پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
چگونه دانش آموزان را به مطالعه علاقه مند کنیم
عشق به مطالعه دروازه ی دنیای یادگیری، فرهنگ و اندیشه را به روی نوجوانان می‌گشاید. در ایجاد این عشق و تعمیق و تبدیل آن به نیاز معنوی کودک و نوجوان، خانواده، گروه همسالان، آموزگاران و کتابداران نقش مهمی دارند.
در کشور ما به ویژه در سال های پایانی دبیرستان، مطالعه ی غیردرسی و تشویق دانش آموزان به مطالعه ی آزاد اغلب با مقاومت پدران و مادران روبه رو می‌شود. به نظر آن ها فرزندان شان باید روی خواندن درس‌ها تمرکز کنند، در ساعات فراغت تست بزنند و برای کنکور آماده شوندو مطالعه ی آزاد مانع موفقیت فرزندان شان در کنکور می شود. فشار درس ها و اضطراب کنکورهم به حدی است که خود دانش‌آموزان نیز گرایشی به مطالعه نشان نمی‌دهند و تنها کسانی به مطالعه ی غیردرسی ادامه می دهند که از کودکی عادت به کتابخوانی داشته اند.
با توجه به این مشکلات، لازم می دانم شیوه‌های علاقه‌مند کردن نوجوانان ۱۱ تا ۱۶ ساله به مطالعه و راهکارهای عملی در این زمینه را برای پدران، مادران و آموزگاران در دو بخش ارایه کنم:
رهنمودهایی برای پدران ومادران
پدران و مادران چگونه می‌توانند فرزندانی کتابخوان پرورش دهند؟
- اگر می‌خواهید فرزندتان به خواندن عشق بورزد خود را به جریان داستان ها بسپارد و در پایان، کتاب را در حالی کنار بگذارد که تحت تأثیر آن قرار گرفته و تغییر کرده است، باید خودتان الگوی رفتاری فرزندان تان باشید. آن ها باید ببیند که شما از هر فرصتی برای مطالعه استفاده می‌کنید واز این کار لذت می‌برید. گرچه انتقال سلیقه وپسند به فرزندان کار ساده‌ای نیست، الگوهای رفتاری به طور غیرمستقیم و آزادانه تأثیرگذارند.
- اطلاعاتی را که از مطالعه ی کتاب به دست می‌آورید با دیگران تقسیم کنید. با طرح پرسش‌های هوشمندانه و جدی و گفت‌وگو با فرزندتان درباره ی کتابی که خوانده‌اید و نظرخواهی از او، نوجوان درگیری شما با متن را درک می کند و می آموزد که علاوه بر سرگرمی، برای به‌دست آوردن اطلاعات نیزباید مطالعه کند.
- درباره ی کتاب های مورد علاقه ی خود در نوجوانی با فرزندان تان حرف بزنید. آن ها در این سن دوست دارند از احساسات شما در آن زمان آگاهی پیداکنند. سعی کنید صمیمانه درک کنند شما هم زمانی نوجوان بوده اید و توانایی ها و علاقه‌های تان هم در حد سن خودتان بوده است و حالا آن هارابه یاد دارید. این کار درهای ارتباط وگفت‌وگو در زمینه ی کتاب و کتابخوانی را میان شما و فرزندان تان می‌گشاید .
- روزنامه را به شکل خانوادگی بخوانید. برای نوجوانان، صفحه ی حوادث یا کاریکاتورها جذاب اند. سعی کنیدنوبت خواندن میان افراد خانواده بگردد. یک شب شما، یک شب همسرتان و بعد پسر یا دخترتان. درباره ی مطالب روزنامه با همسرتان حرف بزنید. حتی اگر فرزندان تان مشغول کارشان باشند، چنین گفت و گو هایی تأثیرگذارند .
- برای نشان دادن سودمندی خواندن، نمونه های عملی ارایه دهید. اگر غذای خوشمزه‌ای پخته‌اید، بگویید که از فلان کتاب دستور پختش را برداشته اید، یا الگوی کاردستی تان را از یک کتاب یا نشریه در آورده‌اید. برای تعمیر بعضی از وسایل ، اگر کتابی با این موضوع در کتابخانه دارید ، باکمک فرزندتان از آن برای تعمیر وسیله ی مورد نظر استفاده کنید.
