افت تحصیلی در آموزش و پرورش

اختلاف نظر شدید در آموزش و پرورش درباره افت تحصیلی

افت تحصیلی واقعیتی است که همواره به زبان آمارهای رسمی و غیررسمی فراز و فرود داشته، اما نمی ‌توان این واقعیت را در نظام‌های آموزشی انکار کرد.

به گزارش شبکه خبری صداقت;بنا بر آمارهای موجود هر سال حدود 3 میلیون و 300‌هزار دانش‌آموز مردود می‌شوند که این امر باعث خسارت سالانه 3300 میلیارد تومان به نظام آموزش می شود.به گفته مسئولان آموزش و پرورش نرخ افت تحصیلی در 10 سال اخیر 9 درصد کاهش یافته و از 32 به 23‌درصد رسیده است.

در هر حال مسئولان آموزش و پرورش همچنان بر آمارهای دقیقی تاکید می ‌کنند که از رشد میزان قبولی دانش‌آموزان مقاطع مختلف و کاهش مردودی ها خبر می دهد.

به عنوان نمونه، به گفته مدیرکل دفتر راهنمایی بیش از 93 درصد دانش‌آموزان این مقطع در سال قبول می ‌شوند و افت تحصیلی در این مقطع کمی بیش از 6 درصد است که آن هم ناشی از بی ‌انگیزگی دانش‌آموزان عنوان می ‌شود.از سوی دیگر آموزش و پرورش براین که آموزش مدیران، ایجاد دپارتمان علمی در مدارس، کلاس‌های فوق برنامه رایگان و آزمون‌های چند مرحله‌ای کاهش 3 درصدی مردودی ‌ها را در پایه اول ابتدایی، در سال گذشته همراه داشته، پافشاری می ‌کنند.
این درحالی است که به گفته برخی دیگر از مسئولان افت تحصیلی در پایه اول متوسطه، همچنان پیشتاز است. بنا بر اعلام پژوهشگاه تعلیم و تربیت که در تابستان سال 88 اعلام شد هر سال 25 درصد دانش‌آموزان سال اول متوسطه مردود می شوند.

درهمین زمان “مهدی نوید ادهم” دبیر شورای عالی آموزش وپرورش نیز اعلام کرد، اگرچه در یک دهه اخیر میانگین افت تحصیلی کاهش یافته؛ اما همچنان با این مشکل مواجه‌ایم؛ چون افت تحصیلی در سال‌های اول هر دوره تحصیلی، یعنی اول ابتدایی، ‌اول راهنمایی و اول متوسطه بیشتر از سایر سال‌ها دیده می شود.

یک سوم افت تحصیلی درپایه اول ابتدایی

این در حالی است که به تازگی نیز رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش اعلام کرد، یک‌ سوم افت تحصیلی دانش‌آموزان مربوط به سال اول دبستان است. به گزارش فارس «مجید قدمی» اظهار داشت:شرایط دوره ابتدایی بسیار حساس است و با توجه به یک‌سوم افت تحصیلی دانش‌آموزان در سال اول دبستان، باید اتاق فکر در نظر گرفته شود.

وی با بیان این که تدوین برنامه دقیق شرح وظایف کارکنان یکی از اقداماتی است که موجب می ‌شود در امر آموزش و پژوهش حرکت رو به جلو داشته باشیم، افزود: اتاق فکر به ما این امکان را می ‌دهد که با توجه به نظرات متخصصان و کارشناسان، راهکارهایی را برای بهبود شرایط در نظر بگیریم.«قدمی» بیان داشت: باید به این موضوع نگاه پیشگیرانه داشته باشیم که از طریق مقایسه تطبیقی و آسیب‌شناسی وضعیت موجود مشکلات، علل و ریشه‌ها را بیابیم، تبیین وضعیت روشن از وضعیت موجود در دوره ابتدایی به ما این امکان را می ‌دهد تا با مطالعه و یافتن چالش‌ها، برنامه‌ای عمیق را تدوین و هدف‌گذاری کنیم و سعی بر این باشد که افت و ضعف‌ها را کاهش دهیم.

