پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
میدان نقش جهان:
✔️ معماری:
1- میدان نقش جهان یک ارسن بزرگ می‌باشد که اندازه این میدان حدوداً 150×500 متر است.
2- این میدان دارای سه محور بوده که در محور شمالی ـ جنوبی آن مسجد امام و سردر قیصریه جای دارند. در محور
شرقی ـ غربی این میدان، مسجد شیخ لطف‌الله و عالی قاپو جای دارد. در محور سوم که شرقی ـ غربی و در راستای خیابان چهل ستون بوده، ساختمانهایی وجود داشته که ویران شده است.
3- در این میدان در عین حال که به فضای باز اهمیت داده شده، اصول طراحی معماری را نیز رعایت شده است.
4- معمار یک طبقه دومی ساخته که کارکردی ندارد و فقط به استقلال فضایی میدان کمک کرده است.
5- در این میدان اصل استقلال فضایی رعایت شده (با محصور شدن دو طبقه).
6- تناسب 1 به 3 دارد که این تناسب، میدان را بزرگ نشان می‌دهد.
7- اصل فضای واسط وجود دارد، به این مفهوم که همه فضاها پیشخان دارند.
8- این میدان ، رون اصفهانی دارد، یعنی حدوداً رو به جنوب است.
مسجد امام (1020 ـ علی اکبر اصفهانی):
✔️ معماری:
1- فضاهای این مسجد عبارتند از: پیشخان ـ هشتی ـ میانسرا ـ گنبدخانه اصلی ـ مدرسه ناصری ـ مدرسه سلیمانیه ـ شبستان زمستانی.
2- محور سردر این مسجد رو به میدان نقش جهان ساخته شده است.
3- محور خود مسجد، رو به قبله است.
4- معمار زاویه بوجود آمده میان دو محور سردر و خود مسجد را به بهترین گونه حل کرده است. (زاویه 43 درجه)
5- معمار، ایوان شمالی مسجد در پشت هشتی را بگونه‌ای چرخانده که از هشتی می‌توان میانسرای مسجد را دید، ولی نمی‌توان یکراست به آن وارد شد.
6- دو دالان گرداگرد ایوان، جهت ورود به میانسرا وجود دارد.
7- میانسرای این مسجد، تناسبات شش پهلوی منتظم را دارد.
8- در دوگوشه جنوبی میانسرا دو مدرسه وجود دارد.
9- ایوان جلوی گنبدخانه این مسجد، یکی از زیباترین ایوانهای در ایران است.
10- در دو سوی ایوان دو گلدسته وجود دارد (برای اذان گفتن).
11- در این مسجد وضوخانه وجود دارد که این الگو پیش از این نبوده است.
12- ارتفاع گنبد بزرگ آن 51 متر و پوسته زیرین آن، 37 متر می باشد.
13- دو شبستان آن متقارن هستند با دو چشمه متقارن.
14- در نما یک ایوان بزرگ اجرا شده، بعد یکی کوچکتر و بعد از آن هم یکی کوچکتر از قبلی که این نیز در جای دیگری وجود ندارد (نمای سه‌بخشی).
15- معمار گنبد این مسجد، استاد فریدون نائینی است.
✔️ سازه:
1- پوشش کلمبو در چشمه‌های شبستان جنوبی.
2- گنبد بزرگ این مسجد، دو پوسته گسسته است که میان آن دو گنبد با خشخاشی کار شده است.
3- آهیانه آن، گنبد سبویی دارد (به علت بزرگ بودن دهانه آن).
4- «خود» آن، گنبد ناری دارد.
5- چفد پایه ایوانِ جلوی گنبدخانه، پنج و هفت است.
✔️ آرایه:
کاشی هفت رنگ در دیوارهای شبستان.
مسجد شیخ لطف‌الله (1028ـ 1012 ه .ق):
✔️ معماری:
1- توسط معمار بزرگ استاد محمد رضا اصفهانی ساخته شد.
2- در کنار گنبدخانه، دالان دراز پیچ‌داری ساخته شده که این دالان به پیش‌سرایی رسیده و از آنجا به گنبدخانه راه دارد.
3- تهرنگ آن برپایه این ساخته شده که نمازگزاران، همه باید از پشت و روبروی محراب شبستان درآیند.
✔️ سازه:
1- زیرزمین آن با تاغ‌های چهاربخش و هشت بخش پوشیده شده.
