پروژه عملی درس کارگاه برنامه ریزی شهری

نمونه انجام پروژه عملی درس کارگاه برنامه ریزی شهری

6-3-1. شناخت و تعیین نحوه کاربری فضاهای موجود

سطوح ساخت و ساز شده شامل کاربریهای مسکونی، ارتباطات، خدمات و صنعتی و کارگاهی    می شود و سطوح آزاد نیز اراضی مزروعی باغ و بایر را در برمی گیرد اهمیت تمایز سطوح آزاد از سطوح ساخت و ساز شده در این است که سطوح آزاد مهمترین محل تامین کمبود کاربریهای گوناگون محدوده مورد مطالعه است.

1-کاربری مسکونی

درمیان کاربریها ی محدوده مورد مطالعه سطوح مسکونی با 51/7 هکتار(05/42 در صد ) بالاترین سهم از کاربریهای محدوده مورد مطالعه را به خود اختصاص داده است. سرانه سطوح مسکونی به  ازای هر نفر 32/117 متر مربع است. این میزان در مقایسه با متوسط سرانه ایران 40متر مربع رقم بالایی است.

2_ کاربری سبکه معابر

سطوح معابر(شبکه ارتباطی) محدوده مورد مطالعه حدود 48/3 هکتار (7/18 در صد) از اراضی محدوده مورد مطالعه را در اختیار دارد. سرانه این کاربری معادل3/52 مترمربع بوده که سرانه متعادلی است ولی راهها نیاز به بهسازی دارد.

• کاربری تجاری

سطوح تجاری محدوده مورد مطالعه ی فرضی در مجموع 800 متر مربع (43/0 در صد ) از اراضی محدوده مورد مطالعه را در اختیار دارد. سرانه این کاربری برابر با 2/1 متر مربع است. سطوح تجاری محدوده مورد مطالعه به طور عمده در مرکز محدوده مورد مطالعه و در امتداد محوراصلی محدوده مورد مطالعه قرار دارد. این سطوح شامل چند مغازه فروش مواد غذایی ،قصابی، کبابی و مشاور املاک و … است.

4-کاربری آموزشی

سطوح آموزشی در محدوده مورد مطالعه، در مجموع 61/0 در صد (1133 متر مربع ) از اراضی محدوده مورد مطالعه را اشغال نموده است. سرانه این کاربری معادل 7/1 متر مربع بوده است. این میزان با توجه به متوسط سرانه آموزشی برای ایران 2/4 متر مربع مناسب نیست. این میزان  یک واحد آموزشی ابتدایی  است که در قسمت قدیمی محدوده مورد مطالعه واقع شده است .

5_ کاربری بهداشتی

سطوح بهداشتی محدوده مورد مطالعه، در مجموع شامل02 /0 در صد (36 متر مربع ) از اراضی محدوده مورد مطالعه است. سرانه این کاربری معادل 05/0 متر مربع است و شامل یک آبریزگاه درکنار مسجد محدوده مورد مطالعه است .

6_ کاربری درمانی

سطوح درمانی محدوده مورد مطالعه  شامل یک خانه بهداشت به مساحت 378 متر مربع در مرکز محدوده مورد مطالعه می باشد. سهم این خانه بهداشت از سطوح محدوده مورد مطالعه 2/0 در صد و سرانه آن نیز 57/0 متر مربع است . این خانه بهداشت در جنوب غرب محدوده مورد مطالعه واقع شده است .

7-کاربری اداری

سطوح کاربری اداری محدوده مورد مطالعه 302 متر مربع ( واحد مخابرات ) در شمال محدوده مورد مطالعه می باشد. این  کاربری دارای سرانه 16 مترمربع است و 45/0 درصد از اراضی محدوده مورد مطالعه را نیز اشغال کرده است .

8-کاربری انتظامی

این کاربری شامل کلانتری ها و پاسگاه های انتظامی و مانند آن است .سطوح کاربری انتظامی محدوده مورد مطالعه درمجموع 325مترمربع مساحت دارد. این کاربری دارای سرانه 49/0 مترمربع است و 17/0 درصد از اراضی محدوده مورد مطالعه را اشغال نموده است. این کاربری در مرکز محدوده مورد مطالعه واقع شده است.

9- کاربری مذهبی

سطوح مذهبی محدوده مورد مطالعه، در مجموع شامل 51/0در صد (952 متر مربع ) از اراضی محدوده مورد مطالعه می شود. سرانه این  کاربری معادل 43/1 مترمربع بوده که این میزان با توجه به متوسط سرانه مذهبی _ فرهنگی برای ایران (2/1 _ 9/0 متر مربع ) خوب است. این سطوح شامل دو مسجد، یک واحد در مرکز محدوده مورد مطالعه و دیگری در محل قلعه قدیمی است.

10- کاربری ورزشی

کاربری ورزشی محدوده مورد مطالعه، شامل یک زمین فوتبال درشمال محدوده مورد مطالعه به مساحت 3708 متر مربع  می باشد. این میزان 2 در صد سطوح محدوده مورد مطالعه را اشغال می کند. سرانه کاربری ورزشی محدوده مورد مطالعه برابر با57 /5 متر مربع است .

11-کاربری تاسیسات

سطوح مربوط به تاسیسات محدوده مورد مطالعه، در مجموع شامل 03/0 در صد (49 متر مربع ) از اراضی محدوده مورد مطالعه می شود. سرانه این کاربری معادل 07/0 متر مربع می باشد. این میزان با توجه به متوسط سرانه تاسیسات وتجهیزات شهری ایران (5/2 –3/1 متر مربع ) بسیار کم است. سطوح تاسیسات محدوده مورد مطالعه شامل یک منبع آب و تاسیسات وابسته به آن است.

12- کاربری گورستان

گورستان محدوده مورد مطالعه در جنوب غربی محدوده مورد مطالعه و خارج از محدوده تهیه طرح هادی قرار گرفته است. مساحت این گورستان 2920 متر مربع است و قدمت زیادی نیز ندارد. در سابق برای دفن مرده ها از گورستان محدوده های همجوار استفاده می شد.

