آماده سازی محله‌ای از منطقه 22 تهران با هدف توسعه پایدار شهری

آماده سازی محله‌ای از منطقه 22 تهران با هدف توسعه پایدار شهری

 

منبع:گروه شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی -دکتر نکویی

خلاصه:پژوهشگر : صبا ابوفاضلی – استاد راهنما دکتر نکویی

مقدمه :
یکی از اهداف مهم توسعه‌های شهری جدید پیرامون شهرهای یزرگ تأمین مکان مناسب برای ساکنان شهرهایی است که با معضلات زیست محیطی روبرو هستند و تأمین مکانی مناسب برای سرریز جمعیت این گونه شهرها و استقرار جمعیت با در نظر گرفتن عوامل پایدار شهری بوده است.
منطقه 22 از مناطق جدیدالاحداث شهرداری تهران و بعنوان آخرین فرصت توسعه پایدار شهری مطرح می‌باشد.حدود این منطقه از شمال به ارتفاعات 1800 البرز، از جنوب به آزادراه تهران-کرج و از غرب به حوزه استحفاظی شهرستان کرج و از شرق به مسیل کن محدود می‌گردد.
این منطقه با داشتن شهرکهای متعدد، مجموعه ورزشی آزادی و پاره‌ای ساخت و سازهای پراکنده، همچنان قابلیت‌های توسعه خود را حفظ کرده است.
این امر فرصتی استثنایی در اختیار مدیریت شهری تهران برای استفاده از آن در مقیاس شهری و فراشهری برای مجموعه ای سازمان‌یافته و پیوسته از عملکردهای شهری با قابلیت تحقق و با توان مناسب بازگشت سزمایه قرار داده است.
در این پژوهش با مطالعات انجام شده در خصوص ضوابط و مقررات ملاک عمل و همچنین با در نظر گرفتن اهداف طرحهای بالا دست به برنامه‌ریزی و طراحی در محله‌ای از منطقه 22 برای جلوگیری از توسعه بی‌قانون شهری برای انطباق مطلوب مقررات با ویژگی‌های بنیادی آرمانی پایدار ، می‌پردازیم.

کلمات کلیدی: آماده سازی مقاله طرح نهایی منطقه 22 تهران

چارچوب نظری و روش تحقیق

چارچوب نظری و روش تحقیق :
توسعه پایدرا توسعه‌ای است کیفی و متوجه کیفیات زندگی است و هدف از آن بالا بردن سطح کیفیت زندگی برای آیندگان می‌باشد.
محله پایدار ، محله ای است که تلقی از آن به عنوان یک محله و در قالب مجموعه ای از عوامل اجتماعی ، کالبدی ، روانشناسی ، ذهنی و سیاسی دارای معنی و مفهوم باشد . وجود و تحقق معیارهایی نظیر هویت ، سرزندگی ، پویایی ، تامین تجهیزات و خدمات ، تنوع و دسترسی مناسب می تواند از ضرورت های یک محله پایدار باشد .
روش تحقیق این مطالعه از نوع تحلیلی ، اکتشافی و بر اساس مطالعه کتابخانه ای و میدانی است .
محدوده انتخاب شده برای این پژوهش شامل قسمتی از زمینهای شمالی منطقه 22 و مجاور با ارتفاعات البرز می‌باشد.

 

موقعیت محدوده مورد مطالعه در منطقه 22

 

 

موقعیت منطقه 22 نسبت به شهر تهران

 

1. چارچوب نظری و روش تحقیق
2. تاریخچه‌ای از چگونگی پیدایش منطقه 22
3. معرفی حوزه مداخله
4. جهت باد و شیب در حوزه طرح
5. جمع بندی
6. ایده کلی
7. آلترناتیوهای پیشنهادی برای ناحیه
8. نقاط قوت
9. برنامه ریزی مسکن در محدوده مورد مطالعه
10. طراحی مجتمع‌های مسکونی و واحدهای همسایگی چند عملکردی
11. طرح پیشنهادی محله 2 از ناحیه مورد مطالعه
12. آلترناتیو پیشنهادی محله
13. نقاط قوت
14. تیپ بندی پیشنهادی محله مورد طراحی
15. نظام ارتفاعی پیشنهادی
16. کاربری اراضی محله
17. شبکه ارتباطی پیشنهادی
18. جزئیات ریز فضاها