2- بلندای آسمانه آن کوتاه است.
3- گنبد مسجد بر روی یک کاربندی ساده و یک «اربانه» ساخته شده است.
✔️ آرایه:
1- ایجاد گلجام‌هایی از سنگ کاشی با نگاره‌های اسلیمی جهت روشنایی گنبدخانه.
2- اجرای نگاره‌های «ترنج کنگری» و «ترنج درهم» در گنبدخانه.
3- نگاره‌های اسلیمی با کاشی تراش (معرق) در گنبدخانه.
4- کتیبه با خط علیرضا عباسی در زیر گنبد.
کاخ عالی قاپو:
✔️ معماری:
1- این کاخ در اوایل سده یازدهم هجری تکمیل شد.
2- این ساختمان شش آشکوب دارد.
3- بزرگترین اتاق واقع در اشکوب سوم، ویژه به تخت نشستن شاه عباس بوده است.
4- اشکوب ششم، کاربری پذیرایی رسمی پادشاه و جایگاه نوازندگان را داشت.
5- بزرگترین تالار این ساختمان، در اشکوب ششم است (اتاق موسیقی).
6- اشکوب سوم آن ستاوندی رو به میدان با 18 ستون از چوب چنار دارد (در دوره شاه عباس دوم اضافه شد).
7- این بنا، اولین برج ساخته شده در ایران است که ستاوند دارد (مانند معماری هخامنشی).
8- این ساختمان، یک فضای میانی دارد که این فضا دو طبقه می‌باشد.
9- در ایوان آن، یک لژ ساخته شده (برای دیدن بازی چوگان در میدان).
✔️ سازه:
1- نقشه طبقه آخر، آزاد است و کاملاً از هر گونه الزام ایستایی با طبقه‌ای که آنرا نگه داشته، آزاد است.
2- دیوارها و جرزها در جایی قرار می گیرند که زیر آن تاغ و چشمه قرار دارد.
3- تاغ‌های تویزه‌ای شکل در سالن بزرگ طبقه تالار.
4- سقف و ستونهای چوبی.
✔️ آرایه:
1- تزئینات هر طبقه با طبقه دیگر متفاوت است.
2- نگاره‌هایی از رضا عباسی و شاگردان وی بر دیوار وجود دارد.
3- گچبری‌هایی در آسمانه اشکوب ششم به شکل ظرف‌ها و صراحی.
کوشک هشت بهشت (1080 ه .ق):
✔️ معماری:
1- این کوشک در میان باغی ساخته شد که باغ بلبل نام داشت، در این باغ، هشت ساختمان بوده که تنها یکی از آنها برجای مانده است.
2- این کوشک اصل محورگرایی دارد.
3- اصل فضای واسط (میانی) را دارد (در پلان اصلی آن آشکارا این اصل دیده می شود).
4- تقارن محض در این ساختمان وجود ندارد بلکه پادجفت شده است.
5- این ساختمان کارکردگرا نیست بلکه بازی با هندسه است.
6- این ساختمان از نظر زیبایی پلان در بین تمام کاخها منحصر بفرد است.
7- کارکرد اتاقهای اطراف فضای میانی این کاخ مشخص نیست اما آشکارا پیداست که این فضاها بر مبنای کارکرد آنها طراحی نشده‌اند. (اتاقهای گوناگون دارد).
8- این کاخ مانند چهل ستون و عالی قاپو زیر زمین ندارد.
9- در پخی گوشه‌های آن، ایوانچه‌های کوچکی وجود دارد.
10- اتاقهای گرداگرد آن هیچ کدام شبیه به هم نیستند.
11- فضای میانی این کاخ، حوضخانه است که از هر سو باز است.
12- طرح اشکوب همکف آن با اشکوب بالا متفاوت است بخصوص اتاقهای با زاویه 45 درجه طبقه اول که با اتاقهای طبقه دوم متفاوت است.
13- فضای واسط، همان دو طبقه است (طبق آپادانای هخامنشی).
14- پلکان آن در گذشته در بیرون ساختمان و در چهارگوشه آن بوده است، اما بعدها (در زمان شاه صفی) پلکان از درون ساختمان درست شده است.
✔️ سازه:
1- پایه‌ها و جرزهای طبقه بالا روی تاغ‌های طبقه زیرین آن گذاشته شده است.
