد از میلاد، مکّه از نظر اهمیت جایگزین شهر پترای در دوره نباتئیان شده بود.

اعراب قبل از اسلام یک زندگی بدوی داشتند و قبائل عرب که برای امرار معاش به چوپانی وابسته بودند در جستجوی آب و چراگاه از جائی به جائی کوچ می کردند. کمبود آب و چراگاه موجب بروز رقابت و در نهایت جنگ و درگیری بین قبائل می گردید. زندگی اعراب قبل از اسلام را خشونت های اجتماعی، اخلاقی و مذهبی فرا گرفت بود و آنان برای امور و مسائل جزئی نیز دست به کشتار می زدند. بر حسب فرمایش قرآن مجید این سرزمین از زمان بنا شدن خانه خدا به وسیله حضرت ابراهیم مورد توجه خداپرستان بوده است. در دوران بت پرستی نیز بت های بزرگ در آن نگهداری می شده. این سرزمین با ظهور خاتم الانبیاء حضرت محمّد (ص) مرکز پایه گذاری تمدنی بسیار عظیم و جاودان شد. در زمان حیات حضرت محمّد (ص) اولین نظام سیاسی و اجتماعی پیشرفته برقرار شد و در زمان خلفای راشدین حکومتی همراه با قوانین و مقررات بوجود آمده بود، که رونق آن در سراسر جهان شهرت یافت، نفوذ این حکومت بواسطه برخورداری از عدالت، صلح و مساوات به شرق و غرب نیز رسید اما بعدها در طی قرون مسلمانان مورد هجوم فکری قرار گرفتند. هدف مهاجمان این بود که ابتدا تعالیم اسلامی را تحریف نمایند و سپس آن تعالیم را از قلوب و اذهان مسلمانان دور سازند و این سرزمین به دلیل ویژگی های خاصی مانند وجود محیط وحی، خانه خدا، روضه مطهر حضرت رسول (ص)، قبله گاه مسلمین، شعب ابوطالب، کوه صفا و مروه، حجر اسماعیل و مدفن بیش از هفتاد پیامبر (ص)، قبرستان بقیع، عرفات و منی نزد مسلمین ارزش والائی دارد و همه ساله میلیون ها مسلمان برای انجام حج و عمره به این سرزمین مسافرت می نمایند. خاک کشور فعلی عربستان در زمان های پیش از ظهور اسلام (دوره جاهلیت) همواره میان دولت های محلی و قبیله ای منقسم بود و هیچگونه قدرت واحدی حاکمیت نداشت. عربستان احتمالاً مهد نژاد سامی است. وجود این نژاد در عربستان به هزاره سوم پیش از میلاد باز می گردد. در اوائل قرن هفتم میلادی، دین اسلام به وسیله حضرت محمّد (ص) درمکه اعلام گردید. این دین در طی حیات پیامبر تقریباً در تمام عربستان رواج یافت. پس از وفات پیامبر دوره خلفای راشدین (ابوبکر، عمر، عثمان و علی ابن ابیطالب) آغاز شد. در زمان ابوبکر برخی از قبایل عرب دعوی استقلال نموده و برخی کسان دعوی پیغمبری نمودند، اما ابوبکر آنان را سرکوب نموده و سراسر جزیره العرب را برای اولین و آخرین بار تحت لوای اسلام وحدت داد. پیشرفت مسلمانان در مصر در زمان عمر به سبب برقراری روابط اقتصادی و فرهنگی محکمی میان آن کشور و عربستان گردید. حین خلافت عثمان، مکّه و مدینه از تجمل و ثروت فراوانی برخوردار گردیدند. در زمان خلافت علی (ع) فتنه خوارج آغاز شد. اگر چه حضرت آن را در نهروان به سختی شکست داد (38 هـ.ق) ولی این گروه از میان نرفته و عربستان مدت ها صحنه مساعدی برای تبلیغات آنان گردید. در زمان حکومت امویان، قسمت اعظم عربستان جزء قلمرو آنان بود. حکومت امویان تا سال 132 هجری قمری (650 م) به طول انجامید و از آن پس عباسیان بر آن مسلط شدند. قدرت عباسیان بر عربستان بیش از 1 قرن نپائید.  علویان مهمترین مخالفان حکومت عباسیان بودند که پیوسته برای دستگاه حکومتی مشکل ساز می نمودند. در اواخر قرن 2 هجری قمری (اوائل قرن نهم میلادی) علویان در عربستان قیام نموده اما کاری از پیش نبردند. از اواسط قرن دوم هجری پس از مرگ متوکل خلیفه عباسی، قدرت عباسیان در عربستان رو به زوال نهاده و عربستان به دنبال آن از حکومت های محلی ضعیف و کوتاه برخوردار گردید. عربستان در طی چند قرن وضع مغشوش و در هم ریخته ای داشت. در اوائل قرن دهم هجری قمری (16-م)، پرتغالی ها قصد حمله به مکّه را نمودند که عملی نگردید. در همان اثنا، خلفای عثمانی برای دفع خطر مسیحیان متوجه عربستان شده و به تدریج سواحل غربی و سایر نقاط کشور تحت حکومت عثمانیان در آمد. در قرن هفدهم میلادی قبایل عرب در عربستان شرقی قدرت یافته و قدرت عثمانی رو به زوال نهاد. در اواسط همان قرن حاکمیت ترکان بر ناحیه احساء نیز بر افتاد. در قرن هجدهم میلادی با توسعه نهضتی که شخص بنام ابن عبدالوهاب (بنیانگذار مذهب وهابی) الهام بخش آن بود، عصر جدیدی در تاریخ عربستان آغاز گردید. وی با حاکم شهر درعیه به نام محمّد ابن سعود متحد شد. پس از ابن سعود، فرزندش عبدالعزیز جانشین وی در اتحاد با ابن الوهاب شد. در اوائل قرن سیزدهم هجری (18-م) آئین وهابی در تمام