آماده سازی محله‌ای از منطقه 22 تهران با هدف توسعه پایدار شهری

 

منبع:گروه شهرسازی دانشگاه شیخ بهایی -دکتر نکویی

خلاصه:پژوهشگر : صبا ابوفاضلی – استاد راهنما دکتر نکویی

مقدمه :
یکی از اهداف مهم توسعه‌های شهری جدید پیرامون شهرهای یزرگ تأمین مکان مناسب برای ساکنان شهرهایی است که با معضلات زیست محیطی روبرو هستند و تأمین مکانی مناسب برای سرریز جمعیت این گونه شهرها و استقرار جمعیت با در نظر گرفتن عوامل پایدار شهری بوده است.
منطقه 22 از مناطق جدیدالاحداث شهرداری تهران و بعنوان آخرین فرصت توسعه پایدار شهری مطرح می‌باشد.حدود این منطقه از شمال به ارتفاعات 1800 البرز، از جنوب به آزادراه تهران-کرج و از غرب به حوزه استحفاظی شهرستان کرج و از شرق به مسیل کن محدود می‌گردد.
این منطقه با داشتن شهرکهای متعدد، مجموعه ورزشی آزادی و پاره‌ای ساخت و سازهای پراکنده، همچنان قابلیت‌های توسعه خود را حفظ کرده است.
این امر فرصتی استثنایی در اختیار مدیریت شهری تهران برای استفاده از آن در مقیاس شهری و فراشهری برای مجموعه ای سازمان‌یافته و پیوسته از عملکردهای شهری با قابلیت تحقق و با توان مناسب بازگشت سزمایه قرار داده است.
در این پژوهش با مطالعات انجام شده در خصوص ضوابط و مقررات ملاک عمل و همچنین با در نظر گرفتن اهداف طرحهای بالا دست به برنامه‌ریزی و طراحی در محله‌ای از منطقه 22 برای جلوگیری از توسعه بی‌قانون شهری برای انطباق مطلوب مقررات با ویژگی‌های بنیادی آرمانی پایدار ، می‌پردازیم.

کلمات کلیدی: آماده سازی مقاله طرح نهایی منطقه 22 تهران

چارچوب نظری و روش تحقیق

چارچوب نظری و روش تحقیق :
توسعه پایدرا توسعه‌ای است کیفی و متوجه کیفیات زندگی است و هدف از آن بالا بردن سطح کیفیت زندگی برای آیندگان می‌باشد.
محله پایدار ، محله ای است که تلقی از آن به عنوان یک محله و در قالب مجموعه ای از عوامل اجتماعی ، کالبدی ، روانشناسی ، ذهنی و سیاسی دارای معنی و مفهوم باشد . وجود و تحقق معیارهایی نظیر هویت ، سرزندگی ، پویایی ، تامین تجهیزات و خدمات ، تنوع و دسترسی مناسب می تواند از ضرورت های یک محله پایدار باشد .
روش تحقیق این مطالعه از نوع تحلیلی ، اکتشافی و بر اساس مطالعه کتابخانه ای و میدانی است .
محدوده انتخاب شده برای این پژوهش شامل قسمتی از زمینهای شمالی منطقه 22 و مجاور با ارتفاعات البرز می‌باشد.