صحت ندارد!

اما اظهارات رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش درباره این که یک‌ سوم افت تحصیلی دانش‌آموزان مربوط به سال اول دبستان است، از سوی معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش مورد تایید قرار نمی گیرد.

معاون آموزش ابتدایی در این باره می گوید: چنین اطلاعاتی صحت ندارد؛ چون ما اصلا نمی توانیم آمار واطلاعاتی تا این اندازه دقیق بدهیم که یک سوم افت تحصیلی در پایه اول ابتدایی است.اما می توانیم همین مسئله را این گونه طرح کنیم که بیشترین آمار افت تحصیلی در دوره ابتدایی به پایه اول ابتدایی مربوط می شود. ضمن آن که بیشترین افت در پایه اول ابتدایی نیز برای کسانی است که دوره پیش دبستانی را نگذرانده اند.

«فاطمه قربان» ادامه می دهد: علت این که بیشترین افت تحصیلی دوره ابتدایی مربوط به پایه اول ابتدایی است به این دلیل است که درمناطق دو زبانه و مناطق محروم دانش آموزان نمی توانند از دوره پیش دبستانی برخوردار شوند، درحالی که افرادی که دوره پیش دبستانی را گذرانده باشند قطعا افتی هم ندارند. وی خاطرنشان می کند: در نظر گرفتن دوره پیش دبستانی برای سازگار کردن بچه ها با جو مدرسه پیش بینی شده است، به همین دلیل توصیه می کنیم که خانواده ها از دوره پیش دبستانی بیشتر استفاده کنند و بکوشند که بچه هایشان دوره پیش دبستانی را به طور کامل بگذرانند تا با آمادگی بیشتری وارد دوره ابتدایی بشوند.

وی درباره اظهار نظربرخی از کارشناسان که معتقدند دانش آموز نقش تاثیر گذاری در افت تحصیلی ندارد، می گوید: چنین اظهار نظری به هیچ عنوان صحیح نیست. در موضوع افت تحصیلی دو مؤلفه آموزگار و مدرسه دارای اهمیت است ضمن آن که مؤلفه های دیگری هم در رشد وافت تحصیلی دانش آموزان دخالت دارند، مثل خانواده و شرایطی که خانواده فراهم می کند. در همه دوره ها باید شرایط و امکانات لازم برای دانش آموز فراهم شود، هم از طرف خانواده و هم از طرف آموزش و پرورش؛ همچنین باید مدرسه و اولیا تعامل داشته باشند تا این که دانش آموز بتواند هم رشد اخلاقی و هم رشد علمی خوبی داشته باشد. ولی اگر هر یک از این فاکتورها بخواهد به تنهایی اعمال شود موفق نخواهیم بود.وی خاطرنشان می کند: به هر حال بیشترین افت تحصیلی در پایه ابتدایی به دلیل نگذراندن دوره پیش دبستانی است.در مناطق محروم نیز علت افت تحصیلی به این نکته بر می گردد که خانواده ها زندگی خود را با شرایط تحصیلی بچه ها تطبیق نمی دهند. برای مثال خانواده یک دانش آموز عشایر به طور ناگهانی تصمیم می گیرد که در فصلی از سال کوچ کند و دیگر اهمیت نمی دهد که برای دانش آموز در حال تحصیل، باز داشته شدن از تحصیل ممکن است چه عواقبی داشته باشد. به همین دلیل در تلاش هستیم برای همه این بچه ها حداکثر پوشش تحصیلی را داشته باشیم و حتی برای بعضی از عشایر که مکان های کوچ آن ها مشخص است، معلم سیار و کانتینر سیار در نظر بگیریم؛ اگر چه تمام این عوامل در کنار هم در راستای ایجاد افت تحصیلی دانش آموز موثر است.