2- در آسمانه حوضخانه، پتکانه بسیار زیبایی با زمینه شش گوشه کشکولی کار شده است.
✔️ آرایه:
1- روشندان، در آسمانه حوضخانه.
2- آب نماهای اطراف کوشک.
عمارت آینه خانه (1077ـ1052 ه .ق):
✔️ معماری:
1- این کاخ شبیه چهلستون بوده است با این تفاوت که در هر نمای آن 4 ستون وجود داشته (در چهلستون، در هر نما، 6 ستون وجود دارد و جمعاً بیست ستون دارد).
2- این کاخ در زمان ظل السلطان، حاکم قاجار تخریب شد.
? کوشک چهلستون:
✔️ معماری:
1- یکی از ستاوندهای بجا مانده در اصفهان، باغ بزرگ چهلستون بوده که در میان آن ساختمانهای کوشکی به نام کوشک چهلستون ساخته شده است.
2- در دوره بعد (شاه عباس دوم) این کاخ گسترش یافت و تالارها و ایوانهایی به آن افزوده شد.
3- در چهلستون، یک فضای تنبی وجود دارد که به 2 ایوان و اتاقهای اطراف راه دارد، یعنی فضای میانی است.
4- از لحاظ تناسبات کالبدی، ساختمان چهلستون اصلاً قابل قیاس با هشت بهشت نیست. (در چهلستون دو قسمت زائد و نچسب در ساختمان وجود دارد)
✔️ آرایه:
1- آینه‌کاری، شیشه‌های رنگی و نقاشیهای زیبا در دیوارها.
2- خاتم‌کاری و منبت‌کاری درها و پنجره‌ها.
? پل الله وردی خان (33 پل ـ 1011 ه .ق):
1- در گذشته چهل چشمه داشته ولی امروز سی و سه دهنه بیشتر ندارد.
2- درازای آن 360 متر و پهنای آن 14 متر است.
? پل خواجو (1060 ه .ق):
1- از زیباترین پلهای دنیاست.
2- در اصل هم بندآبه (سد) است و هم پل.
3- درازای آن 132.5 متر و پهنای آن 12 متر است.
✔️ آرایه:
1- کاشی کاری پل.
2- درون تاغ‌ها و گوشواره‌ها نقاشی شده است.
مدرسه خان شیراز (1024):
✔️ معماری:
1- توسط استاد حسین شماعی شیرازی ساخته شد.
2- حجره‌های آن در گرداگرد حیاط قرار دارند که همگی آنها ایوانچه دارند.
3- هر حجره، برای یک نفر طراحی شده است، همراه با یک پستو، یک کتابخانه و کمرپوش (نیم طبقه).
4- اندازه هر حجره حدود 3.62×3.3 است.
5- در پیرامون این مدرسه باغی جهت مطالعه و گردش بوده که اکنون از بین رفته.
6- این مدرسه، دو طبقه بوده است
7- در طبقه دوم، در پشت رواق‌ها یک فضای باز جهت مبحث وجود داشته است.
8- مدرس بزرگ آن روی سردر مدرسه ساخته شده بود.
9- از ویژگیهای طراحی این مدرسه می‌توان به استفاده از اعداد مقدس در برخی اندامها اشاره کرد:12حجره،5 مدرس و12راهرو.
10- آبریزگاه‌های این مدرسه، 6 تا است که چهارتای آن در بیرون مدرسه (درجنوب و شمال) و دوتای آنها در شرق و زیر زمین است.
✔️ سازه:
1- پوشش حجره‌ها گوناگون است.
2- کاربندی اختری در کرباس ساختمان (با خیز بسیار کم).
3- کاربندی نیم کار.
4- تاغ کژاوه.
ارسن گنجعلی خان (1034ـ 1005 ه .ق ـ کرمان):
✔️ معماری:
1- این ارسن دربرگیرنده مدرسه، کاروانسرا، حمام، آب انبار، ضرابخانه و مسجد می‌باشد که همه در اطراف یک میدان جای دارند.
2- اندازه زمین میدان 50×100 متراست که در سه طرف آن راسته بازار است.