 

موقعیت محدوده مورد مطالعه در منطقه 22

 

 

موقعیت منطقه 22 نسبت به شهر تهران

 

 

تاریخچه‌ای از چگونگی پیدایش منطقه 22

تاریخچه‌ای از چگونگی پیدایش منطقه 22 :
رشد روزافزون جمعیت و تحولات گسترده و دامنه اقتصادی و… بازتابی گسترده در تحولات کالبدی شهر تهران ایجاد نموده است، که یکی از پیامدهای آن نحوه شکل گیری منطقه 22 شهرداری تهران است که بدون تردید بزرگترین و وسیعترین توسعه شهری متصل به تهران می‌باشد. این منطقه با هدف رفع کمبودهای حوزه غرب تهران و نیز جابه‌جایی بخشی از جمعیت ساکن در بافت‌های فرسوده تهران مرکزی و نیز اسکان بخشی از جمعیت شهر تهران ایجاد شد.
منطقه 22 شهرداری واقع در شمالغرب تهران در 30 سال گذشته تحت پوشش فعالیت‌های عمرانی ویژه‌ای از جهت طرح‌ریزی و اجرا بوده است و از دهه 1340 عمران این منطقه مورد توجه دست اندرکاران و سازندگان شهر تهران قرار داشته است مالکین اولیه این اراضی خانواده فرمانفرمایان و فیروزگر بوده‌اند

 

مولفه های سه گانه ی سازنده ی کیفیت طراحی شهری

• کیفیتهای مولفه ی عملکردی شامل : “نفوذ پذیری و حرکت “،”اختلاط کاربری “،”همه شمول بودن “،”کیفیت عرصه ی همگانی “،”آسایش اقلیمی “،”ایمنی و امنیت”،”سرزندگی و سازگاری قرارگاه های رفتاری “و”انعطاف پذیری “.

• کیفیت های مولفه تجربی – زیبا شناختی شامل : خوانایی ، شخصیت بصری ، حس زمان ، غنای حسی ، رنگ تعلق و آموزندگی.

• کیفیت های مولفه زیست محیطی شامل : “همسازی با طبیعت “،انرژی کارایی و پاکیزگی محیطی.(گلکار،86 ، طراحی شهری در عمل)

معرفی حوزه مداخله

معرفی حوزه مداخله :

محدوده مورد مطالعه با مساحتی در حدود 90 هکتار در قسمت شمال منطقه 22 و همجوار با ارتفاعات شمالی این منطقه واقع شده است.
• قرارگیری در منطقه غرب تهران و وجود آب و هوای مناسب در این محدوده
• قرارگیری در منطقه 22 که منطقه‌ای خاص و باکارکرد فرامنطقه‌ای می‌‌ باشد
• قرارگیری در کنار ارتفاعات و در نتیجه دید و منظر مناسب
• وجود مسیل رود وردآورد در غرب محدوده و کمک به سرزندگی محدوده
• قرارگیری فضای تفریحی در شمال محدوده(طرح تفصیلی)

 

 

عوارض طبیعی در حوزه طرح:

1- توپوگرافی خاص در شمال محدوده
2- رود دره وردآورد در غرب محدوده

 

ر

جهت باد و شیب در حوزه طرح

جهت باد و شیب در حوزه طرح :
جهت باد در تهران به طور کلی از شمالغربی به جنوب شر قی می‌باشد.
جهت شیب در حوزه طرح از شمال به سمت جنوب در حال کاهش است و توپوگرافی خاصی در خود محدوده مشاهده نمی‌شود.

جهت شیب در محدوده

 

 

جهت باد در محدوده

جمع بندی

محدوده حوزه مداخله یک محدوده ارتباطی بین فضاهایی با کاربری مسکونی در جنوب این محدوده و فضای تفریحی با کاربری فرامنطقه‌ای در شمال محدوده می‌باشد. پس باید این ارتباط به خوبی حفظ شده و مورد توجه قرار گیرد، از طرف دیگر محدوده به دلیل قرار گیری در کنار عناصر طبیعی و در منطقه‌ای با کارکرد فرامنطقه‌ای موقعیت خوبی برای ایجاد ناحیه‌ای با هدف توسعه پایدار را دارد.
مهمترین هدف در این پژوهش طراحی پایدار بر اساس محوریت انسان با در نظر گرفتن نقش ارتباطی محدوده می‌باشد.
چند عامل کلی برای رسیدن به هدف :
هویت مند بودن ، تسلط روابط انسانی ، تقویت استقلال محله‌ای ، اهمیت دسترسی پیاده به مراکز خدماتی ، ایجاد تقسیمات کالبدی تعریف شده ، در نظر گرفتن سلسله مراتب در ابعاد مختلف ، توجه به عناصر طبیعی و… .