از معاون آموزش ابتدایی درباره اتاق فکر (موضوعی که رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش مطرح کرده است) می پرسیم. وی پاسخ می دهد:ما درحال حاضر در آموزش و پرورش “کارگروه برنامه ریزی” ایجاد کرده ایم و در دفتر دوره ابتدایی به دنبال این هستیم که کیفیت بخشی را در امر آموزش ارتقا و راهکارهایی را برای عملیاتی شدن این موضوع ارائه دهیم و در کنار آن بر دوره تحصیلی پیش دبستانی و دبستان تاکید کنیم. همه نشست هایی که برای بررسی و تدبیر درباره این موضوعات در طول هفته برگزار می شود، همان اتاق فکر است. به عبارتی منظور از اتاق فکر همان هم اندیشی بین کارشناسان و مدیران مناطق و مدارس است.

“قربان” تاکید می کند: اگر در حال حاضر همین هم اندیشی نبود شرایط آموزشی ما این کیفیت را نداشت.وی خاطرنشان می کند: در سال تحصیلی جاری در دوره ابتدایی 98 درصد پوشش تحصیلی داشتیم ضمن آن که کیفیت آموزشی ما خیلی عالی بود به نحوی که افت تحصیلی بسیار کمی داشتیم.

به گفته “قربان” در 5 سال گذشته در دوره ابتدایی 700 هزار نفر افت تحصیلی داشته اند که این عدد نسبت به میزان افت تحصیلی در سال های قبل از آن رقم خوبی است.وی با بیان این که شرایط تحصیلی دوره ابتدایی در طول 5 سال گذشته بهتر بوده است، می افزاید: میزان کاهش افت تحصیلی دوره ابتدایی در 5 سال اخیر نسبت به 5 سال قبل آن حدود 30-40 درصد بوده است.

افت تحصیلی

اما افت تحصیلی و عوامل موثر بر افزایش افت تحصیلی ازنگاه کارشناسان حوزه آموزش و تعلیم وتربیت چیست؟دکتر “علیرضا شریفی” پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت می گوید: آموزش و پرورش با توجه به IQ دانش آموز و امکاناتی که در اختیار او قرار می دهد، در هر مقطع و پایه تحصیلی اهداف نهایی و میانی برای خود تعریف می کند و سعی دارد دانش آموز را تا حد ممکن به این اهداف نزدیک کند. در این میان همیشه درصد مشخصی نیز افت را در نظر می گیرد، مانند تکرار پایه تحصیلی و تسلط نداشتن دانش آموز به همه مطالبی که توسط معلم ارائه می شود.
وی ادامه می دهد: هرگاه میزان این افت در فرآیند یاد دهی و یادگیری بیش از حد انتظار آموزش وپرورش باشد، از آن به عنوان افت تحصیلی نام برده می شود. وی اضافه می کند: یکی از مشکلات اصلی در آ موزش و پرورش در بحث محتوای کتاب درسی، روش تدریس معلم و فضای آموزشی این است که ما کلاس اول ابتدایی را به عنوان یک پایه تحصیلی در نظر می گیریم و از دانش آموزی که تازه به محیط مدرسه قدم گذاشته است، توقعات یک دانش آموز با تجربه که چند سال در مدرسه درس خوانده را داریم. “شریفی” ادامه می دهد: برای درس خواندن دو مؤلفه اصلی وجود دارد یکی محتوای کتاب درسی و دیگری روش تدریس. متاسفانه هر دو این موارد به ویژه روش تدریس معلمان در سال اول ابتدایی شبیه عملکردی است که معلمان کلاس دوم وسوم وچهارم دوره ابتدایی دارند.

