پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
دانلود پاورپوینت پروژه آشنایی و مرمت حمام یعقوبیه
دانلود پاورپوینت پروژه آشنایی و مرمت حمام یعقوبیه
مقدمه:
برابر مدارک تاریخی سابقه شست و شو در ایران به قبل از زمان زرتشت مربوط است. هخامنشیان از حمام های خصوصی استفاده می کردند که یک نوع آن در تخت جمشید کشف شده و در کنار آن لوازم شست و شو مانند کاسه سفالین به دست آمده است. با ظهور دین مبین اسلام و تاکید این دین بر پاکیزگی، تحولی در زندگی مردم بوجود آمد. عصر شکوفایی ایجاد حمام ها را باید متعلق به دوره صفوی دانست. در این دوره ایجاد حمام ها در تمامی شهرهای ایران رو به گسترش نهاد. شاردن، سیاح فرانسوی در دربار رضوی در سفرنامه ی خود تعداد حمام های اصفهان را 272 دستگاه ذکر کرده است.
و نگاهی گذرا به متون دوران های مختلف موئد این امر است که حداقل در دوره ی اسلامی، حمام های عمومی فراوانی در شهرهای مسلمین وجود داشته و با توجه به تعداد آنها در هر شهر از حیث اهمیت قابل مقایسه با مساجدند.
درباره استان اردبیل
استان اردبیل از شهرهای تاریخی میباشد که در قسمت شمالغربی ایران قرار گرفته است. واژۀ اردبیل واژه‌ای اوستایی است که از دو کلمه آرتا ( مقدّس) و ویل (شهر) به معنی شهر مقدّس ترکیب شده است. وسعت این شهرستان ۳۸۱۰ کیلومتر مربّع است و چهرۀ عمومی شهرستان اردبیل متأثّر از ارتفاعات کوهستان‌های ساوالان (سبلان)، باغرو (تالش) و بزغوش است که این عوامل طبیعی سبب محصور شدن آن شده‌اند.
شهرستان اردبیل در اقلیم خشک قرار دارد که ماه های خشک و یخبندان آن بیش از 8 ماه است و شدت بارندگی در بهار و پائیز بوده و دارای زمستان سرد و تابستان معتدل است. پوشش گیاهی در این منطقه به صورت استپی بوده و در شمالغرب آن پوشش نیمه جنگلی نیز مشاهده میشود.
زبان ترکی آذری ،زبان مادری عامه مردم این منطقه است ودین رسمی مردم استان اردبیل اسلام و مذهب آنان شیعه جعفری است.
تاریخچه حمام در ایران
ایرانیان از دیرباز به حفظ نظافت بدن و شستشوی همیشگی آن اهمیت فراوان می‌داده‌اند، خصوصاً بعد از اسلام قبل از اسلام پیروان آیین مهر و زردشت توجه به پاکیزگی داشته و آب که مظهر پاکیزگی است از قداست فوق العاده برخوردار بوده.
کلمه پادیاوی یعنی غسل،وضو،پاک کردن و پاکیزه نگاه داشتن که واژه پاسیو هم به همین منظور است از آن زمان ریشه گرفته،پاسیو همان محل تمیزکردن و در مساجد به وضوخانه گفته می‌شده است.
این واژه در زبان فرانسه به patioتبدیل شده و دوباره به ایران بازگشته به صورت پاسیو به کار گرفته شده است.
واژه گرمابه مرکب از دو کلمه گرم و آبه به معنی مکانی است که دارای آب گرم باشد؛ مانند سردابه (ساختمان سرد)، گورابه (قبرستان یا مقبره).
حمام در تمام شهرها و روستاهای ایران در کنار مساجد به صورت زوجی (زنانه و مردانه) ساخته شده و قبل از اذان صبح باز می‌شدند.
هر حمام دارای سردخانه، گرمخانه، محل شستشوی بدن، خزینه، محل نشستن و لباس پوشیدن و….. بوده است.
حمام ها در زیرزمین ساخته می‌شده‌اند تا اولاً از سرمای زمستان محفوظ باشند و ثانیاً آب سطحی جاری در جوی‌ها بتواند در بالاترین مخزن آن جاری شود.
در قدیم سوخت حمام از خار بیابان و هیزم و فضولات حیوانات بوده. معماران ایرانی در ساختمان حمام از سنگ، آجر و ملات شن و آهک استفاده می‌کردند و پلاستر سطوح داخلی حمام از خاک رس، آهک، به همراه الیاف گیاهی به نام لوئی(لوکه) و کاه و بعضاً از مو استفاده می‌شد.
آب بندی کف خزینه نیز بوسیله قشری از خاک رس، آهک، پشم بز، پیه، موم زنبور عسل، کرباس و غیره که برای جلوگیری آب به داخل آتشدان انجام و سپس لایه ضخیمی از ساروج روی آن کشیده می‌شد.