 

 

 

جدول شماره 17: سطو ح انواع کاربری ها درمحدوده مورد مطالعه

نام کاربری	سطح       (متر مربع )	در صد	سرانه       (متر ربع)
مسکونی	78137	05/42	32/117
شبکه معابر	34808	73/18	26/52
تجاری	800	43/0	2/1
آموزشی	1133	61/0	7/1
انتظامی	325	1/07	49/0
اداری	302	16/0	45/0
مذهبی	952	51/0	43/0
بهداشتی	36	02/0	05/0
درمانی	378	2/0	57/0
ورزشی	3708	2	57/5
تاسیسات وتجهیزات	49	03/0	07/0
گورستان	2920	57/1	4.38
باغات داخل محدوده	2715	46/1	08/4
مزروعی	19953	10.74	96/29
دامداری	3840	07/2	77/5
بایر	35844	29/19	82/53
کل محدوده مورد مطالعه	185800	100	98/278

جمعیت :666نفر

 

 

8-3-1. کیفیت ابنیه از لحاظ قدمت

جمع سطوح ساخته  شده در سال 1383 معادل 15/8  هکتار بوده که از این میزان 91/71 در صد قابل استفاده و نوساز، 13/14 درصد مرمتی و 96/13 در صد تخریبی بوده است. ابنیه تخریبی عمدتا” در محله قلعه قدیمی قرار دارد،

جدول شماره  18: کیفیت ابنیه محدوده مورد مطالعه از لحاظ قدمت

نوع ابنیه	قابل استفاده	مرمتی	تخریبی	کل محدوده مورد مطالعه
سطح (متر مربع)	58640	11524	11379	81543
در صد	91/71	13/14	96/13	100

 

 

12-3-1. بررسی مصالح ساختمانی به کار رفته در بناها ( کیفیت ابنیه از لحاظ نوع مصالح )

مصالح بکار رفته در محدوده مورد مطالعه عبارتست از 72/19 در صد تیرچه و بلوک ، 23/48 در صد آجرو آهن،21/12 در صد آجروچوب و35/8در صد خشت و چوب و 49/11 درصد خشت و گل.

بدین ترتیب مشاهده می شود که بکارگیری مصالح با دوام در ساخت ساختمان های محدوده مورد مطالعه حدود 70 در صد است که رقم قابل توجهی است.  بخش قابل توجهی از ساختمان های ساخته شده با مصالح کم دوام نیز خالی از سکنه و در محله های قلعه قدیمی و قلعه نو قرار گرفته است بهترین محله محدوده مورد مطالعه از لحاظ بکارگیری مصالح با دوام ، محله باغ آخوند و پس ار آن محله نو است بخشی از محله قلعه نو در شرق و در جوار جاده منتهی به سروشبادران نیز از کیفیت مناسبی برخودار است .

جدول شماره 20 : وضعیت مصالح بکار رفته در ساختمان های محدوده مورد مطالعه

نوع مصالح	تیرچه و بلوک	آجر و آهن	آجرو چوب	خشت و چوب	خشت و گل	کل محدوده مورد مطالعه
سطح              ( متر مربع )	16082	39325	9144	6808	10184	81543
درصد	72/19	23/48	21/11	35/8	49/12	100

3-2.پیش بینی جمعیت آینده محدوده مورد مطالعه

محاسبه رشد جمعیت از روش ریاضی بر اساس نرخ رشد سالهای 1375-83 (46/. در صد) ، جمعیت محدوده مورد مطالعه را برای سال 1393 در حدود 697 نفر نشان می دهد. توانایهایی که امکان افزایش جمعیت را در آینده متحمل می کند عبارتند از :

• نرخ مثبت رشد طبیعی جمعیت (36/1 در صد )
• وجود منابع آب و خاک و وجود زمینه اشتغالات کشاورزی
• جوانی جمعیت محدوده مورد مطالعه، به طوری که 98/68 در صد جمعیت محدوده مورد مطالعه در سال 1383 ، در سنین 64-15 ساله بوده اند .
• وجود مناظر طبیعی زیبا و مهاجرتهای فصلی و تفریحی به محدوده مورد مطالعه ( تابستان )
• وجود باغات ویلایی و مسکونی و حضور اقشار بالای اجتماعی در تعدادی از آنها
• باروری عمومی بالا در محدوده مورد مطالعه 6/5 بچه

بنابر این با توجه به موارد ذکر شده بالا و ایجاد امکانات جدیدی چون تلفن در سالهای اخیر و امید به ایجاد تأسیسات و بهبود سایر امکانات مانند گاز شهری و همچنین بهسازی محدوده مورد مطالعه، می توان به کاهش روند مهاجرت ازمحدوده مورد مطالعه امیدوار بود. با این حساب و ملاحظه رشد طبیعی 36/1 در صدی جمعیت محدوده مورد مطالعه، جمعیت 762 نفری برای محدوده مورد مطالعه درسال 1393 در نظر گرفته می شود.

 

4-2. بررسی مشکلات موجود در توزیع خدمات عمومی و زیر بنایی محدوده مورد مطالعه

مشکلات مربوط به توزیع خدمات عمومی و زیر بنایی محدوده مورد مطالعه ی فرضی را می توان به دو دسته تقسیم کرد : دسته اول مشکلات ناشی از کمبود و نارسایی خدمات ودسته دوم مشکلات مربوط به فقدان خدمات ، خدماتی چون خدمات تجاری، آموزشی ، ورزشی ، فرهنگی و اداری دچار کمبود هستند و خدماتی چون فضای سبز عمومی، ، پارک کودک، گورستان و انتظامی در محدوده مورد مطالعه وجود ندارد. برای کاربریهای دسته اول پیشنهاد اصلاح سرانه ها و برای کاربریهای دسته دوم پیشنهاد ایجاد آنها شده است .

    از دیگر مشکلات خدماتی محدوده مورد مطالعه می توان به فقدان سیستم جمع آوری زباله و فاضلابهای محدوده مورد مطالعه یی اشاره کرد. به طوری که ضایعات و زباله ها بطور غیر بهداشتی درنقاط مختلف تجمع یافته و موجب آلودگی و کاهش زیبایی محیط شده است. همچنین فقدان تأسیسات گاز لوله کشی و آلودگی آب آشامیدن محدوده مورد مطالعه از دیگر مشکلات محدوده مورد مطالعه می باشد. در این زمینه برنامه ریزی منطقه ای جهت رفع این مشکلات الزامی است. زیرا مشکلات اخیر مشکل بسیاری از محدوده مورد مطالعه های منطقه است .

6-2.بررسی سرانه های موجود و پیشنهادی و تعیین کمبودهای خدماتی ومسکن

کاربریهای خدماتی محدوده مورد مطالعه به دو دسته تقسیم می شود: دسته اول شامل کاربریهایی است که اصولا در محدوده مورد مطالعه وجود ندارد مانند کاربریهای فرهنگی، فضای سبز، پارکینگ ، پارک کودک و گورستان که در طرح پیشنهادی با ملاحظه اصولی نظیر تقویت محور مرکزی، تفکیک سهولت دسترسی و رعایت سنخیت کاربرها، طراحی و پیشهاد شده اند. در این بین گورستان محدوده مورد مطالعه در خارج حریم استحفاظی و در منطقه صنعتی سروشبادران پیشنهاد شده است.