- با نوجوان تان یا اگر امکان دارد همه ی افراد خانواده به کتابخانه بروید. قفسه‌ای را در خانه معین کنید که کتا ب های امانت گرفته شده را در آنجا بگذارید. این کار، به جز کمک به حفظ کتاب های امانت گرفته شده، سبب می‌شود نوجوان شما به کتاب هایی هم که شما یا همسرتان یا خواهر و برادرش امانت گرفته‌اند، نگاهی بیندازد.
- رفتن به کتابفروشی، بازدید از نمایشگاه های کتاب و… را در برنامه های جمعی خانواده بگذارید.
- بازی‌هایی را که نوجوانان از آن لذت می‌برند و نیاز به اطلاعات دارد ، شناسا یی کنیدو آن ها را به استفاده ازکتاب های مناسب در این حوزه رهنمون شوید.
- برای خانواده دفتر یادگاری درست کنید. این دفتر بخشی از تاریخ خانوادگی است. خاطرات تان را از کودکی هر یک از فرزندان تان بنویسید. خواندن این مطالب برای نوجوانان بسیار جذاب است و مطالعه را برای آن ها لذت بخش می‌کند.
با اعضای خانواده به گردش‌های دسته‌جمعی در طبیعت، دیدن موزه‌ها، نمایشگاه ها و بناهای تاریخی بروید و از این راه افق دید خود و نوجوانان تان را گسترش دهید.
- لذت خود را از خواندن جمله های زیبا و پرمعنا نشان دهید. این جمله‌ها را تکرار کنید. اگر فرزندتان در باره ی این جمله های کتاب از شما بپرسد، صحنه های آن را اجرا کنید. برای نمونه نقش روباه یا شازده کوچولو را بازی کنید. اگر نوجوانان لذت خواندن را حس کنند، بدون شک به مطالعه روی می آورند.
- میان ادبیات و مناسبت های ملی و مذهبی رابطه برقرار کنید. به خاطراین مناسبت ها ، کتاب هایی را در این زمینه ها به فرزندان تان معرفی کنید، تجربه نشان داده است که نوجوانان به خواندن این کتاب ها علاقه نشان می‌دهند.
- کتاب هایی را که ازروی آن ها فیلم یا انیمیشن ساخته شده است، تهیه کنید. بعد از خواندن کتاب ،وقتی فرزند شما شخصیت‌ها و حوادث را در ذهن خود مجسم کرد، فیلم را با او ببینید و با هم درباره ی تصور فیلمساز و تفاوت آن با تصور خودتان و فرزندتان گفت‌وگو کنید.
- کتاب هایی را که فرزندتان می‌خواند، بخوانید و با او درباره ی آن ها گفت‌وگو کنید. نوجوانان دوست دارند نظرهای خود را بیان کنند. نظرات شان را بشنوید . در صحبت‌های خودتان میان داستان ها و زندگی واقعی ارتباط برقرار کنید تا نوجوان بتواند با شخصیت‌ها همانندسازی کند.
- از تلویزیون، رایانه و … به شکل متعادلاستفاده کنید، تا خانه محیط مناسبی برای خواندن باشد.
- در پایان و مهمتراز همه، کتاب را برای فرزندان تان دسترس‌پذیر کنید. مواد خواندنی مناسب نوجوانان را در کتابخانه ی خانگی جمع کنید. داشتن یک کتابخانه در منزل چندان مشکل نیست. هر جا می‌روید، همراه خودتان کتاب ببرید (مسافرت، مطب پزشک و…) به دوستان و نزدیکان کتاب هدیه بدهید. بگذارید فرزند شما متوجه شود که خرید کتاب در سبد خرید خانواده جای خود را دارد.
رهنمودهایی برای آموزگاران ودبیران
البته چنانچه با دانش‌آموزانی در نوجوانی سروکار دارید که در کودکی لذت خواندن را نچشیده‌اند، کار شما سخت تر از آموزگاران دبستان است.
- داستان های کوتاه را برای نوجوانان بخوانید و در نقطه ی حساس ،خواندن را قطع کنید و از آن ها بخواهید خودشان آن را تمام کنند و نوشته‌های شان را در جمع بخوانند. نوجوانان کنجکاوندبدانند خود نویسنده چه نوشته است؟ نوشته ی اوچه شباهتی با نوشته ی آن ها دارد. سپس کتاب یا کپی داستان را در اختیارشان بگذارید.بی گمان با اشتیاق بقیه ی داستان را می‌خوانند.