قسمت های ناحیه نجد رایج بود. وهابیان به تدریج مکّه را تصرف کرده و کمی بعد قدرتشان از سمت شرق تا کرانه های خلیج فارس پیش رفت. از جانب جنوب، وهابی ها به یمن و حضرموت رسیده و از جانب شمال سوریه و عراق در معرض تهدید آنان واقع گردیدند. دولت عثمانی که از مقابله با وهابیون عاجز بود به مصر متوسل گردید و مصریان در عربستان قوا پیاده نموده و پیشروی نمودند. بریتانیائی ها نیز در برخی نقاط مداخله نمودند اما چندی بعد مجدداً آل سعود سر برافراشته و با تصرف ریاض آن را پایتخت خود معرفی نمودند. در این اثنا بود که جنگ داخلی میان خاندان آل سعود آغاز شده و شدت گرفت که این امر استقرار مجدد عثمانی و دست نشاندگان آن بر عربستان شرقی را تسهیل نمود. با افتتاح کانال سوئز در سال 1969 میلادی، عثمانی ها بر قدرت خود بر مکّه افزودند. معذلک آل سعود تحت رهبری عبدالعزیز ابن سعود قدر برافراشته و به فتوحاتی نایل آمدند. در سال 1903 میلادی ترکان عثمانی از ناحیه احساء بیرون رانده شده و اساس حکومت سعودی بنیان نهاده شد. در جنگ اول جهانی، سعودی ها با بریتانیا از در دوستی در آمدند. پس از پایان جنگ جهانی، سلطه عثمانی بر عربستان بطور کلی پایان یافت. در جنگی که میان عبدالعزیز ابن سعود و حسین ابن علی، شریف مکّه در گرفت، ابن سعود به پیروزی دست یافت و بدین ترتیب حجاز نیز جزئی از قلمرو وی شدکه سرانجام در سال 1351 هجری قمری (1932-م) عبدالعزیز عنوان سلطان عربستان سعودی را از آن خود نموده و به موازات آن کشور عربستان تأسیس شده و رسمیت یافت. در اوائل تنها ممالک خارجی که سعودی ها با آن رابطه داشتند ترکیه و بریتانیا بود. شوروی نخستین کشوری بود که این کشور را به رسمیت شناخت. انگلستان و فرانسه نیز کمی بعد آن را به رسمیت شناختند. مسئله تثبیت مرزها با همسایگان یکی از مشکلات عربستان پس از استقلال بود. در جنگ جهانی دوم، ابن سعود با آنکه طرفدار دول متفقین بود، بی طرفی خود را اعلام نموده و تنها از روی بی میلی به آلمان اعلان جنگ داد. ثروت ناگهانی که پس از جنگ از طریق نفت فراهم شد به اقتصاد عربستان رونق بخشید. عربستان سعودی هم اکنون دومین تولید کننده نفت در جهان است. از آنجائی که عربستان سعودی از عهده استخراج نفت بر نمی آمد، از این روی صدها هزار کارگر و متخصص از دیگر کشورها به این سرزمین سرازیر شدند که این امر خود موجب گردید که معیارهای خشک اخلاقی حاکم بر جامعه عربستان متزلزل شده و دگرگونی هایی در آن ایجاد گردد. ابن سعود در سال 1953 میلادی در سن 73 سالگی درگذشت، پسر ارشدش سعود ابن عبدالعزیز به سلطنت رسید و برادر وی فیصل ولیعهد گردید. در این اثنا، ازدیاد پول در زندگی اشراف و خاندان سلطنتی روز به روز نمایان تر می گشت. عبدالعزیز ابن سعود تا زمان مرگش کاملاً بر سیاست مملکت تسلط داشت، اما پس از وی پیوسته میان فیصل و سعود رقابت مخفی برقرار بود. در بحران سال 1956 میلادی کانال سوئز، عربستان سعودی با انگلستان قطع رابطه کرد و این حالت تا سال 1963 میلادی ادامه داشت. در سال 1958 میلادی سعود ناچاراً طی فرمانی قوه مجریه را به دست فیصل سپرد. بعدها فیصل ناگزیر استعفاء نموده و سعود خود دوباره بر اوضاع مسلط گردید. طی سالهای 63 – 1962 میلادی بار دیگر فیصل عهده دار امور کشور گردید. سرانجام در دوم ماه نوامبر سال 1964 میلادی، ملک سعود از کار برکنار شده و فیصل پادشاه کشور شد. از سال 1962 میلادی که سپاهیان مصری به یمن اعزام شدند، اختلاف میان مصر و عربستان سعودی حادتر شد. طی سالهای دهه 60، بارها مذاکراتی میان دو کشور بر سر یمن صورت گرفت اما نتیجه ای حاصل نشده و سوء تفاهم به قوت خود باقی ماند. از همان سالها نفوذ استعمار در عربستان شدت گرفته و این کشور به یکی از اصلی ترین مهره ها غرب در منطقه مبدل گردید. طی جنگ سال 1967 میلادی اعراب و اسرائیل، نیروهای سعودی برای مدد رساندن به ارتش اردن به آن سرزمین گسیل داشته و جریان نفت به غرب موقتاً قطع گردید. این عمل مجدداً در جنگ های سال 1973 میلادی نیز میان طرفین تکرار شد. در سال 1975 میلادی ملک فیصل به دست یکی از بستگان خود به قتل رسید، برادرش خالد به جانشینی وی رسید و فهد ابن عبدالعزیز، دیگر پسر ابن سعود نیز به عنوان ولیعهد عربستان معرفی شد. عربستان سعودی در میان اعراب رهبری کشورهای میان رو و محافظه کار وابسته به غرب را داراست. صدور نفت فراوان از این کشور همواره برگ برنده ای در دست غرب در مقابل کشورهای مترقی صادر کننده نفت بوده است.

