واژه نامه معماری سنتی ایران
آبساب:
آجر تراش داده شده ای که با آجر دیگر در آب ساییده شده باشد.
آژند:
ملات خمیری است که فاصله میان مصالح را پر کرده، قطعات مختلف را به هم می چسباند.
(گلی باشد که بر روی خشت پهن کنند)
آمود:
آرایشی که پس از پایانکار ساختمان بر آن بیفزایند.
تزئین الحاقی، نماسازی سنگی، آجری، کاشیکاری و گچ بری
آهیانه :
به معنی جمجمه
در گنبدهای دو پوسته، پوسته زیرین را می گویند.
آسمانه: سقف
ازاره: بخشی از دیوار پایین است که معمولا برای استحکام بیشتر آمودی از سنگ و کاشی دارد.
اِسپر: دیوار جدا کننده
دیوارهایی که میان دو پایه باربر می سازند.
بخشی از نمای ساختمان که در و پنجره نداشته باشد.
اشکوب: طبقه، سقف
هر مرتبه از پوشش خانه طبقه
افراز: ارتفاع، بلندی، کرسی منبر
انبسان: مخالفت ، کنتراست
ایدری:
مصالحی که از محل برداشت می شود.
بستو:
نوعی قوس بیضی شکل است که در ساخت گنبد استفاده می شود و نسبت فاصله کانونی به دهانه 4 به 3 است.
بیز: به معنای تاب است و در معماری نوعی قوس بیضی شکل است.
پاکار: جای که طاق شروع می شود.
پالار: تیر حمال یا چیزی که شاه تیر روی آن قرار می گیرد.
پادجفت: ناقرینه سازی
پرچفت: تضاد،تنوع
کاری که برای بر هم زدن قرینه و یکنواختی در ساختمان انجام می دهند.
پشت بند: دیوار یا طاقی که در پشت ساختمان یا دیوار می سازند.
پنام: عایق
دستمال و پارچه ای که موبدان در جلوی دهان خود می آویختند.
پناه: در خانه یا ساختمان قسمت رو به آفتاب را می گویند.
پیمون: اندازه و مقیاس
پیلک: ستون باریک و کوچک
تابش بند: تیغه های نازکی که جهت جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب در جلوی اتاقها قرار گرفته است.
تویزه: دنده های اصلی پوشش طاق
لنگه، قالب و قوسی که با گچ و نی ساخته می شود.
جفت: قرینه سازی
چپبله: پوشش سردرگاه
چَفت: قوس
چِفت: بست
خوانچه پوشش:
قطعات مختلف کاربندی که بین دو تویزه را می پوشاند.
خشیخان: هواکش های روی پشت بام
رخبام: پیش آمدگی لبه بام و جایی که نما سازی تمام می شود.
ساو: الگو گرفتن از نگاره های طبیعی و دگرگون کردن آنها به شکل های ناب هندسی
در اصل ساییدن یا زدودن است.
سبویی: نوعی چَفت که از تقاطع دو بیضی بدست می آید.
فرسپ: شاه تیر
کلیل: یک نوع قوس کم خیز ایرانی بدون تیزه
لغاز: برجستگی عمودی کنار دیوارها
ورگرد: راهرویی که پیرامون بنا می گردد.
معقلی: گره سازی مختلط کاشی و آجر کاشی های رنگی و آجرها که زاویه آن تقریبا عمودی است.
نهاز: قسمتهای بیرون زده در پلان
هِره:
آجری که بصورت نره (عمودی) می گذارند
در خراسان خرند گفته می شود.
هرنو: سوراخ سقف
هشتی: تنها جای که از محیط بسته خانه بیرون می آمده و ارتباط با خارج داشت جهت ایجاد مکث
تقسیم و فضایی جهت انتظار
(هشت به معنی برجسته اس)
هشت و گیر:
نوعی گره سازی تزئینی
برجسته و فرورفته
هلوچین: تاب، سهمی
قوس نیم تخم مرغی (نیم بیضی) شکل، نوع معمول چَفت در شمال ایران – طاق باربر
هور: طرح یا پروژه
یزدی بند: نوعی آرایش در زیر پوشش