اما به اعتقاد یکی دیگر از کارشناسان آموزش ، اصلی ترین علل افت تحصیلی شامل عوامل فردی ، خانوادگی و آموزشی است . «محمد ناصری» می گوید: بحث افت تحصیلی از گذشته مورد توجه برنامه‌ریزان آموزشی ، مسئولان آموزشی و خانواد‌ه‌ها بود‌ه است.

وی ادامه می دهد:موضوعاتی مانند هوش ، دقت ، انگیزه از جمله دلایل فردی و مواردی مانند روابط خانواد‌گی، فقر مالی و اقتصاد‌ی، فقر فرهنگی والد‌ین و فقد‌ان والد‌ین از جمله دلایل خانوادگی و در نهایت مواردی چون شیوه تدریس معلم، برنامه د‌رسی مد‌رسه، شرایط فیزیکی کلاس، ارزیابی ‌های ناد‌رست معلمان از عملکرد‌ د‌انش‌آموزان، پایین بود‌ن نسبت معلم به د‌انش‌آموزان، کمبود‌ معلم مجرب و علاقه ‌مند‌ به تد‌ریس و تحت پوشش قرار نگرفتن د‌انش‌آموزان واجب‌التعلیم نیز از عوامل آموزشی موثر بر افت تحصیلی است.

وی می افزاید: نبود امکانات مطلوب تحصیلی و شرایط آموزشی از عواملی به شمار می روندکه د‌ر ایجاد‌ افت‌ تحصیلی د‌خیل است،‌ درعین حالی که امکاناتی از قبیل مد‌رسه، کلاس، کتاب‌های د‌رسی مناسب و بهره‌مند‌ی از معلمان باسواد‌ و کارآمد‌، نیز از عواملی می باشند که از پید‌ایش افت‌ تحصیلی پیشگیری می ‌کنند‌. وی با اشاره به آمار متفاوتی که از میزان افت تحصیلی مقاطع مختلف هر ازگاه توسط مسئولان آموزش و پرورش مطرح می شود اظهارمی کند: متأسفانه مسئولان به دلایل مختلف آمار و اطلاعاتی را ارائه می کنند که از دقت لازم برخوردار نیست‌ و همین امر باعث می شود که ما نتوانیم برای کاهش افت تحصیلی در مدارس به صورت اصولی و دقیق برنامه ریزی کنیم .

ضرورت پیش دبستانی

باید بدانیم دانش آموز کلاس اول ابتدایی قبل از این که دانش آموز باشد یک کودک بی تجربه است.دانش آموز بی تجربه ای که وقتی وارد مدرسه می شود، بیش از این که وظیفه ما باشد که به او مطالب درسی را یاد بدهیم باید به او بیاموزیم که در یک محیط جمعی چطور زندگی کند. تجربه ای که او قبلا نداشته است؛ به خصوص اگر همین دانش آموز دوره پیش دبستانی و یا دوره مهدکودک را نگذرانده باشد.”شریفی” با بیان این که درحال حاضر بخشی از دانش آموزان در مقطع اول ابتدایی این دوران را نگذرانده اند می افزاید: این که ما اصرار داریم دوره پیش دبستانی به عنوان یکی از پایه های اجباری تحصیلی محسوب شود به همین دلیل است . دانش آموز سال اول ابتدایی کسی است که برای اولین بار از خانواده جدا می شود تجربه ارتباط با همسن های خودش را در تعداد زیاد ندارد. تجربه برقراری یک ارتباط مشخص و یا فردی مانند معلم را ندارد، عملکرد مدیر و ناظم در مدرسه و قوانین و مقررات و ضوابطی که در کلاس درس اعمال می شود در مرحله اول برای او ناشناخته است و او باید آرام آرام این تجربه ها را کسب کند اما چون این اتفاق نمی افتد دانش آموز با چند مسئله سروکار پیدا می کند در مرحله اول او باید چیزهایی که نداشته را تجربه کند و به طور هم زمان هم باید آموزش ببیند . « شریفی » معلمان را عامل تاثیر گذار دیگر در روند تحصیل دانش آموز پایه اول می داند و می گوید: معلمی که در کلاس اول تدریس می کند یقینا باید با اصول روان شناسی تربیتی و روان شناسی کودک آشنایی کامل داشته باشد .این درحالی است که متاسفانه بخش زیادی از معلمان ما در مقطع ابتدایی به ویژه سال اول مدرک تحصیلی زیر لیسانس دارند و در چنین شرایطی ما نمی توانیم از آن ها انتظار داشته باشیم که با ویژگی ها و اصول روان شناسی آشنایی داشته باشند .