من با خواندن “قصه های یک دقیقه‌ای” فریبا کلهر ت‍ص‍وی‍رگ‍ران رام‍ی‍ن م‍ش‍رف‍ی، ن‍ی‍ل‍وف‍ر م‍ی‍رم‍ح‍م‍دی، ع‍ل‍ی م‍ف‍اخ‍ری. تهران: ن‍ش‍ر ح‍ن‍ان‍ه، – ۱۳۷۹.یا داستان های “گردن‌بند” و “آخرین برگ” درکتاب من، آق‍ای نویسنده و… ب‍ان نوشته پ‍وپ‍ک راد تهران: ن‍ش‍ر چ‍ش‍م‍ه، کتاب ب‍اران، ۱۳۷۷. صحنه‌های زیبایی از اشتیاق نوجوانان برای خواندن را تجربه کردم.
- بین کتاب ها ارتباط برقرار کنید. کتاب های مختلف یک نویسنده را معرفی کنید و از دانش‌آموزان بخواهید هر کدام راکه می خوانند در کلاس درباره ی آن صحبت کنند. این کار می‌تواند آن ها را به دیدگاه نویسنده، سبک و میزان تأثیر آثارش رهنمون شود. سری کتاب ها را در اختیار کودکان بگذارید.
- نشست های بررسی کتاب ترتیب دهید. از دانش‌آموزان بخواهید همه، کتابی را که معرفی می‌کنید، بخوانند و برداشت‌ها، نظرها و احساسات شان را درباره ی آن بنویسند. فرصت دهیدبه نوبت نظرات شان را بخوانند و درباره ی اختلاف‌نظرهای شان با هم گفت‌وگو کنند.
- من تابستان امسال تجربه ی موفقی در کلاس نوجوانان داشتم .به تعداد افراد کلاس کتاب های خوب انتخاب کردم و هر جلسه آن ها را روی میز چیدم. به هر کدام یک کتاب امانت دادم. از آن ها خواستم کتاب را بخوانند و هفته ی بعد هر یک درباره ی کتابی که خوانده‌اند، برای دیگران حرف بزنند، به طوری که بقیه را هم به خواندن آن کتاب علاقه مند کنند. بعد، کتاب های شان رابا هم عوض کنند. بسیاری از دانش‌آموزان کتاب های شخصی‌شان را هم به کتاب های من اضافه کردند و امانت دادند. طی ۱۰ هفته هر دانش‌آموز بین ۱۰ تا ۱۵ کتاب خوانده بود و همه از این برنامه راضی بودند.
- نوجوانان از خواندن آثار پیچیده‌تر و دشوارتر لذت می‌برند. آن ها را با پرسش، به بحث و گفت‌وگو درباره ی کتاب بکشانید. همچنین جلسات بحث و گفت‌وگو در مورد مسائل مختلف نوجوانان و برنامه‌های تلویزیون ترتیب دهید. فرصت بدهید همه نظر بدهند، حتی نظر بعضی‌ها را که داوطلب نمی‌شوند، بپرسید. از کتاب هایی در زمینه ی آن موضوع نقل قول کنید. نوجوانان چون دوست ندارند در جمع “کم بیاورند”، بااین گفت‌وگوها انگیزه ی خواندن پیدا می‌کنند.
- از خاطرات خود و کتاب هایی که خوانده‌اید و بر شما تاثیر گذار بوده اند ، با دانش آموزان حرف بزنید. آن ها سراپا گوش خواهند شد و به دنبال خواندن آن کتاب ها خواهند رفت، یا از شما امانت خواهندگرفت.
- برنامه‌هایی ترتیب دهید که دانش‌آموزان در ارتباط با طبیعت قرار گیرند. جلب توجه آن ها به شگفتی‌های طبیعت ،زمینه‌ساز علاقه شان به مطالعه است. برنامه های گردش کنار رودخانه، جنگل، کوه و … برای شان ترتیب دهید.
- بازدید از موزه‌ها، کتابخانه‌ها، آثار تاریخی و نمایشگاه ها نیز علاوه بر بزرگ کردن دنیای درونی فرد و گسترش افق دید او ، در اوانگیزه ی خواندن ایجاد می‌کند. واقعیت این است که افق دید گسترده و کتاب خواندن بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند.