حمام‌ها دارای دو خزینه با آب ولرم و گرم بوده که مشتریان ابتدا وارد خزینه ولرم شده و بدن خود را شستشو می‌دادند، سپس وارد خزینه گرم شده کار استحمام نهائی و غسل کردن را به انجام می‌رساندند.
در زیر خزینه حمام تون (آتشدان یا آتشخان) قرار داشته و ظرف مسی بزرگی در کف خزینه تعبیه شده و در زیر آن آتش می‌افروختند تا در اثر عمل کنونسیون رفته رفته آب خزینه در طول شب گرم شده و برای استحمام در صبحگاهان آماده شود.
گل ولای کف خزینه‌ها هر چند روز یکبار با وسیله‌ای (لجن کش)کشیده می‌شدند و همه روزه مقداری آهک در آب خزینه‌ها می‌ریختند تا آب ضدعفونی گردد.
کف حمام با تخته سنگ‌ها فرش شده بود و در زیرآن راهروهایی وجود داشته که در اصطلاح معماری به آن گربه رو می‌گویند و دود ناشی از آتش تون به همراه مقداری از گرمای اضافی در آنها جاری شده و باعث گرم شدن کف حمام می‌شد.
حمام ها فقط محل استحمام نبودند بلکه یکی از ارکان مهم یکجانشینی شهری و روستائی به شمار می‌رفته‌اند و در هر محله کنار مساجد و راسته بازارها ساخته می‌شدند. مردم هم پس از شستشوی بدن از گرمخانه خارج و در سردخانه (بینه) نشسته و به گفتگو می‌پرداختند.
آنجا محل بحث و مناظره و کسب اخبار بوده و البته کشیدن قلیان و نوشیدن چای. عادت حمامی‌های قدیم این بود که از مردم برای غسل کردن طلب پول نمی‌کردند و فراهم کردن موجبات این تطهیر را برای خود افتخار می‌دانسته و ثوابی عظیم تلقی می‌کردند.
در شهرها و روستاها حمام ها به نوبت در روز به زنان و مردان اختصاص داده می‌شد، همیشه حمامی کوچک در کنار حمامی بزرگ ساخته می‌شد که حمام کوچک قبل از اذان صبح تا طلوع آفتاب به زنان و حمام بزرگ در همین زمان به مردان اختصاص می‌یافت.
س از برامدن افتاب حمام بزرگ از مردان خالی و تا عصر به خانم‌ها اختصاص داشته و پس از عصر مجدداً تا پاسی از شب از آن مردان بوده.
حمام در قدیم محل شستشوی بدن، محل بازکردن شوخ (کیسه کشیدن)، صابون زدن و فصد کردن(رگ زدن و حجامت)،گرفتن قولنج و مشت و مال، ازاله موهای زائد بدن، تراشیدن سر آقایان، حنا بستن و سدر گرفتن بر موهای سر و خلاصه یک نظافت جامع و کامل بوده است.
نقل است که هر حمام را بوقی بوده که حمامی سحرگاهان در آن می‌دمیده و خفتگان را از گرم بودن حمام و پذیرائی از مشتریان باخبر می‌کرده که هرچه زودتر برای استحمام و غسل مراجعه کنند و اگر تعلل نمایند آب خزینه سرد میشود و خورشید طلوع می‌کند، لاجرم نماز صبح قضا خواهد شد.
ندای جامه‌دار حمام هنوز در گوش قدیمی‌ها طنین انداز است: «آی همسایه ها، آی مردا، آی زنا، آی حموم رفتنی ها، بجنبید، آب یخ کرد، آفتاب زد، نماز صبح قضا شد.»
لحن اطلاع رسانی حمامی‌ها و جملاتی را که ادا می‌کردند طنزگونه و بعضاً موجب خنده و تفریح مردم شهر و روستا بود.
استاد حمامی بر سکوئی در پشت میز چوبی در کنار درب ورود و خروج حمام جای داشت. مردم پس از استحمام و پوشیدن لباس بقچه حمام را بغل کرده، مزد حمام را پرداخت و خارج می‌شدند.
استاد حمامی بعضاً صبحگاهان در سر جایش نبود و این طرف و آن طرف پرسه می‌زد و با مشتریان گفتگو می‌کرد که در این کار البته حکمتی بود. او اصراری به گرفتن پول از کسانی که برای غسل آمده بودند و گمان آن می‌رفت که بی پول باشند نداشت.
حمامی‌های قدیمی دین‌دار و متدین بر این عقیده بودند که اداره کردن حمام شغل بابرکتی است و ثواب اخروی دارد. این افراد غالباً باگذشت بودند و این شغل را در کنار کارهای دیگر انتخاب کرده بودند.