ایده کلی

 

این محدوده با پتانسیل‌های مناسبی که دارد از جمله عناصر طبیعی مناسب، آب و هوای مناسب هم به دلیل قرارگیری در غرب تهران و هم به دلیل قرارگیری ریه شهری (پارک چیتگر) در منطقه، همجواری های مساعد می‌تواند الگویی مناسب از توسعه پایدار باشد.
در محدوده مورد مطالعه که زمینی به مساحت 90 هکتار می باشد می‌خواهیم یک ناحیه شهری ایجاد کنیم که این ناحیه ارتباط بین محلات جنوبی محدوده و فضای تفریحی شمال محدوده را حفظ کند و همچنین به محلاتی تفکیک شود که هم با مرکز ناحیه و هم با یکدیگر در ارتباط هستند که این روابط هم از نوع اجتماعی است و هم کالبدی.

آلترناتیوهای پیشنهادی برای ناحیه

 

در این آلترناتیو ناحیه را به دو محله تفکیک کردیم که هر کدام دارای مرکز محله ای مستقل می‌باشند و با یکدیگر و با مرکز ناحیه ارتباطی مناسب و به‌جا دارند، در عین حال محور چهار باغ با کارکرد محور مجهز شهری نقش ارتباطی این ناحیه را حفظ کرده و به نقش فرا منطقه‌ای ناحیه نیز کمک میکند.همچنین با کشاندن مسیل وردآورد به داخل ناحیه به سرزندگی محیط کمک می‌شود

نقاط قوت

 

– وجود فضاهای تعریف شده و مناسب برای مرکز ناحیه وخدمات ناحیه ای در مرکز سایت.
– دسترسی مناسب به مرکز ناحیه.
– توالی فضاهای مطلوب و مناسب در راستای ساختار اصلی ناحیه.
– وجود و تعبیه ورودی‌های تعریف شده به ناحیه.
– در نظر گرفتن فضاهایی به عنوان مراکز محلات برای خدمات محله‌ای‌و ایجاد هویت برای محلات با ایجاد نشانه‌هایی خاص و مختص محله و کمک به پایداری محیطی.
– استفاده و توجه لازم به عنصر طبیعی رود و در نتیجه آن ایجاد سرزندگی در مراکز محلات و مرکز ناحیه.
– تعبیه مسیر پیاده و دوچرخه در ناحیه.
– تنوع فضاها و خوانایی در بافت.
– بلوک‌بندی متعادل و مناسب.
– توسعه همساز با طبیعت محدوده.

برنامه ریزی مسکن در محدوده مورد مطالعه

 

اهداف برنامه‌ریزی مسکن :

1- عملی بودن به لحاظ اقتصادی، اصلاح محیط کالبدی، اصلاح محیط اجتماعی، در نظر گرفتن واحهای مسکونی برای افراد کم‌درآمد و تأمین فضاهای تفریحی و تأسیسات وابسته.

2- حداکثر بازده اقتصادی، نائل آمدن به مفهوم اجتماع متعادل، پیش‌بینی و بررسی تیپ‌های مختلف مسکن، حفظ منابع طبیعی، امکانات فرهنگی- آموزشی، استفاده مطلوب از زمین و حداکثر استفاده از محیط‌های طبیعی پیرامون.