- حمام: ساختمانی بسیار زیبا با فضاهای باندام و سازوار و نزدیک به 1000 متر مربع و شامل بخشهای: رختکن، گرمخانه و خزینه‌ها. سازه: آسمانه گرمابه: کاربندی
4- مدرسه گنجعلی خان: در شرق میدان ـ در سال 1007 ساخته شده است ـ بر بام این مدرسه، دو حیاط است، یکی متعلق به مدرسه و دیگری برای خادم آن ـ ایوانهای طبقه همکف آن از بین رفته‌اند ـ سازه: سردر آن در گذشته دارای چفدآویز. (مقرنس) بوده است ـ آرایه: کتیبه به خط علیرضا عباسی.
5- ضرابخانه (در شمال میدان): دارای یک اتاق در میان،چهار صفه در چهارسوی آن و چهار اتاق در چهارگوشه می‌باشد.
مدرسه چهارباغ اصفهان
✔️ معماری:
1- مهمترین مدرسه شیوه اصفهانی و یکی از زیباترین مدارس ایران است.
2- در شرق خیابان چهارباغ جای دارد.
3- درآیگاه این مدرسه به چهارسویی با گنبد بزرگ، در میان بازار باز می شود.
4- در سمت راست درآیگاه این مدرسه، حجره‌های شاه سلطان حسین بوده که با حجره‌های دیگر یکسان بوده است.
5- گرداگرد میانسرای این مدرسه، چهار ایوان وجود دارد که ایوان جنوبی آن به گنبدخانه راه دارد.
✔️ سازه:
1- گنبد دو پوسته گسسته دارد.
2- «خود» آن خشخاشی است و بر روی شبکه‌ای از چوب به گونه پره‌ای سوار شده است.
✔️ آرایه:
1- کاشی تراش: در درآیگاه.
2- آرایه معقلی.
3- نگاره‌های اسلیمی به رنگهای زرد و سیاه باشکوه بر روی زمینه‌ای فیروزه‌ای و درخشان در گنبد.
4- نگاره‌های گُله‌ای ساده‌تر در روی گنبد (در گذشته) و دگرگون شده آن در حال.
کلات نادری (1150 ه .ق):
✔️ معماری:
1- این کوشک جهت سکونت نادر شاه در میان باغ بزرگی ساخته شد.
2- بلندای کوشک در گذشته 25 متر بوده ( بر اثر ویرانی اشکوب سوم به 20 متر رسیده است).
3- در میان ساختمان، از سطح بام، برجی استوانه‌ای با خیاره‌هایی به گرداگرد آن ساخته‌اند.
4- 12 اتاق دارد.
5- این برج، حدود یک سوم نما را می‌گیرد.
✔️ آرایه:
1- نما سنگ مرمر سیاه است.
2- نقاشی و گچبری در تمام اتاقها.
باغ دولت آباد یزد:
✔️ معماری:
1- ارسن این باغ چند ساختمان دارد: سردر که دربرگیرنده درآیگاه است، آبریزگاه‌ها، شترگلو، ساختمان تابستانی، اندورنی (در انتهای باغ) که دارای چندین اتاق است، کوشک اصلی باغ، ساختمان میان این باغ و باغ بهشت آیین و ساختمانهای دیگری که ویران شده.
2- کوشک اصلی باغ، تهرنگ نیم هشت دارد و دو اشکوبه است.
3- در میان کوشک اصلی، حوضخانه‌ای وجود دارد.
4- در سه طرف حوضخانه، اتاقهایی است که دو تای آن اُرُسی‌دار و یکی بدون ارسی است.
5- در دو طرف ساختمان تابستان نشین، اتاقهای کوچکتری وجود دارد که با راهروها به هم دسترسی دارند.
6- در چند جا پلکانهایی برای ورود به گوشوارها و بام ساخته شده است.
7- ساختمان تابستان نشین آن، دو اتاق شکم دریده، یکی در جلو و دیگری در پشت دارد.
8- در پشت حوضخانه، اتاق بادگیر قرار گرفته.
9- بلندترین بادگیر یزد در این باغ است.
10- اتاق بدون ارسی در سمت نِسار ساختمان است.
11- میان هر دو اتاق، یک راهرو وجود دارد.
12- بادگیر این بنا چهارپهلو است. (بادگیر چهار طرفه)
13- در ایوانها حوضهایی وجود دارد.
14- راهروها باریک و دو طبقه هستند.
✔️ سازه:
1- آسمانه حوضخانه کوشک اصلی باغ دارای کاربندی است.
✔️ آرایه:
1- گوشوار
2- خیشخان در آسمانه جهت نور رسانی به اتاقها و حرکت هوا در ساختمان.