پس از سقوط رژیم پهلوی در ایران، از سال 1979 میلادی، عربستان به مهره اصلی طرفدار آمریکا در منطقه خلیج فارس تبدیل گردیده است. در سال 1981 میلادی، شاهزاده فهد طرحی را برای برقراری صلح در خاورمیانه ارائه داد که مورد قبول ملل مسلمان و دول مترقی منطقه بخصوص ایران، سوری و لیبی قرار نگرفت و در اجلاسیه رهبران کشورهای عضور اتحادیه عرب نیز رد شد. با مرگ خالد در سال 1982، فهد به پادشاهی عربستان رسید.

اقوام و نژاد

در عصر جاهلیت، مردمانی در شبه جزیره عربستان سکونت داشتند که به طور کلی عرب نامیده و به دو دسته اعراب قحطانی و عدنانی تقسیم می شدند. این دو، از نظر تاریخی، ریشه مشترک دارند ولی عدنانیان در سلسله نسبت خود به حضرت ابراهیم (ع) می رسند و در نجد و حجاز بودند، اما عرب های قحطانی به یمن رفتند. این افراد تابع حکومتی نبودند و اساس ملیت آنان قبیله ای بود و اعضای هر قبیله از شیخ قبیله اطاعت می کردند. عصبیت جاهلی و قبیله گرایی افراطی افراد را به جان هم می انداخت و گاهی بر سر مسائل جزئی، جنگی چون نبرد بوس 40 سال طول می کشید. خونریزی، قساوت، غارت و تجاوز از برنامه های این قبایل بود. گر چه صحرانشینی و بیابانگردی پیشه عرب ها بود اما زندگی شهری به شکلی ضعیف در یمن، عدن، حضر موت، حجاز، یثرب و طائف دیده می شد. به لحاظ عقاید مذهبی، گروه کوچکی بدون آن که آداب و رسوم خاصی داشته باشند به خدای یکتا و آئین ابراهیم (ع) که دین حنیف نامیده می شد، معتقد بودند. در این کشور چند ملیت و قبیله با سنت های متفاوت حضور دارند:

vنجدیها که در مرکز عربستان قرار دارند و خاندان سعودی هم از همین منطقه هستند.

v حجازی ها که اهالی شهرهای مکّه، مدینه و جده را شامل می شوند؛ به اعتقاد خاندان آل سعود حجازی ها به لحاظ این که بازمانده های زائران عتبات عالیات هستند، شایستگی پذیرش مسئولیت های دولتی را ندارند؛ و به همین علت کمتر در ارکان دولتی صاحب مقام و منصب هستند.

v آسوری ها که اقلیتی ناچیز را تشکیل می دهند، بیشتر در حوالی مرز یمن و در منطقه کوهستانی جنوب غربی سکونت دارند.

نژاد مردم عربستان سفید پوست می باشد که از تیره سامی ها می باشند. بافت اجتماعی عربستان حاکی از تضاد شدیدی است که اگر جامعه عربستان را به مثابه هرمی در نظر بگیریم به ترتیب عبارتند از: شاه، شاهزادگان تکنو کراتها، ثروتمندان و بالاخره طبقه متوسط و توده مستضعف در آخرین قسمت هرم قرار دارند. این امر ناشی از ناسازگاری طبقاتی در بین اقشار و توده های مختلف در این کشور می باشد و بیشترین فشار اجتماع نیز بر قشر متوسط وارد می گردد.

