پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
کامران دیبا در سال1937 متولد شد.فارغ التحصیل رشته معماری دانشگاه هاروارد واشنگتن در سال 1969 می باشد.
کامران دیبا در معماری معاصر ایران نامی آشنا و معتبر است. آثار او در ایران و تهران پرشمار نیستند، اما حضوری بارزو چشمگیر داشته و دارند :
موزه هنرهای معاصر ، فرهنگسرای نیاوران ، پارک شفق یا به گفته خود او پارک یوسف آباد ، برخی بناهای دانشگاه جندی شاپور ، شهر جدید شوشتر و … که در یک دوره 12 ساله ( از سال 1345 تا 1357 ) طراحی و اجرا شده اند.
او در مدت اقامتش درایران به عنوان معمار ، مدرس دانشگاه ، نقاش و سازمانده برنامه های اجتماعی فعالیت داشت. علاقه واقعی او به گفته خودش طراحی شهری بود و تنها در سالهای آخر کارحرفه ایش در ایران ، پس از جستجوهای بسیار شانس با او یاری کرد و امکان طراحی شهرک شوشتر نو را یافت که برنده جایزه معماری آقاخان شد و در نمایشگاه آثار معماری و شهرسازی قرن بیستم ، که به مناسبت فرارسیدن سال 2000 در لوس آنجلس بر گزار شد ، به عنوان طرح برگزیده در مجموعه آثار معماری و شهرسازی جهان .به نمایش گذاشته شد.
مبانی فلسفی:
اکثر طرح‌های دیبا از مونتاژ احجام نسبتاً ساده و تراش خورده سخت به‌وجود آمده‌اند و در آنها شکاف باز‌شوها و حجم قابل توجه ستون‌ها خودنمایی می‌کند . این سلیقه خاص از طرفی به هنر معماری ایرانی و از طرف دیگر به نئوبروتالیسم انگلیسی مربوط می‌شود .به منظور تفهیم بیشتر به بررسی اجمالی این سبک می پردازیم.
نئوبروتالیسم:
در اصطلاح بروتالیسم به معنی نخراشیده و خشن می باشد.
نئو بروتالیسم به نحوی هوشمندانه در حال و هوای خودآگاهی معماران نسل جوان در دهه 1950 رواج یافت و به رغم این واقعیت نشانه گرایشی بود که عمدتا در سرزمین های طرفدار فرهنگ غرب احساس میشد.مبانی این گرایش ناکامی هایی بود که از یک سو بخشی از آن با مشکلات ساختمان سازی ارتباط داشت واین مشکلات به ویژه در بریتانیا بعد از جنگ جهانی دوم به بار آمد و از سویی دیگر عمدتا به علت نفرت و انزجاری بود که نسبت به خودپسندی سردمداران سازشکاری پدید آمد که از لحاظ مالی توانایی ساختمان سازی داشتند.نئو بروتالیسم به خصلت های واقعی و نمادین معماری توجه داشت.
از معمارانی که در این سبک کار کردند میتوان به لوکوربوزیه,میس واندرروهه,پل رودلف,جیمز استرلینگ اشاره کرد.این معماران سرسختانه و سازش نا پذیر مدعی علمداری بودند و با قاطعیت روشنفکرانه خود و با صداقت در کاربری مصالح و سازه های نمایان معیار های جدیدی ارائه دادند.
در این برهه معماران نسل جوان احساس کردند که نوعی تداوم معماری سنتی در کارهای این استادان جاریست,نوعی معماری که به فراسوی سبک ها و روش ها وابسته است.از اهداف بنیادین این سبک دستیابی به نوعی شیوه ساختاری فضایی سازماندهی شده و در رابطه با کاربری مصالح بود که نوعی احساس متا فیزیکی در ساختمان ها را پدید می آورد و سپس با صداقت کامل به طرزی شاخص و خاطره انگیز و نمادین به توضیح این ساختارمی پردازد. طراحان وابسته به این سبک به نحوی به روش های سنتی گرایش دارند و ظاهر سازی سطحی را در برابر صراحت نمادین بتن نمایان و فولاد رها کرده و ترکیب بندی های منظم هندسی را به مثابه روندی ضروری در هنر معماری می دانند ولی همواره از طرفی نیز از لحاظ مبانی نظری و عملی پایبند به اصول معماری سنتی هستند.