بازار وکیل:
✔️ معماری:
1- این بازار دو راسته دارد، یکی شمالی ـ جنوبی و دیگری شرقی ـ غربی.
2- این بازار5 در بزرگ دارد.
3- بلندای تاغ این بازار، بیش از ده متر است.( در گذشته کف آن یک متر پایین بوده است)
? مسجد وکیل (شیراز):
✔️ معماری:
1- نمونه مسجد شبستان ستوندار است (یعنی نوع سوم ـ بدون گنبدخانه).
2- این مسجد فضای بزرگی با شبستانهای جنوبی و شرقی دارد که روی هم بیست هزار متر می‌شود.
3- شبستان جنوبی آن دارای 48 ستون یکپارچه است.
4- اندازه شبستان جنوبی 50×100 متر است.
5- منبری دارد که گویا در مراغه یا آذربایجان کار شده است.
6- دو ایوانه است.
✔️ آرایه:
1- کاشی خوش رنگ و نگار.
باغ نظر (قاجاریه):
✔️ معماری:
1- کریم‌خان را بانی این کاخ می‌دانند.
2- ساختمان میانی این باغ (عمارت کلاه فرنگی) به شیوه هشت ساخته شده است.
3- درآیگاه‌های ساختمان در پهلوی کوچکتر قرار دارند.
4- در چهارطرف اتاق میانی، چهار شاه‌نشین از نوع شکم دریده وجود دارد که شکل چهارباهو (چلیپا) دارد.
5- در این دوره، با گسترش شهر، بخشهای بزرگی از این باغ ویران شد و ساختمانهایی مانند کتابخانه ملی فارس، مدرسه و ساختمان اداری در آن ساخته شد.
6- حوضخانه دارد.
✔️ سازه:
1- آسمانه حوضخانه آن پتکانه است.
✔️ آرایه:
1- کاشی‌کاری زیبا
2- گوشوار
3- نگاره‌های زیبا در آسمانه حوضخانه
? باغ دلگشای شیراز:
1- پیشینه این باغ به ساسانیان می‌رسد.
2- دارای کوشکی سه طبقه است.
ارسن کرمان( 1240ـ 1228 ه .ق):
✔️ معماری:
1- متعلق به دوره دوم شیوه اصفهانی است.
2- شامل بازار، گرمابه، آب انبار، مدرس و خانه مدرس می باشد.
3- بازار آن حجره‌های دو طبقه و بلندای درخوری دارد.
4- مدرسه، گرمابه و آب انبار آن، در دو سوی سردر قرار دارند.
5- ساختمان مدرسه دارای اتاقهای شاه نشین، محراب و غرفه‌های گرداگرد آن است. آرایه‌های آن عبارتند از:1- کتیبه 2- کاشی هفت رنگ با نگاره گل و بته 3- گلدان و باغ در نماها 4- چفدآویز و گچبری 5- سنگ یکپارچه مرمر در درآیگاه.
6- خانه مدرس یا خانه خلوت (1298 به اتمام رسیده). معماری: 1- ساختمان دو اشکوبه است. 2- بادگیر چهارطرفه بلند دارد. سازه: آسمانه تخت.
7- حمام ارسن: در آسمانه آن چفدهای پنج و هفت کار شده.
? مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان (1268 ه .ق):
✔️ معماری:
1- متعلق به دوره دوم شیوه اصفهانی می‌باشد.
2- گنبد آن روی ستاوند ساخته شده و گنبدخانه، فضایِ باز است.
3- مدرسه آن، در زیر مهتابی جلوی درآیگاه از مسجد جدا می شود.
4- مسجد نیم اشکوب از «باغچال» یا «گودال باغچه» که گرداگرد آن حجره‌ها قرار دارند، بالاتر است.
5- سه بخش اصلی بنا، یعنی مسجد، مدرسه و شبستانهای زیرزمینی در ارتباط با هم و جدا از هم هستند.
✔️ آرایه:
1- کاربندی و یزدی بندی‌های بسیار زیبا.
نقدی کلی بر جنبه‌های مختلف معماری شیوه اصفهانی:
1- در این دوره ایوان علاوه بر فضای رابط بین بیرون و درون بصورت نماسازی منظر عمومی نیز استفاده شد «در اطراف میدان نقش جهان».
2- تهرنگ و نمای بناها نسبت به شیوه‌های قبل سادگی بیشتری دارد. کل تهرنگ عمدتاً در شکلی چهارگوش یا چندضلعی خلاصه شده است.