دسته دوم کاربرهایی است که تحت تاثیر تهیه طرح تغییراتی در وضعیت موجود و پیشنهادی آنها انجام شده است. تغییرات حاصله  در کاربرهای مسکونی، شبکه معابر، اداری و ورزشی بیش از سایر کاربریها است .این تغییرات به شرح ذیل قابل تبیین هستند:

• کاربری مسکونی

سطح این کاربری در وضع پیشنهادی افزایش چشمگیری یافته است به طوری که درصد آن از 42 در صد سطح محدوده مورد مطالعه به 5/65 در صد و سرانه آن از3/117متر مربع به 3/164  متر مربع افزایش یافته است. علت افزایش چشمگیر سطوح کاربری مسکونی ناشی از تغییر کاربری اراضی بایر و دامداری به میزان حدود 6/3 هکتار ، متروکه بودن تعداد زیادی از واحدهای مسکونی به خصوص در محله های قلعه قدیمی و قلعه نو ، پراکنده رویی سکونت و افزایش محدوده محدوده مورد مطالعه و لاجرم اختصاص قسمت عمده ای از آن به کاربری مسکونی در وضع پیشنهادی است.

2-شبکه معابر

سرانه این کاربری از 26/52 متر مربع در وضع موجود به 83/56 متر مربع در وضع پیشنهادی افزایش یافته است. شبکه معابر پیشنهادی عمدتا” منطبق بر محورهای موجود طراحی شده که اغلب به صورت تعریض تدریجی شکل می گیرد.

3- اداری

کاربری اداری موجود محدوده مورد مطالعه شامل یک واحد مخابرات است. در وضع پیشنهادی به دیگر نیازهای اداری محدوده مورد مطالعه مانند دفتر شورای اسلامی و دفتر دهیاری توجه شده است. در این رابطه با توجه به اهدای زمین مناسب در حاشیه میدان اصلی محدوده مورد مطالعه، این کاربری در ضلع شمال غربی میدان اصلی پیشنهاد شده است. این قطعه کاربری در کنار مخابرات سالن چند منظوره ( پیشنهادی) و میدان اصلی محدوده مورد مطالعه هویت و تصویر ذهنی مناسبی را از محدوده مورد مطالعه ایجاد می نماید.

• کاربری ورزشی

کاربری ورزشی محدوده مورد مطالعه شامل یک زمین خاکی فوتبال  در فاصله600 متری میدان اصلی محدوده مورد مطالعه و درکنار ورودی اصلی محدوده مورد مطالعه است. در طرح پیشنهادی به منظور تفویت وتکمیل نقش تفریحی – فرهنگی محدوده مورد مطالعه اقدام به پیشنهاد یک زمین ورزشی در غرب محدوده مورد مطالعه شده است. این کاربری در کنار پارک کودک، فضای سبز و کتابخانه پیشنهادی قرار دارد که علاوه برتامین نیاز اهالی می تواند مورد استفاده گردشگران نیز قرارگیرد. دسترسی آسان به این زمین ورزشی که بیشتر به ورزش های غیراز فوتبال طراحی گردیده از دیگر ویژگیهای آن است.(جدول شماره 22).

7-2.تعیین محدودیت ها و امکانات توسعه فیزیکی و پیش بینی جهات توسعه فیزیکی محدوده مورد مطالعه

• محدودیتهای توسعه

محدودیتهای توسعه محدوده مورد مطالعه به طور کلی عبارتند از: اراضی زراعی و باغی، درختان  کهنسال حاشیه خیابان ها و نهرها و مرکز تولید سوخت هسته ای اصفهان .

در طرح پیشنهادی از تغییر کاربری اراضی کشاورزی اجتناب شده است. همچنین به واسطه وجود درختان کهنسال در برخی خیابان ها  از جمله محور ممتد شمالی _ جنوبی مقاطع ارضی ویژه برای حفظ این درختان پیشنهاد شده است. در این  مقاطع پیشنهادی عرض پیاده روها بیش از عرض معمول است.

وجود مرکز تولید سوخت هسته ای اصفهان نیز در دو کیلومتری شرق  محدوده مورد مطالعه توسعه سکونت و فعالیت را به طور کلی دچار محدودیت می نماید.

2-امکانات توسعه

امکانات توسعه محدوده مورد مطالعه شامل اراضی بایر داخل و حاشیه بافت، مجموعه قلعه قدیمی محدوده مورد مطالعه و باغ معروف به باغ  آذرانی است. در طرح پیشنهادی از این امکانات در چارچوب تامین نیازهای جمعیت ساکن و مورد پیش بینی استفاده شده است .

2-3.تعیین نحوه کاربری اراضی محدوده مورد مطالعه

کاربری اراضی پیشنهادی بر اساس جمعیت محدوده مورد مطالعه در سال 1393 و نیازهای آن طراحی شده است. در این طرح بیشترین میزان افزایش سطح مربوط به کاربری مسکونی است که از 5/7 هکتار به 5/12 هکتار افزایش یافته است. در توسعه مسکونی پیشنهاد شده بر حفظ اراضی کشاورزی و توسعه پیوسته  محدوده مورد مطالعه تاکید شده است. در طرح پیشنهادی سطح کاربری ارتباطی(معابر) نیز از 5/3 هکتاربه 3/4 هکتار افزایش یافته است. در سطح سرانه سایرکاربریها نیز تغییراتی ایجاد شده که در این بین سرانه کاربریهای تجاری، آموزشی، بهداشتی، اداری و ورزشی و باغات داخل محدوده  افزایش و سرانه کاربری های درمانی، انتظامی، مذهبی و  تأسیسات کاهش یافته است. برخی از کاربری های نظیر بایر، دامداری و مزروعی از بافت محدوده مورد مطالعه حذف و کاربریهای فرهنگی، فضای سبز، پارکینگ و پارک کودک نیز ایجاد شده است.

در طراحی انجام شده بر تقویت محور مرکزی محدوده مورد مطالعه تاکید شده است. برای این محور دو کارکرد اجتماعی ، و فرهنگی – تفریحی در نظر گرفته شده است . در بخش مرکزی و شرقی این محور( به عنوان نماد هویت اجتماعی محدوده مورد مطالعه) کاربریهای تجاری، پارکینگ،اداری، انتظامی پیشنهاد شده است.