3- الگو برای سایر نقاط، محیط بهداشتی و سالمتر، توسعه تکنیکهای جدید برنامه‌ریزی و ارتباطات صحیح.(شیعه،83 ، مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی شهری:تلخیص210-212)
 

با توجه به اطلاعات میدانی به دست آمده از منطقه مورد مطالعه :

 

متراژ زمین قابل خرید(متر مربع)	هزینه ثابت هر متر زمین	هزینه کل خرید مسکن	درآمد ماهیانه	درصد از کل	اقشار درآمدی
120	t	A	a1	25%	درآمد کم
200	t	B	b1	50%	درآمد متوسط
300	t	C	c1	25%	درآمد زیاد

 

 

 

 

 

 

نقاط قوت

– وجود فضاهای تعریف شده و مناسب برای مرکز ناحیه وخدمات ناحیهای در مرکز سایت.
– دسترسی مناسب به مرکز ناحیه.
– توالی فضاهای مطلوب و مناسب در راستای ساختار اصلی ناحیه.
– وجود و تعبیه ورودی‌های تعریف شده به ناحیه.
– در نظر گرفتن فضاهایی به عنوان مراکز محلات برای خدمات محله‌ای‌و ایجاد هویت برای محلات با ایجاد نشانه‌هایی خاص و مختص محله و کمک به پایداری محیطی.
– استفاده و توجه لازم به عنصر طبیعی رود و در نتیجه آن ایجاد سرزندگی در مراکز محلات و مرکز ناحیه.
– تعبیه مسیر پیاده و دوچرخه در ناحیه.
– تنوع فضاها و خوانایی در بافت.
– بلوک‌بندی متعادل و مناسب.
– توسعه همساز با طبیعت محدوده.

طراحی مجتمع‌های مسکونی و واحدهای همسایگی چند عملکردی

 

مجموعه‌ها و واحدهای همسایگی چند عملکردی دربردارنده ویژگی‌های مثبتی چون موارد ذیل است که می‌تواند در تحقق اهداف اجتماعی- فرهنگی به نحو مؤثری پاسخگو باشد :

– روابط اجتماعی سالم و متعادل بین اقشار مختلف جامعه یعنی کارمندان، مغازه‌داران، ساکنان و عابران
– جلوگیری از یکنواختی محیط‌های شهری و ایجاد تعادل در ساختار شهری
– سرزندگی فضاهای عمومی
– صرفه جویی اقتصادی در استفاده از زمین، تأسیسات زیر بنایی و خدمات شهری
– ایجاد تعادل بین قیمت زمین برای کاربری‌های مختلف
– افزایش میزان سرمایه گذاری در بخش مسکن
– صرفه جویی در مصرف انرژی (براندفری، 83 ، طراحی شهری به سوی یک شکل پایدارتر شهر ).
با توجه به موارد بالا و همچنین با هدف توسعه پایدار جهت جایگزینی روش‌های سازگار با محیط زیست بجای توسعه‌های خطی و شبکه‌های شطرنجی در این پژوهش از الگوی واحدهای همسایگی استفاده شده است.

طرح پیشنهادی محله 2 از ناحیه مورد مطالعه

مساحت این محدوده8/34 هکتار می‌باشد که با در نظر گرفتن 22% شبکه معابر و 22% خدمات محله‌ای(با توجه به طرحهای بالا دست) از مساحت کل ، مساحت مسکونی 1/20 هکتار میشود.
با توجه به مزیت‌هایی که برای مجموعه‌های زیستی و واحدهای همسایگی در قسمت قبل برشمردیم، از این الگو برای طراحی محدوده مورد مطالعه بهره می‌گیریم ،که ما تعدادی از پلاکها را با هدف اسکان خانواده‌های کم‌درآمد تجمیع میکنیم و به صورت مجتمع سازی با پلاک‌های در این واحدهای همسایگی ویلایی تلفیق می‌کنیم.