راهکارها
شریفی پژوهشگر حوزه آموزش و تعلیم و تربیت اصولی را به عنوان راه حل مشکلات دانش آموزان پایه ابتدایی مطرح می کند و می گوید: در مرحله اول ما باید تاکید کنیم که دوره پیش دبستانی به عنوان یک دوره الزامی برای همه دانش آموزان در نظر گرفته شود که در آن دوره ما صرفا به دانش آموز دانش یاد نمی دهیم بلکه در این مقطع آموزش مهارت برقراری ارتباط با محیط اطراف و جامعه جدید را به او می آموزیم ، مهارت هایی که او با آن ها به عنوان کلاس درس سرو کار دارد و بعد از آن است که باید با خیال راحت به سراغ مهارت های دانش اندوزی برویم . وی ادامه می دهد: راهکار دوم نیز درنظر گرفتن معلمان توانمند با مدرک تحصیلی مربوط در سال اول ابتدایی است. به هرحال دوره ابتدایی بسیار تخصصی و ظریف و دقیق است و معلمی که در این دوره کارمی کند باید توانمندی های ویژه ای داشته باشد .شریفی می افزاید : بازنگری در محتوای کتاب های درسی و در نظر گرفتن مهارت هایی که دانش آموز نیاز به یادگیری آن ها د ارد و همچنین به وجود آوردن فضای استاندارد آموزشی مناسب و نوسازی آموزش و پرورش برای سال اول ابتدایی به این منظور که دانش آموز احساس آرامش بیشتری در کلاس درس کند ودر نهایت بحث ارزشیابی تحصیلی از مواردی است که باید به عنوان راهکار جلوگیری از افت تحصیلی مورد توجه قرار بگیرد.وی خاطرنشان می کند: سال هاست ارزیابی تحصیلی در سال اول و دوم و سوم ابتدایی در دنیا تغییر کرده و برای آن روش های نوینی در نظر گرفته شده است که ما هم باید از این شیوه ها استفاده کنیم هرچند که وزارت آموزش و پرورش مواردی را شروع کرده است . « شریفی » در باره اظهار نظر برخی از کارشناسان که معتقدند در بحث افت تحصیلی دانش آموزان کمترین نقش را دارند می گوید: دقیقا همین طوراست . ما باید در بحث ارزیابی آموزشی و شیوه های آموزش بازنگری کلی انجام دهیم .دانش آموز کلاس اول ابتدایی فقط به یک کلاس درس نیاز ندارد بلکه مجموعه ای از عوامل در ایجاد افت تحصیلی یک دانش آموز موثر است . به هرصورت براساس آخرین آماری که توسط مجلس اعلام شده است در هر سال حدود 3 میلیون و 300‌هزار دانش‌آموز مردود می ‌شوند که این امر باعث خسارت سالانه 3300 میلیارد تومانی به نظام آموزش می شود. به گفته رئیس کمیته آموزش و پرورش مجلس هر چند مسئولان آموزش و پرورش اعلام کرده‌اند که نرخ افت تحصیلی در 10 سال اخیر 9 درصد کاهش یافته و از 32 به 23‌درصد رسیده است، اما هیچ یک از نمایندگان از چنین آماری متقاعد نشده‌اند، زیرا که همه بر این اعتقادند که اقدام موثری برای ارتقای تحصیلی دانش‌آموزان انجام نشده است.