حمامی‌ها از این شغل بهره مادی چندانی به دست نمی‌آوردند. در روستاها و برخی حمام‌ها در شهرها هزینه خانوارها را یکجا پس از برداشت محصول از مرد خانواده بصورت غیرنقدی(گندم- جو- برنج و غیره) دریافت می‌کردند و در شهرهای بزرگ مزد حمام خانوار را سالیانه یا ماهیانه تحت عنوان (ماجبی یا مواجبی) می‌گرفتند.
در همه حمام ها تابلوئی در سر بنیه حمام و محلی که همه مشتریان بتوانند آن را ببینند و بخوانند نصب شده بود و آن هشداری بود که مردم از آوردن اشیاء گران قیمت به حمام خودداری کنند یا اینکه آن را تحویل استاد حمامی دهند.
قسمت‌های مختلف حمام
جلوخان: محوطه‌ای باز از اجزای دستگاه ورودی که پیش از سردر و در جلو آن قرار می‌گیرد.
خزینه: در حمام، اتاقی کوچک برای شست و شو، در کنار گرم خانه و برروی گلخن، که در آن تا نیمه آب می‌ریزند. بعضی از حمام‌ها علاوه بر خزینه آب گرم، خزینه آب ولرم یا سرد هم دارد.
ساروج: ملاطی مقاوم دربرابر آب، ازآهک و خاکس‌تر، خاک رس و… میباشد.
تنبوشه: لوله‌های سفالین که از آن برای انتقال آب بین بخشهای مختلف حمام استفاده می‌شده است
بینه: فضای بینه به شکل هشت گوش ساخته شده ودر اطراف آنچهار صفه یا سکوی نشیمن و رختکن دیده میشود. وسط سالن بینه حوضچه هشت ضلعی کوچک قرار دارد. فضای این قسمت باید سرد و خشک بوده زیرا فضای ورودی در ارتباط مستقیم با فضای خارح قرار می‌گرفت.
سربینه: سربینه فضای شست شو است و دو صفه یا سکوی نشیمن دارد و بخار اندرون به آن می‌رسد. سربینه به خزینه متصل میشود که فضایی گرم وخشک دارد.
گربه رو: ۱) مجرای هوا در زیر کف، برای دفع رطوبت ۲) در حمام، مجرایی که هوای گرم و دود تون را از زیر کف حمام عبور می‌دهد و کف و هوای حمام را گرم می‌کند.
گرم خانه: در حمام، محل اصلی استحمام و جای مشت و مال که خزینه از ملحقات آن است.
گلجام: شیشه‌های رنگین در روزن سقف یا دیوار
تون: مجموعه راهرو، اتاقک و ظرفی مسین که در کف و زیر خزینه تعبیه میشود. در کف و مرکز خزینه ظرفی مسین بصورت گودالی کوچک قرار داده میشود و زیر آن اتاقکی وجود دارد که توسط راهرویی به بیرون حمام متصل میشود و شخصی به اسم تون تاب در فواصل زمانی منظم به وسیله افروختن هیزم و سایر مواد سوختی در تون؛ آب داخل خزینه را گرم نگه می‌داشته است. دود ناشی از دود و دم سوختن تون به صورت مستقیم به دودکش‌ها مرتبط نمی‌شده بلکه توسط گربه روهای کف حمام به بیرون حمام هدایت می‌شده تا از گرمای آن برای گرم شدن کف حمام استفاده شود. نام‌های دیگر تون؛ گلخن (تون)، تیون و پاتیون است.
هشتی: فضای سرپوشیده در ورودی، که معمولاً بلافاصله بعد از سردر و در مدخل قرار می‌گیرد و قاعده آن ممکن است به صورت شکل‌های منتظم هندسی مختلفی ساخته شود
فهرست مطالب:
مقدمه
درباره استان اردبیل
اقلیم استان اردبیل
جغرافیای تاریخی شهر اردبیل
عناصر بافت (شالوده شهر)
آشنایی با معماری حمام های تاریخی
تاریخچه حمام در ایران
قسمت‌های مختلف حمام
بررسی کامل معماری حمام از روی پلان
وجه تسمیه
تاریخچه و پیشینه
سیر تحول
معماری حمام
ورودی
بینه
میاندر
گرمخانه
خزانه
استخریا چاله حوض
شاه نشین
خن یا تون
دودکش و گربه رو
نورگیری و تهویه
مصالح
تزیینات
نمونه پلان های حمام ایرانی
بررسی حمام یعقوبیه
درباره حمام یعقوبیه
موقعیت بر روی نقشه
تصاویر حمام یعقوبیه قبل از مرمت
تصاویر حمام یعقوبیه در حین مرمت
تصاویر حمام یعقوبیه وضع موجود
بررسی ترتیب سلسله مراتب فضاهای مختلف حمام از روی پلان
سازماندهی فضایی
عملکرد فضاها
مصالح
تکنولوژی ساخت
پایان
این فایل پاورپوینت در 138 صفحه به خدمتتون ارائه میشود.