برای بخش غربی( نزدیک رودخانه) نیز کارکرد فرهنگی- تفریحی در نظر گرفته شده و با کاربریهای فرهنگی (کتابخانه ) فضای سبز، پارک کودک و فضای سبز تقویت و تعریف شده است. در این قسمت دبستان محدوده مورد مطالعه، مسجد قدیمی محدوده مورد مطالعه و قلعه قدیمی و کانال آب نیز وجود دارد. جدول شماره 22 سطح، درصد و سرانه کاربری ها و نقشه طرح هادی محدوده مورد مطالعه ،جانمایی کاربریهای محدوده مورد مطالعه را در ده سال آینده نشان می دهد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول شماره 22: کاربری اراضی محدوده مورد مطالعه ی فرضی در وضع موجود و پیشنهادی

نوع کاربری	وضع موجود			وضع پیشنهادی
	سطح (مترمربع)	در صد	سرانه (مترمربع)	سطح  (مترمربع)	درصد	سرانه     (مترمربع)
مسکونی	65366	18/35	15/98	117280	4/61	7/153
معابر	34808	73/18	52.26	43306	67/22	83/56
تجاری	800	43/0	2/1	953	5/0	25/1
آموزشی	1133	61/0	7/1	1397	73/0	83/1
بهداشتی	36	02/0	05/0	165	09/0	22/0
درمانی	377	02/0	57/0	377	57/1	49/0
اداری	302	16/0	45/0	562	29/0	74/0
انتظامی (بسیج)	325	17/0	49/0	136	07/0	18/0
مذهبی	952	51/0	43/1	920	48/0	21/1
بنای تاریخی (1)	9970	36/5	97/14	9970	22/5	1/13
فضای سبز	–	–	–	2428	27/1	19/3
ورزشی	3708	2	57/5	5346	8/2	01/7
تاسیسات	49	03/0	07/0	11	0005/0	01/0
پارکینگ	–	–	–	987	52/0	29/1
پارک کودک	–	–	–	1442	75/0	89/1
گورستان	2920	57/1	38/4	2920	53/1	3.83
بایر	35844	29/19	82/53	–	–	–
دامداری	3840	07/2	77/5	–	–	–
باغات داخل محدوده	2715	46/1	08/4	3326	74/1	36/4
مزروعی	19953	74/10	96/29	–	–	–
کل محدوده مورد مطالعه	185800	100	98/278	191026	100	69/250
جمعیت	666نفر			763نفر
تراکم ناخالص	85/35نفر در هکتار			89/39 نفر در هکتار
تراکم خالص	9/101نفر در هکتار			1/65 نفر در هکتار

1- بخشی از این فضا با حفظ بناجهت کاربریفرهنگی پیشنهاد می گردد.

توضیح لازم این که بخشی از قلعه قدیمی که از طرف سازمان میراث فرهنگی استان به عنوان بنای تاریخی واجد ارزش شناخته شده است با حفظ بنا برای استفاده فرهنگی پیشنهاد شده است.

3-3. نقشه شبکه بندی معابر تا حد کوچه های دسترسی

به منظور اصلاح و تقویت شبکه ارتباطی محدوده مورد مطالعه پیشنهادات لازم در نقشه کاربری اراضی پیشنهادی ارائه و طراحی شده است، در تهیه این نقشه حداکثر عرض پیشنهادی مربوط به محور عبوری محدوده مورد مطالعه و منتهی به شهر بهاران با 25 متر و حداقل عرض مربوط به آخرین حد دسترسی ها با 6 متر است. در همین رابطه محور ورودی محدوده مورد مطالعه تا میدان اصلی شهر 22 متر و ادامه آن تا کانال آب 16 متر طراحی گردید . سایر معابر اصلی درجه دو محدوده مورد مطالعه نیز 16 و 14 متر پیشهاد گردید.

در خیابان حاشیه کانال آب یک حرکت سواره و یک حرکت پیاده در باند شمالی و  یک حرکت سواره و یک حرکت پیاده و  یک فضا برای پارکینگ حاشیه ای در باند جنوبی  پیش بینی شده است .

به منظور کاستن از حجم فشار ترافیک برمحور اصلی محدوده مورد مطالعه و تامین حرکت های شرقی- غربی، معابر موجود تعریض وادامه برخی باز گشایی شده اند.

 

 

 

 

