پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
دانلود مقاله ارزیابی، مکان یابی، مسکن مهر، مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
ارزیابی مکان یابی پروژه های مسکن مهر با رویکرد کالبدی- زیست محیطی، با استفاده از مدل سلسله مراتب AHP (نمونه موردی استان یزد)
چکیده:
مکان یابی مناسب زمین یکی از مهم ترین عامل ایجاد مسکن و به دلیل دارا بودن ماهیت چند وجهی، فرآیندی بسیار پیچیده است. استفاده از مدل های تصمیم گیری در مکانیابی موجب تسهیل و انتخاب بهینه سایت می گردد. یکی از روش های تصمیم گیری از طریق وزن دهی به معیارها، روش تحلیل سلسله مراتبی AHP است. با استفاده از این روش معیارها و زیرمعیارها رتبه بندی می شوند و گزینه های مناسب برای مکانیانی انتخاب می شوند. در این مقاله با هدف تسهیل مکان یابی فضاهای مسکونی و با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، پس از بررسی فرآیند مذکور، معیارها و زیرمعیارهای مؤثر در مکان یابی فضاهای مسکونی معرفی و درخت واره سلسله مراتب معیارها ترسیم می شود. سپس این معیارها در قالب پرسشنامه ای تنظیم و در بین متخصصان برنامه ریزی شهری و مسکن توزیع شده و برای میانگین وزن های داده شده هر معیار و زیر معیار، از مقایسه دو دویی ماتریس های توماس الساعتی، جهت رتبه بندی استفاده شده است. نهایتاً تحقق معیارهای مذکور به ترتیب اولویت آن در 13 پروژه مسکن مهر استان یزد به عنوان نمونه مطالعات میدانی بررسی می شود. اطلاعات لازم برای مکان یابی نیز در قالب پرسشنامه ای از سازمان مسکن استان یزد استخراج و سپس داده های خام دسته بندی و تحلیل شدند و برآیند نتایج به شکل ماتریس ارزیابی مکانیابی برای کل پروژه ها ترسیم شده است. نتایج ارزیابی نشان از مکانیایی مناسب پروژه های مذکور بوده و البته نواقصی نیز وجود دارد که مسلماً پاسخ گویی همزمان به تمام معیارها بسیار دشوار است و در مواردی با توجه به اولویت های مطرح شده پاسخ گویی به یک معیار منتج به عدم امکان مکان یابی مناسب می گردد.
واژه های کلیدی:
ارزیابی، مکان یابی، مسکن مهر، مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
1- مقدمه
مکان یابی مناسب زمین در توسعه شهری یکی از مهم ترین عامل ایجاد مسکن است. عوامل و نیروهای گوناگونی در مکان گزینی و شکل پذیری سکونتگاه ها دخالت دارند. مکان گزینی، انتخاب بهترین مکان برای انجام یک فعالیت است که بتواند با استفاده از امکانات موجود بیشترین بهره وری را در راستای اهداف از پیش تعیین شده تأمین نماید. انتخاب یک موقعیت مکانی از بین گزینه های موجود نیازمند شناخت و ارزیابی دقیق مناطق با استفاده از مدل ها و ابزارهای مناسب می باشد، تئوری های مکان گزینی سعی دارند با ارایه معیارها و زیرمعیارهای پیشنهادیشان و همچنین تعیین عوامل مؤثر بر تصمیم گیری و بیان راه حل های منطقی، تصمیم گیرندگان و برنامه ریزان را در انتخاب مکان یا مکان های مناسب یاری نمایند.
نیاز به مسکن دو بعد کمی و کیفی دارد. در بعد کمی نیاز به مسکن، به فقدان سرپناه و میزان دسترسی به مسکن و در بعد کیفی مسایل و پدیده هایی مطرح می شوند که به بی مسکنی، بدمسکنی و تنگ مسکنی منجر می شوند. وجود واحدهای مسکونی نامناسب موسوم به بدمسکنی، از معضلات اجتماعی جوامع امروز است. عدم مکان یابی صحیح مناطق مسکونی برای تأمین کمبود مسکن و عدم توجه صحیح به معیارهای کالبدی، اجتماعی، اقتصادی وغیره، موجب عدم تحقق کامل اهداف پیش بینی شده برای طرح های مزبور و در نهایت هدر رفتن هزینه های صرف شده و یا نارضایتی ساکنان خواهد شد. لذا مکان یابی صحیح مسکن یکی از مهم ترین بخش های برنامه ریزی مسکن است و صرف زمان و هزینه برای آن موجب موفقیت بیشتر طرح های مسکن و کاهش هزینه های آتی می گردد. از سویی امروزه حجم بالای اطلاعات در زمینه های مختلف و چگونگی تجزیه و تحلیل آن ها تصمیم گیری و برنامه ریزی را پیچیده تر کرده است. میزان بالای داده ها نیاز به ساماندهی و ایجاد یک پایگاه جامع و بهنگام دارند. مدیریت و تأثیر دادن کلیه اطلاعات طرح های فرادست و روند انجام آن ها، توسعه کالبدی، شرایط طبیعی و وضعیت اجتماعی و انسانی، اطلاع از انواع سوانح طبیعی و مدیریت بحران، وضعیت اقتصادی مانند اشتغال، درآمد و انواع داده های کیفی و کمی از توانایی ذهن کارشناسان فراتر خواهد بود، لذا تجزیه و تحلیل های آماری و ریاضی و استفاده از مدل های مختلف به ویژه مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP مکان یابی مناطق مسکونی را تسهیل می نماید.