در مجموع مبانی اصلی این سبک شامل موارد زیر می باشد :
1-به نمایش گذاشتن زمختی مصالح
2-صداقت در مصالح ساختمانی
3-سبک ناب گرایانه
4-آشکارگذاشتن عوامل ساختمانی
5-ترکیب معماری مدرن با معماری سنتی
مبانی فکری و نظری:
کارهای دیبا دردوره 12 ساله فعالیتش در ایران نمایانگر علاقه خاص او به وجوه اجتماعی معماری یا به تعبیر خود او « معماری انسانی » است. منظور او از معماری انسانی کار متعهد و سودمند برای جامعه و مردم بود. علاقه بسیار او به طراحی شهری ، شهرسازی و باغسازی نیز از همین گرایش فکری سرچشمه گرفته است. در واقع ، او تمایلی به طراحی بناهای خصوصی نداشت (تنها کار خصوصی او طراحی منزل شخصی دوستش پرویز تناولی پیکره ساز بود) و تمامی توجه اش به طراحی ساختمانهای عمومی و فرهنگی عام المنفعه و مسکن انبوه معطوف بود که در اغلب آنها نقش ایده ساز و برنامه ریز را هم بازی می کرد.
خود او می گوید : « دلم نمی خواست برای طبقات بالا ویلا طراحی کنم. در آن هنگام اعتقاد داشتم که معماری ، به خصوص در ایران ، عملا فقط در خدمت طبقه بورژوا و دولتمندان جامعه است و از طریق شهرسازی بهتر می توان در جهت برآوردن نیازهای جامعه گام برداشت. به همین دلیل بود که پس از اتمام تحصیل در رشته معماری ، فوق لیسانس جامعه شناسی گرفتم و در طراحی شهرکلمبیا ( بین واشنگتن و بالتیمور ) مشارکت کردم». حساسیت‌های اجتماعی و علاقه دیبا به شهرسازی علاوه بر جنبه های زیبایی شناسی سنتهای معماری شهرسازی ایرانی ، علاقه و احترام به این سنتها را در او بر می انگیخت ، اما بر خلاف حسن فتحی که در مقابل گرایشهای مدرن معماری ایستاد ، دیبا با قبول مدرنیسم و تجدد ، به جستجوی سنت گرایی رئالیستی یا واقع گرا برآمد.
دیبا با الگو برداری از مدلهای زندگی بورژوازی غرب برای جامعه ایرانی مخالف بود و می کوشید پیوندی میان مدرنیسم و سنتهای ایرانی برقرار کند. او در کتاب معماری اسلامی چیست؟ دیدگاه خود را در این زمینه توضیح میدهد. به اعتقاد او معماری و شهرسازی نیویورک و هنگ کنگ نمی توانستند و نمی توانند الگوی معماری و شهرسازی ایرانی قرار گیرند ، چرا که وسعت زمین ، مناسبات اجتماعی و رابطه ایرانی با خاک و آسمان چنین الگو برداریهایی را بر نمی تابد.
کامران دیبا در بررسی مبانی فکری کارهایش می گوید :« مهم‌ترین نتیجه‌ای که ممکن است از یک پروژه حاصل شود این است که انسان‌ها به طور طبیعی فضا را تصرف می‌کنند و به آن عملکرد و معنا می‌بخشند. وظیفه اصلی معماری جسمیت بخشیدن به مکان از طریق ایجاد فضا است».
یکی از مشخصه‌های معماری دیبا بهره‌گیری از الگوی معماری ایرانی به شیوه‌ای اصیل و منحصر به فرد است . در کارهای او بهره‌گیری از تاریخ معماری حسی و منطقی است و جنبه شیوه‌گری ندارد . دیبا بیشتر از اصول سازماندهی و گونه‌شناسی فضای ایرانی استفاده می‌کند تا از عناصر و تزئینات . تأکید بر محورها که هم در طرح‌های شهرسازی و هم در ساختمانهای او به چشم می‌خورد یکی از این موارد است .
محورها در کارهای دیبا به عنوان مسیرهای مهم آیینی تبدیل می‌شوند، مسیرهایی که ازالگوی قدیمی کیهان‌شناسی پدید آمده‌اند.