ملاحظات جغرافیایی

کشور عربستان با 690، 149، 2 کیلومتر مربع وسعت (دوازدهمین کشور جهان) در نیمکره شمالی، نیمکره شرقی، در جنوب غربی آسیا، در منطقه خاورمیانه، در میان خلیج فارس و دریای سرخ، در شبه جزیره عربستان و در همسایگی کشورهای کویت، عراق، اردن در شمالع یمن در جنوب، امارات متحده عربی و قطر در شمال شرقی و عمان در شرق واقع شده است. این کشور حدود شبه جزیره عربستان را در بر گرفته و بر روی هم سرزمینی پوشیده از فلات ها و بیابان های وسیع است. کوه های آن عمدتاً در نواحی غربی کشور به موازات دریای سرخ کشیده شده اند که از جمله مهمترین آن ها می توان از سلسله کوه های سراه، جبل شمر، جبل طویق، جبل الطبیق نام برد. از جمله صحراهای کشور عربستان نیز می توان ببه نفوذ و ربع الخالی اشاره نمود. گفتنی است که بخشی از صحرای سوریه (بادیه الشام) نیز در شمال این کشور قرار دارد. رودهای کشور عربستان تماماً فصلی و یا اتفاقی می باشند. آب و هوای کشور در نواحی ساحلی گرم و مرطوب و در سایر نواحی گرم و خشک و کم باران است. بلندترین نقطه آن حدود 133، 3 متر ارتفاع دارد. پادشاهی عربستان صعودی در سال 1932 پایه ریزی شده و حدود 5/4 شبه جزیره عربستان را در می گیرد. این کشور از غرب با دریای سرخ، از شمال با اردن، عراق و کویت، از شرق با خلیج عرب، قطر، امارات متحده عربی و عمان و از جنوب با یمن هم مرز است. عربستان سعودی کشوری اسلامی است که در آن «شریعت» که قانون مقدس اسلام است زیر بنای چهارچوب شرع و زیر بنای قانون اساسی است. برداشت وهابی از مذهب سنی اسلام دین رسمی کشور است که به دقت اجراء می گردد.

ویژگی های اقلیمی

آب و هوا

آب و هوای عربستان عموماً خشن و ناسازگار است. دمای هوا در طول روز بالاست و غالباً تغییر آب و هوا طی روز شدید است. آسمان معمولاً چنان صاف و روشن است که خورشید به شدت می تابد و گرما و نور از سطح سنگ ها و ماسه های خشک منعکس می شود. آفتاب، صاف و سوزنده است. وزش بادهای سوزان، گردباد و سراب در طی روز چندین بار اتفاق می افتد. در شب هوا معتدل و اغلب سرد است و شدت تابش نور ماه و ستاره به شب جلوه خاصی آسمان می دهد. بارندگی در همه جای شبه جزیره کم و از سالی به سال دیگر متغیر است، این سرزمین در معرض خشکسالی های ادواری است که ممکن است از ده تا سی سال طول بکشد. با این وجود، حتی ریزش کمی باران می تواند سیل های تند و ویرانگری را در وادی ها جاری کند و دشت را به یکباره سراسر سبز نماید.

با وجود این شباهت های اقلیمی، در سراسر منطقه، چند نوع آب و هوای مشخص وجود دارد. سواحل دریای سرخ و خلیج فارس آب و هوای کاملاً استوایی دارد و مشخصه آن رطوبت زیاد و طاقت فرسایی (بین 60 تا 80 درصد) است که از بادهای ساحلی و بارندگی ناچیز 8 میلی متر در سال ناشی می شود. در کوه هایی که در قسمت هایی از غرب، جنوب غربی و جنوب شرقی شبه جزیره واقع است، آب و هوا معتدلتر می باشد. کوه های غربی اغلب یخ و برف دارد، با این وجود میزان بارندگی از 500 میلی متر تا بیشتر از 750 میلی متر تغییر می کند.

v ارتفاعات غربی

نام این منطقه جبال سروات است که از خلیج عقبه در شمال شروع و به منطقه حجاز و عسیر در جنوب ختم می شود. بین این کوه ها و ساحل دریای سرخ، دشت باریکی بنام تهامه قرار دارد.

v نجد

ارتفاعات مرکزی عربستان سعودی در آن واقع شده و در رشته کوهی بنام شمر و عارفی از شمال به جنوب در آن امتداد دارد این منطقه قسمت اعظم کشور سعودی را تشکیل داده و در مرکز شبه جزیره عربستان واقع شده است.

v صحرای نفوذ در شمال عربستان سعودی واقع و مرکب از تپه های شن سرخ است.

v صحرای الدهناء

این منطقه بین صحرای ربع خالی در جنوب و صحرای نفوذ در شمال واقع شده است. صحرای دهنا یا ربع خالی، دشت وسیعی از ریگ سرخ است که تمام قسمت جنوب شرقی عربستان را در برگرفته و 820000 کیلومتر مربع وسعت دارد.

v منطقه احساء

در ساحل شرقی خلیج فارس واقع شده که بعضی از قسمت های آن به علت وجود چشمه های آب شیرین قابل کشت وزرع است.