به طور کلی اهدال کلان(1) این پژوهش عبارتند از: تسهیل تلفیق معیارها و زیرمعیارهای متعدد و تصمیم گیری در مقیاس کلان در مکان یابی فضاهای مسکونی و ارایه الگوی علمی و مناسب در جهت مکان یابی صحیح فضاهای مسکونی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP). همچنین از اهداف خرد(2) این مقاله می توان به دستیابی به معیارها و زیرمعیارهای لازم جهت بهره برداری در الگوهای مکان یابی فضاهای مسکونی و تشریح مراحل مکان یابی فضاهای مسکونی با در نظر گرفتن اولویت بندی عوامل مؤثر از طریق مدل های AHP اشاره کرد.
سوالات بنیادین این پژوهش عبارتند از: معیارها و زیرمعیارهای مکان یابی فضاهای مسکونی کدام ها هستند؟ و دیگر اینکه چگونه می توان معیارها و زیرمعیارهای مذکور را با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی اولویت بندی نمود؟
2- مبانی نظری
2- 1. تعریف مکان یابی و فرآیند آن
مکان یابی درعلوم مربوط به زمین، عملیاتی است که طی آن فرد متخصص با ارایه نیازها، اهداف و اطلاعات وضعت موجود به دیگر کارشناسان، نظیر ترافیک، اقتصاد، جامعه شناسی، روانشناسی، جغرافیا، زمین شناسی، هوشناسی، زیست شناسی و جمع بندی آن ها در قالب نظرات و اهداف خود به دنبال دستیابی به بهترین انتخاب از انتخاب های موجود برای کاربری مورد نظر است. مکان یابی بهینه زمانی امکان پذیر است، که محقق بتواند با توجه به اولویت ها ارتباط علمی و منطقی مناسبی میان اطلاعات و داده های به دست آمده از کارشناسان مرتبط با موضوع مکان یابی برقرار سازد (فاضل نیا و همکاران 1389، 5). انسان در جهت تحمل هزینه کمتر، حصول سود بیشتر و سهولت دسترسی به منابع، مکان فعالیت خود را انتخاب می نماید. لیکن با پیچیده تر شدن عوامل مؤثر در مکان یابی، به ناچار به استفاده از روش های علمی و مدرن (خصوصاً بعد از جنگ جهانی دوم) روی آورده است. در این راستا تئوری ها، نظریه ها و مدل های مختلفی ارایه شده که هر کدام دارای مزایا و معایبی بوده و برای کاربردهای خاصی در نظر گرفته شده اند. اغلب این نظریه ها در کمی نمودن عوامل مؤثر بر فرایند مکان یابی تأکید دارند. از لحاظ نگرش و تحلیل مسایل، نظریه های مکان یابی به سه دسته تقسیم می شوند. 1) نظریه های مبتنی بر روش حداقل کردن هزینه (لانهارد، وبر، هوور)
2) نظریه های مبتنی بر روش تجزیه و تحلیل دسترسی (که بیشتر تأکید بر تقاضا و عامل بازار دارد و حداکثر کردن درآمد مورد نظر است) [آگوست لوس].
3) نظریه های مبتنی بر روش کسب حداکثر سود و در واقع نتیجه منطقی دو روش بالاست (والتر ایزارد، گرین هارت). از آنجایی که بیشتر مدل های مکانی به منظور یافتن مکان های بهینه یا برای طراحی بهینه به کار گرفته می شوند، به مدل های انتخاب سایت یا مدل های مکان یابی موسوم هستند. هدف از این مدل ها، یافتن بهترین مکان برای یک فعالیت یا استقرار است (مرکز مطالعات و خدمات تخصصی شهری و روستایی پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، 1385: 24). تاکنون باری مکان یابی کاربری های مختلف با استفاده از GIS در آنالیز رستری نقشه، امکان پیاده سازی تکنیک های مختلفی چون فازی و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) را فراهم می سازد (پوراحمد و همکاران، 1386: 42 و 43). به طور کلی، مراحلی را که برای مکان یابی یک کاربری شهری در سیستم اطلاعات جغرافیایی باید طی کرد، به ترتیب عبارتند از: تعیین ارزش نسبی هر یک از پارامترها با توجه به اهمیت شان در مکان یابی؛ ارزش های به دست آمده در لایه های قبلی به لایه های موضوعی (نقشه های موضوعی) تبدیل گردد؛ با ترکیب لایه های موضوعی و مدل سازی GIS مکان مناسب برای ایجاد یک تسهیل خاص اولویتبندی شود؛ در مرحله نهایی، مکان انتخاب شده بررسی می شود و با دخالت دادن فاکتورهایی که در مراحل قبلی ذکر نشده اند، انتخاب مکان مناسب از بین مکانهای انتخاب شده صورت می گیرد.(فاضل نیا و همکاران، 1389، ص 6). که در این مقاله بخش عمده ای از معرفی معیارهای تأثیرگذار و وزن دهی آن ها به کمک مدل AHP انجام می پذیرد.
فرمت فایل: Word (قابل ویرایش)
تعداد صفحات: 30
حجم: 641 کیلوبایت