جدول شماره 1-5: عملکردهای مجاز کاربری های شهری به تفکیک سطوح و تقسیمات شهری

نوع کاربری	مقیاس		تعریف
مسکونی	محله		سکونتگاه های تک واحدی و مجتمع های چند خانواری و آپارتمانی چند واحدی و واحدهای باغ مسکونی و خوابگاه های دانشجویی خارج از محوطه دانشگاه
تجاری-خدماتی (انتفاعی و غیرانتفاعی)	تجاری		محله		واحدهای خرید روزانه (خواربار، میوه و سبزی، نانوایی، قصابی و امثالهم)
			ناحیه		واحدهای خرید هفتگی(سوپرمارکت، فروشگاه های مصرف شهر و روستا، نوشت افزار، قنادی، آجیل فروشی و…) شعب بانک ها و صندوق های قرض الحسنه و مؤسسات مالی واعتباری، بنگاه های معاملات املاک، بازارچه ها، فروشگاههای منسوجات، پلاستیک، لوازم خانگی، لوازمصوتی و تصویری، کتابفروشی ها، رستوران ها، شرکت های بیمه، داروخانه و انواع مشابه دیگر.
			شهر		عمده فروشی ها، راسته های صنوف مختلف و بورس ها، بازار، شرکت های بازرگانی و تجاری، واحدهای خریدخاص و بلند مدت مانند فروشگاه های بزرگ زنجیره ای، مبل فروشی ها،پوشاک شعب مرکزی بانک ها و موسسات مالی و اعتباری، مؤسسات تجاری واردات و صادرات کالا، نمایندگی فروش عرضه وسایل نقلیه، فروشگاه عرضه قطعات یدکی و وسایل نقلیه و فروشگاه عرضه صنایع دستی و فرش، تالارهای پذیرایی، تعمیرگاه های لوازم خانگی و خودرو، دفاتر نمایندگی بانک های خارجی، نمایندگی مؤسسات تجاری خارجی.
	خدمات انتفاعی		محله		دفاتر(پست، امور مشترکین تلفن همراه، فروش روزنامه و مجله)، آرایشگاه های زنانه و مطب پزشکان.
			ناحیه		پلیس 10+ ، آموزشگاه های خصوصی، دفاتر (وکالت، مهندسی و نقشه برداری، ثبت اسناد، ازدواج و طلاق، شرکت های پیمانکاری و مشاور و خدمات). آزمایشگاه های طبی و تخصصی، مراکز رادیولوژی، سالن های ورزشی کوچک، مرکز مشاوره درمانی و خانوادگی.
			منطقه		ارائه خدمات اینترنت، دفاتر حسابرسی، مراکز MRI و مشابه، آمبولانس خصوصی، درمان اعتیاد، فیزیوتراپی، مراکز کاریابی، مرکز معاینه فنی خودرو، رسانه های دیجیتال انتفاعی، رادیولوژی، مطب دامپزشکان.
	خدمات غیرانتفاعی		شهر		دفاتر احزاب، تشکل های مردم نهاد- مؤسسات خیریه، اتحادیه ها، مجامع، انجمن ها و تعاونی ها، رسانه های دیجیتال خبری، هیأت های ورزشی و آموزشگاه های مذهبی(به غیر از حوزه های علمیه).
آموزش عالی	شهر		مدارس عالی، دانشگاه ها، دانشکده ها، دانشسراها، حوزه های علمیه و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی و علمی و کاربردی
آموزشی	محله		آموزش های پیش دبستانی(مهدکودک-آمادگی- دبستان)
	ناحیه		کلاس های سوادآموزی، مدارس راهنمایی- دبیرستان و پیش دانشگاهی
	منطقه		هنرستان های صنعتی وابسته به آموزش و پرورش و مجتمع های آموزش فنی و حرفه ای وزارت کار و امور اجتماعی
	شهر		مدارس اسلامی، مدارس کودکان استثنائی، مراکز پرورش استعدادهای درخشان، مدارس شاهد و مدارس اتباع خارجی
اداری و انتظامی	ناحیه		کلاس های سوادآموزی- مدارس راهنمایی- دبیرستان و پیش دانشگاهی
	منطقه		هنرستان های صنعتی وابسته به آموزش و پرورش و مجتمع های آموزشی فنی و حرفه ای وزارت کار و امور اجتماعی
	شهر		مدارس اسلامی، مدارس کودکان استثنایی، مراکز پرورش استعدادهای درخشان،مدارس شاهد و مدارس اتباع خارجی
ورزشی	محله		زمین های بازی کوچک
	ناحیه		زمین های ورزشی و سالن های کوچک ورزشی و استخرها.
	شهر		ورزشگاه ها و مجتمع های ورزشی، زورخانه ها، مجموعه های آبی ورزشی.
درمانی	محله		مراکز بهداشت و تنظیم خانواده، درمانگاه ها.
	ناحیه		پلی کلینیک ها
	منطقه		مراکز انتقال خون، بیمارستان های کمتر از 64 تخت و مراکز اورژانس.
	شهر		بیمارستان های اصلی شهر، زایشگاه ها، تیمارستان ها، مراکز توانبخشی و مراکز نگهداری کودکان بی سرپرست و سالمندان، معلولین و جانبازان و درمانگاه های دامپزشکی.
فرهنگی	ناحیه		کتابخانه ها و سالن های اجتماعات کوچک، کانون های پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سینما
	شهر		کتابخانه مرکزی و تخصصی، نگارخانه، فرهنگسرا و مجتمع های فرهنگی، سالن اجتماعات، سینما، تئاتر، سالن کنسرت، مؤسسات و دفاتر مرکزی روزنامه و مجله، مراکز صدا و سیما.
نوع کاربری		مقیاس		تعریف
فضای سبز	محله		بوستان(پارک) محله ای
	ناحیه		بوستان(پارک) ناحیه ای
	شهر		بوستان(پارک)اصلی شهر
مذهبی	محله		مساجد، حسینیه ها و فاطمیه ها
	شهر		مساجد بزرگ و مسجد جامع شهر، مصلی، مهدیه، کلیساها ، کنیسه ها و آتشکده
تجهیزات شهری	محله		ایستگاه های جمع آوری زباله
	ناحیه		ایستگاه های جمع آوری زباله،ایستگاه های آتش نشانی، میادین میوه و تره بار ناحیه ای، اورژانس 115، جایگاه های سوخت.
	شهر		گورستان های موجود و نمایشگاه های دائمی
	حریم شهر		کشتارگاه، گورستان، مرکز دفع بهداشتی زباله، میدان مرکزی میوه و تره بار، پایانه های حمل ونقل بار
تأسیسات شهری	محله		ایستگاه های تنظیم فشار گاز، آب و فاضلاب، سرویس های عمومی بهداشتی و حمام
	منطقه		مخازن آب زمینی و هوایی، تصفیه خانه های آب و فاضلاب و پست های برق
حمل و نقل و انبارها	محله		معابر و پارکینگ های محله ای و ایستگاه های مترو
	ناحیه		معابر، پارکینگ های عمومی و اتوبوس رانی شهری، پایانه های مسافربری، پارک سوارها
	شهر		معابر، پایانه های مسافربری درون شهری و بین شهری، ایستگاه های راه آهن، فرودگاه های موجود، بنادر، تأسیسات مرکزی مترو، پارکینگ های بزرگ و انبارهای کوچک و سردخانه ها
	حریم		انبارهای اصلی،فرودگاه،سیلو و سردخانه ها
نظامی	شهر		پادگان ها و آمادگاه های موجود نیروهای نظامی
کشاورزی و باغات	محله		زمینهای کشاورزی باغات
تاریخی	شهر		اماکن و محوطه های تاریخی، موزه ها، بناهای یادبود، آرامگاه مشاهیر، امامزاده ها و بقاع متبرکه
طبیعی	شهر		بستر و حریم رودخانه ها، انهار، تالاب ها، آبگیرها، جنگل های طبیعی و دست کاشت و هرگونه عناصر طبیعی و غیرمصنوع
حریم	شهر		حریم و بستر قانونی راه ها و راه آهن های بین شهری و تأسیسات زیربنایی آب وبرق و گاز ونفت و مخابرات و فاضلاب
تفریحی-توریستی	شهر		هتل، مسافرخانه، مهمانپذیر و مهمانسرا، هتل آپارتمان و هتل، باغ وحش، شهربازی، سایر مراکز تفریحی ویژه، پارک های جنگلی و اردوگاه های جهانگردی.
صنایع	باتوجه به ضوابط سازمان حفاظت محیط زیست		مطالب این قسمت مربوطبه صنایع کارگاهی کد الف مصوبه شماره 64677 ت 71591 مورخ 26/12/1378 هیات وزیران میباشد باتوجه به اینکه آخرین مصوبه و اصلاحات نهایی آن(مصوب سال 1390 هیات وزیران) در قسمت قوانین این مجموعه آورده شده از تکرار آن در این بخش خودداری می گردد.