تقسیمات کشوری

ریاض

مرکز حکومت، مقر وزارتخانه ها، مؤسسات مرکزی دولتی و سفارتخانه ها می باشد و این شهر زیبا را مروارید صحرا می خوانند و مساحت آن 1600 کیلومتر مربع و جمعیت آن بیش از دو میلیون نفر است. ریاض دارای دو دانشگاه بنام ملک سعود و دانشگاه تخصصی نظامی و امنیتی می باشد. شهرداری ریاض دارای 17 شعبه می باشد و با مشکل کمی آب شرب و قابل استفاده روبروست، البته با توجه به این موضع که جمعیت شهر ریاض افزایش قابل توجه ای داشته از طرف دولت سعودی اقداماتی برای تأمین آب شرب، صورت گرفته است از جمله حفر چاه های عمیق و استفاده از چاه های سابق ریاض دارای کارخانجات سیمان، گچ، پلاستیک، آلومینیوم، کبریت سازی و ایستگاه رادیوئی و تلویزیونی مستقل است و در روستاهای اطراف شهر مردم به کشاورزی مشغولند و محصولات آن ها علاوه بر خرما، سبزیجات و میوه نیز می باشد.

جده

جده بعد از ریاض بزرگترین شهر و بندر اصلی عربستان سعودی در دریای سرخ است دارای دو فرودگاه بین المللی (ملک عبدالعزیز و اسلامی) است که محل ورود اکثر زائران حج می باشد که از طریق هوا و دریا به این کشور می آیند. مساحت این شهر 1200 کیلومتر مربع و دارای جمعیتی بیش از یک و نیم میلیون نفر می باشد؛ از نظر صنعتی و تجاری فعال بوده و دانشگاه ملک عبدالعزیز در آن واقع است. یکی از مهمترین ویژگی های شهر جده که آن را عروس دریای سرخ می نامند – جنبه گردشگری آن است؛ چشمه ملک فهد (در ساحل دریای سرخ) که آب به ارتفاع 26 متر از سطح دریا می رسد، یکی از زیباترین مناظر (بخصوص در شب) می باشد و دارای یک جاده باریک به طول 80 کیلومتر در طول ساحل دریای سرخ است. آب و هوای این سرزمین در تمام فصل های سال گرم و مرطوب است.

مدینه منوره

مدینه در 500 کیلومتری شمال مکّه، در زمین همواری بین دو کوه (اُحد و عیر) قرار گرفته و آب و هوای گرم و خشکی دارد. این شهر در عصر جاهلیت یثرب نام داشت که با ورود پیامبر اکرم (ص) بدان، مدینه النبی نام گرفت. کوه اُحد در شمال مدینه قرار دارد. کوه های طی در مشرق و کوه عیر در جنوب آن واقع است. این شهر را شش دره از اطراف احاطه کرده، که مشهورترین آن ها دره العقیق است.

مکّه معظمه

قبله گاه مسلمانان سراسر جهان و دارای اماکن مقدس بسیاری می باشد.

طائف

طائف تنها شهر عربستان سعودی است که آب و هوای معتدل دارد و به همین جهت ییلاق این کشور محسوب می شود دارای محصولات کشاورزی متنوع بوده و میوه آن معروف است. از جمله مناطق زیبای طائف منطقه هدی و منطقه شفا است که به دلیل مرتفع بودن آب و هوای بهتری دارد.

بریده

در واسط نجد واقع گردیده و شهر عنیزه نزدیک آن است. بریده و عنیزه هر دو دارای هوای معتدل و دشت های حاصلخیز کشاورزی هستند و بازارهای عربستان سعودی از محصولات این دو شهر استفاده می کنند.

دهران (ظهران)

این شهر مرکز شرکت نفت عرب و آمریکا (آرامکو) می باشد و شامل خانه های کارمندان و کارگران است.

ملاحظات سیاسی

حکومت کشور عربستان پادشاهی است. در عربستان قانون اساسی مدون و رسمی وجود نداشته و قوانین و مقررات مدون سال 1926 و همچنین مصوبات سال 1953 و اصلاحات بعدی روی هم پایه های اصلی قانون اساسی کشور را تشکیل می دهند. در این کشور مجلس قانونگذاری وجود نداشته و هیئت وزیران انتصابی که عمدتاً از میان شاهزادگان انتخاب می شوند نوعی واحد قانونگذاری را تشکیل می دهند. بر این اساس، فعالیت احزاب در عربستان ممنوع است، با این حال چند گروه ضد دولتی به فعالیت مخفیانه مبادرت می نمایند. عربستان سعودی در سال 1932، از انگلستان مستقل شده و روز ملی آن برابر با دوم نوامبر است. این کشور طی سال 1945 به عضویت سازمان ملل در آمده و علاوه بر آن در سازمان های اتحادیه عرب، کنفرانس اسلامی، اوپک، آاوپک، اکوا، فائو، یااآ، بانک جهانی، ایکائو، آیدا، ایفک، ایلو، ایمکو، ایمف، ایتو، یونسکو، یوپو، وهو، ومو، شورای خلیج و کشورهای غیر متعهد نیز عضویت دارد.