- جلسات معرفی کتاب در کلاس داشته باشید . بهتر است هر بار چند عنوان کتاب از یک نوع ادبیات انتخاب کنید. برای نمونه، ۱۰عنوان کتاب طنز به کلاس ببرید. نام کتاب و نویسنده را بگویید و قسمت‌هایی از هر کتاب را که انتخاب کرده‌اید، بخوانید. در کلاس فضای خنده و شادی حاکم می‌شود. بسیاری از دانش‌آموزان برای من نوشته‌اند: “من تا حالا فکر می‌کردم کتاب یعنی کتاب هایی که پدرم می‌خواند و حوصله نداشتم آن هارا بخوانم. اما حالا فهمیده ام که می‌توانم کتاب بخوانم و لذت ببرم و بخندم.”
درجلسه ی بعد، ۵عنوان داستان به کلاس بیاورید، بعد چند کتاب تخیلی. در معرفی کتاب ها گاهی از متن خود کتاب استفاده کنید. گاهی نویسنده را معرفی کنید. برای مثال در معرفی “اورانگوتان های بنفش” ، جک پریلوتسکی؛ تصویرگر جیمز استیونسون؛ مترجم رضی هیرمندی .تهران :کتاب چرخ وفلک ،۱۳۸۶ زندگی نویسنده دانش‌آموزان را شگفت‌زده کرد، در کتاب “بوقلمون را نخورید ” مترجم [و گ‍ردآورن‍ده] شادی ج‍م‍ش‍ی‍دی .تهران:کتاب چرخ وفلک ،۱۳۸۴.جمله ی “ولی تا به حال کسی نگفته است بچه‌هایی که از دست پدر و مادرهای شان ذله می‌شوند چه کنند” سبب شد ۹۰درصد دانش‌آموزان حتی آن هایی که اهل مطالعه نبودند، این کتاب را بخوانند. به دانش آموزان پیشنهاد کردم این کتاب را به پدر و مادرهای شان هم بدهند . آن ها پس از خواندن کتاب از من تشکر کردند. گاه عنوان کتاب توجه دانش‌آموزان را بیشترجلب می‌کند: “شیطون‌ترین دختر مدرسه”، ان‍ی‍د ب‍ل‍ی‍ت‍ون؛ ت‍رج‍م‍ه ه‍م‍ای‍ون پ‍اش‍ا ص‍ف‍وی.تهران: شهر کتاب، ه‍رم‍س (ک‍ی‍م‍ی‍ا) ۱۳۸۱. “صد و یک راه برای ذله کردن پدر و مادرها” ل‍ی واردلاو؛ ت‍رج‍م‍ه ب‍ه‍زاد ی‍زدان‍ی، ک‍ام‍ران ف‍لاح.تهران: شهر کتاب، ه‍رم‍س (ک‍ی‍م‍ی‍ا)، ۱۳۸۰.، “صد و یک راه برای ذله کردن معلم‌ها” ل‍ی وارد لاو؛ ت‍رج‍م‍ه ب‍ه‍زاد ی‍زدان‍ی، ک‍ام‍ران ف‍لاح. تهران : شهر کتاب، ه‍رم‍س (ک‍ی‍م‍ی‍ا)، ۱۳۸۵. و….
- در وضعیت فعلی کشور ما که بسیاری از والدین فکر می‌کنند مطالعه ی کتا ب های غیردرسی، فرزندان شان را از درس خواندن باز می‌دارد و خود دانش‌آموزان هم وقت کمتری برای مطالعه ی آزاد دارند، کتاب هایی با موضوع های برنامه‌ریزی درسی، مدیریت زمان و آموزش مهارت های دیگر برای درس خواندن معرفی کنید، مانند “سیمای دانش‌آموز برتر” آب‍ه‍ی‍ش‍ک ت‍اک‍ور؛ برگردان م‍ژگ‍ان م‍ح‍م‍دی‍ان. تهران: ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن: سپیده سحر، ۱۳۸۶. یا “۷ عادت نوجوانان موفق”. از دانش‌آموزان بخواهید این کتاب هارا با مادر یا پدرشان بخوانند. به این ترتیب آن ها متوجه تأثیر مطالعه ی آزاد می‌شوند. در عمل این تجربه بازخورد خوبی داشته است.
- شعر، نوجوانان را افسون می‌کند. برای آن ها با صدای بلند و بالحنی که احساس شاعر و خودتان را منتقل کند ، شعر بخوانید.