شکست پی در پی مسیرها و محورهای بصری در پروژه‌هایی نظیر موزه هنرهای معاصر و مسجد جندی شاپور یکی دیگر از مشخصه‌های کار دیبا است . در این آثار ساختمان تماماً به مسیری تبدیل می‌شوند که گره‌گاه‌هایی را به هم پیوند می‌دهند . فضای خالی (حیاط مرکزی) به مثابه عنصری مستقل ، یکی دیگر از ویژگی‌های کارهای دیبا است که در پروژه دانشکده علوم انسانی به گونه‌ای خاص جلوه‌گر شده است.
فضاها در کار دیبا دارای سلسله مراتب دقیق و مفصل‌بندی‌های مشخص هستند . هر واحد فضایی از شکل و عملکردی متمایز برخوردار است . این یکی دیگراز وجوه مشترک کارهای دیبا با معماران مکتب نئوبروتالیسم است . در کارهای او فضاهای سیال و پیوسته مدرن آغازین که با سطوحی ظریف تفکیک می شوند به چشم نمی‌خورند . ساختمانهای او ترکیبی از فضاهای متعدد با فرم‌ها و اندازه‌های مختلف هستند . از آنجایی که فضا ، بر خلاف حجم ، پدیده‌ای ماهیتاً ادراکی است به مکانیسم کشف فضا وابسته است.
اگرچه دوره فعالیت دیبا در زمینه معماری محدود بود ، اما کارهای او از تنوع قابل توجهی برخوردار بودند . ورزشگاه دانشگاه جندی شاپور ، نظیر دفتر اداری در نیاوران نوعی نئوبروتالیسم ایرانی محسوب می‌شود.
کتابخانه پارک شفق با پلان پیچیده و شکسته‌اش را شاید بتوان جزو گرایشات نئوباروک دهه70 میلادی قرار داد . مجموعه شوشتر ، به لحاظ زیبایی شناسی از الگوی معماری مدرن فاصله گرفته و به نوعی منطقه گرایی پست مدرن نزدیک می‌شود . مجموعه دانشگاه جندی شاپور با آثار .نئوبروتالیسم نظیر کارهای آلدورسی و جورجوگرسی قابل مقایسه است.
کامران دیبا از عناصر معماری ایران نظیر گنبد ، بادگیر ، حیاط ، حوض و رواق نیز استفاده می‌کند. عناصر سنتی استریلیزه شده به عنوان عناصر حجمی مجرد ، با حال و هوای متافیزیک در کار داخل می‌شوند.
دیبا به جزئیات ساختمان و آرایش سطوح توجه دارد و جزئیات کارهایش کاملا هنرمندانه‌اند . تزئینات پرداخت نشده‌اند و مصالح نیز به گونه‌ای طبیعی و پرداخت نشده به کار رفته‌اند. این شیوه خاص به کار گیری مصالح که از افکار نئوبروتالیستی رایج در دهه 50 و 60 به هیچ وجه دور نیست.
فعالیت های معماری کامران دیبا:
1- پارک شفق
2-باغ نیاوران
3- دانشگاه جندی شاپور
4- موزه هنرهای معاصر
5- شهر جدید شوشتر
در اینجا به منظور آشنایی بیشتر با مبانی فکری و فلسفی کامران دیبا به بررسی دو اثر برجسته از آثار وی می پردازیم :
1- شهر جدید شوشتر
2- موزه هنرهای معاصر
شهر جدید شوشتر
شهر جدید شوشتر,در همسایگی شوشتر,با هدف بهبود وضعیت اقتصادی و گسترش شهر شوشتر در حدود سه دهه قبل طراحل و ساخته شد.در واقع عملکرد اصلی این شهرک,اسکان کارگران شرکت کشت و صنعت کارون,و طراحی فضاها و عملکرد های خدماتی عمومی مورد نیاز آنها بود.
برای طراحی این شهرک,الگوی شهر های منطقه همچون شوشتر و دزفول مورد مطالعه قرار گرفت.طراح شهرک کامران دیبا از الگوهای بومی معماری مسکونی,موتیوهای معماری و تکنیک های اقلیمی به خوبی استفاده کرده است.
شهر جدید شوشتر در مساحت 270 هکتار و با ظرفیت 31 هزار نفر طراحی و در 5 فاز ساخته شد.از مشخصات تکنیکی بناها,دیوارهای آجری باربر,شناژ بتنی,سقفی از شبکه تیر های فولادی,اندود گچی دیوارهای داخلی اتاقها و دیوار آجری آشپزخانه ها را میتوان بر شمرد.این طرح برنده جایزه آقا خان در سال 1365(1986) شد.