در دهه 1970، پس از افزایش قابل توجه قیمت نفت، عربستان توانست کشورهای غربی را برای مقابله با نفت غیر عرب استوارتر کند. در سال 1990، پس از حمله عراق به کویت و تهدید عربستان سعودی، این کشور به میزبانی هیئتی با عنوان هیئت آزادی کویت مبادرت نمود. در طول و پس از جنگ خلیج فارس تقاضای آزادی سیاسی و اجتماعی مردم افزایش یافت که در نتیجه آن در سال 1992 تغییرات اندکی در سیاست های کشور اعمال گردید.

ساختار حکومتی

پیش از اسلام، عرب ها زندگی آشفته و بی سامانی داشتند. نه آئین واحدی داشتند و نه به قوانین اخلاقی پایبند بودند. کشتار و چپاول یکدیگر در میانشان رواج داشت و در فقر شدید اقتصادی و فرهنگی به سر می بردند. حضرت محمّد (ص) با آوردن قوانینی مقدس زندگی تازه ای را برای آنان بنیانگذاری کرد. این کار به دست خلفای بعدی تکامل یافت و زندگی مسالمت آمیز جای درگیری های قومی و قبیله ای را گرفت.

بنابراین عقیده سنیان خلفای راشدین سنت پیامبر (ص) را دقیقاً رعایت کردند و با خدمات بی دریغ خود نهالی را که پیامبر اکرم (ص) کاشته بود بارور ساختند. از معاویه به بعد شیوه خلافت دگرگون گشت و خلفای بنی امیه و بنی عباس ریاست و حکومت متجملانه و پر زرق و برق را جایگزین رهبری ساده و آمیخته با معنویت خلفای راشدین ساختند. رشیدیها که تا سال 1870 م در حجاز قدرت روزافزون داشتند. در برابر سپرده الهسا و نواحی سالحی آن به ترکها توانسته بودند، روابطی دوستانه با ایشان داشته باشند. محمّد بن رشید توانست در سال 1891 بر ریاض پایتخت سعود دست یابد – اما خاندان سعود توانستند فرزند ده ساله خود عبدالعزیز را برداشته و به کویت فرار کنند. عبدالعزیز همچنان که رشد می یافت مسائل حجاز و به دست آوردن میراث پدری را به یاری انگلیسی ها از نظر دور نمی داشت. سرانجام هنگامی که عبدالعزیز به سن بیست سالگی رسید توانست از یک فرصت مناسب استفاده کرده و با دویست همرزم فدائی وارد ریاض شود و بر اقامتگاه رشیدی ها دست یابد. عبدالعزیز با تصرف جایگاه پیشین پدر در 1962 م موقعیتی بدست آورد و بعدها توانست جنبش اخوان را نیز بنیان گذاری کند. این گروه که عمدتاً از یک سازمان چریکی تشکیل می شد. موفق شد با فتح ها در 1913 م همراه با یاران وهابی خویش راهی به سوی خلیج فارس و هندوستان که مستعمره انگلیس بود، باز کند. در این احوال جنگ جهانی اول به خاورمیانه کشانده شده بود و عبدالعزیز دو رقیب عمده را در برابر می دید، در شمال ابن رشید فعالیت داشت و در حجاز حسین بن علی که از خانواده هاشمی بود، نقشه وحدت عرب را در سر می پروراند. ملیون عرب که آن زمان در شهرهای مهمی چون قاهره، بیروت، دمشق، بغداد و کویت پراکنده بودند، چشم امید به حسین بن علی دوخته بودند و به او به عنوان جانشین حضرت محمّد (ص) می نگریستند انگلیسی ها که نخست در جنگ با عثمانی ها به یاری عبدالعزیز بن سعود چشم داشتند موقعیت حسین بن علی را بهتر دانسته از هر جهت به تقویت او پرداخته بودند. رابطه دوستانه او با نیروهای انگلیسی تا آنجا تحکیم یافت که دولت انگلیس، استقلال مشروطه حکومت این امیر را در 1914 م تعهد و تضمن کرد. حسین بن علی در سال 1916 م بنام پادشاه حجاز بر نیروهای عثمانی در مدینه حمله برد از این گذشته حسین خود را سلطان اعراب نیز نامید ولی این عنوان مورد پذیرش هیچ یک از دو دولت انگلیس و فرانسه قرار نگرفت. ترکان عثمانی که تا کنون از سوی عربستان و صحرانشینان آسوده خاطر بودند، حال با اقدامات حسین و فرزندش فیصل که در کنار لاورنس با چریک های عرب بر قوای عثمانی حمله می برد، با مشکل تازه ای روبرو شدند. «عبدالعزیز بن سعود» در سال 1921 م جنگهای خود با این رشید را از سر گرفت و مرکز حکومت وی هایل را به دست آورد و بدین ترتیب بر مرکز و شرق عربستان تسلط یافت. در سال 1926 م ابن سعود در حجاز قدرت مطلقه را بدست آورد و دولت عربستان رسماً در 1932 م تأسیس شد. سعودی ها در فوریه 1945 م رسماً به آلمان اعلان جنگ دادند و آمریکائیان پس از پایان جنگ فرودگاه بسیار پیشرفته ای در ظهران عربستان ساختند و حق استفاده از آن پایگاه هوائی را برای خود حفظ کردند. پس از عبدالعزیز فرزندش سعود به سلطنت رسید و ملک سعود خوانده شد از جمله اقدامات وی می توان تأسیس دانشگاه ریاض را نام برد. ملک سعود با همه حسن رابطه ای که با غرب داشت در جریان جنگ سوئز نفت را بر روی انگلستان بست. ملک سعود در نوامبر 1964 م از سلطنت کناره گرفت و برادرش فیصل جانشین او گردید. در سال 1967 م که جنگ اسرائیل و کشورهای عربی آغاز شد عربستان لوله های نفت خود را بر روی کشورهای پشتیبانی اسرائیل بست. در بهار 1975 م شاهزاده فیصل بن مساعد با شلیک چند گلوله در سینه عمویش (ملک فیصل) او را در دم کشت. پس از ملک فیصل برادرش خالد به سلطنت رسید و برادر دیگرش فهد بعنوان ولی عهد تعیین گردید. پادشاه جدید دوره سلطنت خود را با اعلام یک عفو عمومی در مورد کلیه زندانیان و تبعید شدگان سیاسی آغاز کرد. «خالد بن عبدالعزیز» از سال 1975 م تا 1982 م سلطنت کرد و در این سال درگذشت.