آلترناتیو پیشنهادی محله

 

در گزینه پیشنهادی با هدف تحقق اهداف بیان شده در گذشته ، محله مورد مطالعه را به 4 واحد همسایگی تفکیک کردیم که هر کدام دارای مرکزی مجزا می‌باشد،که در آن خدماتی در سطح جزیی از جمله کودکستان، فضای سبز وفضای بازی کودکان ارائه می‌شود، این خدمات در سطحی است که افراد محله بتوانند به صورت پیاده از آنها استفاده کنند، و با مسیرهای پیاده‌ای که تعبیه شده است آسایش شهروندان تأمین شده و به سهولت استفاده از این امکانات کمک می‌شود.

نقاط قوت

 

– تنوع در شکل‌گیری فضاها
– رعایت سلسله مراتب در سطوح و عملکردهای متفاوت
– رعایت حریم‌های خصوصی و عمومی
– یکپارچگی شبکه معابر در عین پیچیدگی
– قرار گیری شبکه معابر در جهت شیب و مناسب بودن برای دفع آبهای سطحی
– وجود شبکه پیاده و دوچرخه در تمام سایت
– ایجاد خوانایی در سایت به وسیله فرم و نوع عملکرد آنها
– تغییر بافت از شبکه شطرنجی به یک شبکه متنوع و جاذب

 

 

 

 

 

.

 

.

.

 

 

جدول کلیت پیشنهادی :

.

مساحت زمین (m2)	جمعیت	تعداد پلاک	تعداد واحد مسکونی	درصد اختصاص زمین به مسکن
348000	10813	796	2739	57

—

تیپ	مساحت(m2)	زیر بنا
A	200	120
B	250	(75+75)150
C	300	180

تفکیک و قطعه بندی واحدهای همسایگی :

تیپ بندی		A	B	C	متفرقه	کل
مجموعه همسایگی	A	29	0	173	3	205
	B	84	0	89	8	181
	C	138	21	27	9	195
	D	137	62	10	6	215
محله		388	83	299	26	796

 

 

 

 

 

 

 

—

.

.

.

.

 

تیپ بندی پیشنهادی محله مورد طراحی

 

 

 

 

 

نظام ارتفاعی پیشنهادی

 

با توجه به وجود ارتفاعات البرز و مجموعه تفریحی و در نتیجه دید و منظر مناسب در شمال سایت مورد مطالعه ایده مورد نظر برای نظام ارتفاعی در محله مورد مطالعه بدین صورت است که ارتفاع از جنوب محله به سمت شمال کاهش می‌یابد و ساختمان های 4 طبقه در جنوب سایت ایجاد لبه‌ای برای تعریف محله می‌کند که در ورودی محله این با کاهش ارتفاع روی ورودی تأکید شده است.

 

 

کاربری اراضی محله

 

 

نحوه استقرار عناصر مسکونی وابسته به اماکن مسکونی باید از طریق سلسله مراتبی منطقی در شهر گسترده شوند. خانواده‌ها در یک محیط شهری در کنارهم زندگی می‌نمایند؛ این استقرار و همجواری در کنار هم لزوم ایجاد یک سلسله نیازهای شهری را مطرح می‌سازد نیازهای مختلف اهالی در سطح شهر، ناحیه و محله متفاوت است. برای محله طراحی شده که از چهار واحد همسایگی تشکیل شده است با توجه به جمعیت، سرانه‌های طرحهای بالا دست و هدف طراحی، کاربری‌هایی با سرانه‌های مورد نیاز در نظر گرفته شده است که این کاربری‌ها با توجه به سلسله مراتب عملکردی در سطح محله و واحد همسایگی عمل می‌کنند.

.

.

 

کاربری ها		سرانه	مساحت(m2)	درصد از کل
مسکونی		5/18	201000	75/57
تجاری		3/0	3244	9/0
فرهنگی- مذهبی		2/0	2162	62/0
بهداشتی‌درمانی		2/0	2162	62/0
ورزشی		2/0	2162	62/0
آموزشی	کودکستان	6	4998	4/1
	دبستان	10	16220	6/4
	راهنمایی	12	16860	8/4
فضای سبز		6	27032	7/7
راهها		7	76500	22
کل		–	348000	100

شبکه ارتباطی پیشنهادی

 

جزئیات ریز فضاها