3- ایجاد اماکن عمومی مانند بازارها، گذرها و قهوه‌خانه‌های پیوسته با کاخها «کم شدن فاصله مردم با شاهان».
4- استفاده از چفد پنج و هفت و تند بجای چفد چمانه که باربری کمتری دارد «پیشان مسجد جامع ساوه».
5- در پوشش‌های وسیع بجای استفاده از چفد باربر از چفدهای غیرباربری چون پنج و هفت کند یا کفته استفاده می‌شد که به رانش تاقها و شکست آن منجر می‌شد (پوشش بازارهای گنجعلیخان کرمان ـ باغشاه فین کاشان ›› ریزش تاقها).
6- قرار دادن دیوارهای باربر یا ستون در طبقه بالا یک بنا روی تیزه پوشش طبقه زیرین بجای قرار دادن روی امتداد دیوار طبقه پایین (40 ستون قزوین و هشت بهشت اصفهان).
7- گوشه‌سازی زیر گنبدها ساده می‌شود (شیخ لطف‌الله).
8- کشیده‌تر شدن ساخت گنبد نسبت به اربانه (گریو کوتاه) بخاطر: 1.عظمت بخشیدن به بنا 2.استفاده از نور بیشتر برای داخل فضاها، به همین ترتیب جهت همخوانی گنبد، گلدسته‌های مساجد نیز ساده‌تر، ظریف‌تر و باریکتر از انواع قدیمی می‌شود. (مسجد امام و شیخ‌لطف‌الله).
آمودهای مورد استفاده در این دوره عبارتند از: کاشی هفت‌رنگ، نقش بر دیوار، نورپردازی، آیینه‌کاری، گچبری، آجرچینی، آمودهای چوبی. کاشی هفت‌رنگ دوام کمتری نسبت به کاشی معرق دارد. رنگهای مورد استفاده در این دوره عبارتند از: آبی، فیروزه‌ای، لاجوردی، سفید شیری، نخودی پخته، طلایی. نورپردازی توسط نورگیرها انجام می‌گرفت بدین صورت که نورگیرها دور گردن بلند گنبد تعبیه می‌شد که هم سنگینی بنا را متعادل می‌کند و هم نور کافی و مستقیم به داخل بنا می‌دهد، نورگیری در بسیاری از بناها بصورت گلجام است. در خانه‌ها از فخرومدین (شبکه‌های چوبی یا آجری) برای هدایت نورغیرمستقیم استفاده شد و با استفاده از سنگ مرمر به عنوان ازاره برای یکنواخت کردن نور، استفاده از آینه‌های قدی در دیوارها و آینه‌های معرق در بدنه و سقف تالارها برای نورانی‌کردن بناها رایج شد.
آینه‌کاری در تالارها و تاق سردرها از ابتکارات شیوه اصفهانی بود. همچنین گچ‌تراش یا گچ معرق از یادگارهای شیوه اصفهانی است (مسجد میدان ساوه، محراب زیرگنبد مسجد جامع ساوه، کتیبه ایوان اصلی مشهد اردهال کاشان). همچنین در این دوره رایج‌شدن و استفاده از آجرتیشه‌‌داری شده آبساب که دارای جلوه بالا و استحکام و دوام پایین بود را شاهد هستیم. رایج شدن و استفاده از قواره‌بری (برش چوب به صورت منحنی) که به برش آجر نیز منتهی شد از این دوره می‌باشد. تزئینات چوبی این دوره نیز عبارتند از: کنده‌کاری و خراطی در دربها، پوشش داخلی سقفها با استفاده از انواع قاب‌بندیها و پوشش چوبی روی ستونها.
✔️ کاخها:
1- کاخهای صفوی دقیقاً همان ساماندهی معماری کاخهای پیش از اسلام را دارد در حالیکه هیچکدام هم شبیه به یکدیگر نیستند.
2- تمام کاخها از الگوی فضای میانی که از زمان مادها وجود داشته، پیروی می‌کند، اما تکرار نمی‌کنند. این الگو تنها در چهل ستون قزوین، یک تغییر کوچک داشته و آن «گوشه‌های پخ» می باشد. گوشه پخی از دوره تیموری در آرامگاه‌ها دیده شده و در این دوره (صفوی) تکرار شده است.