«فهد بن عبدالعزیز» بعد از درگذشت برادرش خالد به سلطنت رسید و پادشاه فعلی کشور است وی برادرش عبدالله بن عبدالعزیز را به عنوان معاون دوم هیئت وزیران و وزیر دفاع منصوب ساخت. بنابراین عربستان سعودی تنها کشوری در جهان است که دو امیرزاده به عنوان دو ولیعهد برای یک کشور تعیین شده اند، زیرا در عربستان، معاون دوم هیئت وزیران در حکم ولیعهد آینده و بالقوه به غیر از ولیعهد فعلی می باشد.

 

آب و کشاورزی

یکی از مشکلات کشور عربستان، مسئله کمبود آب می باشد، که این امر دولت را برای تأمین آب آشامیدنی مردم و آب قابل استفاده برای کشاورزی با مشکلاتی مواجه کرده است. قسمت اعظم خاک کشور از صحراهای شنزار و لم یزرع تشکیل شده است که به هیچ وجه قابل کشت و بهره وری نیستند.

اما در سواحل دریای سرخ و خلیج فارس قسمت هائی وجود دارد که در اثر بارندگی موسمی جویبارهائی بوجود آمده و در بعضی نقاط دیگر نیز با حفر چاه زمین هائی را قابل کشت کرده اند. دولت پس از تأسیس وزارت کشاورزی و آب؛ «وظیفه تأمین آب آشامیدنی مردم، آب قابل استفاده برای کشاورزی، توسعه نواحی زیر کشت و رسیدگی به وضع کشاورزان» را بر عهده دارد. به همین دلیل واحدهای کشاورزی متعددی تأسیس نموده که وظیفه این واحدها راهنمائی کشاورزان و دادن کود و ماشین آلات به آن ها می باشد وزارت کشاورزی طرح هایی را در دست اقدام دارد که مهمترین آن ها عبارتند از؛ احیای صحرای شمال، اسکان عشایر خانه بدوش، آبیاری و زه کشی در احساء، بهبود آبیاری و زه کشی در قطیف، توزیع اراضی بایر، جلوگیری از حرکت شن و ماسه در احساء و سدسازی در عربستان.

دامداری

همراه با گسترش و تنوع کشاورزی در سراسر عربستان، دامداری، شبانی دچار بحران شدیدی خواهد شد. این امر ممکن است به جز منافعی که در آینده از بیشتر قسمت های عربستان به دست خواهد آمد بر گرایش های سنتی و عزت نفس مردم صحرانشین و بومی نیز تأثیری عمیق داشته باشد. در شمال عربستان دامداری در اثر دو تحول بلند مدت دچار بحران شده است. «عبدالعزیز بن سعود» به دلایل سیاسی و مذهبی، یکجانشین کردن عشایر در جوامع کشاورزی را بسیار زود – یعنی در اوایل قرن بیستم – آغاز کرد و پس از او این سیاست از سوی جانشینان وی ادامه یافت. توسعه زمین های قابل کشت یک عامل فشار است. زیرا زمین های کشاورزی در بخشهایی توسعه می یابد که چراگاه های مناسب وجود داشته باشد و از این مهمتر سیاست های دولت، در مورد کنترل عشایر باقیمانده و تأمین منابع آب دائمی برای آنان است. چراگاه های اطراف منابع آبی دائم، تا چندین کیلومتر بکلی از بین رفته است و امروزه علوفه را باید از خارج کشور وارد کنند. همچنین چراگاه های دورتر در اثر استفاده بی رویه در معرض خطر نابودی قرار گرفته اند. زیرا انتقال آسان آب و آذوقه به وسیله کامیون و زندگی چادرنشینی صنعتی در میان بعضی گروه ها این امر را تشدید می کند.