مأخذ: مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران با اصلاحیه بعدی، 1389، نقل از(فرجاد ودیگران، 1391 : 13)

 

 

جدول شماره 1-6: سرانه های استاندارد   سرانه (مترمربع)

جمعیت(نفر)   نام کاربری	شهرهای زیر 50 هزار نفر		شهرهای مابین 50هزارتا250 هزارنفر		شهرهای 250 هزار تا یک میلیون نفر		شهرهای بیش از یک میلیون نفر		توضیحات ملاک،آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن
مسکونی	50≥ سرانه		40≥ سرانه		35≥ سرانه		25≥ سرانه		این سرانه در شهرهایزیر20000 نفر حداکثر60مترمربع خواهدبود و چنانچه سرانه وضع موجود از حداکثر پیشنهادی کمترباشد وضع موجود ملاک حداکثر خواهد بود.
آموزش عالی	به ازای هر دانشجو 70 متر مربع و چنانچه خوابگاه های دانشجویی و کوی اساتید درون دانشگاه باشد این سرانه به 105 مترمربع افزایش می یابد. برای دانشگاه های پیام نور حداکثر سرانه 30مترمربع لحاظ گردد.								این کاربری برای شهرهایی که وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و باوزارت علوم و آموزش عالی و یا دانشگاه آزاد اسلامی و یا سایر مراکز قانونی آموزش عالی استقرار آن را تایید کنند پیش بینی می شود و برای شهرهایی که واحدهای آموزش عالی در آنها وجود دارد رشد جمعیت دانشجویی در طی سالهای گذشته استخراج و با توجه به برنامه های توسعه ای مراکز آموزش عالی و جمعیت دانشجویی برای افق طرح محاسبه و سطح موردنیاز به دست آمده و به جمعیت کل شهر تقسیم و در جدول سرانه ها درج می گردد.
آموزشی	5≥سرانه ≥ 3
اداری و انتظامی	2≥ سرانه ≥ 1 4≥ سرانه مرکز شهرستان≥2	1≥ سرانه ≥ 0/75 1≥ مرکز شهرستان≥2 3≥ شهرستان ≥2		5/1≥  سرانه ≥ 0/75		5/1≥ سرانه ≥0/75		توصیه میگردد در شهرهای جدید این کاربری در قالب مجتمع های اداری- به جز انتظامی پیش بینی شود.
تجاری-خدماتی	2≥ سرانه	5/2≥ سرانه		3≥ سرانه		5/3≥ سرانه		در شهرهای بندری و توریستی و شهرهایی که ترافیک برون شهری از مابین شهر عبور میکند 5/0 مترمربع به سرانه مذکور افزوده می شود.
ورزشی	5/1≥ سرانه ≥1	5/1≥ سرانه ≥1		2≥ سرانه ≥1/1		2≥ سرانه ≥2/1
درمانی	5/1≥ سرانه ≥1	5/1≥ سرانه ≥1		2≥ سرانه ≥1		5/2≥ سرانه ≥1
فرهنگی	75/0≥ سرانه ≥0/4	75/0≥ سرانه ≥4/0		75/0≥ سرانه ≥5/0		75/0≥ سرانه ≥5/0
فضای سبز	8 ≤ سرانه
مذهبی	5/0≥ سرانه ≥ 3/0	5/0≥ سرانه ≥3/0		75/0≥ سرانه ≥ 5/0		75/0≥ سرانه ≥5/0		تصمیم گیری در جانمایی فضای مذهبی با توجه به میزان سرانه ها به کمیسیون ماده 5 سپرده می شود.
تجهیزات شهری	5/0≥ سرانه ≥ 3/0	5/0≥ سرانه≥ 2/0		1≥ سرانه≥ 5/0		1≥ سرانه≥ 5/0		چنانچه بنا باشد گورستان های موجود شهر با همان کاربری حفظ شود به این سرانه ها اضافه می شود و سرانه کاربریهایی که در حریم شهر مستقر میشوند جداگانه محاسبه و اعلام می شود.
تأسیسات شهری	2≥ سرانه ≥1	2≥ سرانه ≥1		5/1≥ سرانه ≥1		5/1≥ سرانه ≥1		تأسیسات شهری
حمل ونقل و ابنارها	30≥ سرانه	30≥ سرانه		30≥ سرانه		30≥ سرانه
نظامی	وضع موجود	وضع موجود		وضع موجود		وضع موجود		وضع موجود برآورد و به سرانه تبدیل میشود.
جمعیت(نفر)   نام کاربری	شهرهای زیر 50 هزار نفر	شهرهای مابین 50هزارتا250 هزارنفر		شهرهای 250 هزار تا یک میلیون نفر		شهرهای بیش از یک میلیون نفر		توضیحات ملاک،آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن می باشد.
کشاورزی و باغات								سطح موجود باغات و اراضی کشاورزی به سرانه تبدیل و در جدول سرانه ها درج می گردد.
تاریخی								سطح موجود مکان های تاریخی و بقاع متبرکه به سرانه تبدیل شده و در جدول سرانه ها در ج می گردد.
طبیعی								سطح موجود به سرانه تبدیل و در جدول سرانه ها درج می گردد.
حریم								سطح حرایم قانونی تأسیسات محاسبه و به سرانه تبدیل و در جدول سرانه ها درج می گردد.
تفرحی -توریستی	2/0≥ سرانه	5/0≥ سرانه ≥2/0		5/0≥ سرانه ≥2/0		75/0≥ سرانه ≥2/0
صنعتی	8/0≥ سرانه	10≥ سرانه ≥8		12≥ سرانه ≥8		12≥ سرانه ≥10		مشاور برای صنایع نیمه مزاحم که جزء این کاربری محسوب شده است در محل و یا محل های مناسب از شهر کاربری مربوطه را لحاظ می نماید و برای مابقی صنایع با توجه به ضوابط استقرار سازمان حفاظت محیط زیست به صورت تجمعی در یک مکان و یا مکانهای مناسب کاربری مذکور را در نظر می گیرد.
مجموع	95/106 ≥ حداقل ≥ 1/96 95/108 ≥ مرکز شهرستان ≥ 1/95/106	6/86 = مرکز شهرستان 6/87 = مرکز استان   75/100 = مرکزشهرستان 75/100=مرکز استان		103≥ جمع سرانه ≥ 55/87		25/94≥ جمع سرانه ≥ 15/79