معماری: ساخت ستاوند (ایوان ستوندار): به این مفهوم که عناصر و فضاهایی در این دوره مجدداً دیده می شود که در معماری ایران سابقه طولانی داشته است. نمونه زیباترین ستاوندهای شیوه اصفهانی عبارتند از: 1- کاخ عالی‌‌قاپو 2- چهلستون 3- کاخ آینه
اما اجرای ستاوند در این شیوه با یک تفاوت با ستاوندهای هخامنشی همراه است و آن این است که ستاوندهای شیوه اصفهانی در بناهای نامبرده از 3 سو باز است در حالیکه ستاوندهای هخامنشی از یک سو باز است.
سازه: به طور کلی ساختمانهای این دوره (اصفهانی)، از نظر ساخت و ساز افت دارد و هیچ اتفاق خاص سازه‌ای در این شیوه نسبت به گذشته رخ نداده است. موارد دیگر، تکرار است.
✅ به عقیده پیرنیا افت سازه‌ای این دوره، بخصوص در دوره دوم شیوه اصفهانی بسیار زیاد است که علل مهم این افت عبارتند از:
1- در دوره دوم (قاجار) ساختمانهایی دیده می‌شود که در طبقه دوم، دیوار باربر، بجای قرار گرفتن روی دیوراهای باربر طبقه اول، وسط سقف طبقه اول قرار گرفته، به این مفهوم که دیوارها جهت ایجاد سازه‌ای محکم، همانند دوره‌های قبل، روی هم قرار نگرفته‌اند.
2- چفدهای غیرباربر بکار گرفته شد.
3- به نشست ساختمان توجهی نمی شده است.
4- کیفیت ساختمان سازی پایین آمد ـ زبره و نما چداگانه ساخته می‌شد.
گنبدها در این شیوه مثل گذشته دو پوسته ساخته می شوند اما یک اتفاق مهم در گوشه‌سازی گنبدها در این دوره رخ می‌دهد: گوشه‌سازی و شکنج و به عقیده پیرنیا «کاربندی یزدی». به این مفهوم که تمام گوشه را یک سکنج بزرگ به حساب آورده‌اند که از پا تا گریو بالا می رود (نمونه: مسجد شیخ لطف الله).
آرایه: کاشی معرق، در این دوره جای خود را به کاشی هفت رنگ می‌دهد.
✔️ مساجد:
1- مساجد این شیوه، هیچکدام خارج از چهار نوع مسجدی که قبلاً شرح داده شده نمی‌باشند، یعنی نوع پنجم مساجد شکل نگرفته است.
2- مساجد چهار ایوان و سه گنبدخانه دارند، به این مفهوم که الگوی مسجد چهار ایوانه در این دوره به حد خودش می‌رسد.
3- ورودی مساجد این دوره، برعکس ورودی‌های دوره قبل است، یعنی اصلاً ورودی صاف در این دوره یافت نمی‌شود. به این مفهوم که مسجد در یک هشتی می رود و آن هشتی هم عموماً پشت یکی از ایوانهای اصلی میانسرا است. یعنی ایوان استقلال خود را حفظ می کند، در حالیکه در شیوه آذری، ایوان چهارم اصلاً استقلال فضایی نداشت و تقریباً راهرو می‌شد. ولی در اینجا، ایوان چهارم همیشه استقلال دارد و کاملاً یک نمازخانه تابستانه است. نمونه: مسجد شاه ـ مسجد مدرسه سید.
✔️ ایوانها:
– ایوان اول: ایوانی که ما را به گنبدخانه اصلی هدایت می‌کند
– ایوان دوم و سوم: در طرفین ایوان اول
– ایوان چهارم: به ایوان روبروی ایوان اول گفته می‌شود
شبستان: انواع شبستان را می‌توان در مساجد این دوره دید. نمونه: شبستانهای مسجد شاه (این مسجد چند نمونه شبستان دارد):
1- شبستان سرگشاده: دو سکویی که در حیاط هستند، شبستان برای فضای باز به حساب می‌آیند.
2- شبستان نیمه سرگشاده: چهار ایوان این مسجد می‌باشند (نیمه باز)
3- شبستانهای ستوندار
4- شبستانهای گنبد‌دار
5- شبستان تنبی
6- شبستان زمستانی (تفاوت آن در ارتفاع آن است و نورگیری آن که از طریق سنگ مرمری کف آن صورت می‌گیرد.)