جهانگردی

جهانگردی در عربستان به سه بخش عمده تقسیم می شود:

جهانگردان داخلی

بازدیدکنندگان تجاری

شرکت کنندگان در مراسم زیارت و مناسک حج

دولت عربستان سعودی از طریق وزارت حج و اوقاف کلیه امور مربوط به حجاج را سرپرستی و رسیدگی می نماید. لازم به تذکر است که اگر چه عربستان سعودی کشوری است در مراحل اولیه رشد و توسعه و در بسیاری از موارد در امور اجرایی مواجه با اشکالات است اما امور مربوط به حج و رسیدگی به وضع حجاج را به شکل مطلوبی انجام می دهد، زیرا با توجه به این که هر سال متجاوز از چند صد هزار نفر برای انجام مناسک حج و زیارت به این کشور سفر می کنند، در تمام شبانه روز مأمورین مربوطه ضمن آشنائی به وظایف خاص خود با دقت و سرعت در تمام مراحل موجبات تسهیل انجام مناسک حجم و سایر اعمال زیارتی را جهت رفاه و آسایش حجاج فراهم می کنند. وزارت حج و اوقاف این کشور به تدریج اقدامات لازم را برای احداث بناهای مورد احتیاج و فراهم نمودن سایر وسایل مورد نیاز انجام می دهد. از جمله کارهائی که در این زمنیه انجام شده تأسیس سه مرکز نمونه برای حجاج است که دو مرکز در جده و یکی در بندر ینبع واقع است. این مراکز را اصطلاحاً شهر حجاج (مدینه الحجاج) می نامند، این شهرها شامل مراکز و ساختمان هائی است که وسایل مورد نیاز حجاج در آن ها دایر شده است. از مراکز موجود در جده یکی در کنار فرودگاه جده و دیگری در کنار بندر جده ایجاد شده و محل اقامت حجاجی است که با هواپیما و یا کشتی مسافرت می کنند. دولت عربستان درآمد سالیانه خود را از محل عوارضی که کلیه حجاج می پردازند تأمین می کند، به این معنی که کلیه حجاج مبلغ 84 ریال سعودی بابت عوارض ورود باید بپردازند. علاوه بر مبلغ فوق 35 ریال سعودی بابت هزینه رفت و آمد به عرفات، 300 ریال بابت چادر، 25/11 ریال بابت رفت و آمد به مکّه و جده 25/1 101 ریال بابت هزینه رفت و برگشت به مدینه با اتومبیل از کلیه حجاج دریافت می شود.

ملاحظات علمی

طی سنین 4 تا 6 سال کودکان عربستانی در مراکز پیش دبستانی مختلط ثبت نام می گردند و این در حالیست که در سن 6 سالگی با آغاز دوره آموزش رسمی، دختران و پسران در مدارس جداگانه به تحصیل می پردازند.

مهاجرت

عربستان با داشتن 000/240/2 کیلومتر مربع وسعت و جمعیتی حدود 20 میلیون نفر کشوری مهاجرپذیر تلقی می شود. و برای گردش چرخ های اقتصادی، نظامی، اداری، خدماتی خود به نیروهای انسانی خارجی نیاز دارد. از این جهت در تمام زمینه ها، از مشاورین وزراء، خلبانان هواپیماهای نظامی و غیر نظامی گرفته تا رانندگان اتوبوس شهری و بین شهری و خدمتکاران منازل از نیروی انسانی خارجی استفاده می شود. و این یکی از عواملی است که زمینه سلطه خارجی را بر این کشور فراهم می نماید. آمار جمعیت کشورهای خارجی مختلف در عربستان به شرح ذیل می باشد:

یک میلیون نفر از یمن شمال، 750 هزار تا یک میلیون نفر پاکستانی، 180 هزار نفر هندی، 185 هزار نفر ترک، 40 هزار نفر آمریکایی، 40 هزار نفر بنگلادشی و از کشورهای سودان، سومالی، مغرب، مصر، عمان، فلسطین، سری لانکا، تایلند، فیلیپین، ایران، کره و اروپا نیز مهاجرانی در آنجا زندگی می کنند.

زبان و خط

زبان رسمی این کشور، عربی می باشد که از زبان های سامی است. زبان دوم مردم عربستان زبان انگلیسی می باشد که در دستگاه های دولتی، مراکز تجاری و دانشگاه ها از آن استفاده می شود. زبان مراودات بازرگانی و گاها زبان آموزشی زبان انگلیسی است. علاوه بر این دو زبان، زبان های اردو و پشتو نیز در میان مهاجرین رایج است. خط مردم عربستان نیز عربی می باشد.