گاهی یک شعر کوتاه روی تخته سیاه بنویسید، یا زیراکس کنیدو در اختیار دانش‌آموزان قرار دهید. آن را بخوانید. لذت خودتان از واژه‌ها و مفاهیم را نشان دهید و منتقل کنید.بعد، از آن ها بخواهید، شعررادسته‌جمعی بخوانند. دربار ه ی مفاهیم و احساسات درون شعر با آن ها گفت‌وگو کنید و به نتیجه برسید که هیجان شعر از اول به آخر اوج می‌گیرد یا فرو می نشیند. آن وقت از آن ها بخواهید که شعر را با لحن فزاینده یا کاهنده بخوانند. بی شک پس از این فعالیت از شما سراغ کتاب های شعر مناسب برای خواندن را خواهند گرفت.
- سعی کنید فهرستی آماده از گونه های مختلف ادبیات متناسب سن دانش‌آموزان تان داشته باشید تا به فراخور علاقه ی هر یک در اختیارشان بگذارید.
انتخاب کتاب باید با توجه به شناخت درک و گنجینه ی واژگان دانش‌آموز در سن ۱۱ تا ۱۶ سالگی باشد. در این سن نوجوانان نسبت به مسائل انتزاعی از اصول منطقی و استدلالی سود می‌جویند، می‌توانند مسؤلیت بپذیرند، به شدت خواهان استقلال هستند و حس عدالت خواهی و قد علم کردن در مقابل کاستی‌ها دارند، نسبت به نژاد و فرهنگ خود متعصب‌اند،جامعه‌پذیرهستند و آماده‌اند مفاهیم غلط رامورد تجدیدنظر قرار دهند . از طرف دیگر به سبب تغییرات سریع در روند رشد جسمی شان، دچار احساساتی همچون کمرویی، نگرانی برای ظاهر خود و… می‌شوند. شناخت این روحیات، در انتخاب کتاب های مناسب برای آن ها به شما کمک می‌کند.
- سعی کنید علاوه بر معرفی کتاب ،در هر فصل دانش‌آموزان را به یک نمایشگاه کتاب ببرید، یا یک نمایشگاه کتاب در مدرسه برگزار کنید. یک جلسه از درس را به دیدن نمایشگاه اختصاص دهید. به دانش‌آموزان فرصت دهید کتاب های مختلف را ورق بزنند، گاهی بخش‌های کوتاهی ازآن ها را بخوانند و از برگزارکننده ی نمایشگاه، درباره ی کتاب های مورد علاقه‌شان بپرسند.
- خواندن فعال را ترویج کنید. پیش از معرفی یک کتاب، پرسش‌هایی مطرح کنید و از طریق بارش افکار، پاسخ های دانش‌آموزان را روی تخته سیاه دسته‌بندی کنید. بعد کتاب را معرفی کنید و زمینه‌هایی را که می‌تواند مورد علاقه ی دانش‌آموزان باشد مطرح کنید، مثل عشق، رابطه با پدر و مادر، جوّ مدرسه، مقررات و … . با این روش خواندن ،انگیزه برای مطالعه ایجاد می‌شود.
- کتاب را با زندگی دانش‌آموزان پیوند دهید. کافی است وقتی مشکلی در کلاس مطرح می شود یا دانش‌آموز ی مشکلی را نزد شما مطرح می‌کند، نقل قولی از یک کتاب برای حل آن مشکل بیاوریدو گاهی قسمت‌هایی از آن را در کلاس بخوانید.
- به مناسبت جشن‌های ملی و مذهبی از دانش‌آموزان بخواهید اطلاعات جمع کنند،از جمله در باره ی نوروز یا شب یلدا. به این ترتیب ،کتاب هایی را که در باره ی سنت‌های این جشن‌ها نوشته شده اند ، می خوانند. کتاب هایی در این زمینه ها معرفی کنید.
- دانش‌آموزان را به خواندن نشریات تشویق کنید و نشریات خوب متناسب با سن آن ها را معرفی کنید. آن هاگزارش‌های به‌روز و کوتاه را دوست دارند. تشویق شان کنید نشریه‌ای به شکل ماهنامه یا فصلنامه در مدرسه درست کنند.
- ساعاتی را در کلاس به بلند خوانی اختصاص دهید و در میانه ی کار پرسش و پاسخ داشته باشید.
و سرانجام، برای تابستان به کمک خود دانش‌آموزان یک برنامه ی مطالعاتی پیشنهاد کنید. اگر امکان دارد هفته‌ای یک روز در مدرسه پایگاه کتابخوانی بگذارید تا ارتباط دانش‌آموزان با مطالعه قطع نشود.