تفاوتهای معماری پیش از اسلام و پس از اسلام

تفاوتهای معماری پیش از اسلام و پس از اسلام (با توجه به وجوه معماری ویتروویوس):
وجوه معماری از دیدگاه ویتروویوس:
1- شکل و ساختار (= نیارش) 2- کارکرد (= چگونگی ساماندهی فضایی) 3- زیبایی (= آرایه)

از لحاظ کالبدی:
1-  کالبد معماری پیش از اسلام با ابعاد بسیار عظیم و بزرگ بوده است. در معماری پس از اسلام، عظمت گرایی دوره پیش از اسلام، جای خود را به «مردم واری» داد.
2-  ساختمایه معماری پس از اسلام، پر خرج و پرهزینه نیست.
3-  معماری پس از اسلام، بلند و رفیع نیست.
4-  تزئینات معماری پس از اسلام، در حداقل است.

از لحاظ سامانه کارکردی:
تفاوتها بسیار بیشتر از سامانه کالبدی است. به لحاظ طرح فونکسیون (کارکرد) جدید به نام مقوله «نماز خواندن» که تا پیش از آن مطرح نبوده، کل فرهنگ ایرانی در این دوره (پس از اسلام) زیر سؤال رفت، لذا کل کارکرد تغییر کرد. در معماری پس از اسلام چند کارکرد مهم کنار گذاشته شد: 1) کاخ 2) آتشکده (نیایشگاه معظم) که به نیایشگاه مردم وار تبدیل شد.

از لحاظ سازه:
سازه معماری پس از اسلام دنباله معماری پیش از اسلام است. روش سازه‌ای همان است اما کیفیت ساختمان سازی افت کرد. مانند مسجد جامع فهرج که ساختمایه آن مصالح بوم‌آورد یا «اِیْدَری» است. (ایدری به مفهوم اینجایی است)

از لحاظ ساختمایه:
ساختمایه پس از اسلام بسیار ساده‌تر شد، مثلاً سنگ به خشت تبدیل شد.

نیارش:
در این شیوه (خراسانی) نیز چفدهای مازه‌دار به کار می رفت اما اندازه آن تغییر کرد، یعنی روش همان است اما ابعاد کوچکتر شده.
نتیجه:
نتیجه آنکه در معماری پس از اسلام، سامانه ساختاری (نیارش)، چندان تغییری نکرده و حفظ شده است، اما سامانه کارکردی (ساماندهی فضایی) 100% عوض شده و سامانه کالبدی نیز به پیروی از سامانه کارکردی، تغییر کرده است.