مأخذ: شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، 1389، نقل از(فرجاد ودیگران، 1391 : 15)

 

برای به دست آوردن سطح مورد نیاز گورستان که در حریم شهر مستقر می گردد به شرح زیر عمل می شود:

چنانچه آمار متوفقیان را سالانه 1000/6 جمعیت موجود(نرخ مرگ و میر) شهر در نظر گرفته شود و میزان مساحت مورد نیاز به ازای هر قبر به طور متوسط 5 مترمربع و A جمعیت سال پایه شهر و B ضریب رشد سالانه جمعیت باشد، آنگاه مساحت گورستان مورد نیاز S برای ظرفیت سی سال عبارت است از:

نرخ مرگ و میر

تبصره1: سرانه های موضوع این مصوبه برای شهرهایی مورد عمل قرار می گیرد که ویژگی خاصی از نظر نقش و عملکرد و اقلیم نداشته باشند. در صورتی که در فرآیند تهیه طرح و به استناد مطالعات آن لزوم تغییر در سرانه های مصوب برای هر یک از شهرها از سوی مشاور تهیه کننده تشخیص داده شود با توجیهات فنی و مستندات لازم می تواند در مرجع تصویب کننده طرح مورد توجه و تصویب قرار گیرد.

تبصره2: در تعریف کاربری های عملکرد غالب هر فعالیت مورد توجه قرار می گیرد. برای مثال اگر فعالیت فرهنگی نیز در داخل مسجد انجام می گیرد. کاربری زمین مورد نظر مذهبی قلمداد می شود.

تبصره 3: نظر به لزوم توجه به مسأله پدافند غیرعامل در طرح ها باید مشاور تهیه کننده طرح، کاربری هایی را که می توانند در زمان بحران مورد استفاده قرار گیرند از جمله پارک ها، زمین های ورزشی، پادگان ها و فضای باز محصور و غیرمحصور را در نقشه جداگانه مشخص و ارائه نمایند.

تبصره 4: سرانه های مربوط به دانشکده های افسری به پیشنهاد وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و تصویب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران تعیین می شود.

تبصره 5: اراضی که در وضع موجود دارای کاربری تحت عنوان ذخیره و یا فاقد کاربری می باشند، سطوح آنها توسط مشاور در طرح برآورد و در ذیل جدول سرانه های وضع موجود قید می شود.

جدول شماره 1-7: سهم سطوح کاربری های عمده شهری به تفکیک جمعیت های مختلف (درصد)

 

	شهرهای زیر 50 هزار نفر	شهرهای 50هزارتا250 هزارنفر	شهرهای 250 هزار تا یک میلیون نفر	شهرهای بیش از یک میلیون نفر
مسکونی	47 تا 52	40 تا 46	34 تا 40	27 تا 32
فضای سبز	حداقل 5/7	حداقل 8	حداقل 8	حداقل 5/8
معابر	حداکثر28	حداکثر 30	حداکثر 29	حداکثر 32
سایر خدمات شهری	5/12 تا 5/17	22 تا 16	29-23	5/27 تا 5/32

مأخذ: شورایعالی شهرسازی و معماری ایران 1389، نقل از(فرجاد ودیگران، 1391 : 16)

 

 

 

شعاع دسترسی و گنجایش کاربری ها: هر تقسیم کالبدی در مقیاسی که قرار دارد، حد و حدود مشخصی را بیان می کند که نشأت گرفته از دامنه نوسان جمعیتی آن تقسیم می باشد. نوسان گستره این تقسیم، کماکان مبین انعطاف در فضایابی و طراحی خواهد بود. یکی از مهمترین عوامل مؤثر در شعاع دسترسی، عنصر شاخص می باشد. براساس شناخت عنصر شاخص هر رده از تقسیمات کالبدی، ابعاد آن تقسیم نسبت به این عنصر مشخص خواهد شد. عنصر شاخص اغلب عنصری است که بیشترین تردد اجتماعی را سبب می شود. (حبیبی و مسائلی، 1378) ، نقل از(فرجاد ودیگران، 1391 : 18)

جدول شماره 1-9: شعاع دسترسی مطلوب                                                      جدول شماره1-10: استاندارد گنجایش انواع کاربری

برای انواع کاربری                                                                                     (به استثناء آموزشی)

کاربری	مقیاس عملکرد	شعاع دسترسی
بوستان کودک	کوی	فاصله تا محلات مسکونی زیرپوشش250-220 متر
مهدکودک و کودکستان	کوی	فاصله تا محلات مسکونی زیرپوشش 500 متر
واحدهای تجاری خریدروزانه	کوی	درفاصله 3دقیقه(پیاده) ازمحل واحدمسکونی قرارگیرد
آموزش ابتدایی	محله	حداقل 400متر(پیاده) وحداکثر 800 متر(پیاده)
واحدهای تجاری خریدروزانه-هفتگی	محله	در فاصله 5دقیقه پیاده ازمحل واحدمسکونی قرار گیرد.
بوستان محله ای	برزن	فاصله تامحلات مسکونی زیرپوشش375-300 متر
آموزش راهنمایی	برزن	حداقل:800متر(پیاده)وحداکثر: 1200متر(پیاده)-(حداکثر15دقیقه پیاده روی)
واحدهای تجاری خرید هفتگی- ماهانه	ناحیه	در فاصله15 دقیقه ای پیاده از محل واحد مسکونی قرارگیرد.
آموزش دبیرستان	ناحیه	حداقل1200 متر(پیاده یاسواره) وحداکثر:2000 مترپیاده یاسواره-(20دقیقه پیاده روی)
واحدهای تجاری خرید ماهانه	ناحیه	در فاصله 20 دقیقه ازواحدهای مسکونی قرارگیرد.
درمانگاه	ناحیه	فاصله محلات مسکونی زیرپوشش 750-650 متر
بوستان ناحیه	ناحیه	فاصله تا محلات مسکونی زیرپوشش750-650 متر
بیمارستان	منطقه شهری	فاصله تا محلات مسکونی 5/1-1 کیلومتر
واحدهای تجاری عمده فروشی	منطقه	در فاصله 30 دقیقه ای از واحدهای مسکونی قرارگیرد.

شرح		جمعیت استفاده کننده (نفر)	مساحت (مترمربع)
فرهنگی	کتابخانه محلی	1000تا10000	180 تا 250
	کتابخانه ناحیه	10000تا25000	250 تا 500
	کتابخانه منطقه	25000تا100000	750 تا 2000
	کتابخانه شهر	بیش از 100000	4000 تا 8000
	در زمینه فرهنگسرا  استاندارد خاصی وجود ندارد.
پارک و فضای سبز	بوستان کودک	150 کودک	650
	بوستان محله ای	3500 تا 5000	یک هکتار
	بوستان ناحیه	10000 تا 16000	6 تا 8 هکتار
	پارک شهر	بیش از 16000	با مساحت بیشتر و در مناطق دور از ازدحام و ترافیک
	زمین بازی	2000 تا 4000 نفر	500
ورزشی	ورزشی در مقیاس محله	6000 تا 10000 نفر	8000
	ورزشی در مقیاس ناحیه	30000 نفر	20 تا 30 هزار
	ورزشی در مقیاس شهر	بالای 30000 نفر	با مساحت بیشتر
درمانی	درمانگاه	10000 تا 20000 نفر	2500
	بیمارستان	10000 تا 14000 خانوار	25000

مأخذ: حبیبی و مسائلی، 1378 ، نقل از(فرجاد ودیگران، 1391 : 18)          مأخذ( سعیدنیا،1379 و حبیبی و مسائلی،1378)،نقل از(فرجاد ودیگران، 1391 : 18)

گنجایش کاربری: با تعیین تنوع تقسیمات و عنصر شاخص هر یک،

حداقل و حداکثر مقیاس جمعیتی آن با آستانه و حد پذیرش جمعیت و

عنصر شاخص در هر تقسیم بندی تعیین می گردد.

جدول شماره 1-11: استاندارد گنجایش کاربری آموزشی

شرح	تعداد کلاس	تعداد دانش آموز(نفر)	حداقل مساحت زمین آموزشی(مترمربع)
پیش دبستانی	یک دوره دو دوره	45 90	879 1088
دبستان	5 10 15	180 360 540	1432 2701 3548
دبیرستان	6 9 12	216 324 432	2541 2938 3497
هنرستان و کارودانش	با توجه به نوع رشته آموزشی و کارگاه ها، ظرفیت تعیین می گردد.

مأخذ: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس،1386، نقل از(فرجاد ودیگران، 1391 : 19)

ارزیابی کیفی

ماتریس ارزیابی کیفی کاربری ها: چنانچه گفته شد، در این مرحله

ویژگیهای کیفی معین شده و نسبت آنها به یکدیگر بر اساس چهار

ماتریس سازگاری، مطلوبیت، ظرفیت و وابستگی بررسی می شود.

جدول شماره 1-12: ارزیابی کیفی کاربری ها

نوع تعریف ماتریس		حالات کاربریها نسبت به هم	ویژگی های قابل بررسی در ماتریس
ماتریس سازگاری	سازگاری کاربریهای مختلف همجوار با یکدیگر	کاملا سازگار نسبتا سازگار بی تفاوت نسبتا ناسازگار کاملا ناسازگار	اندازه و ابعاد زمین، شیب، شبکه ارتباطی، تأسیسات و تجهیزات، کاربریهای وابسته، کیفیت هوا، صدا، نور،بو، دید و منظر
ماتریس مطلوبیت	سازگاری بین کاربری و محل استقرار	کاملا مطلوب نسبتا مطلوب نسبتا نامطلوب کاملا نامطلوب	اندازه و ابعاد زمین، موقعیت، شیب، خصوصیات فیزیکی زمین، شبکه ارتباطی، تأسیسات و تجهیزات، کاربریهای وابسته، کیفیت هوا، صدا،نور، بو، کاربریهای همجوار
ماتریس ظرفیت	سازگاری کاربری با ظرفیت و مقیاس عملکردی	کاملا مناسب نسبتا مناسب نسبتا نامناسب کاملا نامناسب	مهدکودک، ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان، دانشکده، دانشگاه کوچک و بزرگ، فعالیتهای درمانی و بهداشتی، ساختار تقسیمات کالبدی
ماتریس وابستگی	وابستگی کاربریهای مختلف به یکدیگر و لزوم همجواری آنها	کاملا وابسته نسبتا وابسته نسبتا غیروابسته کاملا غیروابسته	میزان وابستگی عملکردها و کاربریهای همجوار به یکدیگر نظیر وابستگی کاربری مسکونی به کاربریهای آموزشی و تجاری

مأخذ: بحرینی، 1389، نقل از(فرجاد ودیگران، 1391 : 19)

فهرست منابع و مآخذ:

1-بحرینی، سیدحسین. فرآیند طراحی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1389.

2-حبیبی، سید محسن و صدیقه مسائلی. سرانه کاربری های شهری. تهران: انتشارات سازمان ملی زمین و مسکن، 1378.

3-حبیبی، سید محسن و ملیحه مقصودی، مرمت شهری: تعاریف، نظریه ها، تجارب، منشورها، قطع نامه های جهانی، روشها و اقدامات شهری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1381.

4-حسینی، سیدعلی. مبانی فنی و اجرایی حقوق شهری  و منطقه ای در ایران. رشت: انتشارات حق شناس، 1385.

5-دانشپور، زهره. برنامه ریزی راهبردی و برنامه ریزی اختیار راهبردی؛ ویژگی ها، تفاوت ها و پیش شرط ها. فصلنامه مدیریت شهری. ش.14(1382): 23-14

6-سعیدنیا، احمد، کتاب سبز شهرداری ها، جلد دهم، فضاهای فرهنگی، ورزشی، تفریحی، تهران: سازمان شهرداری های کشور، 1379.

7-سعیدنیا، احمد، مفاهیم و محتوای طرح های ساختاری- راهبردی. مجله آبادی، ش. 39(1382): 91-84.

8-گلکار، کورش. چشم انداز شهر/ محله: پیشنهاد یک چارچوب مفهومی برای صورت بندی بیانیه چشم انداز. فصل نامه هنرهای زیبا،1384.

9-لینچ، کوین. سیمای شهر(منوچهر مزینی:مترجم).تهران: انتشارات دانشگاه تهران (نشر اثر اصلی: 1960)،1372.

10-شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، مصوبه تدقیق تعاریف کاربری های شهر، 1389.

11-هیراسکار، جی.کی. درآمدی بر مبانی برنامه ریزی شهری (محمد سلیمانی و احمدرضا یکانی فرد: مترجمان).تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی تربیت معلم، 1376.